Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 7, 26 August 1848 — Page 27
KA ELELE HAWAII. AUGATI 26, 1848. 27
la 24 o Iulai, hoomakaia ka hoike o na kula ma Hauula. Elua la ka hoike ana malaila. He 11 na kula hoole pope ma ia apana, me na haumana hoole pope 382. Eha kula Katolika ma Koolauloa, me na haumana 96. Ka hui ana 478. Ma Waialua 290, o na haumana iloko o na kula hoole pope, a he 52 iloko o na kula Katolika; ka hui ana 342. I ka la 27, 28 ka hoike ana ma Waialua.
Eia kekahi mau mea maopopo i keia hoike ana ma Koolau, a me Waialua.
1. Ua holo mua ka naauao ma ia mau apana. Olioli maoli ka naau i ka ike ana i ka makaukau o kekahi poe haumana, i ka heluhelu, i ka helu, i ke kakau, i ka hoikehonua, i ka Hulikanaka a me ka pa, ko, li. Ua ikaika maoli no hoi kekahi poe Kumu i ke ao ana; nolaila ka pono o na haumana. Ua makaala no hoi kekahi poe makua i ka haawi i na keiki iloko o na hale kula, a ua hele mau na keiki.
Eia kekahi; ua maikai no kino o kekahi poe haumana; kuonoono ka lole, papale, kamaa a me ke oho.
Eia kekahi; ua hele pu kekahi poe kumu a me na haumana i ka mahiai, a ua lana ko lakou manao malaila. Pela o Kaiaikawaha ma, ma Waialua; ua kanuia kekahi mau loi, a ua ulu ke kalo. Ina i huiia ka hana maoli me ka ike, o ka naauao maoli no ia . Pono e hooikaika loa i keia hana.
2. Aole pau na pilikia a me na hemahema o na kula ma ia mau apana.
Ua ponoole ka nui o na hale kula; aole hoi lawa ka waiwai o ka poalua e paa’i na hale kula maikai. He pilikia nui keia, pehea la e pono ai?
Eia kekahi; nawaliwali kekahi poe kumu i ke ao ana; haalele wale i ke kula i kekahi manawa, haawi i ke kula i ka mea e; a hoemi kekahi poe i ka manawa kula, hoopau koke a hoi i ka hale. Aole hoi he maluhia na kula; haunaele, walaau, kolohe na keiki, aole hoi makaukau ke kumu i ka hoomalu i kana kula. No ia mau mea, aole pono loa kekahi mau kula; aole ike na haumana, aole hoi he noho malie.
Eia kekahi; nui wale na haumana lako ole i ka buke, papa, peni, a me kela mea keia mea. Nolaila, aole holo ka hana, no ka lako ole. No na makua keia hewa, pehea la e pau ai? O ka auhau maoli paha ia ia?
Eia kekahi mea ino, o ka pelapela o na kino o ke kumu a me na haumana. Loloa loa ke oho, o na keikikane me he wahine la, a huluhulu kona poo, me he kuaaina la.
Nolaila, nui ka maikai a nui hoi ka hemahema o ia mau kula ma Koolau me Waialua. L.
---------------
NO KA BAKA.
E ka Elele; He manao kahaha ko’u ia oe; eia kuu mea e kahaha ai, o kou mamule loa, i keia wa, no ka baka. Aole oe i kamailio iki mai ia makou, no kela mea ino loa, i keia manawa. O kou kupunakane, ea, o Kumu Hawaii, ua ikaika loa kona leo e hoohewa ana i ka baka; pela no hoi, kou punalua o Lama Hawaii, a me kou kaikuaana, o Nonanona. O oe la, ea, aole lohe nui makou i kou manao no ka baka. Nolaila, ea! e hiki no ia’u ke paipai aku ia oe, e hapai hou i kou leo no ka baka.
Ua ike iho nei au i ka hewa loa o ka baka. Ua hele au i ka hale o K. he kanaka ui no ia ; e moe ana ia ma kahi mmoe; nana iho la au ia ia, he ano mai kona. I aku la au, “mai oe?” Ae mai la kela, “ae.” “Heaha kou mai?” “Heaha la, he nawaliwali wale iho no.” I aku la au, “aole ono ka ai?” Hoole mai ia, “aole ono,” “ua noho wale no au aole ai i ka ai.” “Puhi baka nae oe?” Pela aku au. Ae mai la kela me ka maka hilahila. Olelo mai la na kanaka iloko o ka hale, “o ka ia nei mea nui ia, o ka puhi baka, o ka ai baka kekahi, mau kana hana malaila.”
Papa’ku la au, “mai puhi hou oe i ka baka, e haalele koke ano; o make auanei kou ino.” O kuu hoi aku la no ia, a liuliu iho lohe hou au, ua mawaliwali loa o K. aole ai i ka ai, ua mau no nae ka puhi baka. Ua lena kona waha a ua hokii kona kino; ua wiwi loa. Aole nae akaka kona mai. Moe no o ua K. nei a make loa iho la.
