Ka Elele Hawaii, Volume IV, Number 1, 8 June 1848 — Page 2

Page PDF (1016.69 KB)

2 KA ELELE HAWAII, IUNE 8, 1848.

 

puiwa kona kino. Aohe mai, he make aha la keia? Aloha oe. Na'u na J.D.P.

------------

                                                            Punahoa, Hilo, Maraki 27, 1848.

MAI NANA I KO HAI HEWA.

            Ko Hawaii mau, he nana i ko hai hewa, ina ua loaa ka hewa i kekahi mea, ua hopu koke ke kanaka a hookaulana koke, aole hoi ona hoomanao i ka pula nui iloko o kona maka iho, aole paha e hemo i ke kanaka hookahi a elua paha e unuhi ai, no ke kaumaha; ua manao au, i hookahi kaulua bipi kauo, nana e kauo na kua ohia iloko o kona maka iho, a hemo mua kona paumaele, alaila, bipi ke olelo alu ia hai.

            Ke lele nei ia kanaka me he aito lele la ma la maka o ka la me ka makau ole, a me ka olelo iho nani kuu kiekie, aohe manu e like me a'u owau no ka i lele i ka maka o ka la me ka wela ole. Aole oe i ike i ka wa e haki ai kou eheu a haule kona kino.

            Ke noi aku nei au ia oe, ina he mea oluolu ia i kou manao, ina i lealea oe i ka mea a'u e noi aku nei, e heluhelu oe maloko o ka Palapala Hemolele, a e ike auanei oe malaila; he mea hiki ia oe ke unuhi mua i ka pula o kou maka, a mahope i ko ka hoahanau. Aloha oe.

                                                                                                L.W. KAHIONA.

 

------------

            He hoopaapaa no na Komohiki me na Kumukula ma Kalaupapa nei, no ka mahiai ana o na kumu me na haumana ma na aina kaawale.

Kalaupapa, Molokai, Maraki 22, 1848.

            Aloha oe e ka mea hoopika'ku i ka Elele, a me ke Kuhina Aopalapala, oia hoi ke Kuhina Kalaiaina, me olua ka malu me makou ka pomaikai, a me ka lanakila.

            He wahi manao hoakaka ko'u ia olua, no kekahi pilikia i hiki mai ma Kalaupapa nei; eia ua pilikia la. I ka malama o Ianuari 3, 1848, olelo mai la o Limaikaika ma ka halwai kumu a makou. Penei kona manao i olelo mai ai, "ua kauoha mai o Keoni Ana e hana pu na kumu me na haumana ma na aina kaawale a me a koele waiho wale o ke Aupuni," a lohe makou i keia manao, aole makou i hooko i keia manao, a aole i liuliu hiki mai la ka olelo a Keoni Ana ma ka Elele pepa 18 e like pu no me kela mau olelo maluna, alaila, lalau au me puaa, o Makanalua, o Paooole ka inoa o ua ili aina nei, a i kuu lalau ana, pau ia'u hookahi mala, kupu ka'u mea kanu, he ipuhaole, a mahope iho kanu makou he mala ko, aole i kii mai na Konohiki ia manawa e aua i kahi a makou i kanu ai, a i ke kanu hou ana o makou i mala uala, ia manwa kii mai la na Konohiki e aua u ka mala uala a makou, penei ke ano o kona kii ana mai, ua komo pu kekahi hapa o ka poalima iloko o ka mala uala a makou; nolaila, huhu kela ia makou me na haumana, a hoopilikia mai ia makou.

