Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 1, 8 Iune 1848 — Na Palapala Maoli. [ARTICLE]

Na Palapala Maoli.

Hilo, Maraki 27, 1848. Aloha oe, e ka Elele Hawaii. Ke hai aku nei au ia oe i ka make ana o loba Lelekelana. I ka la 19 o Maraki nei kona make ana, ma Kahilipali, Kau. He hoahanau aloha na o loba. Loihi kona noho hoahanau ana me ke kanalua ole a me ka hoihope ole. He puuku ekalesia no ia, a ua hahau mai lehova ia ia me ka mai ehaeha ma kona kino, aka, ua mau kona pauleie i ka Haku ia lesu. I ka wa kokoke make, kauoha mai kela i na hoahanau, "Mai kaumaha oukou no'u,ua hahou mai ke Akua ia'u i keia mau la, i mihi au i kuu hewa a'u i hana'i. E pule oukou no oukou iho, a no'u kekahi. " Eia kekahi, i ka la 13 o keia mahina, ua make aku o Kaapa ka wahine mua a loba Lelekelani a oia ka makuwahine o L. Laanui, ka Lunakanawai no Kau. He hoahanau no ia. Kokoke pau na hoahanau kahiko ma Kau. Ua hele e lakou, ua pau ka lakou hana. O ka poe opiopio wale no i koe. Nolaila ea! e kiai oukou, no ka mea, aole oukou ike i ka hora e hiki mai ko oukou Haku e noho ai me ka makaukau. Heaha ka pomaikai no ke kanaka ke loaa ia ia keia ao a pau, a lilo aku kona uhane? Eia kekahi. I ka la 22 o Maraki i ka po akolu i hala aku nei. Ua holo aku kekahi kanaka o Hilo e lawia. Ma ke kakahiaka kona holo ana, oia wale no, a ma ke ahiahi ua hoihoiia ka waa e ka makani. O ka mea nona ka waa, aole, aia no kona kupapau e moe ana maloko o ka waa a me na ia elua. Ua make loa, He hoahanau no ia, he kanaka nui, ikaika, pui-

pui kona kino. Aohe mai, he make aha la keia? Aloha oe. Na'u na J.D. P. Punahoa, Hilo, Maraki 27, 1848. MAI NANA I KO HAI HEWA. Ko Hawaii mau, he nana i ko hai hewa, ina ua loaa ka hewa i kekahi mea, ua hopu koke ke kanaka a hookaulana koke, aole hoi ona hoomanao i ka pula nui iloko o kona maka iho, aole paha e hemo i ke kanaka hookahi a elua paha e unuhi ai, no ke kaumaha; ua manno au, i hookahi kaulua bipi kauo, nana e kauo na kua ohia iloko o kona maka iho, a hemo mua kona paumaele, alaila, hiki ke olelo aku ia hai. Ke lele nei ia kanaka me he aito lele la ma ka maka o ka la me ka makau ole, a me ka olelo iho nani kuu kiekie, aohe manu e like me a'u owau no ka i lele i ka maka o ka la me ka wela ole. Aole oe i ike i ka wa e haki ai kou eheu a haule kona kino. Ke noi aku nei au ia oe, ina he mea oluolu ia i kou manao, ina i lealea oe i ka mea a'u e noi aku nei, e heluhelu oe maloko o ka Palapala Hemolele, a e ike auanei oe malaila; he mea hiki ia oe ke unuhi mua i ka pula o kou maka, a mahope i ko ka hoahanau. Aloha oe. L. W. Kahiona. He hoopaapaa no na Konohiki me na Kumukula ma Kalaupapa nei, no ka mahiai ana o na kumu me na haumana ma na aina kaawale. Kalaupapa, Molokai, Maraki 20, 1848. Aloha oe e ka mea hoopuka'ku i ka Elele, a me ke Kuhina Aopalapala, oia hoi ke Kuhina Kalaiaina, me olua ka malu me makou ka pomaikai, a me ka lanakila. He wahi manao hoakaka ko'u ia olua, no kekahi pilikia i hiki mai ma Kalaupapa nei; eia ua pilikia la. I ka malama o lanuari 3, 1848, olelo mai la o Limaikaika ma ka halawai kumu a makou. Penei kona manao i olelo mai ai, "ua kauoha mai o Keoni Ana e hana pu na kumu me na haumana ma na aina kaawale a me na koele waiho wale o ke Aupuni," a lohe makou i keia manao, aole makou i hooko i keia manao, a aole i liuliu hiki mai la ka olelo a Keoni Ana ma ka Elele pepa 18 e like pu no me kela mau olelo maluna, alaila, lalau au me na haumana i kekahi ili aina oloko o ke Ahupuaa, o Makanalua,o Paooole ka inoa o ua ili aina nei, a i kuu lalau ana, pau ia'u hookahi mala, kupu ka'u mea kanu, he ipuhaole, a mahope iho kanu makou he mala ko, aole i kii mai na Konohiki ia manawa e aua i kahi a makou i kanu ai, a i ke kanu hou ana o makou i mala uaia, ia manawa kii mai la na Konohiki e aua i ka mala uala a makou, penei ke ano o kona kii ana mai, ua komo pu kekahi hapa o ka poalima iloko o ka mala uala a makou; nolaila, huhu kela ia makou me na haumana, a hoopilikia mai ia makou. Hele mai la kela imua o'u o W, N. Pualewa, a olelo mai la me ka leo ikaika; "nawai i haawi ia oe i keia aina?" olelo aku la au e nana oe ma ka Elele pepa 18, malaila kahi i haawiia mai ai ia makou, a ma ke kanaka ole kekahi o keia ili aina. Olelo hou aku la au, ina oe e manao ana e hoopii i kou hakuaina, aia no ia i kou manao. Olelo mai la kela penei, "mai noho oe a mahi hou iho maluna o kuu aina, no ka mea, ua kauoha mai o Kekauonohi i kona mau aina, aole e mahiai na kumu me na haumana." Alaila, olelo aku la au, ua kuhihewa paha oe ua lilo loa keia aina ia'u, ea, aole loa au i ae ia mai pela, eia wale no ka'u i ae ia mai ai, o ka mahi wale iho no a pau ka makou mea kanu i ka ai, aiaila, nou no ka iepo. Eia keia, o keia ili aina o Paooole, aole he kanaka, he aina waiho wale iho no, mai ka makahiki 1844 o ko'u noho kumu ana ma Ka laupapa nei a hiki mai i ka makahiki 1848, aole au i ike ua mahi ai ia keia aina, aole loa no, aka, i ka manawa a makou i lawe ai a mahi, kii