Heaha ke kumu o keia make? Aole paha no ka baka wale no kona make ana, o ka baka no nae kekahi kumu nui o kona make, i ko’u noonoo ana. No ka mea, ua pau ka wai o kona kino i ka baka; pau hoi kau wahi o kona ikaika uuku malaila; ua inoino kona opu no ka baka; nolaila, aole komo ka ai, o ka nawaliwali no ia , a me ka mai maoli.
Nolaila, e ka Elele, e kamailio pinepine mai oe ia makou, no ka baka; e hooweliweli loa oe i ka poe puhi me ka poe ai baka, i makau lakou.
Eia kekahi; e paipai oe i na kamalii o Hawaii nei, e hookaaokoa ia mea ino; aole hoopa iki. O ka wa kamalii, oia ka wa e loaa nui mai ai keia hana ino, ina waiho a hiki aku i ka wa oo pakele paha. Aole loa pono i na kumu kula, ke lalau i ka baka, o hoomahui auanei na haumana, a pau pu i ka ai baka, a me ka puhi baka.
Eia kekahi: e hoole ikaika loa oe i na wahine, aole make puhi baka, oia kekahi mea ino loa, a’u e ike nei, o ka puhi baka o na wahime misionari ?Puhibaka anei lakou? Aole loa; he mea hilahila loa ia ia lakou. E na wahine Hawaii, e hoonaauao oukou, ma keia mea, mai puhi baka; e hoohalike pu me na wahine hole maikai, e noho pu nei me oukou. Pau keia manao. Aloha KINAIBAKA.
----------------------
PALAPALA ALODIO.
Ua wawa wale ia ma Honolulu nei, i keia mau la iho nei, no na aina i kuaiia ma Manoa; ua oleloia, ua pau i ka laweia na palapala alodio e kekahi mea koikoi a me na aina pu kekahi; a ua nele loa ka poe nana i kuai. Eia ka’u e hoike aku, he wahahee ia olelo; aole loa i laweia kekahi palapala alodio, aole hoi i lilo aku kekahi aina i kuaiia ma ke ano alodio ma Manoa.
Ua olelo nae kekahi alii mea aina ma Manoa, ua kuai hewa ia kekahi aina ona a nolaila paa oia i kahi ona i kuai hewaia. Aole nae i ko kona manao; aole ona lawe i ka palapala alodio a kanaka, aole no hoi i lilo ko lakou aina. He oiaio keia; aole nae i pau, mamuli hoike hou no keia. IKEMAKA.
KA ELELE HAWAII.
HONOLULU, OAHU, AUGATI 26, 1848.
KALIFORNIA. Aole e hiki ke hoakaka e aku mamua i ka hope o ka hana e hana nei ma Kalifornia o ka eli gula ana. He makani wale no paha kekahi i loheia; aka, ua maopopo no he nui wale ke gula malaila, a e loaa wawe ka mea nana e eli. Ina nui ke kauwahi gula ma Kalifornia e like me ka olelo a na haole, e loaa auanei na gula he nui wale. Nui hoi na kanaka o kela wahi keia wahi, e hele no malaila e imi gula. Eia nae ka hewa; aohe kanawai, aohe mea nana e hooponopono, a o ka poe hewa, a o ka poe palaualelo, a o ka poe kolohe maoli, oia ka poe e hele ana malaila, o ka hana ino no ia, aole e pau i ka haiia aku. E haalele no na kanaka i ka mahiai a me na hana e ae a pau, e pololi auanei, a nui ke kumukuai ke kuaiia. Ua manaoia e hiki mai na kanaka 20,000 mamua ae o Ianuari e hiki mai ana, a hookahi makahiki hou aku 50,000. E hele nele mai ka nui o lakou. Nolaila, o ke kii aku i na aina e i ka ai ka mea e pono ai. Mahea anei e kii ai? I Oregona paha; i Kili paha, i Hawaii nei paha? Aka, aohe nui ka ai maanei; he ai no ko Hawaii nei wale no a me na moku okohola. Ina ikaika loa na kanaka o Hawaii nei i ka hana, a nui ka ai; hiki wawe mai ke gula o Kalifornia ia nei, a eli gula na makaainana ma Hawaii nei, aole ma ke kii aku ma Kalifornia.
HE GOULA MA KALIFORNIA. Ua lohe hou iho nei makou, he nui maoli no ke gaula malaila, ma ka muliwai Saremento: hookahi paha haneri mile ka laula a me ka laula o ka nahelehele aahi i loaa’i, ua huiia me ka lepo, a ua nui ka poe hele ilaila e eli iho a imi goula no lakou. Ua loaa nui i kekahi poe , ua loaa hapa i kekahi poe.
Nui loa no nae ka pilikia malaila; Eia kekahi pilikia, o ka wi ; aole ai, kaumaha loa ke kumukuai o ka ai. Loihi loa kahi e loaa’i ka ai, Eia kekahi pilikia, o ka mai; nui ka mai, a nui hoi ka make. Eia kekahi; nui ka inu rama , a me ka haunaele; aole Kanawai, aole mea nana e hoomalu; aole la Sabati; he wahi ino loa maoli no. Pela mai ka poe hele malaila, a hoi mai.
