Ka Elele, Volume 3, Number 5, 1 June 1847 — hope o ka J. Ii olelo no P. A. Berinimake. [ARTICLE]

hope o ka J. Ii olelo no P. A. Berinimake.

Eia hou keia, o kela olelo a P. A. Berinimake, he makehewa ke kau ana i na kanawai moe kolohe i keia wa. Nolaila, ua manao au ua kahihi mai oia a kanaka Hawaii wale no ka moe kolohe, e na haole. Oia hoi ka'u i ninau ai no haole, no ka mea, ua ike nuiia kekahi haole ma na ahalunakanawai o na kanaa me na ahalunakanawai haole; ua lehulehu no ia poe i hookolokoloia no kela hewa. A i na malama mua o ka M. H. 1846 i a aku nei, e noho Hopekiaaina'na wau, manawa, ua hele mai kekahi wahine hapa haole maikai e nonoi mai ia'u i palapala oki hookaawale i kana kane haole; no ka mea, makemake loa kana kane e kaawale, no ka mea, ua ike nuiia oia e na makai e launa i ana i ka wahine e. Ia manawa no hoi, ua hele mai kekahi wahine ia’u na kekahi haole, olelo mai ia, haalele kana kane haole ia ia; no ka mea, ikeia oia, ua pili nui aku i ka wahine e la no kekahi poe haole e noho nei. Nolaila, ua hewa pu me na kanaka Hawaii me haole ma kela hewa no, a ua ahewaia e e na Kanawai e kau nei. Olelo mai oia, ua kawalawala a uuku na | hale i keia wa, paapu na kanaka iloko. Eia ko’u, ma na wahi kawalawalaa uuku na hale u i ike ai mamua, ua nui loa na hale i keia manawa. Ua kawalawala a uuku na hale a kekahi mau wahi o Honolulu nei mamua, i keia manawa, ua paapu na wahi hale e. Pela ma Lahaina, a ma na wahi a na misionari e noho nei, a me na wahi e ae. A a kahi o ka poe noonoo ole, ua noho nui na kanaka iloko, ma ka hale o ka poe noonoo, aole pela. Olelo nae A P. Berinimake, aole pela mamua, maikai kela wa naaupo. Nolaila, ua kahaha loa ko'u manao ia ia; o ka mea, ua hele pinepine no au ma ka hale pule i Polelewa i kekahi mau la Sabati, ia no P. A. Berinimake e ku ana ma koila awai, e hai ana i ka olelo a ka Haku i a makamaka ma ka oiaio o ia mea; he kaaka naauao i ka nana ana; a ua hilinai ko'u manao ia ia he kanaka pono. Aka, ke mahalo nei ka oia i ka hana a ka poe naaupo

he maikai! Na ka naaupo no e olelo pela, aole ka naauao a me ka pono. Ua ike no au ua maikai io ia wa; o na mea nae ia au i mahalo ai ma kuu wa naaupo; ua maikai na hale o ke alii, a me na'lii; na kaukaualii, na luna, na konohiki, na hope konohiki, noho lako maoli no lakou; a ua nui na kanaka malalo o lakou, uuku nae ka hana e pono ai lakou, aka, aia maluna o na makaainana ia mau pono i loaa mai ai ia lakou. O ka inoino a pelapela, a hapa hoi i keia wa, uuku na umeke ai, a hapa hoi ka piha i keia wa: he pelapela hoi na aahu i keia wa. Oia no hoi, ua pelapela na aahu i keia wa o ka poe noonoo ole no, aole pela ka poe noonoo maoli. Ua maikai no ko lakou mau aahu, a me na hale o lakou, he mau hale papohaku ko kekahi poe, mau hale lepo omoomo ko kekahi poe, he rnau hale ma ke ano kahiko ko kekahi poe, ua hoomaikaiia ko loko, a me ka ai ana o kahi poe, ua hoomahui ma ka na misionari hana ana kekahi poe. Ua mahi ai no kekahi poe, ua lawaia no kekahi poe, a ua nui mai na oihana paahana e ae i keia wa. O na oihana kahiko e pono ai na kanaka, a ua loaa mai kekahi mau oihana paahana o na aina naauao, ke hoomahui nei na kanaka ma ia mau mea, i ke kamana, amara, kupa, humu kamaa, humu lole, hahau hale, kumuao kamalii. Mamua, o na haole wale no ke malama a kuai ma na hale kuai o lakou; i keia wa, o na kanaka Hawaii e malama nei ma ia mau hale, mamua, aole lana ka manao o kekahi i ka imi waiwai; i keia wa, ke imi nei kekahi poe, mamua, aole lehulehu na mea hana waapa a moku, i keia wa lehulehu no. Mamua, aole i loaa na haneri a o na tausani dala paha i kekahi o na kanaka Hawaii; i keia wa ua loaa. Mamua ua aie ole kekahi poe haole, i keia wa, ua aie no; a ua hiki ole ke hookaa mai kekahi o lakou. Ua ikeia no ka uuku o ka ai i keia wa, pela no ka wa mamua, aole hoi au i lohe i keia wa, ua hina kekahi mau kanaka i ka pololi no ka uuku o ka ai, nui wale na kanaka au i ike ai a i lohe ai, ua hina no ka pololi, no ka uuku o ka ai i kela wa. Aole hoi au i lohe i keia wa, ua kauoha na lunaauhau, a o na konohiki paha e kapu ka ai o na aina a pau o keia Mokupuni; aole e

