Ka Elele, Volume 2, Number 10, 21 August 1846 — PALAPALA HOAKAKA NA KE KUHINA WAI WAI I HELUHELUIA I KA AHAOLELO HAWAII IMUA O KA MOI, I KA LA I o Augate 1846. [ARTICLE]

PALAPALA HOAKAKA NA KE KUHINA WAI WAI I HELUHELUIA I KA AHAOLELO HAWAII IMUA O KA MOI, I KA LA I o Augate 1846.

| I'i n,a Lii o ka Ahaolelo a me ka poe:i kohoui, i akoakoa mai nei. Alolia ouj kou. j Ua hoolaliaia ke Kanawai hoonohono|ho i nn Kuliina Alii o keia Aupuni, i kn |Ia 7 o l'Vheniari, a hala mai ka malama hookahi iilo ia i kanawai i kauia, nolaila. Ima ke kauoha ana a ka Moi, o ka Oihana | Kaiaiaiaa a’u i Imna’i mamua, ili pono i;i jmaluna o ka mea kiekie ke Kuhinanui. ja oka Oihana Kuhina waiwai iii mai la inaluna o’u. Ma ke kanawai hou ua pau |ka poe Lunawaiwai o ke Aupuni, a lilo |ka poe Kukakuka Malu i poe Kalaiwaijwai i ka vva e pono ui ke imi pu no ia pnea. I ka hooponopono aha i ka waiwai o ike Aupuni ua hookum'uia ka makahiki i i ka la mua o Aperila. a nolaila ke hoike iaku nei au e like me ia. O na da!a i loaa mai no ka makahiki e |paii ana .‘>i Maiaki I84($, he $75.947.08; penei ka loaa ana rnai, Mai ka JUokuj>uui Ouhu $45,741.611 l l>ivviiii, 4,ōfi 1.37 *. . Maui, 14,560.58 Kanai, 3,73.5*2 Mai na Ain» Ilooliinalima inai, ji mai na mea eae lioi, 7,1 '0.08 17.08 A hnipu ine ia ke koeha Dala i ka !a 31 o iMaiaki 18 15 . . I.9P3.I0 A tne na ilala i hoihoia mai. o ke An]>nni o Uai-ani m:i l.a lima o ka Aeiimala'Hopeo liamelin, . . . 20,000 Alaila puka mai ke . $97 ,$4.6,21 E pouo ai au ke iioike. akn ia oukou i maoiiooo kim liauwi ana aku.

Iwaena o ka makahiki i hala akn nei i i hauwiia’ku no ka noho ana o ke Lii, a I > kona hale Alii, a no na Papu no na • ouo, no na Moku, 110 na Luna, a mc na . unakanawai, a ine na Makai, no ka Ha- < Kula ’i-ii, no ka hoomaikai ana, a no 1 kuai ana i kekahi waiwai paa, a no kcmea a me keia mea a no ka Aie kekahi i elala he $77,820.69 iano hoi iloko o na Pahu i keia la,20,119,25 $97,940,21 O ka palnpala hoakaka liiiii i keia mau ea ke waiho aku nei au maluna o ka papa, a hiki ia oukou ke nana pono i na olelo a pau. 1 na aie o ke Aupuni i aie aku ui i kela rnea i keia mea ina ka huke i keia la, he $24,812,62 I 1 na aie o ke Aupuni i hoomoeia ma ka palapalu uie, he 29,704,30 lui pu ka aie o ke Au'puni, he $54,516,921 I O na aie mai h<ū a kela mea a keia i aie ai ma ka Buke i keia la, he $34,914,12 1 na nie o Hai i hooinoeia ma ka palapala aie, he 20,387,87 j Iluipu ka aie o hai mai, he $55,301,99 [ Ina i hoolialikeia ka loaa o keia rnaka- | iki me ka loaa o kela makahiki, ua oi Iiu ko keia i na dala $ 11,901,63, maliua o ko kela, a ua oi iki aku hoi mamua ka noonoo mua ana, a o ka lilo aku no \ mea a pau. aole i oi aku i ko ka loaa lai ke helu ole ia na dala i lilo no ka aie. ► keia mea maikai, oia ka hope o ka mama pono ana o kela mea a o keia mea i a waiwai o ke Aupuni, a o ka hana ana ka Moi oia ke kumu hoohalike maikai. [ ka wa i maopopo ole ai keia pomaiI ai, no ka makemake o ke Aupnni o ka rloi e poho ole ka waiwai o French a f reen\vay, a o kokua i ko la;ia poe kahu ( aiwai, e hookaa aku i ko laua aie a pau [>a. a e kokua hoi ia hai kekahi; nolaila i [ ooholoia ka manao e kii i ke dala ma Ladana, aka, i keia wa aole e kupono ia I ana ana. Aole pono ke Anpnni ke aie, aka, ua iiaopopo no ka nie, i mea e aie mai o hai! like me ke ano ona olelo maluna. No l;-i hoihoi ann mai o ke Aupuni o ko [ini i na dala $20,000 aole e pono ka

