Ka Elele, Volume 1, Number 14, 7 ʻOkakopa 1845 — NO KA BIPI A ME KA LIO. [ARTICLE]

NO KA BIPI A ME KA LIO.

Kalihi, Oahu, lul. 21, 1845. Aloha oukou e na’lii, a me na haole, a me na makaainana a pau mai Hawaii a Kauai; a me ka poe hoolimalima hanai holoholona ma kela wahi keia wahi a puni o Hawaii nei. Ke hai aku nei au i kuu manao ia oukou, a na oukou ia e nana mai i ka pono a me ka hewa o ua manao la. Eia malalo iho nei ua mau manao la e olelo ana; penei. 1. Mai hoolimalima hou na’lii me na haole ma kahi kupono i na! makaainana, ke mahi ai. 2. Mai hookuu wale na mea holoholona i ko lakou mau lio, a me na hipi a me ke kao, a me ka puaa ma ka aina o na kanaka e noho ana. 3. E malama loa na mea holoho lona i ko lakou mau holoholona ma ko lakou wahi ponoi iho. 4. Mai hooke wale na mea holoholona i na wahi o na makaainana i mahi ai ma kahi kupono ia lakou. 5. E hoomalu like na mea holoholona, a rae na makaainana holo-

holona ano ino ple malalō o ke Kanawai o ka aina. 6. E hoopomaikai like ia na men a pau me ka hoopilikia ole aku < kekahi i kekahi ma na mea e pom like ai lakou. 7. Mai hooke wale na haole hoo limalima kula hanai holoholona mi kahi i lilo ole ia lakou i ke kuaiia. Oia na mea i hoikeia’ku me ki hoomaopopo ana ia mau manao m; ka wehewehe ana. WeKeieehe 1. 1. Mai hoolimalima hou na’lii m na haole ma kahi kupono i na maka ainana ke mahi ai. | Eia no ia. No ka hoolimalim; ana o na’lii me na haole, ua pilikii kekahi mau aina, i na holoholona Penei i pilikia ai. 0 kahi i lilo na haole, hookuu aku la lakou i n holoholona he nui loa ma ia wahi aka, i ka noho ana o na holoholon ma ia wahi, pau koke ae la ka a ma ua wahi la, a ike aku la ka ho loholona i ka ai he nui ma kahi e hele aku la malaila e ai. A pel mau aku no ka hookoni hele ana mahuahua loa aku no. A loaa k holoholona e ai ana i ka ai a n makaainana, alaila olelo aku !a ka mea nana ka holoholona e uk mai. “I mai la na haole, ua lil keia wahi ia’u. Nolaila, he me aneane hiki ole ke mahi ai aku. 2. “Mai hookuu wale na mea ho\ loholona i ko laknu mau lio, a me k bipi , a me ke kao, a me ka puaa m , ka aina o na kanaka e noho ana. Wehewehe 2. Eia no ia. No ka hookuu wal ana i holoholona, nolaila mai ka p: likia o na kanakai ka pololi. Pene Aole i nakinaki ia na lio, a me n hoki, a me na puaa, aole i hot paaia na hipi a me na kao malok o ka pa i kela wa keia wa; noiaih