            Hele mai la keia imua o'u o W.N. Pualewa, a olelo mai la me ka leo ikaika; "nawai i haawi ia oe i keia aina?" olelo aku la au e nana oe ma ka Elele pepa 18, malaila kahi i haawiia ia mai ai ia makou, a ma ke kanaka ole kekahi o keia ili aina. Olelo hou aku la au, ina oe   e manao ana e hoopii i kou hakuaina, aia no ia i kou manao. Olelo mai la kela penei, "mai noho oe a mahi hou iho maluna o kuu aina, no ka mea, ua kauoha mai o Kekauonohi i kona mau aina, aole e mahiai na kumu me na haumana," Alaila, olelo aku la au, ua kuhihewa paha oe ua lilo loa keia aina ia'u, ea, aole loa au i ae ia mai pela, eia wale no ka'u i ae ia mai ai, o ka mahi wale iho no a pau ka makou mea kanu i ka ai, alaila, nou no ka lepo.

            Eia keia, o keia ili aina o Paooole, aole he kanaka, he aina waiho wale iho no, mai ka makahiki, he aina waiho wale iho no, ma Ka laupapa nei a hiki mai i ka makahiki 1848, aole au i ike ua mahi ai ia keia aina, aole loa no, aka, i ka manawa a makou i lawe ai a mahi, kii mai la, na Konohiki e aua i keia aina. I ko'u manao, he keakea maoli keia, a ua pili i kahi pauku a ke Kanawai i kauoha mai ai no ka hoonahelehele aina. Eia ka'u ia olua, ua oiaio anei ua papa o Kekauonohi i kona mau aina aole e mahi ia e na kumu me na haumana? Ina ua oiaio ua papa mai na Konohiki i ko lakou mau aina aole hiki ia makou ke mahi me na haumana.

            Eia keia, e kukulu iho olua i mau ipuhao paila wai wela ma ka Elele, i mea hoomahanahana no ke anu o na Konohiki, malama paha no ke anu o ka lehelehe, nolaila, hemahema ka olelo ana. Eia malalo nei ka inoa o keia poe kanaka i hoopilikia mai ia makou, o Kamakee, ua hoopilikia oia ia Koa kumukula ma Kalawao, o Kaoha a me Kalahili ua hoopilikia mai oia ia makou i na keiki omo waiu ma Kalaupapa neo. Ua pau keia wahi manao.     W.N. PUALEWA.

 

----------

 

            Olelo paipai i na Makua mea Keiki ma ka'u hale kula ma Honuaula nei.

Honuaula, Maui, Maraki 21, 1848

            Aloha oe e ka Elele. Ka mea mama i ka holo mai ka akau a i ka hema, ka hikina a me ke komohana, e hai ana i a mea pilikia he nui wale.   Eia hoi keia pilikia au e wehe mai ai, no na makua hoomaloka, a hoowahawaha i ka naauao o ka lakou mau keiki.

            Penei ke kumu o kuu ike ana i ka hoowahawaha. O ke kuai ole i palapala na ka lakou mau keiki. Hele wale mai ke keiki ma ka hale kula me ka hemahema, a makaukau ole no na mea kula. Ninau aku la au. No ke aha la ka loaa ole ana ia oukou o ka Helunaau, a me ka Helukakau? Olelo mai la ka haumana, no ke dala ole. ole he loaa mai o ke dala i ko makou mau makua I aku la au, kupanaha loa, he hapawalu wale no ke kumukuai o ka helu, a no ke aha la ka minamina i kela wahi hapawalu, i mai la kekahi haumana, olelo mai ko makou mau makua, e haawi wale mai no ka palapala, i aku la au, ina pela, i aha auanei ke ola o ke Kahunapule. Alaila, olelo hou mai ua poe haumana pakike nei, aole makou e lawe i ka palapala, ina he palapala haawi wale mai la, alaila, lawe makou. Alaila, no ka ae ole ia mai o ko'u manao paipai alu i na haumana a me na makua e imi i mea e pono ai o ke ao ana. Ua hemahema loa ko'u hale kula ma na palapala imi naauao, no ka pakike loa o na makua a me ka hoolohe ole o na keiki. Nolaila, hemahema au i ke ao aku, e hiki ia oe ke paipai mai i keia mau makua e hooikaika ma ka imi palapala na ka lakou mau keiki.

