Ka Elele, Volume 1, Number 12, 9 September 1845 — Untitled [ARTICLE]

“E ke kiai, heaha ko ka po? E ke kiai, heaha ko ka po?” He hora aha keia o ka naaupo, a me ka poino ma keia pae aina? Ua hai aku au ia oukou i kekahi mau mea i ku pono i ka hookokokeia mai o ka wanaao, a o ke kakahiaka paha. Ma keia pepa e kuhikuhi aku au i na mea i ku i ka uhi hou ia o ka aina i ka pouli loa, na mea i ku pono i ka hoi hope ana o ko Hawai poe i ke aumoe. 1. Ke ano o kanaka mawaho o ka ekaleaia. Pehea ia? (a) Ua liln kekahi poe i poe haumana a ka pope. Ua ikeia ke ano o ka hiki ana mai o ka poe Pope ma keia pae aina. Aole ae ia mai na kahuna pope e noho maanei, a e hana i ka lakou hana. Ua komo no nae; aole hiki i na Lii ke kipaku aku ia poe o hoowahawahaia ke aupuni o Farani. I keia mau makahiki eono, ua noho lakou a hoohaumana i na kanaka o Hawaii nei. A heaha ka hua? Hoike aku o Mr. L. Makale kekahi kahuna pule o lakou i ka hua o ka lakou hana ana, aia ma ka Elele Hawaii, menei; “He mau hale pule Kalolika, he 90 O na hale kula, 110 Ona haumana pule, - - - 14,000 Ona haumana palapala, - - 3,000 Ua ku paha keia hoike i ke kaena ana, aole nae i akaka lea. Aka, ua nui no ka poe makemake ole i ka ke Akua olelo, aole makemake lakou i ka la Sabati, aole oluolu lakou i na kanawai o Iehova; nolaila, la huli lakou i ka aoao o ka pope.

No ka mea, e hiki no ia lakou ke noho ekaleaia malaila mekahaalele ole i na mea o ke kino. He mea kpumaha keia, no ka mea, ua haalele lakou i ka palapala hemolele. Pule lakou ia Maria, a hana mau lakou i na mea i ku i ka naaupo, a me na mea e make ai ka Uhane o kanaka. Pehea keia? Aole anei i ku ia i ka hoi ihope? Ina e mahuahua ka poe i hahai mamuli o ka Pope, aole anei e uhi hou ia keia pae aina i ka pouli loa e like me aumoe. (e) Eia kekahi. Manomano ka palaualelo, ka molowa, a me ka palaka o kanaka. 0ka nui, aole lakou makemake ika hana. E nana kakou i Wailuku ma Maui. I ko’u ike maka, a i ko’u lohe pepeiao, ua akaka lea ka piiikia o ko laila poe. Aole paa pono ka pa, uahinakekahi. No ia mea, komo pinepine na hipi, na lio a me na puaa, a pau na mea k'anu i ka aiia, a i ka hehiia. Pela mai Waikapu a Waihee. Aole mahi pono ia keia mau aina mai!kai, momona; nq ka mea, hana ole ka nui, a o ka poe makemake e hana, aia lakou ma Kula e imi ana i ka uwala kahiki i mea kuai i Lahaina. Ua emi ke kalo, ka uwala maoli, ame ka maia. Nolaila, ua pilikia na wahine a me na kamalii. Hookahi aina ai nui, ka aina o ke kula kaikamahine o Eele. Pela no ma Hamakua, a me Kula hoi, a pela paha a puni o Maui. A i ko’u lohe ana, pela io no mai Hawaii a Kauai. Pehea keia? Aole anei ku

pono keia ano i ka hoi ihope? (i) Mahuahua ke kolohe o kanaka i keia mau makahiki. E nana i Lahaina, ke kulanakauhale o Hoapili ma; ke kulanakauhalp kaulana mamua no ka maluhia, a me ke ano maikai. I ko’u noho ana malaila i ka wa i noho ai o Hoapili i Kiaaina, aohe kuai lama malaila, aole hale liookamakama; no ia mea, aole nui ka haunaele, a me ke kolohe. Ua noho malu na kamaaina a me na malihini. Ina ua ikeia ua inu lama kekahi, a ua moe kolohe paha kekahi poe ma kahi mehameha. ua hoopai koke ia lakou, Aka, i ke.iai mau makahiki, aumoe! “Nani ka mae wale ana o ke gula! a npe ke ano e ana o ke gula maikai! Ua haule ka papale alii o kou poo.” E Lahaina! Ua nui loa ka haunaele maiaila. Ua nui ka inu lama ana, a me ka moe kolohe ana, a me ka hookamakama ana. Ua lohe au ia Aneru, ke kahuaa pule o ka poe holoholo moku; ua paapu na alanui a me na hale kuai bia i na kaikamahine no Muui a me Moiokai, o! me Lanai. Ua hele mai l'akou, ei kuai i ko lakou mau kino no ke kala. Manao o Aneru, elima pahā hanei'i lakou a keu aku. Na ko Lanai poe kamaaina lakou i hookipa. He mea haumia loa keia. He ihea e make ai ke kino a me ka uhāue o kanaka. He mea hoi e hoohiolo ai ke aupuni. Pehea? Aole anei e ku l keia hana i ka hoi ihppe? Ina aole e pau keia, aole anei e uhi hou o Hawaii nei i ka pouli me he aumoe ia? 2. Maloko o ka ekaiesia, pehea malaila? Aole au e ninau aku i ka nui o na hoahanau ma ka helu. He nui no, he lehulehu loa. Aoie akaka malaila ka oiaio, a me l<a ikaika o ko ke Akua aupuni ma ka honua.

