Ka Elele, Volume 3, Number 3, 1 Mei 1847 — Ka hoole ana o John Richardson i na olelo a P. A. Brinsmade, (Berinimake.) [ARTICLE]

Ka hoole ana o John Richardson i na olelo a P. A. Brinsmade, (Berinimake.)

He hapahaole o John Richardson; ma Waikapu, Maui, kona wahi i hanau ai; ua aoia oia ma ke kula nui o Lahainaluna a ua makaukau iki oia i ka olelo Beritania. Oke ana aina kana hana e hana nei. E nana i kona wehewehe ana i ka olelo a keia haole kupanaha; he olelo pololei no. Honolulu , Oahu, Apenila 23, 1847. : Aloha oe, eka Elele Plawaii. Ua ike ‘ iho nei au i na olelo a P. A. Brinsmade au ; i hai mai ai ma ka pepa 2 iho nei. L Ua kahaha loa au i kana mau olelo, aua L manao no hoi e hoapono wale aku kekahi ‘ j)oe kanaka o Hawaii nei me ke kuhihewa. ’ Nolaila, ke hai aku nei au i ko’u manao no ; ia mau olelo. He haole keia i manao nui ia e na’lii i : ka wa mamua, ua launa nui me na misiot nari, he haipule hoi. Aka hoi, heaha la - kona ano i keia wa, i puka wale mai ai keia i mau olelo kupanaha? i Olelo oia e pau loa auanei na kanaka Hai waii i ka lele i ka aina e, ke kaulia na Kai uawai moe kolohe i oleloia iloko o ka E- . lele 22.

Mahea kou wahi i ike ai, e P. A. Brins- l made, lie poe moekolohe wale no ko Ha ; %vaii nei? He poe moe kolohe io no ko keia Pae , Aina i ka wa mamua, moe aku no, moe ; mai. Aole i keia wa, he poe pono no kekahi, a hfe poe moe kolohe kekahi. i IJa makau paha oe, o lele pu kekahi poe | haole e noho nei ma Hawaii nei i ka aina I e; no ka mea, ua Uke pu na haole me na : kanaka maoh ma ka moe kolohe; he moe ko- i lohe no kekahi poe haole, a he moe kolohe : ole kekahi poe haole, Pela i ike ia nei i ma na haole e noho ana ma Ha\vaii nei. i Pela no hoi na kanaka maoli, ua like loa 1 no ma keia mea. Aka lioi, o na kanaka I maoli wale no kau i olelo ai e pau loa i ka I lele i ka aina e. Heaha la ke ano o keia I olelo au? Ua oleloia he oi aku ka hana o ke- i kahi mau haple ma Lahaina i keia hewa ino. I Heaha la ke kumu i manao waie ai oe, o ka Ahakukakukamalu no, hoi paha kekahi I pioe kolohe? He manao hoino anei kou ia | poe? A heaha hoi ke kumu o ka hoino I ana? I ko’p manao he hoino. < Eia hoi kekahi; ke olelo nei oe, c Ma : ka mana o ke Aupuni i Auhau wale ia r i ka i hoolaha i ka olelo a ke Akua ma keia Pae Aina.’ ’ I ko’u manao, aolo pela. No ka mea, | ina pela, ina ua hooukuia ke kanaka hele i ole i ka pule a me ke kanaka hoomaloka. 1 Oia ka mea e maopopo ai, ua auhau ia e I ka mana o ke Aupuni, o ka hoopaiia o ka ■ poe pale ae i ka pono o ke Akua. E imi | pe iloko o ko Hawaii nei Buke Kanawai, I aole |oa e loaa ia mea. 1 O ka oihana kula oia ka ke Aupuni i ha- j pai ai me kona mana; no ka rnea, na ke I Aupuni no ia hanaEia ka’u i ike ai, ua ao kuokoa mai no r pa rpisionari i ka ojelo a ke Akua; ua lau- \ na no nae me na’Iii a ua ao aku hoi ia la- i kou i ka pono o ke Akua a me na mea e !■ naauao ai. Aole anei ia i ku pono i ka i hana a lakou i heje mai ai ? 1< Ua hele no kekahi poe alii e hoohuli mai !■ i na kanaka ma ka pono o ke Akua, o a Kaahumanu I., o Hewipili ma, a me kekahi r poe e ae hoj. Aka, aole i ao aku mamuli r o ka mana ahi, ua ao akq no, a ua paipai I aku hoi e like me ka manaolana iloko o 1> |akou a ine ke aloha i na uhane o na kana- a

