Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 8, 18 September 1848 — Na ke Aupuni. [ARTICLE]

Na ke Aupuni.

īluU $iliana AophtapoUi, AuHali 'M, OLEW) AO NA KK /Crt tl'UKtfl.A MA KA A IJAiSl J AiS A ■ o — Na • -—, A l<KgjM Eia no kekahi mau mea, hoike aku Ta oe, no Kahukuia. * : . ? v E oe no &*W(liama*Hsfcekfe i holili aVi ai ui m Ki!f»ik iUia if»ißHliiki me ka ok'lo piipai a kar o Keoni Ana, i aku ai, i ka la*!J> 0 Dek 1847. O ke ano nui <) ia ma« p||fapali, ua.j|ppono no.i keia wi; a ē pono ia oe ke heluSifti i>itie])iiWia mau palapula me ka malama pono ' 4 . ī'. No astawa 1 hoit.. Ma ka Elele 4 a me ka 7, ua ōaaopo)>o% oe, ua hoololi hou ia ke Kanawai no ka liana poal ia«> E imi pono be i ke ano o ka hoololi kou ana. Na ka Ln;ia»utiau e honko ia Kanawai, a ma ka palapiila %fc Kuiiina waiwai i hooholo pu ia me keia, e ike tjo oe r&e ario o ka ana. I kala 30j> Sripetemabi im ka Lunaauhau e hoike i ke Kiaaiiw, i i(K»a a «ne ka waiwai o ka poe haawi i ka u'ea pnu no\(ft hani p )if ia. a ine na loaa e ae; a nana no e haawi ae ia-oa i kope o ua palapal t la (e nana i ka palaoal i a ke K?ihina waiwa?.) u maopopo ia oe ka nui o ka waiwai kula i loaa ia ia ma ka' u?cu /mu a nie na loau a pan o ka poalua. A l«»aa ia pelapala a ka Lunaauhan ina kou liina. e kope i ! io. a e .hooih koke mai i kope no'u; ia oe kekahi kope. A na »nalauia ekolu hou aku, pela e hana ma:i ai, a in.i u uku. E l iuna pu oe m'? ka Liinaauha'i, i kmiiahi ka ol\ia haua a ia. I ki ike oe, ua he nahema, a pono ole. kek;!hi hana a ka Lu;iauiu!»au ina ka waiwai poalua, oia hoi ka waiwai i haawiia iio na kula, ia'u oe e Wike mai ai. . E makaila loa no lioi oe i ku hinm i ka waiwai aku pau: a tne kfl "waiw.-ii hana o ka po ihia, a me na d ila pili, i m il i ni po io ia. keia waiwui a pau no na kula, i uku pono ia na kuinn. a i paa hoi na liale kula. Eii kekahi; o ka hapau iu o k i/ waiwai poalna a pau, e wiiho ae i inea e pau ai na pilikia ike ole ia; e hai mai no nae i kela hapaha i kei i hapah:i makahiki. i ka nui o keia wai wai ha [>au:ni.* a na'u e oleio aku i kahi e hlo ai; p« Lrr>n*tt &ttin hm» paha, i pnhn e linni ikt aku i ka uku o kekalii kiim-i ikaika loa i ke'ao paha. In $100. ka loaa i ka malunia l.ookahi, e waiho ae i na (i ila iie $10 no na pilikia me keia; a pela no e hoohalikeai. 4 Na k\ aie. E i-ni mau oe i na mea e holo ai kau ha ii, me ka hiiiia ole i ka aie. lVnei e haua'i. e kuka p.i me ka Lu iaau'iau, i maopopo.ia oe ka nui o na kanaka ku po io i ka auliau e like me ke Kanawai ku!a •hou; al iili. e hoo-mi ī ka '2: no ka mea. ua an< ane like ma nu duli elua, ka anuau kula, no kela kanaka, keia kua ika. i kei i wa. I;ia 400 ua -kupono i keia H'ihau ui;i ko?i apa'ia, alai! i $300 ka w.iiwai e pono ai na kuli, no k i niiku'nki iio:>kahi ma i<i apana. 