mai la. na Konohiki e ana i keia aina. I ko'u manao, he keakea maoli keia, a ua pili i kahi pauku a ke i Kanawai kauoha mai ai no ka hoo nahelehele aina. Eia ka'u ia olua, ua oiaio anei ua papa o Kekauonohi i kona mau aina aole e mahi ia e na kumu me na haumana? Ina ua oiaio ua papa mai na Konohiki i ko lakou mau aina aole hiki ia makou ke mahi me na haumana. Eia keia, e kukulu iho olua i mau ipuhao paila wai wela ma ka Elele. i mea hoomahanahana no ke anu o na Konohiki, nialama paha no ke anu o ka lehelehe, nolaila, heuiaheuia ka olelo ana. Eia malalo nei ka inoa o keia poe kanaka i hoopilikia mai ia makou, o Kamakee, ua hoopilikia oia ia Koa kumukula ma Kalawao, o Kaolia a me Kalahili ua hoopilikia mai oia ia makou i na keiki omo waiu ma Kalaupapa nei. Ua pau keia wahi manao. W. N Pualewa. Olelo paipai i na Makua mea Keiki ma ka'u hale kuia ma Honuaula nei. Honuaula, Maui, Maraki 21, 1848. Aloha oe e ka Elele. Ka mea mama i ka holo mai ka akau a i ka hema, ka hikina a me ke komohana, e hai ana i na mea pilikia he nui wale. Eia hoi keia pilikia au e wehe mai ai, no na makua hoomaloka, a hoowahawaha i ka naauao o ka lakou mau keiki. , Penei ke kumu o kui ike ana i ka hoowahawaha. O ke kuai ole i palapala na ka lakou mau keiki, Hele wale mai ke keiki ma ka hale kula me ka hemahema, a makaukau ole no na mea kula. Ninau aku ia au, No ke aha la ka loaa ole ana ia oukou o ka Helunaau, a me ka Helukakau? Olelo mai la ka haumana, no ke dala ole. oIe he loaa mai o ke dala i ko makou mau makua. I aku la au, kupanaha loa, he hapawalu wale no ke kumukuai o ka helu, a no ke aha la ka minamina i kela wahi, hapawalu, i mai la kekahi haumana, olelo mai ko makou mau makua, e haawi wale mai no ka palapala, i aku la au, ina pela, i aha auauei ke ola o ke Kahunapule. Alaila, olelo hou mai ua poe haumana pakike nei, aole makou e lawe i ka palapala, ina he palapala haawi wale mai ia, alaila, lawe makou. Alaila, no ka ae ole ia mai o ko'u manao paipai aku i na haumana a me na makua e imi i mea e pono ai o ke ao ana. Ua hemahema loa ko'u hale kula ma na palapala imi naauao, no ka pakike loa o na makua a me ka hoolohe ole o na keiki Nolaila, hemahema au i ke ao aku, e hiki ia oe ke paipai mai i keia mau makua e hooikaika ma ka imi palapala na ka lakou mau keiki. Eia ka mea kupanaha loa a'u i ike ai, i kekahi kula kakahiaka o makou, hele i-nai la na haumana i ke kula, a komo ma ke keena kula, aole nae he palapala ma ko lakou lima, a mahope iho, komo mai la he mau puaa na Kaumaea, maloko o ko'u keena kula, alaila, i aku la au. Ua like loa oukou me keia mau puaa, ka hele wale mai, aole he palapala ma ko laua mau wawae, manao au ina i paio aku kekahi haumana i keia mau puaa, ina ua wehewehe mai keia mau puaa hai olelo, no ka hoomaloka o na makua o keia mau keiki. Auhea oe e ke Kuhina no ke Aopalapala. mai huhu inai oe ia'u no kuu paipai aku i na makua o keia mau keiki i mea e pono ai o ke ao ana, nau no e hooikaika mai i keia mau makua, i ole e poho ke Aupuni. Hookahi wale no wahi helu ia'u e ao aku ai, o ka noho wale mai la no ka na haumana. Nolaila, kaumaha au i keia hana, a nolaila nawaliwali ke ao ana. Aloha oe me ka mahalo mau loa ia. Na S. Kalawaia.