Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 7, 26 August 1848 — Page 26
26 KA ELELE HAWAII. AUGATI 26, 1848.
KOHALA.
Pohakuloa 2. Kiiokalani. Puanui. Puaiki.
Ahulua. Kokia. Kalala 1. Kalala 2.
Makiloa 1. Makiloa 2. Pahinahina. Kahua 1.
Kahua 2. Kawaihae. Waimea.
Ua paiia na aina i lilo i ka Moi ma ka mahele aina ana me kona poe alii a me na Konohiki ma ka Elele Hawaii, aka, aole i pau loa ko ka Moi mau aina ma ia paiia ana, ua koe no kekahi mau aina o na Konohiki, aole i pili aku ia lakou, aole hoi i pili aku i ko ka Moi mahele, no ia koe ana manao au e hoike aku i ka nui o na aina a puni o Hawaii iloko o ka Elele Hawaii i maopopo ia kakou ka pili pono ana. G.L. KAPEAU.
Na Palapala Maoli.
NO KA HALE I PUHI MALU IA I KE AHI.
Punahoa, Hilo, Aug. 12, 1848.
I ka po o ka la 16 o Mei iho nei, ua ikeia ke ahi ma ke Kulahanai ma Hilo. Penei ka ike ana. I ke ahiahi, paina makou. Aole nae i hoaia ke kukui iloko o ua hale nei i puhiia’i.
A hoi mai i ka hale kula, a mahope wale iho pule ohana makou. I ka pau ana o ka pule hele koke au i ka puka, ike aku la i ka uahi, ua pouli ka hale. Kahea au i na keiki, e hele e nana i kahi o ke ahi. (O ko’u manao aole no ko makou mau hale ke ahi.) Aole i hiki mai na keiki i ka puka, ike e aku la au i ka ulaula o ke ahi iloko o ka hale aina. Kahea aku au, “pau kakou i ke ahi,” a kaheaia’ku no na mea a pau i ko makou pau i ke ahi. Lalelale nae makou e kinai.
A i ka hiki ana mai o na kanaka, ua pio no ia makou. Ike no nae lakou i kahi i puhiia’i. Aoa no mawaho mai ma ke kua ma kahi kokoke i ka wai. Ua maopopo no ia lakou i puhi kalohe ia. Aole nae i hopu pono ia ka mea nana i puhi. O ko makou nui 8. No ka mea, o ka wa hoomaha ia o ke kula. He ipu kukui keia kula. Mai pio ia . Aka, aole ae ke Akua e pio ia . Nolaila, e ninini nui oukou i ka aila, e ka poe hana aila, i mau ka a, e like me ko ke Akua aloha nui. NA UWIA.
--------------
HE PUALI INUWAI MA KONA H.I. HAWAII.
K.H. Kealakekua, Ianuari 6, 1848.
He hoike Puali Inuwai ko makou me na keiki ma ka la 6 o Ianuari nei, ua maikai na kahiko o na keiki, lole wawae eleele malalo, palule keokeo maluna, hainaka silika ma ka ai, papale kapu ma ke poo; kahiko o na kaikamahine, hainaka pahoehoe ma ka ai, papale loulu ma ke poo, libina eleele ko lakou, holoku keokeo ko lakou lole.
I ko makou hele lalani ana ma ke alanui, mai Keei a Kealakekua, o na kumu mamua me ke Kahukula, o na haumana me na lnakula mahope o na hae, kai na lunakula. Eia na inoa o na palapala maloko o na hae; “Puali Inuwai,” “Haalele i na mea kona a pau loa.” Ua ikeia ka nui o na keiki i hele mai ia la; ekolu haneri a keu aku. I ko makou komo ana ma ka Luakini, ua makaukau na mea ai ma ka papaaina. Hoike ke Kahukula i na haumana i na himeni Puali Inuwai, ua panaau ia i na haumana. A pau ia , kahea ke Kahukula ia G.W. Lilikalani i na haumana e hoike mai i ka lakou mea i haku ai. Memele mai la na haumana ma ka ohe; penei,
Ua kau ka hae,
Aloha ino, ua hiki mai,
Ka hokuloa malamalama,
Ua pau ka pouli,
Ua hiki mai ka wanaao,
Iwaena o ke Aupuni,
Ua haalele makou i ka ona,
Ka ona baka, ka ona o ka awa,
Ka ona o ka rama,
Aole e kaha houia ka honua ma keia mau mea,
O kaniuhu ka honua ia makou,
No ko makou hoohiki ana;
E na kamalii e,
Mai Hawaii nei a Kauai loa,
E huli kakou i ka pono,
I kahi i puka mai ai ka naauao,
A me ka hanohano, a me ka waiwai,
Iwaena o keia Aupuni,
E huia kakou ma ka papa hui,
Na inoa o na kamalii a pau,
A e hoike imua o ka Moi,
Nana no e kokua ia kakou i ka pono,
I malama kakou i ka pono a ke Akua,
A e hoola ia kakou ma kona maluhia.