111 ike oe. ua'oi aku ka mea lilo. i na kumu, mnmuu o k i l )ia mii. ua hewu. I la nae, ike <;e. ua kna po.io k i uk ī o n i ii i u'i. a ko-» iio kekaii wuiwri, e iiaiia i nu hale kula, a ine na mea e ae, a! tii i pono. lau ike oe ua aie, alai'la e ini koke i mea e pono a': e hai i i kul i eln i iio ►ka'ii; a pu i'iaue l'ulii ;:a : ia i kei i i kuh il >ko o na kulu kokoke; a i ok' ia. e kuluH keka n unuuwi. a hoonaua i keka'»i manawa. luu noi he aie ka'nk >. alaila e naua i!:o o n i ka o! lo i ho > ! ioloiu iloko o ka Auakukakukauialu no ka aie kahiko o na kulu. Eia no i», 4 -[uue 19, 1818. H » »uoloiu, "ina he aina kaawalo o ke aupuui, he kulu. e j.»o i > ke kuui aku i na kumu,*aole nae e emi i nu d ila elua o ku eka. a na ke Aununi na hoailoua pai. e naua pono ia, a e huuw i ka palupaia aloilio no ka aie o ke Aupuni. Na ke Kuliina Aopalapala e nauu i ka pouo o ku aie, a i ke ana ana i ka aina." t; A i kau ole ka aie mal iilu. ina e waihoai.a ka waiwai e ae oJve Auouui mu ka li n i o ka ī.unuauiau o ia wahi, e kikoo in li ke Kuhina Aopaluoala i ke Ku'iiua waiwai no'ia waiwui, a naua no e ok lo aku i ka e uk i uku, ke pilikia ole ke Auouni .maluilu." N>luilt. e niuuu oe i ka L-innauhau i ka waiwai koe nii kouu li nu. a rne ku nilikia ole o ke Aupuni i ka aii' mil iilu. i hiki ia'u ke aku i ke Ku!iina waiwai i ua w'aiwai la, i mea e pau ai ka aie ka'.uko. Na h\i,k Kt*La Tle mea iihi keia: pono r>le na kula, ke iuo ka hale. N iuilu. e i ni oe i liale maikai. O kn hule poiaku. o ka hale lepo, n i ole ia, o ka hale pili i kuk iluiu maluna 6 ka }>o!iaku, ka pono loa, ke loaa ia oe ka mea e paa'i. E hookoe i kau wihi waiwai, a i kau wahi hana poa- ■ lua paha uo ua hale kula, i |Kia pono. a louu hoi na uoho !

j nialuko. K uhoe waiho i ke !;uln i kekalii nuuniwa, i ioaa j:ka waiwni a meka hana e pono ai na hale kuia. . Eia kekahi; ae na kanaka e hui me ke Aupmii e hana i imle pna, no ke kula a me ka halawai haipule, oia pono no ia. Ua hana ptla ufte kekahi mau Apaua, a ua inaikai. No na kumu. Ina pit«kia jiekahi kula no ka emi o na kumu no ka waiwai ole v e4Mki no ia oe ke koho i mau haumaua nui. akaniai, a me keano maikai, e kula, malalo o kekahi kumu maoli; aole nne hanwi i ka palaf>alā kumt» i keia haumana, aole hoi uku ia ia. Eia | waie rio kona uku, aol<; ia e auhauia. E hoike koke mai : o3 i ka inoa o ka poe i hookumuia me keia, i aeia lakou e ka Moi, uiaiia aqle lakou e auhauia. Eia kekahi; uiai haawi i ka paiapala kuinu i ka mea ano kamaiii; ina omi koua makaliki i ka 18, niai haawi Pka palaf>aia kumu ia ia, ine kalohe ole o ke Kuhina Aopaiaf>aia. lua pilikia maoli kekahi wahi no ke kumu oln, e hiki no iu'u ke ae aku i ke kumu kainalii no ka wa nilikia A a pau ka pilikia, iini hou. M:ii haawi hoi i palapala kumu i ka mea ano kolohe a !me ka mea makau|<mi oie i ka helu, e iike pu ke ano me i!va helukanuihi, a me kn luhmaau, a me kauwalii o kn ! hvlu kakau. "O