Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 1, 8 Iune 1848 — Olelo Hoike na ke Kuhina no ke Aopalapala: ua heluheluia imua o ka Ahaolelo i ka la o Aperila 27, 1848. [ARTICLE]

Olelo Hoike na ke Kuhina no ke Aopalapala: ua heluheluia imua o ka Ahaolelo i ka la o Aperila 27, 1848.

Na na Lii Ahaolelo, a me ka Poeikohoia e na makaainana, iloko o ka Ahaoklo. E like me ke kauoha a ka Moi, ke waiho nei au imua o oukou i wahi olelo pokole no ka "Oihana Aopalapala." Mai ka malama o Sepatemaba a hiki i keia wa, ua hooiliia mai ia Oihana maluna o'u, e ka Moi, a me ka Ahakukakuka Malu. He mea kaumaha hoi ka mea i hooiliia mai ai keia Oihana maluna o'u. O ke Kuhina hoopono nana keia Oihana, ua loohia oia i ka mai i kela malama o lulai, emo ole hoi ko ke Akua kahea ana mai ia ia, a ua laweia'ku oia mai keia ao aku i ka la 7 o Novemaba. He kanaka maikai o Wm. Rikeke, he oiaio kona aloha i keia lahuikanaka, a ua hooikaika mau oia e hoomaikai i ko Hawaii nei i na makahiki he 24: eiwa hoi makahiki i noho ai oia iloko o ka hana a ka Moi. He nui wale ka aie o keia lahinkanaka ia ia, a ua aloha nui ia hoi oia e na kanaka o Hawaii nei mai o a o, aohe mea i oi aku. Ua maopopo no hoi ko ka Moi aloha i kana kauwa malama pono, a ua haawiia kauwahi haawina kupono no kana wahine e noho nei me ke kaumaha o ka naau; ua pono no hoi ke kaumaha o ka nauu; ua pono no hoi ke aloha i keia wahinekanemake, a me ka uwe pu rne ia no kona ano maikai, a no kona hooikaika loihi aua me kana kane ma keia Pae Aina. No ka make ana o keia Kuhina, ua hemahema ka "Oihana Aopalapala'- i keia manawa. Aole hoi i hana pono ia kaua mau hana. Ua imi waleia i Kuhina hou no keia Oihana; aole nae i loaa. Ua lana no nae ka manao, aole liuliu aku a pau koke paha keia pilikia. No ke koi ana aku o ke Aupuni o ka Moi ia Limaikaika, ua kokua mai oia i keia Oihana mai ka la eono o Dekemaba a hiki i keia wa. Ua huli nui ia na Palapala hoike o kela Apana keia Apana kula no ka makahiki 1847; nolaila, ua kauohaia na Kahukula a pau loa i ka malama o Dekemaba e hoi ke pono mai e like me ke Kanawai Ua hakalia no nae ka lakou hana ana; me ka pilikia wale no i loaa mai ai kela mau palapala hoike. Ua aneane pololei no nae keia Papa hoike no na Kula a pau loa o ke Aupuni no ka M. H. 1847. Eia no. O ka aie o na Kula i hoakakaia iloko o ka A haolelo i kela makahiki i hala iho nei, eia no $8,907,00. He mea keia e poino nui ai na Kula; kaumaha na kumu i keia aie; piiikia na Kahu a kaniuhu hoi lakou a pau. No kela aie hoi, aole i pau ka aie o-na kula i keia manawa. Ua emi no nae iloko o keia makahiki i hala; ekolu tausani dala ke emi o ka aie; a ke olioli nei au, i ka hai aku ia oukou, iloko o keia makahiki e noho nei, ua hookaa loa ia ka aie iloko o kekahi mau Apana, a ua emi loa hoi ma kekahi. Eia ka mea i emi ai, ua hoomaha na kula ma na Apana pilikia i ka aie i kekahi manawa, a ua malama loa ia ka hana o ka Poaiua, a me ka waiwai i loaa mai. Ma na Apana kahi i malamaia'i ka hana o ka Poalua a me ka waiwai i loaa mai, ua. lawa maoii no, no na kula. A ma kekahi mau Apana, ua pilikia maoli no ka mea, aole i malama pono ia ka hana o ka Poalua, a.me ka waiwai i loaa mai. Ua haawiia ka waiwai a pau loa o ka Poalua.no na kula; he mea makemake ole ia no nae ka hana o ka Poalua; makemake ka noi o na kanaka ma ka Uku pau kupono ma ke dala maoli, a ma ka waiwai paha; a na oukou e noonoo i ka pono a me ka hewa oka hoololi hou ana. I ko'u manao he pono no e hoao i mea hou ae e loaa mai ai ka waiwai no na kula. Ma kekahi mau Apana, ua pono ole ka manao o kekahi poe, no ka noho alii ana o ka poe mea keiki lehulehu, aole kokua iki i na kula. A he oiaio no, he kumu maoli no ko lakou kaumaha: no ka mea. nui na kanaka ikaika a me ka lako no hoi, aole nae i kokua iki i na hana e naauao ai ka lakou mau keiki, a ua hooiliia keia kaumaha maluna o kekahi poe nawaiiwali a me ke hune, a pono ole ke kaikai ae. Ua hai mai kekahi poe kumu i ko lakou makemake e hookaaia ko ke Aupuui aie ia lakou ma ka aina. He mau makahiki ka waiho ana o kekahi aie, a he mea pono no ke hookaa koke ia, i oluolu ko lakou manao. O ka hooikaika ana e helu pono i ua kanaka a pau o keia Pae Aina, ua poho: a na oukou e noonoo i mea e hiki ai ke hana i keia ia hana nui. Aole i hoakaka pono ia ka poe hanau a me ka poe i make, aole hoi i maopopo ka nui a me ke emi ana o na kanaka ma na palapala i loaa mai.