0 ka noho makaala ann, a ka mae- | mae o na hoahanau, o ko lakou haahaa a rae ke akahai, a o ko lakou makaukau ma na hanamaikai a pau, oia na mea e maopopo ai ka oiaio, a me ka ikaika oka ekalesia. A pehea na hoahanau mai Hawaii a Kauai? Pehea ma ka pule, a rae ka heluhelu i ka ke Akuaolelo? Pehea ma ka hana me ko lakou mnu lima? Pehea ,ma ka malama kumu, a me ka hoolaha i ka Euanelio a Iesu Krisi lo? Ua ikaika anei lakou ma keia mau mea? Pela palia kekahi poe, , uka, aole pela ka nui. I kuu ike, j a i kuu iohe, he nui ka poe palaka. Ua palaūalēip kekahi poe. Ua molowa kekahi; ua puni waiwai. Ua puni lealea kekahi poe. Ua haule pinepine na hoahanau iloko o ka hewa; no ia mea, ua uhi pinepine ia ka ekalesia o ka Haku i ka hilahila, a me ka pouli. Pehea keia? Aole anei i ku keia i ka hoi ihope? Aole anei e hiki.hou mai ko Hawaii aumoe kahiko? Pehea? E noonoo kakou. Na’u na ka Makamaka. I NO MOLOKAI. Kalaanhu, lulah Io, 1345. Auhea oukou e na’lii a me ka poe 1 koho ia. Eia ko makou manao noi ia onkou, e haawi mai oukou i Kiaaina no ka mokupuni o Molokai. Ua hemahem'a ka mokupuni o Molokai ia mea. Ninan miii paha oukou, ‘'he'aha ka hen.iahema ia mea? e hai aku anei makou ia oukou? ae, e hai aku makou.'ia aukou. Eia la! ina hookolokolo ka Lunaauhau a me ka lunakanawai, ame ka iuna kula, pono ole ia iakou; hoopii ka lawehala i Maui i ke Kiaaina; aole nae laua e oielo; hoi hou i Molokai, a loaa ka lunaauhau a rae ka lunakanawai, a me ka luna-

kula, hoi hou no i Maui, Hookolo- 1 kolo ilaila a holo ole ia lakou, kii i «ku ana i Molokai i na hoike; a hiki mai lakou, hookolokolo no; i holoh; ole no ia lakou, hoopii i na luna kiekie hookolokolo,” a i pau ilaila, i pau iho la. Aka, nui ka pololi o| kahi mea makamaka ole o Maui,'i poino loa i ka poioli. 0 ka h6oko-!li lokolo wale iho la no a po ka la; i aohe ai, pau no kahi ai i na la elua, i a ekolu paha, o ka noho waīe iho I la no a pau na la hookolokolo, oia iM hemahema ia o piakou. Manao noi. Eia keia manao nōi hou ia oukou e na’lii, a me kou poe : ma ka ahaolelo alii, e ku okoa ka mokupuni o Molokai nei: na oukou |: no e haawi mai i Kiaaina e noho i maanei, no makou iho no na luna, i aole no Maui māi. Wahi hewa no na luna o kahl e| mai. Ua koho ia kekahi luna no Maui mai e noho me makou maanei, aole 1 nae ona noho loa ia nei; e ake no ia e hoi i Maui; haalele i kanahana maanei. Oia ka hemahema o na luna o na aina e mai, e ake no e ho'i i kona wahi ponoi. Ua manao no makou, aole hemahema o ke aupuni ma neia mau mea, o ke ku okoa ana o keia mokupuni, ua manao makou, he mea ia e pono ai ke aupuni. No ka mea, māanei np e hookol.okolo ai ko onei hemahema, aole ma Maui, Ina ma Maui ka hookolokolo ana, he hemahema makou ia mea,I he pololi, akahi hemahema, he ; nui ka makani ma ka moana, alua hemahema. E aho no ka noho o ke; Kiaaina ia nei a me ko ohei maip luna iho no; i makau mai i ka iuakani, e noho ana no ka mea hooponopono, pau koke ae la no ka ma-

kau i ka makani, o ka pau koke 110 ia o ka piiikia. I hoopii hoi ka lawehala, e noho ana no ke Kiaaina me makou. Aoie makou e poino nui wale i 'kela mau pilikia i haiia, Eia kekahi, ua pono ka mokupuni o Hawaii, he Kiaaina ko lakou a jme ko lakou mau luna iho no. Pela no me Maui, ua like pu laua. Ua pono. o La'nai, he malie ko lakou holo ana i Lahaina, ua pono no Oa)hu, a me Kauai, he mau Kiaaina ko laua a me ko lakou mau luna iho no. Aka; o Molokai nei, he hemahema i keia mau mea. Nolaila, he mea pono ia oe ke jnana mai i ka pilikia o keia mau opala niakaainaiia ou raa Molokai nei. Na’u na Kaluna.