kii-palapala lima a n«e ka hoike honua, ]a ine ka hrln!u lu maoli ki kahi: if a i loaa o!e ke kumu Lmakaiikau i keia 'niau mea, e okio mua mai ia'u a e nai na no au i kn pHikia. ----- - ' ■ . . . " ■■■■ i E hoopaii;-koke i īia kumu inolowa, lalau, hawuwa, a a nie ka noho pono ole. E iio Vikaika loa i na hina me na kumu e lioomalu i na knla. i »>hi e hauiiaeie, Wiilaau, a iiana ino i ka hale, a me f.a palipak. | Eia kekahi; e paipai i na ku.mā.e ohl'i na buke a na j hauinana*lii!ii. a na ke kumu e malama; e waiho n;a ke- | kahi [>o!i«. a i ka wa k4*la, hoihoi oe. Pau ke kula, e !-ohi hou ae. "*No ka niea, ua pan koke na»palapa)a i ka ; hnehae i na kamalii liilii. E kanailio nae me ua makua i k« ia, i ae lakou. | laa i m bwa a pono ole na Iwa kula, e hoopau koke , oe, a e ko'io i Luua hou; i kanakii knpono, me ka lohe nae o na makua e like me ke Kaiunwai. \a Haumana e na Makl a. iLia emi na haumana o kekaiii kula i ka 15, e ht ie mau ana i ke kula. aole ia he k-»jla Aupum. E imna oe i keia. 'fi:a nae i pilikia maoli kekahi walii i kHia. e'hoopii mai no. Mai hooia oe i ! ke kulii, ke • le na ln«uiiiaua kupono, he 15, me kuu h)!»e (-1?. ! Eia kekahi; e kuka pu oe me ka Lunanuhau. a holo ii ol ia ka lu uku ai na kmnu. Ina o ka Monede mua 0 kt 11 iiiala;na, i keia mul i na poao do i;;: e hoakaka mua nae i akaka. Mai 'hool-.ema! tmn i ka uku ana i na kuinu; o ka uku koke a me ka pnloli i ka po;:o. Eia keka-ii: e ho «!a) uai* li oe i ke Kanawai maluna o na keiki hele ole i ke knki; a malima hoi o na makua hoouna ole i na keiki i ke kuia. ina pilikia oe i keia iiana, e hoopi', mai ia/u. me ka hai iii ii i na iuoa o nu makua a me na kt iki hewa. E naua no hoi i na m.ikin nia! rua ole i na keiki, haua ino ia lakou. hoo'ako oh- i » lakoa i Inke,. papaka!(akaha, a me na mea o. !;e k;il i. 10 paipai <>lu(»Iu nku ia lakou; e ao.pi.iet i »e aku. no keia mau m<a. a ina i i o'io ole, e lioopii mai no i kei|a ! oe makua. liuoua.lu loa i na k;ii'> i'na'iiee. i (4 1 iakou C kok.līeia. E lu.ie na keiki i ke kula a ko lakou mau 'makua e aiakemake ai; i a paakle !.e keiki i kt kal.i kula. a liōlo 1 keka'ii kula ma ke ano kolohe, alaila e nnmu i kona iiiu ui a hookomo ia ia iiuko o ka hale a kona makua i olelo ai. E naua i ke Kai.awai aoao 155. O k v hana maoli. He mea nui loa keia, o ke ao i ka hana niaoli. Aneai e mak*- l.ewa ka ike. ke l.ui ole ia me k i maa i ka hlma. Nolaiii. e kula i kekalii mau hom o ka la, a e hana nuieii i kekahi mau hora Na onkou tue na kumu e nooiioo i ka hapa knpono \ na keiki kune a me na k:iikamahhie; a na onkoti no hoi e noi> ium» i ka wa pono po ka hana. a uu» ka ua- pono no ke kula. Aol<* uae emi iih haua ku'a i im hon» 4, i kela ia, i keia ia. Mai ioa i na hora ki la. E ht le pu ke kumu mo na launiain i ka hann, a o ka waiwai ioiia, na I * !akou no ia. luā manao ke kumu e no!m e ao i