            Eia ka mea kupanaha loa a'u i ike ai, i kekahi kula kakahiaka o makou, hele mai la na haumana i ke kula, a komo ma ke keena kula, aole nae he palapala ma ko lakou lima, a mahope iho, komo mai la he mau puaa na Kaumaea, maloko o ko'u keena kula, alaila, i aku la au. Ua like loa oukou me keia mau puaa, ka hele walemai, aole he palapala ma ko laua mau wawae, manao au ma i paio aku kekahi haumana i keia mau puaa, ma ua wehewehe mai keia mau puaa hai olelo, no ka hoomaloka o na makua o keia mau keiki. Auhea oe e ke Kuhina no ke Aopalapala, mai huhu mai oe ia'u no kuu paipa aku i na makua o keia mau keiki i mea e pono au o ke ao ana, nau no e hooikaika mai i kaeia mau makua, i ole e poho ke Aupuni. Hookahi wale no wahi helu ia'u e ao aku ai, o ka noho wale mai la no ka na haumana. Nolaila, kaumaha loa au i keia hana, a nolaila nawaliwali ke ao ana. Aloha oe me ka mahalo mau loa ia .

                                                                                    Na S. KALAWAIA.

 

--------------------------------------------------------------------------

 

AHAOLELO HAWAII.

            I ka la 29 o Apelila akoakoa ka Ahaolelo no keia Aupuni, iloko o ka luakini ma Kawaiahao, i ka hora umi. Hele mai ka Moi, mai kona hale mai, me kona poe Kuaina, a me na lii a pau, e kani ana na mea kani, a ua pau na lii i ke kahikoa i ko lakou nani.

            Pau lakou i ke ku iluna, pale i ke Akua o Limaikaika. alaila noho nui ilalo. O ka hai aku no ia o ka Moi i kana olelo imua o ka Ahaolelo. Eia kana olelo.

 

E na Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia,

            Olioli au i ka halawai hou me oukou e kukakuka pu e pono like ai na mea a pau e noho ana malalo o ko'u Alii ana

            Ua kauoha aku au i ko'u poe Kuhina e heluhelu mai imua o oukou i ka lakou palapala hoike i na hana o ka lakou oihana no ka makahiki i hala aku nei.

            Ke mau nei ka oluolu o ka noho pu ana o ko'u Aupuni me na Aupuni e ae a pau, a kakou e launa nei. Ua hooiaio oluolu ka Moi ke Lii o ko Farani i ke Kuikahi o ka la 26 o Maraki 1846, e like me ke ano o ka ka Moi ke Lii Wahine o Beretania Nui hooiaio ana i ke Kuikahi Beritania i kakauia ia la no.

            Aole Kuikahi i hanaia me Amerika Huipuia a hiki i keia la.          

            Ua hana au i Kuikahi me ke Aupuni kanaka a me ke Kulanakauhale Hanescatika Kuokoa o Hamebaga a ke manao nei au e lilo auanei ia i mea e pono ai ke kalepa ana ma ko'u Pae Aina.

            Ua mahele oluolu ia na aina, a holo iwaena o'u a me ko'u poe Konohiki, a ma ia hana ua weheia kekahi hihia nui o ka aina. Ua hookaawale au i kekahi poe aina i waiwai no ko'u poe Alii a me na kanaka, aia no nae ia oukou ka hooholo i na rula no ka hooponopono ana. Ua hookoe no hoi au i kekahi poe aina no'u ponoi, a e ii ana i ko'u poe hooilina a mau loa aku, E manaoia nae ke kuleana o na kanaka e noho ana ma ua mau aina la. Nolaila, e pono ia oukou e kau i kanawai no ka malama ana, a no ka hooponopono ana, a no ka hoolilo ana i ua poe aina la, a e imi, e like me ka mea e hiki ai ia oukou, i wahi e lilo ai ka waiwai a me ka hana i mea e maikai ai ua mau aina nei, i mea hoi e ulu mai ai i waiwai e uku aku ai no ka waiwai o na aina e laweia mai.

