Ka Elele, Volume 1, Number 24, 3 March 1846 — Untitled [ARTICLE]

I ka halawai ana o na Luna i hoonohoia e hoona i na Kumu kuleana aina i ko lakou noonoo ana i ka hoonohonoho pono i oleloia ma ka Haawina eha o ka Mokuna ehiku o ka Apana mua o ke Kanawai

hoonohonoho i na hana i haawiia i na Kuhina o ko Hawaii Pae Aina. I ka halawai ana oia mau Luna hooholoia keia mau olelo, 1. E hoonohoia o William Richards, i Paresidena no lakou. 2. E hoonohoia o Joseph H. Smith i kakauolelo me ka uku i hoakakaia mahope, a e hookaaia kona uku noloko iho o ke koina, a me na mea loaa i ke Aupuni mamuli o ka hana ana a na Luna. 3. E hoohiki ke kakauolelo e hana pololei i ha hana i haawiia ia ia. Eia hoi kekahi olelo i hooholoia, na ua kakauolelo la e lawe i na olelo koi, a me na olelo hoike, i mea e noonoo ai makou mahope iho. E kakau no hoi oia ma ke kua o ia mau pepa i ka la a me ka hora i haawiia ia ia. E malama no hoi oia i hale hana ma Halekauwila, Honolulu, i wahi e hana ai i kana mau hana, i wahi hoi e pono ai na mea koi. Nana no hoi e kakau i na olelo a keia poe Luna, a me ka mooolelo no ka lakou hana. 4. O na palapala hoi i hoikeia mai i mea hooponopono, o ka palapala loaa mua, oia ka palapala hana mua, a na ka nui o na luna e hooholo i ka olelo no kela mea keia mea. 5. E halawai no makou i ka poakolu o kela hebedoma keia hebedoma mai ka iwa o ka hora o kakahiaka a hiki i ke kolu o ka hora o ke ahiahi, ma ka Halekauwila ma Honolulu, o ka halawai mua ana ka la 4 o Maraki e hiki mai ana. 6. E hoolahaia keia olelo iloko o ka Elele, a e hoolaha pu ia no me ka olelo o ke kanawai i olelo no ka mea koi, a mea e ike ai lakou i keia mau lihi Kanawai a na Luna i kau ai. Ua hanaia ma Honolulu, i keia la 11 o Feb., 1846. Kakauia na inoa, WILLIAM RICHARDS. JOHN RICORD. J. Y. KANEHOA. IOANE II. Z. KAAUWAI.

No ka hookolokolo ana ia Hulipahu laua me ka Amara, oia hoi o Torbert a me Furbush. No Honuaula, Maui keia mau haole, a no ko laua makemake, ua hookolokoloia laua ma Honolulu nei i ka la 23 a me 24 iho nei. Imua o L. Aneru, ka lunakanawai laua i hookolokoloia'i, a ua kohoia ka jure, eono haole hoohiki i keia Aupuni, a eono kanaka maoli; no ka mea, he mau haole hoohiki o Hulipahu ma, a he kanaka maoli ka mea i make ia laua i ka pu, o Aki kona inoa. He mau loio haole kekahi. Ku o John Ricord, ke kokualunakanawai o ke Aupuni, ma ka aoao o ke Kanawai e imi i ko laua hewa; a kokua no hoi Mi. Webster laua me De Fienns, mamuli o na lawehala, e pale aku i ko laua hewa. Ua nui na hoike no Maui Hikina mai; he mau haole, a he mau kanaka maoli, a ua loihi loa ka ninaninau ana ia lakou io ia nei; elua la o ka ninaninau ana. O na kahuna lapaau maanei kekahi i ninaninau ia me Gen. Mila, Kanikela nui no Beretania, no ka make ana o ke kanaka Aki i ka poka a me ka lapaau ana ia ia i akaka ka pono a me ka pono ole o ka lapaau ana ia ia. Owau no hoi o Limaikaika kekahi iloko o keia ahahookolokolo; (he hoohalike olelo au,) a i kuu ike ana, ua paewaewae ole ka hana ana, aole kapakahi, aole kekee. Pau na hoike, a me ka paio ana o na loio ma kela aoao me keia aoao, hoi ka poe jure ma kahi mehameha e kuka pu, o ka hora 7 ia o ke ahiahi, elima hora o ko lakou kuka ana, a i ka hora 12, a like a like ka po, holo ka lakou olelo hooko; penei,