O ka nui o na haumana kula Aupuni i hoakakaia no ka makahiki 1847, ua oi mamua o na makahiki mamua; eia ka oi, he umikumamakahi haneri. Ina i helu ia na haumana iloko o na kula a pau loa ma keia Pae Aina, aole emi i na tausani he iwakalua. A ua manaoia, aole makahiki mai ka i hiki mai ai ka olelo a ke Akua a hiki i keia wa, i oi aku i keia, no ka holo mua ana o ka naauao ma Hawaii nei. Ua mahuahua ka makemake o na kanaka i keia hana, a ina i holo mua, nui a mau aku hoi, na pomaikai e loaa mai ai ma keia hana. Eia no nae kekahi mau mea keakea nui i keia hana aole hoi e pono loa na kula ke pau ole keia mau mea. 1. O ka palaka a me ka naaupo o na, makua Aole i hoomalu pono ia na hale a me na keiki iloko; nolaila, aole hele mau o keiki i ke kula; a ua lohi ko lakou ike. He mea keia e kaumaha ai ke kumu a keakea hoi i kana hana. He oiaio no nae ua ikaika kekahi poe makua i ka imi naauao no na keiki a lakou, ua hoihoi ko lakou naau i ke kokua i na kumu a me na Kahu, i hele mau na keiki i ke kula, a ua imi i na Buke a me ka lako e pono ai na keiki ke kula. 2. Eia hoi kekahi mea keakea i na kula; O ka nele o na haumana i ka Buka ole, papakahakaha, pepa, a me kela mea keia mea e pono ai. He nui no ia mau mea, a ua oluolu ke kuai ana, aohe kaumaha; aka, ua nele na haumana; no ka hune o na makua kekahi nele, a no ka hoomalau kekahi. 3. Eia ke kolu. O ka pono ole o na hale kula. He hale pili pono ole wale no ka nui: aohe noho, aohe papa, aohe lako maloko. aohe hoi he pani a me ka puka makani o kekahi mau hale kula; i ka wa ua, aohe oluolu o na haumana iloko; a ku a mai maloko kekahi. O ka haawina no na kula, kokoke pau i ka uku ana i na Kumu a me na Kahu, uuku koe e hana'i a maikai na hale kula kahiko, a e kukulu ai i na hale hou. Ma ka Papa Hoike a'u i hai aku nei $2.585,33 i lilo no na Hale Kula iloko o ka pakahiki 1847. O kekahi kula, ua hoopau ia no ka hale ole: a o kekahi mau kula hoi, ua hoomaha i ka wa ua, no ka hale ole; a o kekahi mau kula aia iloko o ka hale noho o na kanaka a malalo o na laau malumalu kahi e kula'i. He nui ha dala e kukulu ai i na hale kula hou a e hana hou ai i na hale kahiko e like me ka mea ku pono i ka naauao; a ua manao ia hoi, ua pau e ka haawina i keia manawa aohe lawa pono no ia hana nui., Ua paa mau maikai, he mau hale paa, na na kanaka i hana ma ko lakou makemake iho. a ua paa kekahi maa hale i ka hana Poalua i keia makahiki i hala iho nei. 4. Eia ka hana o na mea e pono ole ai na kula. O ka pono ole o kekaki mau Kahukula. Ua akamai maoli no keknhi poe Kahu a ua malama pono no hoi, a ua pono no ke mahaloia lakou e ke Aupuni a me na kanaka. Ua ikaika lakou i ka paipai i na kumu, i na makua, a me na keiki, ma ka lakou mau hana, a ua noho pono imua o na kanaka. O kekahi poe Kahukula hoi, ua hawawa a me ke kolohe maoli. ua pono ole ka noho ana imua o na kanaka, ua palaka i ka lakou hana, a i kekahi manawa, ua hana i mea e kue ai na aoao pule. No kekahi mau Lunaauhau kekahi pono ale, aohe malama pono i ka lakou hana, a nolaila, ua hapa ka waiwai i loaa mai no na kula. Aole hoi i noho