            No ka make ana o ko'u Kuhina Aopalapala, o ka mea i alohaia, ua ikea kekahi hihia ma ka hooponopono ana i ka waiwai i hookaawaleia no na kula. E pono ia oukou ke ninau, a e imi, malama paha o akaka mai ia oukou ke kokua pono no keia mea e maikai ai ke Aupuni, a e pau ai hoi i ka auhau hana; aka, i ka oukou haa a pau, e hoomanao oukou i ka manao like i oleloia no ka poe Katolika a me ka poe kue i ka Pope.

            Ke kauoha aku nei au oukou e noonoo pono i ka pili ana o na kanawai, a e hoano e i na mea i ikeia, ma ka hoao ana he pono ke hana hou.

            O na olelo ana mai a Beritania Nui laua o Farani, oia ka mea e hooikaika ae ia'u i kuu manao paa e hoole aku i ke keakea ana mai o ko na aina e ma ka hooponopono ana i ko'u Aupuni; aka, e hoomanao kakou i ke Akua ma na manawa a pau, oia ke kumu o na mea maikai a pau, e hoomaopopo kakou ia ai, e imi i mea e hoonani ai ia ia ma ka kakou hana a pau a me ka olelo ana; o ka aoao haipule a me ka noho pono ana, oia ke kilohana o ko'u Aupuni.

            Na ke Lii Nui o na Aupuni a me na kanaka e alakai ia oukou i ko oukou imi ana a pau, i ko oukou kau ana i na Kanawai pono, a me ka naauao a me ka paewaewa ole, i mea e hooulu ai i ka noho pono ana o ko'u poe kanaka, i mea e hoonani ai i ke Akua, a i mea e ulu ai ka lokomaikai no na kanaka a pau.

            A pau ka ke alii, ku iluna o Namakaeha e hai aku i kona manao. Mahalo oia i ka ke Alii olelo, a paipai hoi oia i ka Ahaolelo i imi pu i ka pono no ke Aupuni. Pau kana, ku iluna Kekino, oia kekahi o ka Poeikohoia, e hai aku i kona manao. Hoike pololei oia i ka naauao o keia wa , mamua o kela wa kahiko; maluhia keia wa; maikai na kanawai, paa ke Aupuni; oluolu ka noho ana. Aole me keia i ka wa kahiko, he ino loa ia wa. Ke ano maikai wale no keia o ka Kekino olelo. Ia Kapeau kekahi olelo uuku. Alaila i kohoia o J.Y. Kanehoa, Wana, a me J. Piikoi, e pane ae i ka ka Moi: eia ka lakou olelo,

            Ma ka aoao o na Lii o ka Ahaolelo a me ka Poeikohoia e na Makaainana o kou Aupuni, ke noi aku nei makou e hele mai imua, ou e ka Moi, me ke aloha, a me ka hoolohe a me ka hilinai ana.

            Ke manao nui nei makou i kau olelo ihiihi e ka Moi, a i kou noi ana aku i ka Uhane o ka Mea Mana e kuhikuhi mai a e alakai mai ia makou; ka makou hana ana.

            Ke hoomanao nei makou i kekahi mau mea au i hoike mai ai e ka Moi i na makahiki mamua, aka, no ka pokole o ka manawa, a no ka hemahema, aole i pau i ka hanaia. I keia Ahaolelo ana, e hoao ana makou, ke hoomaikaiia mai e ke Akua e hanaia e like me ka ikaika i loaa mai ia makou.

            Olioli makou i ka lohe ana ua nana oluolu mai na Aupuni o na aina e i keia Aupuni uuku, a i ka lohe ana i kou hooikaika mau ana e ka Moi, i alii maluna ma ke ano kuokoa, a me ka launa like ana i na aina e a pau.