Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 5, 14 July 1848 — Page 20
20 KA ELELE HAWAII, IULAI 14,1848.
Inoa o na Aina. Ahupuaa. Kalana. Mokupuni.
Pohueloa, Ahupuaa, Kona, Niihau,
Kaluahonu, Ahupuaa, Kona, Niihau,
Pauahula, Ahupuaa, Kona, Niihau,
Oia na aina i haawiia mai e ko makou Alii Nui me ka maikai, a ke olelo oiaio nei makou a ke hooholo nei no hoi, ua hookaawaleia ua poe aina la no ke Aupuni Hawaii, koe wale no ke kuleana o na kanaka e noho ana ma ua mau aina la. A ke koho aku nei makou i ke Kuhina Kalaiaina, a o kona mau hope paha ma ka Oihana i mea nana e olelo maluna, a e hooponopono, a e hoolilo i ua poe aina nei e like me na aina e ae o keia Aupuni, e like me ka olelo o ke Kanawai hoonohonoho i na hana i haawiia i na Kuhina, i hooholoia ma ka Hale Ahaolelo, ma Honolulu, i ka la 27 o Aperila M.H. 1846. Aka hoi, e hiki i ke Kuhina Kalaiaina a me kona poe hope Oihana, ke ae mai ka Moi ma ka Ahakukakuka Malu, ke hoolilo aku i na kanaka Hawaii na aina o ke Aupuni; ma kekahi ano e ae, a no na kumu e ae, ke maopopo ia ia a i ka Ahakukakuka Malu, he pono i mea e laha ai ka mahiai, a i mea e pomaikai ai ke Aupuni.
Eia hoi kekahi; ua hooholoia e like me ka Oihana mau, o na aina ma Oahu.
Kuwili, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kuhimana, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Hauhaukoi, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Aala, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kuaiaula Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Laukalo Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kunawai Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kuaipaako, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Apowale, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Oloku, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Alewa Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Puunui 1, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Puunui 1, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Puunui 3, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Palikea, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Niupaipai, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
kaolu Kawananakoa, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kahui, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Pouhuluhulu, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kaukahoku, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Punanaakaa, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Puiwa, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kapapaakai, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kapalepo, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Olomana, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kalokohonu, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kaikahi, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kapiwai 1, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kapiwai 2, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kaalaalalo, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Kaaleo, Ili no Honolulu, Kona, Oahu,
Keonepanee Ili no Kalihi, Kona, Oahu,
Kaluaauau, Ili no Kalihi, Kona, Oahu,
Kalia, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Kauaolohe, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Haole, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Halelena, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Waihinalo, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Kumuulu, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Kahoiwai, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Kaluaalaea, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Waihi, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Hapuna, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Kaaumoa, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Waiaka, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Pahupahuapuaa, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Nukunukuaula 1, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Nukunukuaula 2, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Auaukai, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Pawaa, o Maalo, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Mookahi, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
Kaluahole, Ili no Waikiki, Kona, Oahu,
E hookaawaleia no ka Papu o Honolulu ,e mahiia e na koa a me na kanaka malalo o ke Kiaaina Oahu, a o kona poe hope Oihana, na ‘Lii maoli o ko Hawaii Pae Aina, e hooponoponoia nae e like me ke kauoha ana o ke kuhina kalaiaina a me kona oe hope Oihana, ua hooholoia e ka Moi iloko o ka Ahakukakuka Malu.
Hooholo hope ia a hanaia ma ka Hale Ahaolelo i keia la 7 o Iune, 1848.
KEONI ANA. KAMEHAMEHA.
WELA I KE AHI.
Kapalama, Iulai 7, 1848.
E ka Elele Hawaii, aloha oe. E hai aku oe i ka poe mauaaina, a me na Mokupuni e aku iloko o keia Aupuni, i ka poino nui i hiki mai ma Honolulu nei i keia po iho nei.
I ka po o ka la 6 o Iulai nei, ma ka hora 1 paha o ke aumoe, wela iho la kekahi mau hale ekolu ma ke kihi Hikina Akau ae o ke kulanakauhale, e pili kokoke ana ma ka aoao Akau o ka Luakini ma Kaumakapili. Hookahi hale lepo, elua mau hale pili. No Kahehenanui ka hale lepo, he hoahanau oia, he kane wahine make ia ia. Hookahi hale pili no Kauhema, he hoahanau oia , a he mau malama wale no ka paa ana o ua hale pili hou la. Hookahi hale pili no Lio, ekolu paha makahiki kona paa ana.