Oia na mele a lakou i mele mai ai. A pau ia , pule iho la, a pau ka pule ana, ahaaina na keiki mamua, a pau ka lakou ai ana, ai iho la na makua me na kumu mahope, me na lunakula.
Hoakaka mai ke Kahukula i kona manao i ka 1849 o ka makahiki, ahaaina hou kakou maluna o ka papaaina, a me ka pahi , a me ke o, po, puna, bola, kiaha, e huli i na kahiko maikai no na keiki. Ae na makua me na kumu, a me na lunakula ia manao. A pau ia , himeni iho la. A pau ka himeni a me ka pule, o ko makou hoi nui aku la no ia me ka mahalo i ka hana hou a na keiki inu wai. S. KAOHE.
-------------
POHO I KA MOANA.
Honolulu, Iune 12, 1848.
E ka Elele Hawaii, aloha oe. He wahi makaa ka’u e hai aku ia oe, a nau ia e hai aku i ko’u poe makamaka ma ke kino.
I ka la 11 o Aperila, holo aku au maluna o ka moku Alii Kamehameha, a i ka la 12, ku ma Lahaina, a ike i ko’u mau makamaka. O ke kumu o ko’u holo ana i Maui, i kii au he waa no kuu kaikoeke mai, no Pauahi ma Moalii i Lahaina. I ka la 2 o Iune nei hoomakaukau au e hoi mai maluna o ka waa a’u i kii ai. Uhi iho la au i ka waa a paa i ka ahu, a hoouka iho la au i mau ipu 12, hookahi ahui maia .
I ke ahiahi o ka poalima, hoomakaukau au e holo mai, alaila, aloha aku la au i o’u makamaka, a kauoha aku la au i ka poe e ku mai ana ma kahakai o Moalii, “e pule oukou i ke Akua no’u.” Alaila pule iho la au i ke Akua, a pau ia , ae iho la au iluna o ka waa, pa iho la ka aa o Lahaina. Holo mai la au a hala ke kai Nenehe, hiki au ma ke kai o Pailolo, pa iho la ka makani he kapae, kaaniniu ae la ka ihu o kuu waa, a holo pololei i ka Laeokalaau. A hiki au i ka lai a ke Kioea, pohu iho la ka makani o ke Kioea ka manu poolaau o Molokai, ilaila no hoi kamalii lehelehe nui o Kaunakakai. Lula iho la au, a i ka ainaawakea, loaa iho la au i ka makani moae , alaila , huli ae la au a holo i ka moana. Holo mai au a hiki ma ka Laeokalaau, loaa iho la kekahi moku e ku ana ilaila, peahi mai la ka poe oluna o ka moku e pili aku, a kuhikuhi mai la i ka makanai o mua, alaila, aole au i huli aku; no ka mea, ua noi aku au i ke Akua e haawi mai i ka makani no’u. Nolaila holo mai la no au, ikaika mai la ka moae o ke kai o ka iwi, a pololi mai la au; alaila, hoololi ae la au i ka ihu o ka waa i ka makani, a eu ae la au e lalau i ka ipu; alaila, ke poi iho la no ia o ka ale a me ka makani, o ko’u kahuli iho la no ia i ka moana; alaila, wehe ae la au i kekahi ipu iloko o ka waa, alaila pule aku la au i ke Akua, “ke ike mai la no oe e ke Akua ia’u ke ai nei au i ka ipu, a e hoopae ola aku oe ia’u i ka aina.” Alaila, wahi iho la au i ka ipu iluna o kuupoo, a ai iho la no hoi au, a pau ia , hoolana iho la au i ka waa, eono o’u hoolana ana, aole i lana ka waa, kaumaha iho la au, a maloeloe no hoi. Alaila pule hou aku la au i ke Akua, i aku la, “ua ike mai oe ia’u ia Poomoa nei kahi keiki a kaiana iloko o ka hohonu o ka moana, ua hana au i ko’u makaukau, aole i hiki ka waa, o oe ke kii mai e hoolana i kuu waa, a i ole ia e lawe aku no ia’u a hoopae ma ka aina, a i ole ia e lawe aku no oe i ke ola mai o’u aku, e kokua mai oe ia’u.” Alaila hoolana hou iho la au me ka manao, ua lohe ke Akua i ka’u pule; i kuu hoolana ana i ka waa pae aku la au iluna o ka nalu, a i ka pio ana o ka nalu, ea ae la au mailoko ae o ke kai, aia hoi ua lana kuu waa, a olioli nui au, alaila pule hou aku la au i ke Akua no kona aloha mai ia’u. Kukulu iho la au i ka pea a paa, o ka holo mai la no ia iloko o ka poeleele.