oluolu na Kahukula me na Lunaauhau ma kekahi mau Apana, ua kue kekahi i kekahi, a nolaila, ua nawaliwali laua a elua, a ua poino na kula no keia mea. 5. Eia ka lima, o na mea keakea i na kula, O ka kapa o na kumu makaukau. Ua makaukau kekahi poe kumu ma ka ike, a ua pono hoi ko lakou noho ana, aole nae i makaukau i ka hoomalu i na kula; a nolaila nui ka waiaau a me ka haunaele. O kekahi poe kumu hoi, aole ma ka hoomalu i na kula wale no ko lakou hemahema, ma ka ike ole kekahi a ma ka molowa, a me ka apiki maoli. Ma kekahi mau Apana, aole loa e loaa na kumu ku pono e like me ke Kanawai. Ma keia mau mea ua akaka, he mea pono no ke Aupuni ke kokua ikaika i na kula a pau ma keia Pae Aina, kahi e loaa mai ai na kumukula makaukau. Iloko o kekahi mau kula, ua huiia ka hana maoli me ke ao ana i na palapala. He mea pono loa keia i ko'u manao, a ua pono no ke paipai nui i na kula pau e hana pela. O ke "Kula Alii" ma Honolulu a ke Aupuni e malama nei; eia na dala i lilo i ua kua la i keia makahiki i hala iho nei $3,411,04. Ua maikai keia kula i keia manawa, a o na kumu kahiko no na kumu o ia kula.

O na Kulanui i hoakakaia mamua, i kokua ia e ke Aupuni i ka a oia mau no ko lakou ano. Oia hoi ke Kulanui Hoole Pope ma Lahainaluna, a me ke Kula kaikamahine ma Wailuku, a me ke kula Katolika ma Koolau Oahu. Ua oleloia, ua maikai maoli ke kula hanai ma Hilo Hawaii ame ke kula ma Hanalei, Kauai, no na keikikane Hawaii wale no ia mau kula. He mau kuia maikai e ae no hoi ma kahi o na Misionari, a ua ao ia hoi e lakou. O na kula no na keiki keokeo wale no, elu wale no ma keia Pae Aina; hookahi ma Kapunahou, iloko hoi na haumana he 33; a o kekahi, eia ma Honolulu nei, me na haumana he 16. . Ua aoia keia mau kula elua ma ka olelo Beritania; iloko o kela kula ma Kapunahou nae, ua aoia na olelo e, a me na mea hohonu e ae. Ekolu kula e ae ma Honolulu nei, a hookahi ma Lahaina, kahi e oia'i na keiki haole, a me na hapa haole a me na keiki Hawaii ma ka olelo Beritania. He mau kula pualu wale no keia a pau loa, a ua oleloia he mau kula maikai ipaoli. I a i houluuluia a pau i aoia ma ka olelo Beritania ma keia Pae Aina iloko o keia mau kula, ua kokoke elua haneri. O ka nui o na Kahuna pule haole ma keia Pae Aina, eia no, Kahuna Hoole Pope 26. Kokua Misionari Hoole Pope K. 12. Kokua Misionari Hoole Pope W. 39. Hui 77. Kahuna Katolika 15. Kokua Katolika 10. Hui 25, O ka hana a na misionari, he mea nut k e pomaikai ai ko keia Pae Aina; a nolaiia, he mea|k>no ke hcK>maiu ke Kanawai i na aina a pau ona p[isionari. A eia ko'u manao, e paa mtfU loa ia maiMfeina &ake Ao puni ma ke Kanawai, a e lilo paa loa no fio ka hana i haawiia'i keja mau aina i na Mkionan e odba uoi ma keia Pae Aina. O ka nui o na keiki o na Misionari hooie pope keia Pae Aina i keia manawa, eia no, ~ o,na keiki 1 makahiki a keu 3s. O na keiki lala ona makahiki 10, 90. Hui 129. E pono ia oa [ kou ke noooo i no keia keiki Minoani, 1 t)a hōolkāika nui e iaa i hoomalu i na aoao pule, aole hoi i ioaa mai kekaia likia nui iwaena o keia mpu aoao, ia'u e maiaioa 9sm i keia Oihana.