makau wale i ka pilikia mahope, ke malama pono ia kawaiwai o ke Aupuni; aka, e pono ka hoomahuahua hou aku i na Luna i ukuia, i mea e maluhia ai a i mea e ikaika ai ke Aupuni. I mea e hiki ai keia, e pono i $100,000 ka loaa o ke Au()uni no kela makahiki a no keia makahiki. E mahūahua ananei ka waiwai oke Aupuni i keia makahiki e lako ai, aka, i ole ia, aia no i ka Ahaolelo ka hana ina mea e pono ai e like me koonkou manao. Ua kauia na auhau hou i ka makahiki | e hiki mai ana, aka, aole e pono ke noonoo mua a maopopo ka nui o ka loaa ana mai no ia auhau ana. No ka mea, he auhau kau pololei aku keia mau auhau, e kau- : maha auanei na kanaka i kinohou, a e nui ka haiia he hapa paha ka loaa mai ma 1 ka ohi ana. Ke inanao nei an, e pono ;iia’u ke olelo aku penei. Ua nui ka waiwai o ke Aupani no ka makahiki e hiki , mai ana e kaa ai i na lilo maoli o ke Aupuni, e like ine ko’u noonoo ana he $80,000, a e kuai ai i wahi moku uukn a • me ka maikai loa, i moku no ka Moi ke 1 liolo oia ma kahi e. E pono hoi ke kukulu koke i Hale no i ka Ahaolelo a no ka poe Ahahookelokolo, a ke manao nei au, i mea e hiki ai ke hana i keia a i kekahi mau mea maikai eae, . a i rnea hoi e waiwai ai, e pono paha ke kuai aku a li!o na Moku Aupuni a pau, o na moku hoi e hoioholo nei i ka hali nkana ke makeiiiakeia mai kekahi poee kuai. Mahope mai o ke kuokoa una o keiu . Aupuni ho kupanaha ka mahuahua ana , mai o ka waiwai, aka, aole e hiki ia’u ke olelo aku ia oukou, j>ela mau aku ka hoomahuahua ana i k’eia makahiki a i kela makahiki, ma keiu ano. ile ano eka lai we ana mai o ka waiwai maluna o na moku iwaena o na makahiki elua i hala aku i nei, a nolaila ua oi loa aku ka waiwai kalepa mawuia o ka waiwai i kuaiia, me ia i no ka mahuahua āna o na dnte; a o ka hoopii ana o ka dnto mai ekolu a hiki i i ellma hapahancvi maluna o ke kumu lilo i oia kekahi mea i maopopo mai. »j I ka makahiki i hala aku nei ua • SK 181,380 ka waiwai i knaiia mauka nei , oi aku'mamua o ka ka inakamki mamnn,

a ina ua kuaiia ua waiwai la no ka mahuahua o ka waiwai maoli i laweia aku, a no ka mahuahua o ke kumu e uku aku ai, alila aole pono ka makau i ka emi ana 0 ka dute ma keia hope aku. O ka imi ana o ke Aupuni i mea e hoomahuahua ai i ka hana iwaena o na kanaka, a i mea e mahaloia’i na kanaka mahiai, a i mea e waiwai ai hoi, a e hapai ai i kekahi poe makaainana ma ka hanohano o ka noho ana, oia ko ke Aupuni makemake e paipai aku, a kuai na kanaka i ka aina ma ke ono Alodio, oia auanei ka mea e pomaikai ai lakou, a e liiki ai ia' lakou ke kuai i ka waiwai o na aina e. Ma Honolulu a ma Lahaina ua mahuahua ka waiwai o ka aina, a ke kukulu nei iia hale hou a me ka maikai. O ke dala Keleawe a ka Ahaolelo i .Kooholo ai i kela noho ana ua kiiia'ku, a iiiki mai ia alaila holo lea ka hana ma ke ■Jiuai liilii ana. Ke hoakaka aku nei au ia oukou me La olioli, ua kaa loa ka aie no ka palapaāa kii aku i £ 10,000 i ka Hon. H. B. Poe Huiia ma Ladana i ka makahiki 1842. 4Ja pomaikai ke Aupuni i kela dala i ka pilikia mahope mai o ka aie ana, a ua •oluolu wau i ka hoike aku ia oukou, no na Luna o ia poe i Huiia ua hiiinai mau laua i ka oiaio o ke Aupuni me ka luli ole, a ma ka laua hana ana ua kokua 1 ke Aupuni o ka Moi i ko kakou imi ana i mea e pono ai k;a noho ana a e hooulu ai : ka launa ana ia Boritania a me na kanaka o Beritania.