Eia keia. I ko’u holo ana mai i ka poeleele, lohe iho la au i ka leo o na kanaka a me na wahine, a me na kamalii, e uwa ana a e walaau ana mamua a mahope o’u, a manao iho la au, he moku holo mai, a he auwaa paha. Ia po no kau au ma ka Lae o Leahi a poiia au e ka nalu, a haihai ke ama a me na iako a me na ahakea o ka waa, a pakele no ka waa, aole i naha, a holokiki aku la au i na kanaka o Kaluahole e kokua i kuu waa, a kii na kanaka a lawe mai i ka waa. Hoi mai la au ia po i Honolulu nei mauka mai, a hiki ma ko’u hale, lele mai la ka’u wahine e uwe, i aku la au, alia ka uwe, e pule kakou, alaila pule iho la au ,a pau ka pule, alaila aloha aku la i ka’u wahine a me na keiki, a hai aku la i ko’u pilikia ana.
E o’u makamaka, mai hoomalau oukou i ka pule i ke Akua, no ka mea, he kokua oia i ka mea poino, a e aloha ana i ka mea pilikia, a e hoopakele ana i ka mea i make i ka moana; nolaila, o ko kakou puu honua no ia e ola ai i keia ao a i kela ao.
Na POOMOA.
--------------
PALAPALA MAI KANEOHE MAI.
Kaneohe, Iulai 20, 1848.
I ka pau ana o ka makou ahaolelo ma Honolulu hoi mai au i Kaneohe. Nana aku au i na kanaka ma keia kalana mai Waimanalo a Kualoa, ua ano hou ae lakou a me ka lakou mau hana. Ua pau nui i ka makaala. Piha loa na anaina i ka Sabati, a me na halawai liilii ma na la noa. Lohe pono kanaka i ka olelo, aole hiamoe. Akahi no pela la maanei no keia mau makahiki he umi.
Penei ka palapala a kekahi hoahanau ma Kailua no na hana malaila.
E ka Elele, ke hai aku nei au ia oe, ua iho mai ka Uhane Hemolele ma Kailua nei. Ua hoala mai i ko makou hiamoe ana. Ua ala mai na hoahanau a me ka poe hoopanee i ko lakou mihi. I ka malama o Iulai he halawai loa ka makou, ua hele nui mai na kane a me na wahine a me na kamalii i lohe i ka olelo a ke Akua, a i ko lakou lohe ana olioli lakou, aole hiamoe lakou i keia mau la halawai. Nui ko lakou mihi i ko lakou hewa a me ka makau i ka Akua a me ko lakou aloha ia ia. NA ISAIA.
Nui ka poe i makemake i na palapala, Baibala, Kauohahou, Himeni, Uli, a me na palapala e ae. Hele nui mai e kuai. Olioli no i ka loaa ana o ia waiwai. Ma na aina hale ole ua kukulu na kanaka i na hale pule. Aia ma Waikane ua ako ia kekahi hale, a ma Waimanalo hoi ke ako nei; no ko lakou manao iho no e hana. Aole luna , aole aha la, o ko lakou manao iho ka luna nana e paipai ia lakou e hana. O ko Kailua hale koe a ke hoomakaukau nei paha e hana i kolaila hale halawai.
Ua haalele kekahi poe pope i ko lakou aoao a ua huli mai ma ka pono o ke Akua a ma ka aoao oiaio. Ua ike maoli lakou i ka ino ma kela aoao a me ka naaupo, he nui ke kukuli ilalo ma ka lepo a paumaele. He pinepine ke kuhikuhi ma ka lae a ma ka umauma. A o Maria ko lakou akua e pule aku ai. Pela mai kekahi pope.
O na kula makalii kekahi maanei. Ua maikai, hele nui na kamalii i ke kula. O ke kula himeni kekahi kula i makemake nui ia . Nui na haumana e ao ana i ka pa, ko, li, i keia manawa, a kokoke akamai kekahi poe i ka himeni.
Eia kekahi mea e pono ai na kula kamalii, e hana i ka hana. E hoolilo kekahi mau hora o na la kula i ka hana lima, mahiai, humuhumu, ulana, hana kela hana keia hana e waiwai ai. Hana pu ke kumu me na haumana. E na kumu a me na haumana, mai kanalua i ka hana, oia ka mea e waiwai ai, a e pono ai, a e ola’i keia hanauna hou. O ka hana maoli ka mea e pau ai ka ino, ka hewa, ka hoowalewale, ke kalohe. Nolaila e hooikaika kakou a pau i ka hana. “O ka lima o ka poe hana mau, e lilo oia i haku. O ka mea hoomolowa malalo no ia o ka hookupu. O ka mea mahi i ka aina e maona oia i ka ai, o ka mea hoopili mea ai mahope o ka poe lapuwale e piha oia i ka ilihune,” Solomona.
PALEKA.
-----------------
NA KULA MA KOOLAU A ME WAIALUA.
Ua hele iho nei ke Kuhina Aopalapala i Koolau loa a me Wailua e hoike i na kula, a i ka