Ka Elele, Volume 1, Number 10, 12 August 1845 — Aloha oe, Limaikaika, Eia ka olelo pai ma ka Elele Hawaii. Na'u na, KEONI ANA. [ARTICLE]
Aloha oe, Limaikaika, Eia ka olelo pai ma ka Elele Hawaii. Na'u na, KEONI ANA.
Lahainaluna, Iulai 22, 1845. Aloha maikai Kamehameha III., He wahi manao kuka. I kekahi manawa kii aku la kau kauwa i kekahi mau elemakule kahiko, ua ike ia Kahekili a ua noho i kona aupuni, a me ke au ia Kamehameha I., a kamailio iho la makou no ka pono a me ka maikai o ka lakou hana ana i ke aupuni: no ka mea, ua lohe ae makou i na hana ana ma Lahaina a Wailuku i na hana i hiki aku io oukou la. Olelo mai la na elemakule i ka manawa o Kamehameha I. O ka poe kakaolelo wale no na hoa olelo o ke alii, o ka poe i ao ia a akamai i ka noho ana o na’lii i ku i ka moku mamua; nolaila, i ka manawa a ke alii e ninau aku ai, “Owai ke alii hewa a hana ino i na kanaka a hookaumaha i na makaainana?”alaila na ka poe kakaolelo wale no e hoakaka mai na hana a na’lii kahiko, na’lii hana maikai a me na’lii hana ino, a lohe ke alii i na’lii hana maikai alaila hoohalike aku e like me na’lii mamua. Olelo aku la au, ua pau ka hilinai ana ma na pono kahiko ma Hawaii, i ka manawa i lawe ia’ku ai ka aina pilikia iho nei kakou, a mai na aina e mai nei ka hoihoi ana mai nei o ke ea o ka aina. A i keia manawa ua hoi mai nei na Luna hoopii, a ua ae mai na Aupuni nui e kuokoa o Hawaii nei
malalo o Kamehameha III., a nolaila ua koho ka Moi i mau haole nana e hooponopono i ke aupuni Hawaii ma ke ano o na aina naauao. Olelo mai la na elemakule, he nui ko makou aloha ia Kamehameha III., no ka pau ana o na dala o ke aupuni i na luna haole ana i hoonoho ai maluna o ke aupuni; nolaila, ke manao nei makou e kuikahi like ko makou manao me na kanaka koikoi na Lunakanawi, na Lunaauhau, na kanaka ma Lahaina a ma Wailuku e hoole i ka noho luna ana o na haole ma Hawaii nei; no ka mea, aia no ka nui o na’lii e noho hana ole ana, aka, o keia mau haole, ua pau loa ia lakou ke dala o ke aupuni. E hoonoho no i mau alii e pani i ko lakou mau hakahaka, “Owai na’lii e pani i ko lakou mau hakahaka e pono ai?” O Leleiohoku, o Paki, o Keoni Ana. Olelo aku la au, ua loaa paha ia lakou na hana i keia manawa, aole paha e hiki ia lakou ke hana i kela mau hana. Ua kuhihewa paha na kanaka ma Lahaina i ka olelo ana mai o na Aupuni nui e kuokoa. Ua ae ia mai paha ke aupuni o Hawaii e kuokoa a e hana ma ke ano naauao. Owai la ke kanaka naauao ma Hawaii nei e hiki ia ia ke unuhi mai i na kanawai ma ka hale ahaolelo o na’lii ma Beritania—e unuhi ae ma ka olelo Hawaii, a lilo na pono a pau o kela aupuni ikaika i pono no ko Hawaii nei? Owai la ke alii naauao e hiki ia ia ke unuhi mai i na
kanawai maikai ma Amerika e lilo na pono a pau o ke aupuni Amerika i pono no ke aupuni Hawaii nei? Owai ka Loio akamai ma Hawaii nei e hiki ia ia na pono a pau o Farani e hoakaka mai, i lilo ia mau pono a pau ma Farani i pomaikai no kakou? A pela ma Belegiuma a ma Italia, a ma Auseturia, Rusia, Perusia, Geremania a ma na aupuni a pau ma Europa, a lilo ka lakou mau hana maikai i mea e pomaikai ai o Hawaii nei. Alaila, e ae koke au ma ka palapala hoole a na kanaka i na Luna haole; no ka mea, oia ka makemake o na’lii o Beritania a me na’lii o Farani. Pela ko’u lohe ana, penei ka olelo a ke alii wahine o Beritania a me Pilipi ke alii o Farani, “Ke aupuni o Hawaii e manao ana ua makaukau e hana i na hana pololei pu me na aupuni kuokoa e ae, nolaila ke ae aku nei maua e kuokoa ke aupuni Hawaii.” Nolaila ua ae ia mai ko Hawaii nei e hana me ka naauao a e hoohalike me ka hana o na aupuni naauao: nolaila, ua maopopo i kuu manao a ua noonoo nui au ma keia mau mea a ua holo aku keia noonoo ana mai na mea e pomaikai ai ko kakou aupuni. Nolaila, aole pono ke hoole ia na Luna haole ke loaa ole na kanaka naauao. Owau no kekahi o kau poe kauwa liilii e imi ana i ka pomaikai. Na S. M. Kamakau.