Ka Elele, Volume 1, Number 13, 23 September 1845 — NA LUNA HAWAII A ME NA LUNA HAOLE. [ARTICLE]

NA LUNA HAWAII A ME NA LUNA HAOLE.

Auheaoe,e Ka Elele; aole i pau kela naanao o’u mamua, c ka manao hoohewa i na lunahaole, aole au i ike i ko lakou hewa, e like me na luna o kakou, na luna kanaka maoli. Ninau mai paha Pehea la kou ike ana i ka hewa o na luna Hawaii? Aole au i ike nui, o ke Akua nae ka mea i ike maopopo loa, aole e hiki ia lakou ke hoole. Penei nae ko’u ike ana; ma ka haawi ana mai o lakou i ka waiwai i na kumu kula, aole i like loa me na mea i loaa mai ia lukou. Ua haule ilalo ka loaa ia lakou; i ka haawi i na kumu, hoopii aku ka uku ana i ko lakou lawe ana, aole hooi like me ko na kumu. Eia kekahi; aole pahn lakou i Lhouluulu i na mea a lakou ilane ai, e iike me na mea i lilo i na ka- ' hukula, a hoike ia imua o ka ahaolelo. Ua olelo lakou, “ua pau i na kumu ka waiwai” ua kuhi paha lakou, ua pau i n.a kumu ka waiwai, i oielo ai lakou pela, aole lakou i hoomanao i ka lakou lawe ana i ko ke aupuni. 0 ka puka ana o keia manao no ka hooili ana o na lunaauhau i ka pau o ka waiwai i na kumu, o ko kakou manao ana e hoopau aku i na luna haole, aole o kakou nnnaj ke kekee o ko kakou lahuikanaka. Pehea kela olelo a Paulo? “O oe ke ao aku ia hai, aole auei oe e ao ia oe iho”? Ua nana kakou i na haole, a ke Ihoohewanei kakou ia lakou, aole

hoi o kakou nana i ko kakou lahuikanaka; no ka mea, he nui na hana! pono ole a ko lakou lahuikanaka j olelo ai. E hoomanao no hoi i kela kuhi-i hewa ana o kakou mamua, i ka wa i hiki mai ai na kumu mua. Olelo na kanaka, e hookuke aku i keiaj mau haole, o lilo ka aina ia lakou.j No ka mea, he poe hoomakaulii ai-i na lakou, oia ko kakou kuhihewa?( aole nae i pau a hiki mai i keia wa e noho nei kakou, Holo aku la na’lii i Oahu, hoomaka iho la o Einamu e kukuln i kela hale ma Kawaiahao; a kohi ia ka lua, olelo na kanaka penei “o kela lua e kohiia mai la he lua kanaka, Malaila e noho ai kanaka, a komo aku ke alii iloko o ka hale, ala mai kanaka haole e pepehi i ke alii.’’ Alaila olelo lakou, “ka pahu loloa e kaa ia ae la e! o ua pahu kanaka’la ia.” “Oia na olelo lapuw'ale a kakou i ka w'a kahiko, ua like loa keia mau olelo naaupo, me kela mau olelo mamua, ka hoole aku i ka pono ole o na luna haole hoohiki, a me ka noho luna a a. Ina paha e ae ole na lii i ko lakou noho ana maanei, ina aole e loaa mai keia mau pono a Inkou e ike nei, a e hoohewa nei; ina paha e ae ia mai keia mau manao o kakou, o ka hewa no ia o ka kakou mau pono, i manao ai he pono. Oia mau mea a pau, he naaupo walej no; aole o kakou ike, oia ka mea ej lilo ai ko kakou naauao i na haole. He pono hookamani wale no ko kakou, ke ike la oukou i ke ano o ka kakou hana maluna, oia ke anoo ke kanaka Hawaii, he makemake lealea w'ale no.

Eia paha kahi pono iki o ko kakou hoopii ana. Ina ua ike oukou

ua hihia ka hana a kekahi luna haole, e pono ia oukou e hoopii aku i ka Moi: Oia paha ka hoopii, e ae ia mai. Aka, oka hoohewa loa i na lunahaole, aole loa ia he pono. Ina i paa loa ko oukou manao e hoole loa i na lunahaole, pono ole ia manao.

Ina pela, pilikia koke ko makoa wahi i keia mau malama; no ka mea, ke ku nui mai nei na moku okohola, a me na inanuwa ma ko makou wahi nei; malaila, nui mai ka hihia. Pehea la e pono ai? aole e pono i na lunakanawai kanaka maoli.

0 ka luna haole wale no ka mea e pono ai. Ikawa e noho lunakanawai ana o Phimana; loaa ia makou kn malu; hiki i na haole ke hana kolohe; ina loua ka hew'a i na haole, hiki no ia ia ke hoopai aku, e like me ke ano oke kanawai. 0 kana hana ana, ua ku maoli no i ka pono oke aupuni. I keia manawa, ua haalele oia i ka noho lunakanawai ana ma Hiio nei.

Pehea la uanei e.pono ai ko makou nei noho ana i keia wa, ke loaa inai ka hihia ina haole—ke loaa ka hihia ia lakou, a me na wahine? E hiki anei i na lunakanawai Hawaii ke ho.oponopono i keiu hana? Aole loa e pono ia lakon keia hana; o ko kakou aoao wale no ke pono ia lakou.

Auhea oukou, e ko’u poe hoahanau ma Maui, Wailuku, Eia ko’u manao ia oukou ke noi nei au i ka Moi nui, a me ke Kuhina, a me ko makou kiaaina o Hawaii nei, e imi koke mai i lunakanawai haole no ko makou nei wahi, i keia manawa koke no, o pilikia auanei makou. Oia ko’u manao ia oukou e na hoa hana, a nie oe hoi e ka Moi nui, a me ke

Kuhina, a me ko makou Kiaaina, af| •ne na lii a pau malalo iho o oukou, 1 ; hoouna koke mai. Uapau. Na ko oukou hoa hoopiiNa Kaapa. j Punuhou, Hilo, Sep. 1815.