Ua lana ka manao o kekahi poe kanaka e holo ilaila. No ka naaupo! Mai holo; e noho no; aole pono ka holo ilaila. E ike auanei kakou, o ka poe holo ilaila, e poino ana.
MESIKO. Ua hiki mai kekahi mau mea hou no Mesiko mai. Ua holo ka olelo kuikahi iwaena o Mesiko a me Amerika Huipuia. He 23 pauku o ia olelo kuikahi. I ka la 30 o Mei ka holo ana. No ko Amerika e hookaa i ko Mesiko i $15,000,000, no ka aina i lilo i ko Amerika; a e haawi hou aku ko Amerika i ko Mesiko i $3,000,000 no ka aie o ko Mesko i ko Amerika Huipuia. A hala na malama ekolu, alaila hoi aku ko Amerika poe koa. Hoole kekahi poe o Mesiko i keia olelo kuikahi. Aole maopopo ka mau ana o ia kuikahi.
FARANI. He oi mau ko Farani. Aole maluhia maoli, aole nae he kaua maoli. Aole e like ka manao o ka poe makaainana me ka manao o na lii. Malama paha, noonoo pono na kanaka a ae aku mamuli o na’lii.
NA MOKU OKOHOLA. Ua pae mai ka moku o kohola o Kalifornia kona inoa mai iapana mei , ua piha i ka aila, a ua oleloia nui ka aila e loaa ana i keia manawa. Ua manaoia, e ku mai i keia ulu moku ana, na moku he nui loa no ka ai maka, a ina e makaukau ko Hawaii e loaa no ke dala.
HE OHANA KIEKIE.u aoleloia aia ma Nottingham, Enelani, he kanaka nui 8 kapuai kona kiekie, a i kona kaupaona ana, he 461 paona kona. O kona makuakane, 6 kapuai a me 6 iniha kona kiekie. He mahiai ia . O kona makuwahine 6 kapuai ia , a o kana poe keiki a pau, ua kiekie ae lakou a pau mamua o ka makuwahine. O kekahi kaikamahine ana, he 7 kapuai 3 iniha kona.
KAULEHELEHE MA. Ai no laua ma Keomolewa, e hooikaika ana i ka haua hana maikai.
Penei kekahi olelo a Kaulehelehe i palapalaia’i i ka la 13 o Iulai iho nei; no ka makemake o na kanaka malaila i ka Elele.
“Ua pau mau Elele la i ka laweia e na kanaka, a ua makemake nui ia e lakou, no na mea hou paha, ko lakou lawe ana. I ka pau ana o ko makou halawai, hoike aku au i ua mau pepa hoolaha ike, a paipai wau ia lakou e lawe. Ae mai lakou ma ka uku hapalua, no ka mea, olelo mai lakou, ‘ua make pono ia lilo ana o ka hapalua.’ E hooili hou mai oe i mau Elele hou, i umi, no ka mea, he nui loa no ka poe makemake i Elele na lakou.”
Pela ka olelo a Kaulehelehe. Nani ka makemake o kela poe kanaka Hawaii ma ka aina e, i ka ike, a me ka naauao! Ua ono maoli paha lakou i ka pono, Ina pela, pomaikai. Aloha ino oukou e na kanaka Hawaii ma Keomolewa! Ua pau paha ko oukou aloha i kahi one hanau, ea! Pehea? Eia ka pono, e imi nui oukou i ka makaukau i ka hana, oopalau, olopapa, wili palaoa, kamana, kui hao, a me kela hana keia hana; e imi no hoi i ke aupuni o ke Akua, a piha a kaumaha oukou i keia mau waiwai a pau, alaila hoi mai maanei, e hoolaha i ko oukou ike a me ko oukou akamai ma Hawaii nei. O ka waiwai no ia o ko oukou mau hoaloha maanei ia oukou.
Mai hana kolohe oukou; mai aihue; mai hoopunipuni; mai moe kolohe; mai inu rama , mai hana ino i ka la Sabati o Iehova.
Eia na hana nui o makou ma Hawaii nei, o ka hoona kuleana aina; ke mahele nei ke Aupuni i na aina a pau; ua haawi i ka Moi i kona mahele; ua haawi i ke Aupuni i kona; ua haawi i na Konohiki i ko lakou; ke Aupuni i kona; ua haawi i na Konohiki i ko lakou; ke haawi nei i na makaainana i ko lakou kuleana a paa loa. E nana oukou i ka Elele—4.
O ke kuai aina kekahi; ke kuai nei ke Aupuni i ka aina me na kanaka, me na haole; he hoolimalima aina kekahi.
O na kula kekahi hana nui o makou; ua holo keia hana.
Ua maikai ka Moi K. III, Ma Kauai ia hoi mai nei; o ka holo aku koe i Maui, Molokai, i Hawaii, e kaapun, a launa pu me na kanaka e hooponopono i na pilikia o lakou. Aolahla, nui ke aloha o kanaka ia ia.
Ua hele mau no hoi ka Moi i ka pule i ka la Sabati, a ua pule mau i ke Akua iloko o kona hale.
“E ola ke Alii i ke Akua” loha oukou a pau loa.