"Eia ka mea i holo ia makou ka poe jure, "Ua mnao ae like makou, ua pili o Hulipahu, a me Amara, i ka apana elua o ka pauku akahi o ke Kanawai, i ka pepehi aku i ke kanaka, aole i manao e make loa.” Kekino, ka Luna Jure. Kahue. Kapahi. Kiha. Kalili. S. W. Kamakea. Charles Vincent. John Beatty. Edward Dennes. T. C. B. Rooke. Zonas Bent. James Austin. Ua ae like ka jure i keia olelo, a i ko’u manao ua pono no. Elua ano o ka pepehi kanaka me ka huhu. Eia ka mua, o ka pepehi me ka manao paa e mamua e pepehi a make loa ; a eia ka lua, o ka pepehi me ka manao huhu hiki lele, aole nae manao e make loa, a ma ka hana ana no nae make ke kanaka. Me keia ka pepehi ana ia Aki. Ma ka olelo ana a na hoike, ua akaka loa, aole i hele aku la o Hulipahu ma me ka manao e pepehi i ke kanaka a make loa; no ka mea, a hiki oia i kahi o Aki, waiho iho oia i na pu panapana ma ka honua, a lawe i kona hainaka e hiki i kona lima ma ke kua ; aole ano huhu ia ia ; a holo o Aki, kipu o Hulipahu maluna o kona poo, aole ano pepehi kanaka malaila. A ma ia hope iho, kupu koke ka manao ino, a kena aku la ia Amara e kipu i kona wawae. Oia kahi hewa nui loa, a ua like pu ka hewa o Amara i kona kipu ana ia Aki. He mea weliweli loa ia, o ke kipu aku i ko ke kanaka wawae ; no ka mea, owai ka mea ike i kahi e ku ai ka poka? Nolaila, ua nui ko laua hewa, aole nae ku i ka make; no ka mea, he manao ino hiki lele wale no ko laua ia wa, aole mamua. Eia na hua a ke Kanawai, a laua i pili ai. "O ka mea pepehi i ke kanaka me ka manao huhu, aole nae i manao e make loa, e paa oia i ka hao i na makahiki

eha." Ua pili laua malaila ; aole i paa laua i ka hao ; no ka mea, eia ma ka pauku 7 o ua Kanawai la keia mau hua. "A i manao ua lawehala la, i paa ai i ka hao, e uku mai i ke dala, e pakanalima ia no na makahiki eha, alaila hemo, ua pono." Ua uku iho nei no laua palua na haneri dala, a nolaila, ua hookuuia. I ko’u manao, he uku ku pono ole keia; he uuku loa, aole like me ka nui o ka hewa. No ke Kanawai no nae ka hewa, aole no ka lunakanawai. Aole paha peia ke Kanawai no ka pepehi kanaka ma neia hope aku. I kuu lohe ana i na olelo a na hoike, penei ka make ana o Aki. I ka la 11 o Ianuari, ua ike o Hulipahu (Torbert) ua eha kekahi mau bipi ona; me he mea la ua houia, a ua okiia i ka pahi a ua nalowale kekahi bipi. Kuka iki oia me kona poe haole hoahana, e hele e huli i na bipi i nalo wale. A hele aku no lakou ekolu, o Hulipahu, o ka Amara, a me Toma (Cummins.) Lawe o Hulipahu i mau pu panapana elua ua piha; a lawe ka Amara i pu kaupoohiwi, ua piha i ka poka, a lawe no hoi o Toma i pahi. Eia ke kumu o ko lakou lawe ana i keia mau mea make, wahi a lakou, manao lakou, o ka mea hoeha ino loa i na bipi, hoeha no hoi ia lakou, ke loaa ma ka nahelehele. Pela ka lakou olelo. O ka hele no ia a hiki i ka hale o kekahi wahine mai, o Muolo kona inoa, o Toma ka mea hiki mua aku a ninau i keia wahine, hai aku kela wahine, “maanei na bipi i ka po nei a ua pau na mea kanu, a hai aku i na bipi eha.” Hai aku hoi o Muolo ia Aki, nana no e pepehi i na bipi. O ko lakou hele no ia i kahi o Luhi, he luna makai ia, a olelo ia ia e kii aku ia Aki, a hopu ia ia. Kena ae la o Luhi i kekahi makai, iho e kii aku