hele auwana aku na holoholona ma kela wahi keia wahi e kolohe ai i ka mea kanu. A malaila, lilo na holoholona i mau alopeke liilii i mea e ino ai ke kihapai, a lilo hoi i poe hihiu ma ka waonahele. 3. “E malama loa na mea holoholona i ko lakou mau holoholona ma ko lakou wahi ponoi iho.” Wehewehe 3. Eia no ia. No ka malama ole ia 0 na holoholona, nolaila ka poino nui o na kanaka. Penei, 0 kekahi mau mea holoholona, ua malama ia no, a no ka nui loa mai o na holo holona hele wale mai ma ia wahi, a hiki ole ke hoomalu aku ia mau holoholona; nolaila, hookuu aku kela mea keia mea i ka lakou mau holoholona i hoopaaia a hui pu aku tne na holoholona e. Nolaila mahuahua ka poino ma ka aina a hiki 1 jle ke mahi aku. Pehea la e pono like ai kakou? 4. Mai hooke wale na mea holoho!ona i na wahi o na makaainana i mai hi ai ma kahi kupono ia lakou. Wei hewehe 4. , Eia no ia. No ka hooke ana o , la mea holoholona i na kanaka, \ mlaila, pili pu ka manao, a pau ka , nanao e mahi ai aku no ka hiki ole ] te pale aku. Penei. Ma Moana- , ua, ua ike au i ka poino o ka aina. Ja hooke aku no o Wiiiamaka mea , hoolimalima i kela kula i na ma- , iaainana malaila. Ua oleloia, “He . vahi uuku wale no ka i lilo ia ia i :a hoolimalima ana me Hoapili, a io ka make ana o Hoapili; ua hoo;e loa mai no a komo iloko o ko : ia makaainana wahi. A nolaila pili- , ia ka aina i ka wi. Mamua, he , ina momona loa ia, nui na mea kau, i keia manawa he ino loa. No ; e aha ka mea i poino ai ua aina i? No ka mea, aole i hoolimalima

ponoia ia wahi, nolaila ka hooke ana mai. A pehea e malu ai? Penei. E malama loa oia i kana holoholona ma kahi i lilo ia ia, aole hoi e hooke hou mai i na kanaka ma Moanalua. 5. E houmalu lihe na mea holoholona, a me na makaainana holoholona ano ino ole malalo o ke kanawai o ka aina. Weheioehe 5. Eia no ia. No ka malu like ole 0 na mea holoholona a me na mea holoholona ole, nolaila ka pilikia a me ka hoopaapaa ana. Eia ke kanawai paa loa. “0 ka mea waiwai, nana mau no ia, nana mau loa, aole pono i kekahi ke hoopoino aku ia ia.” Nolaila, mai hoopoino aku ia hai, e malu like na mea a pau, e like me ke kanawai. 6. “E hoopomaikai like ia na mea a pau me ka hoopilikia ole aku o kekahi ikekahi ma na mea e pono like ai lakou. Weheioehe 6. Eia no ia. No ka hoopomaikai like ole ia o na mea a pau, nolaila mai ka noho ii.ke ole ona. Penei. E hoopomaikai like ia na mea a pau ma na mea a pau i loaa ia lakou; a ina i hoopoino aku kekahi i ko kekahi, ua hewa oia ma keia mea. He mea pono i na kanaka ke imi waiwai, a hele no hoi ma kahi e e imi waiwai, ke hoopoino ole aku nae ia hai, alaila ua pono ia mau mea a pau. 7. Mai hooke v>ale na haole hoolimalima kula hanai holoholona ma kahi i lilo ole ia lakou i ke kuaiiu. Wehewehe 7. Eia no ia. No ka hooke wale ana o na haole hoolimalima i na kanaka, nolaila ka poino ma ka aina 1 keia wa. Ua ike paha kekahi poe o oukou ika ino oka aina. Ma ka Wehewehe 4 maluna ae nei, ua aka-

ka hewa o ka hooke wale raai.| E pono ia lakou ke loaa ka waiwaii! ma ko lakou wahi ponoi iho. 8. Ma ia wehewehe, ke pono ke malama i na holoholona ma ko lakou wahi iho, e like me ke kumu Kanawai. Ma ke kuma kanawai, ua papaia ka hookuu wale i na holoholona, a he mea pono i ka mea holoholona kolohe ke ao ia ia iho, e like me ke Kanawai. E na hoahanau aloha; mai ehaeha oukou no keia manao, mai kuhi- j hewa, mai manao hoi e hoino aku ana; aka, e imi ana i mea e pono like ai na mea a pau, mai Hawaii ) a Kauai; i waiwai like hoi e like me { ke kauoha o ke kumu Kanawai. Penei, “E imi kela mea keia mea [ i kona pono iho.” Auhea ka pono a ! kakou i imi ai? Eia no ia, E mahi I ai, e hana, e lawaiia, e kalepa, a me na mea e ae he nui, oia na mea e pono like ai kakou a pau. Nani ka maikai o na kanawai, o ka malama ole ia ka hewa e ka poe hoole pono. Aloha oukou. Na J. L. Nailuli.