E hoomaka ana ke ahi ma ka hale pili hou o Kauhema ma ka aoao hema o ua hale la, maloko ae o ka lanai. Malaila ke ahi o ka a ana, he ahi kukui, ua kauia ma ka paia o ka lanai Lele no ke ahi mai ka hale o Kauhema a a ma ka hale lepo, o Kahehenanui, a lele no hoi ke ahi ma ka hale o Lio, a pau pu no ua mau hale nei, a pakele ka hale o Uilani makai iho o ua mau hale la, aole ia i pau; a pakele no hoi ka Luakini, aole i pau i ke ahi.
I ka wela ana, kani koke no ka bele o ka hale pule ma Kaumakapili; alaila, kani no na bele a pau oloko o ke kulanakauhale me ka leo nui, Wela ka hale! Wela ka hale! E hela mai na kanaka e kinai i ke ahi! Alaila, holo wale aku la na kanaka me kahi mea kinai ole, a holo mai la na haole mai na moku mai, a mai ke kulanakauhale mai me na bakeke, a me kekahi mau mea e ae e kinai ai i ke ahi, a kokua lakou e kinai i ke ahi me ka wai a me ka manao e hoopakele i ka waiwai. O na kanaka maoli, ku wale no lakou e nana i ke ahi, aole wahi mea kinai ahi ma ko lakou mau lima, hookahi tausani paha ka poe e ku wale ana e nana me ke kokua ole.
Nolaila, pilikia nui ka manao o ka Ilamuku (Henry Sea) no ke ahi, a hopu no oia i kela kanaka keia kanaka e ku wale ai a, e hele e kinai i ke ahi, naholo aku la na kanaka; aole makemake e hele mai e kokua a kii i ka wa i kinai i ke ahi, a hopu no i na makai e hele e kinai i ke ahi, hele kekahi e kokua, a hele ole kekahi e kokua a holo no ma kahi e; nolaila, hoopai no ka Ilamuku i ka poe aloha ole a ku wale mai me ka walaau. Aka, o na malihinihaole no kahi Kuna Manuwa Beritania mai, a no na moku kalepa mai, a he mau haole e ae kekahi, hoomau no lakou i ke kinai, mai ka wa nui o ke ahi a hiki i ka wa i pio ai, ke ahi.
Eia kekahi; ua loheia ua aihueia kekahi waiwai pio noloko o keia mau hale wela, a ua lilo. He waiwai no na haole e noho hoolimalima ana maloko o keia mau hale i wela. A i kuu manao ana, ua lilo no i ka poe aloha ole a manao ole, he waiwai pio keia na ke ahi, a e hiki ke hoihoi aku i ka mea nona keia waiwai pio, ka mea hoi i poino i ke ahi.
Auhea oukou e ka poe e heluhelu ana i keia pepa, e noonoo nui kakou i ka mea kupono i ke aloha, i ka hoalauna a i kona hanauna iho. Owai la ka hoahanau o keia poe pilikia? O ka poe ku wale anei me ke kokua ole? O ka poe anei e kokua ana me ke aloha? Aloha ino ka poe poino i ka hale ole a kapa ole!
J.L NAIIILI.
--------------------
KA ELELE HAWAII.
HONOLULU OAHU, IULAI 14, 1848.
------------------
NA AINA O HAWAII NEI.
O ka hana nui a me ka maikai a keia Aupuni e hana nei, eia no ia , o ka hooponopono i na kuleana aina, a maopopo kahi aina o kela kanaka keia kanaka, a lilo paa loa ka aina ia ia.
Ua holo mua keia hana maikai: ua maopopo ia ma keia Elele; ua hookaawaleia na aina o ka Moi, K. III ., a me na aina o ke Aupuni, a ua akaka. Ua hooholoia keia iloko o ka Ahaolelo o na ‘Lii a me ka Poeikohoia e na Makaainana.
Aia no na kuleana o na makaainana iloko o na aina o ka Moi, a me ke Aupuni; a ke hooikaika nei na Luna Hoona Kuleana, e hoomaopopo i ke kuleana o kela kanaka keia kanaka. Oia ka pono, alaila, pau ka pai wale, hemo wale, lawe wale, a noho oluolu kela kanaka keia kanaka maluna o kona aina ponoi. Oia auanei paha ka mea e pau ai ka noho wale a me ka palaualelo, a me ke kaniuhu o kanaka: hooikaika paha na kanaka e mahi, e kanu laau, hana pa, a hoomaikai hoi i ko lakou aina ponoi iho. Pono loa ia .