ia Aki; hele aku ia a hoi wale mai, aole o Aki kekahi. Alaila olelo o Luhi ia Hulipahu, "o hele a hopu ia ia a lawe mai ia'u, a na'u no e malama ia ia a hoihoi aku i ko oukou wahi." Pela o Luhi; o ka hele no ia o na haole ekolu i ko Aki wahi: a hiki, Olelo o Hulipahu, "auhea o Aki?" E huai ana o Aki a me kekahi kanaka i ka umu; ku koke o Aki iluna a olelo ae, "owau no." Lawe o Hulipahu i kona mau pu panapana a waiho iho ma ka honua, lawe no hoi i kona hainaka e nakinaki i na lima o Aki a hoopea hoi ia ia. I ka hana ana, kui o Aki ia ia, o ko laua lauwili no ia a haule pu ilalo iloko o kekahi lua; ala hou ae la, a hahau iho la o Aki ia Hulipahu i ka laau, aole nae pa; o ka lalau no ia o Hulipahu i kona pu liilii, holo aku o Aki, a hookani o Hulipahu i kona pu maluna o ke poo o Aki; aole ku o Aki, holo no. Alaila, kena ae la o Hulipahu i ka Amara, aia mamao iki aku ia, "e kipu i kona wawae," o ke kani koke no ia o ka pu a ka Amara, a ku ka poka ia Aki, komo ma kona kua a holo iloko o kona opu, a puka aku imua, malalo iho o na iwi aoao. Aole nae i hina koke o Aki ilalo, holo aku no a moe iloko o ka nahelehele. Mahope iho ike lakou ua ku i ka poka. O ka la hoomalolo ia, a i ka poalua ahiahi make loa. Huli koke o Hulipahu i kahuna haole, nana e lapaau ia ia; a hele koke ae o Mahina i kahi o Aki, aole nae lapaau, no ka mea, hoole ka poe iloko o ka hale i kona lapaau ana. A hele ae hoi kekahi kahuna haole no Lahaina, i ka la noa kona hele ana, a lapaau no, aole nae pono. Nui ka eha o Aki, a make aku la.

Eia na kumu o keia poino nui loa. O ka hele ana o keia mau haole me na pu a me ka pahi. Aole loa pono ia. Eia kekahi; o ko lakou lawe ana i ka oihana a ka Makai. Aole na laua ia hana. Eia kekahi; o ka paulele wale ana i ka olelo a keia wahine Muolo. E pono e hoolilo i keia mea weliweli i kumu ao no kakou a pau loa, e akahele loa kakou ma na mea e make ai ke kanaka. He mau haole noho malie keia mamua; akahi no a hihia laua; malama paha ua ike laua i ka pono ole o keia hana ana, a pale aku ma keia hope aku. Aole nae pono e noho a hoomauhala ia laua a hana ino aku; aole hoi olelo ua hoopaiia laua me ka paewaewa, no ko laua pili ana i ka aoao haole. Aole loa; ina i hewa keia hoopai ana no ke Kanawai wale no ka hewa.