ka. Aole lakou i hoopai ika poe hool; a pale ae i ka lakou olelo. Auhea la kahi maloko o ka olelo a Akua, e papa ana, aole pono i na’lii ke aku i na kanaka i ka olelo a ke Akua? Eki hoi keia; olelo oe, ‘Ua lilo lr! na lima misionari ka hooponopono i ke A puni.’ Aole i lilo maoli ina limamisioi ka hooponopono Aupuni. Aka hoi. ua aku no na rnisionari i na’lii i kekahi n mea e pono ai ke Aupuni, a kuhikuhi aku iioi i kekahi mau hana ma na Aup naauao,, oia ka inea i maopopo ia’u. na misionari hoi i hoakaka nui i ke in< kekahi mau mea i hanaia ma Hawaii nt like me ka aihue, pepehi, lawe wale, n kolohe, a ike naUii i ke ino io o ia n hana, kau iho lakou i Kanawai no ia n mea. Lilo iho la anei na na misionar hooponopono ke Aupuni? Ua hele mai na misionari i poe ao m: ko Hawaii nei ma ka pono. Aole ane pono ia lakou ke kuhikuhi aku i na’lii i hana pono a e pomaikai ai hoi ke Aup e like me ka olelo ake Akua. A e aku hoi i kekahi mau mea a na’Iii e nii mai ai ia lakou? O ka hooponopono maoli ana i na ka wai o keia Aupuni; aia no ia i ka Ahaol pu ana o na’lii a me ka poeikohoia e makaainana. Ua koho iho nei no nae Moi i kekahi mau misionari e kokua ia kou; no ka mea ua pili nui ka hana i k wa i na haole, a ua kaawale keia poe i poe noho misionari i keia wa. A i hiki hoi ke hooliloia mai kekahi mau hana m kai o na Aupuni naauao i pono no k Aupuni. Pela ka’u ike aku, ma ka lak hana ana. Eia paha ke kumu i kapaia’i, aia ilokf na lima misionari ka hooponopono i ke A. puni. No ka mea, na na misionari iao n i na’lii a me na kanaka i ka naauao, a loaa ka naauao i na’lii; alaila, hooponopono h ia iho la ka noho Aupuni ana. O kumu nae i loaa mai ai i na’Iii keia n kaukau na na misionari i hooikaika i ao ma ka pono oke Akua. Ina o ke k mu ia i kapaia’i na na rnisionari e hoop nopono keia Aupuni; alaila, ua pono. A lioi, ina e kapa maoli mai, ua hapai lakoi ka ka Moi hana, he manao kuhihewa a me ka hoino wale.