O keia hana a ka Moi, ua ku i ka lokomaikai maoli; mamua ua haawi oia i kau wahi o kona mana i na makaainana, ma ke KUMUKANAWAI, a me na kanawai hoi. Nolaila, ua lilo kekahi olelo i na makaainana; na lakou e koho ka poe a lakou e manao ai e komo iloko o ka Ahaolelo Alii, e kuka pu me na ‘Lii, a hooholo i na Kanawai. A ina i hewa, a hemahema paha na Kanawai, aole no na ‘Lii wale no ka hewa ; no na Makaainana no kekahi.
Ma keia hana, ua hoihoiia kau wahi o ka aina i na ‘Lii a me na Makaainana. Akahi no a hanaia me keia. Owai e lii ma Europa i hana pela? Aole. Ina paha, i hana lakou me keia, ina ua paa ko lakou Aupuni, onipaa loa, no ka mea, ua loaa i kela kanaka i keia kanaka kona pono iho; ua lilo i na Makaainana kau wahi mana o ka Moi a me na aina no hoi.
O ke kumu nae o keia hana maikai ana o ka Moi, K. III ., o ka olelo a ke Akua. Ua komo ka olelo aloha o ka Haku nui iloko o kona naau, nolaila, kupu ke aloha i na Makaainana, a o kona imi ana no ia i pono lakou. E hoonaniia ke Akua.
Ua haawi mai o Kapeau me ke kauoha e pai koke , i na inoa o na Ahupuaa a puni ka Mokupuni o Hawaii, i mea e maopopo ai ka pili pono ana o na aina ma ua Mokupuni la; ma ka Pepa 6 e pai a ike kakou.
Aia no na ‘Lii i Kauai i keia wa; o ka holo koe i Niihau, alaila, ho mai.
I ka la 10 o keia mahina haule na kanaka ekolu iloko o ka hale hou e hana ia nei no ke Aupuni ma ka wapo o Honolulu; eha loa ia mau kanaka, aole nae make loa. Ia la no hoi make loa kekahi kanaka ma ka pali Nuuanu, o Alapai kona inoa; make oia i ka pauda wawahi pohaku. He lawehala o Alapai mamua, hana no oia ma ke alanui a kaa kona uku; alaila, loaa ia ia kekahi hana a ke Aupuni, me ka uku pono, eha dala no ka mahina; hewa hou, paa hou i ka hao, a make aku la i ka pauda.
Ia la no hoi (ka 10) make kekahi haole, ma Kapena, Nuuanu ; hele oia i ka auau, a make iloko o ka wai.
---------
OLELO HOAKAKA.
No ka lohe ana mai a me ka hoopiiia ana mai, e kuai malu ana kekahi poe ma na kuaaina me ka palapala ae ole, i ka waiwai o na aina e mai, aole no hoi i hopuia e na makai; Nolaila, ke kauohaia aku nei na maikai, a o na Lunakanawai paha.
E hopuia a e hooukuia e like me ke Kanawai, ka mea e kuai malu ana i ko lakou waiwai ma na kuaaina, me ka loaa ole ia lakou ka palapala ae aku i ka maauauwa ana a me ka piele ana malako o keia Aupuni.
No ka mea, ua puka mai kekahi hihia maloko o keia Oihana, a he mea ia e pilikia nui ai ka poe lawe i ka palapala ae i ka maauauwa. Nolaila, e hopuia a e hooukuia ka mea e kuai malu ana me ka palapala maauauwa ole, e like me ke Kanawai.
G.M. ROBIKANA,
Hope Kuhinakalaiaina.
Keena Kalaiaina, Iulai 12, 1848.
-----------
Ua paa ka Pa Holoholona hele hewa ma Kapunakea, Lahaina, Maui, a ua koho ke Kiaaina o Maui ia Nahili i Luna no ia Pa.
Palapala Kuai.
KE WEHEWEHEHALA, oia hoi ka Hulikanaka.
KA LIRA HAWAII, he mau Leo Mele no na Ekalsia o Hawaii nei.
KA NONANONA, Buke 4.
KA ELELE, Buke 1, 2, a me ke 3. Ua kapiliia, a ua paa. Aia no ia DAIMANA.
KA ELELE HAWAII.
I ka la 8 o Iune e hooomaka’i, a elua Pepa i ka malama hookahi, a pau na Pepa he 24.
Pehei hoi ka uku ana :- -O na ‘lii a me na haole, pakahi $1.00. O ka poe koikoi e ae, hapalua. O na makaainana, hapaha.
Eia kekahi, iloko o na mahina eono e uku ai.
Hale Paipalapala, Kawaiahao, Iune 15, 1848.