kalua, pulehu, a hala na malama eono alaila noa; i kela wa ua hanaia. Aole au i ike ua nui wale na kanaka pii ma ka nahele, e kii i na mea ulu wale i ai i keia wa, i kela wa, nui wale, he pii a kane a wahine, he pii ahupuaa, a kalana ma kekahi wahi, no ka uuku o ka ai i kela wa. Olelo mai nae o P. A. Berinimake. He oluolu kela wa, he uuku ka mahi ai i keia wa; he nui mamua i ka wa naauao. Ua mahi ai nui no kekahi poe e like no me ko keia wa. Ua mahi ai ole no hoi kekahi poe e like me ko keia wa; no ka mea, ua mahi ai na kanaka i kela wa, a ua hana i kela hana keia hana, mai ka malama o Maraki a hiki i ka malama o Augake paha, pau na kanaka i ka lilo ma ka lealea. No ka mea, ua kokoke mai na malama hope o ka makahiki. O ka poe kanaka i noho haipule kekahi, ua pau pu no lakou malaila, ua lilo nui na mea a pau malaila. O ka maika, pahelo, koi, hee holua, kukini, haihai waa, kulakulai, hula, ume puhene, kilu, pela ka hana ana a hiki i ka malama o Determaba; koe no nae na kaao, konane, pepa, heenalu a me na mea like. He mau mea hoopau manawa keia, no ka mea, ua pau na kanaka i ka luhi ma keia mau mea, nolaila, o ka hope o keia mau mea ka hiamoe awakea: pela ka wa mamua. Ua oluolu paha ko P. A. Berinimake manao ia mau mea. Aole nae pela na kanaka a pau i keia wa, no ka mea, ke paipaia'ku nei e haalele lakou ia mau mea, a huli i na hana oiaio. Olelo nae P. A. Berinimake, he paa ole ka aina i keia wa, he paa mamua, nawaliwali na kino i keia wa, he oolea wale no hoi. Olelo nae o Berinimake, O ka mea hookahi e pau ai ka pilikia o kanaka, o ka hookamakama. Make hewa ka olelo hou ma keia mea, no ka mea, ua ike na mea a pau he wahahee. He nui wale na hana maikai i loaa mai ai ke ola o kanaka. Ua imi loaa no kekahi poe ma ka hookamakama, a pela no paha ma na aina naauao a pau. O ka nui o na kanaka, aole loa imi waiwai malaila. Pela no hoi kana olelo, ua kokua na moku Aupuni i na wahine hookamakama, e holo mai i Honolulu a i Lahaina. He wahahee loa! Auhea la ka mea e maopopo ai i na luna moku ke kuleana e holo mai ai na ee moku? He nui wale ke ano ona ee moku a me na kuleana i holo mai ai; he pono kahi he hewa kahi, aole hoi i ike ka luna o na moku Aupuni. Ia'u e noho hope Kiaaina ana, kauoha koke au i na makai e imi i

na ee moku, i ko lakou mau kuleana i mai ai, a ua hana lakou pela. Nolaila loaa kekahi mau wahine makamaka ole m nei, ua holo mai nae no ko lakou uku ai ka mea moku, aole no kela ano ino. P no na moku Aupuni; a ina he hihia keia ke kokua i ka poe hookamakama, alaila, pau loa na moku a me na hale kuai i ka hia. Aole anei i hele ilaila na wahine hookamakama e kuai me ke dala? A ma kuai ana ua lawe no ka mea hale kuai a waiho iloko o kona waihona dala. Ua hewa malaila? Pela na dala o na waihona Waiwai ia G. P Judd, a ua komo ia iloko o ka waihona Waiwai o ke Aupuni. Ua maopopo anei he dala hookamakama ia! Aole loa, olelo kahihi wale keia a kela haole. Pela no kana i ana'e, ua lehulehu na wahine hookamakama iloko o ka luakini o Kawaiahao i ka la Sabati. Owau no kek malaila, a ua hele paha ilaila kekahi poe i ia ano; aole nae i ikea; ua hele no paha kekahi poe moe kolohe i ka hale pule haole i Polelewa, a me na luakini e ae a pau; aole nae keia he mea e hoinoia'i; oia nae ko lakou wahi e loaa'i ka pono, aole pono e pale a ia lakou ke hele ilaila. Aka, aole hele lehulehu ka poe hookamakama i ka hale o ke Akua; ina hele lakou ilaila, no ka makaikai wale, aole no ka pule. O ke ano nui o keia olelo a Berinimake mai ka mua a i ka hope, he naaupo a me ka hoino. Ua maopopo kona opuino i keia wa a me kona haalele ana i ka pono o ke Akua ana i malama'i mamua. Ua noho haipule, o mamua, a na launa pu me na haipule, a n na misionari, ua paipai ia hai no hoi, ua hoike i ka olelo a ke Akua. I keia wa hoi, ao hele nui i na halawai i ka la Sabati, aole hele iki i ka ahaaina a ka Haku, aole launa me ka poe haipule, ua launa me ko ke ao nei, a ua komo iloko o na hana lealea a lakou, hula, pepa, a me na hana like. N keia haule ana puka kekahi ino o kana naau no na misionari, a no ka loaa ole o kana mea i manao ai paha kekahi. Ke hooikaika nei o Berinimake e hapaia Limaikaika ma i ka ino; no ka mea, ua hoomaka e lakou i kana hana e hana nei. Aole paha manao oia he oiaio kela mau Kanawai iloko o ka Elele 22, hoolilo wale na oia i kela olelo i kumu e hoopuka'i i ka ino o kona naau ia Limaikaika ma. Heaha ka hala o Limaikaika ma? Ua hewa lakou no ke kokua ole mamuli o Berinimake ma'! Ua hoomaka e paha lakou ia ia no kona haalele ana i ka pono, a me kona hoohihia'na ke Aupuni. Aka, aole no e ko kona make