ane like keia me kekahi mau olelol i wale mai a kekahi mau haole mamua | r nisionari, kapa mai ia Binamu oia ke r >ela no hoi o Kikeke a nie Kauka. I< ko’u lohe ana. Ii hoi keia, olelo oc, ‘Aole i lilo ke ao| !• i na misionari i mea e pono ai ka no-il i ana, a me na kino, a me na ohana ! I 0 na kanaka, he oi ka ino o keia vva i i 1wa kahiko.’ Pela anei kou manao? r a kekahi mau hana o ia wa, aole i ma- r , moe aku no moe mai, mahalo anei oe 11 na? ole i malama pono ia na keiki, ua uumi'e ia kekahi a make; aoie he maluhia,|l ino aku no kekahi i kekalii, he nui i la hana ino oia wa. Ke hai aku nei ’ i oe, i ole ai oe e olelo hou aku ma i hope aku he maikai ka wa kahiko. e liana nei no kekahi poe i mau hale | no laliou, a hale pohaku no hoi, a e , uahua mau aku anei keia hana, | a makau na makaainana o ka wa ka- | ke hana i mau hale maikai o lawe | ■ ia e na’lii a me na konohiki. ole hoi i uhiia a paa ka ili o na wahine a, ua uhi hapa wale ia no, he malo a , ihei wale no ko na kane. Ua mahua- | loa ka poe i paa loa i ka lole i keia wa, | e ikeia kekahi wahine e hele ana me , >au wale no ma na alanui o keia kulaauhale. Aua maemae no lioi ka lole o ii a me kekahi poe e ae, ua like pu no ka kekahi poe haole. He ole loa na u i kela wa. le wi no kekahi ika wa kahiko. Aole ahiai nui na kanaka i ka aina, ua mai i ka lawe waleia e na’lii, a me ka poe koi. Ua oleloia he nui ka hele ana o kanaka ma ka nahelehele e imi i na mea wale i mea ai. No ke kaua kekahi wi ila wa, pau loa ka ai. He wi no ma nolulu nei i keia wa, no ka lilo nui o laka ma na hana e ae, a haalele i ka hiai. Aka, aole pela ma na wahi e ae, nui no ka ai i keia wa. Eia no hoi keia, olelo oe, ‘He oolea na nawai i keia wa, hooluhi wale, a lauwili le no hoi.’ /Vole io na paha i maikai loa na Kanai i keia wa. Aka hoi, ua oi loa aku ka ikai o keia mau Kanawai i ko ka wa kaLO.

I kela wa, lawe wale aku no na’lii i ka na makaainana. Ina ike na'lii he puaa nui na kekahi kanaka, a manao e lawe, hU ki no ia lakou ke lawe wale; pela no na ikonohiki. Alakai no hoi na’lii ina kana-* ka e hoohana ma kela wahi keia wahi a (lakou e makemake ai—e hoohana, hele i ka-i hi loihi i kekahi manawa i ka hana a na’lii; noho liuliu i ka hana me ka pololi, hale ole, a make i ka mai no ka pilikia; pii i ka laau ala a make maoli ma kealanui. NohopiliI kia no hoi na wahine me na keiki ma ka hale, Ina ee kekahi kanaka maluna o ke aka 'o ke alii ia wa, make ia kanaka i ka pepehiia. He nui wale na hooluhi wale oia wa, a hookaumaha wale. Aole pela i keia wa, a ke manao nei au e mahuahua mau aku no anei ka maikai o na Kanawai. Ke hoolaha ner no hoi ke Kuhina nui i kana mau olelo aku i ka poe keakea wale aku i na pono i haawiia e ke Kanawai i na kanaka; ua hoopomaikaiia no na kanaka i keia wa. Aole nae pau na pilikia ame na kaumaha. Heaha la ke kumu i hoino wale mai ai oe i na Kanawai a ko makou Moi, e kau nei i mea e pono ai keia Aupuni, a e pomaikai ai hoi na kanaka? Ua hoino anei oe i ka poe e kokua nei ma na hana Aupuni i keia wa? ī.na pela, ke manao wale nei au, e hiki paha i kekahi poe haole a me kekahi poe kanaka maoli ke koho mai i ke kumu o kou hoino ana. Eia no hoi kekahi; olelo oe, ‘He nui wale na wahine hookamakama mai na kuaaina mai/ He poe wahine hookamalama io no kekahi mai na kuaaina mai. Aka, o ka nui o na wahine kuaaina, aole i hele mai i ka hookamakama, ua noho no me ka lakou mau kane, a mau makua hoi. Aua hana no hoi ma na hana e ae, aole ma ka hookamakama e loaa’i ko lakou lako. Olelo hoi oe, Ua maopopo iaG. P. Judd Kuhina waiwai, ke kumu i holo mai ai kekahi poe wahine maluna o na moku Aupuni, he hookamakama. Heaha ke kumu o kou manao ana, ua i maopopo loa ia G. P. Judd? Ua ike pono anei oe 9 Ina he kuhi wale keia, he aki . wahahee ke ano; aole pono ke hai wale aku i ko hai hewa me ka mapopo ole. 1 olelo ai oe ua maopopo ia in ? Manao paha oe i kapaia mai o G. P. Judd. he ko-