kekalh noe iiauiuana. o ka Imaikula, o:a ka luiui o ku haua, e hel'» pu me na liauuiana. ina makemake <fe i ama mahi no ke knia eia pu me k( ia ke kope o ka 01, lo i h(Kiholoia iloko o ka Ai akukakuka malu no ka aiua. Mamuii o ia okio e imi ai i ka aiea. . Eia !io ia, ' lloopnka mai ke Kuhina Aopaiapala i ka manao pilikia no ka lona ole ia ia ka aina no tia kuki; aiaila, liooholoia ka ok lo penei. e maopoj o ai, "lihi makemake ke Kahukula i aiua mahi no na hau» mana, a i kahua hale kula paha, ma kahi i iilo i ka mea ainu ma ka mahele una, aiu|ii, e pono i ke Kahuku-

jh ke palupala ike Kuhina Aopalapala a lioakaka pouo mai ike ano oka aina $-<nie ka iiih, ame ka hihia o!ē y a v iiie ka moā oka mea nona ka aina. Alaila e oWIo pu ke Kuhina Aōpalapnla me ka mea aina a e hoqholo i ka oielo e hiwe mai i ua Apana la noloko mai oko ke Au- # puni kuleana hapakolu. Aka, ina no ka Moi ka aina, me ia e olelo ai a ina no ke Aupuni'ka aina ina ka mahele ana. alaila e olelo pu oia me ke Kuhina Kalaiaina." A ike oe i ka aina kupouo. kaawnle, e imi i ka inoa o ka mea nona kela wahi v a hoike mai ia'u, me ka iiui o k'i aina ana i makemake ai. Pela no i kela haie kok, i keia hale kula. Ma na mea a pau e pili ana i na kula, pono no oe e kuka pu me na kumu haole, i ioaa ia oe ko lakoō akamai; ina k&nalua oe i ko lakou, e hoopii mai ia'u; ina oe he pono e hana'ku 110, me ke kanalua ole. E hana paewaewa ole i na aeao pule elua, e hana like. 'Eia pu me keia na pepa i ptftliakahakaia; e nana pono oe, me ka hoomaopopo. Ina pohihihi, e hele e ninau ia. E hoomakaukau i keia wa, e hoike nui mai i "na mea i kula a pau, o kou apana i ka la 31, o Dekemat«; e imi i j neiii .ma<Knra i 7ia mea e pono ai. Mai palaka i keia. [ Ei» kekahi; eha hoike ik» makahiki; penei, ika hapa | hope o Oekemaha e hoike i na kula a pau, pela no hoi i j hupa hope o Maraki; ika hapa hope o lune; ika ha- | pa h'i|*e o Sepi'l(-m»ba, a hooilī mai i ka papa hoike. | Ina ike oe i kek#te )>oe piiikia mao!i, he wahine kane i inake paha; he mau k< iki makua ole peha; he mau e!e---j makule neie loa paha, a me na mea e ae ma kou apana, | e hoike koi e mai no» | Eia kekalii; pehea na lawehala ma kou apana: Ua he]e pu anei na kane a me na wahire lawehala i ka hana? Ua moe i ka hale hookalii i ka po, a i kahi kokokepaha? Pehea ka lakou kanmiiio ana, he ino anei? Ua malamaia anei lakou i.ka ai? Pehea lakou i ka la Sabati, aole mea uana e hai »ku i ka oieio a ke Akua ia lakou? Ehia na lawehaia ma kou apana? £ hai nui mai i keia mau ninau a p ui. Ina ike oe i kekahi mea ino e haunaele ai, ma kou apana, e hoike inai no. Ua maluhia anei ka la Sabati ma kOu apana? Eia kekahi mea nui, i ka hebedoma mua o lanuan 1840, e helu i na kanaka ma kou apaua; e like me ka pepa I {iaihakal .akaia. 1 iia he mea nui e ae, ma keffl palapak, hoakaka mai no. Na Limaikaika, Kuhina Aopaú.