ke. No ka mea, ua ike na haole, a me na kanaka maoli a pau i ke ano o ko Limaikaika ma noho ana ma keia kulanakauhale, ikaika maoli lakou ma ka lakou hana i o mai ai, a ua holo maoli ka lakou hana e naikai ai ko Hawaii nei. Owau no kekahi ma kahi alii, a ua ike pinepine au ia Limaikaika malaila, aole nae au i ike ia ia ua komo iloko o ka hana a ka Moi, a ua lilo ma ka aoao o na'lii. Ua hele malaila e launa pu me na'lii ma na a o ka uhane, a ua lohe pinepine au i kaolelo ana iloko o ka hale o ka Moi, ma olelo a Iehova, a me ke ola pau ole. Malaila kona ikaika a me ke akamai a'u i ike ai, aole ma na hana o ke Aupuni, he kaai wale ia olelo. I ko'u ike ana i keia mau makahiki 27, he aloha io na misionari Amerika i ko Hawaii; na ke aloha wale no ko lakou hooikaikaa; aole mamuli o ka aina, a me ka waiwai o keia ao. No ko lakou aloha maoli a me ka pono o ko lakou noho ana, nolaila, paue na'lii a me na kanaka ia lakou. No ka mea, iloko o na pilikia a pau i loaa ia kakou, aole lakou i haalele ia kakou; uwe mai lakou, a ua pule mau ia Iehova no makou. Aka, mai kinohi mai, ua kue mai kekahi poe haole i na Kanawai o keia aina, ua kue no hoi lakou i ka pono o ke Akua. Pela ma Lahaina i ka M. H. 1826, nui a ka haunaele i na haole kue. Ma Honolulu nei kekahi manuwa Amerika ia wa, a o ka hoole o na kanaka a me na wahine i ko lakou makemake, huhu maoli lakou, a e mauka me ka laau a me na pahi paahama na lima o lakou; a hurahura hele ma ke alanui. A wawahi lakou i na puka aniani ka hale o Kalaimoku, a hele i ka hale o Binamu a mai make maoli oia ia ia. Pela maoli no mai ia manawa mai, huhu kekahi poe haole i na misionari no ko lakou hi nui ana i na mea e pono ai ko Hawaii nei, a me ko lakou pale ana'ku i na mea e hoino ai. Pela no keia haole e hoino nei i keia Aupuni, a me na misionari; no ka loaa ole o kona makemake. E Berinimake, eia ko'u manao haahaa ia oe, e hoi ae oe i ka pono au i malama'i mamua, e haalele i na hana lealea lapuwale, a me ka launa ana me ko ke ao nei, a e hoi hou i na hana maikai, e like me kou ano mamua; e mihi maoli no oe i kou hewa imua o ke Akua, no kou haalele ana ia ia, a imua hoi o kou mau hoahanau haipule no kou kue haalele ana ia lakou, a me na mea a pau au i hoino ai, o kou pomaikai ia. E oki ka hana hewa, e ao i ka hana maikai. O

kuu manao no ia ia kaua i halawai mua'i i kou hoi ana mai nei, loihi ko kaua aloha'na i kela wa, ua kuhihewa nae au, no ka mea, aole oe i hana e like me ko'u manao. Aka, he mea mau i na kanaka a pau ka hana hewa, hookahi wale no nae mea e pono ai ke kanaka o ka mihi, aole nae ma ka mihi a Iuda. O ko'u manao aloha ia oe, ua pau. IOANE II.