Ka Elele, Volume 1, Number 8, 15 July 1845 — NO KA HOOHIKI ANA O NA HAOLE. [ARTICLE]

NO KA HOOHIKI ANA O NA HAOLE.

He mea pono anei ka hoohiki ana o na haole? Okoa paha ka manao o na malihini ma keia mea; aka, ua like ka manao o na makaainana, aole kue ko makou manao. Ina he mea pono e lilo na haole i mau alii no makou a e lilo ka waiwai nui wale o keia aupuni ia lakou, he mea pono e hoohiki na haole mamuli o lakou e lilo keia aupuni i aupuni no na haole. Aka, ina no makou keia aupuni, heaha ka pono o ka hoopiha ana o ka aina i na haole? E noonoo kakou, o pau e ka aina i ka lilo aku i na haole. Penei ko makou noonoo ana; 1. Aole e mahuahua ae ka pono o ka poe haole pono no ka hoohiki ana ma muli o ko makou alii. Aole i kue mai ka poe pono ia makou; aole pale lakou i na kanawai o na'lii; aole lakou makemake e kuaiia a lilo keia aupuni; heaha ka pono o ko lakou hoohiki ana? Aole makou i ike i ka pono o ko lakou hoohiki ana. 2. O ka hoohiki ana mamuli o keia aupuni he mea ia e nui ae ai ka poe hewa ma keia aina. Hele mai na haole puniwaiwai; punilealea a akamai paha i na hana ino; a hoohiki koke lakou i mea e makaukau ai a e lako ai. Ina i makemake kekahi i ka aina maikai, a i ka wahine paha, alaila, hoohiki koke oia i mea e hiki ai ka hookokoke ana i kona makemake. No keia hoohiki ana, noho nui na haole mauka a nui ka

poe e mare ana i na wahine o Hawaiii nei. 3. O keia hoohiki ana o na haole he mea ia e nui ai ka hana hewa ana o ka poe hewa. Mamua, aole hiki i ka poe haole e mare, a noho lakou i elua makahiki maloko o keia aina. I keia manawa, hoohiki koke lakou a mare koke i na wahine a lakou e hoowalewale ai. A o kekahi poe haole, aia ka lakou mau wahine mare ma Amerika, a ma Beritania paha, mare koke no lakou maanei; i ka wa i lohe ole ia, ua mare lakou ma ka aina e. Mamuli o keia ano ka mare ana o kekahi ma Lahaina. I ko makou manao, o ka hoohiki koke ana o ka poe hewa, he mea ia e poino koke ai keia aupuni. 4. Aole no ke kokua ana mamuli o keia lahuikanaka, aka, no ko lakou pono ponoi ka hoohiki koke ana o na haole mamuli o keia aapuni. Owai ka poe i hoohiki koke? Eia ua poe la. Na mea makemake i kahua hale a i aina nui no lakou;—na mea makemake e lilo i mau alii, a i mau luna paha ma na aina, a o na mea makemake e mare koke i ka wahine. Oia ka poe wikiwiki e hoohiki mamuli o keia aupuni. Ua makemake anei lakou i ka naauao o keia lahuikanaka? Aole maopopo ia manao ia makou. Ina i lilo kekahi o makou i kokua no na’lii, he waiwai maoli ka nui o kona waiwai, no na’lii haole ka nui o na dala. O na kumu kula, eia ko lakou uku, ka waiwai ku ole i ke dala, ka waiwai hakalia i ke kuai aku; aka, o na waiwai lilo koke no ke dala, oia ka waiwai i papaia mai ia makou. Nawai keia hana? Na na’lii haole no, aole na Kauikeaouli; no ka mea, he makemake nui kona e loaa ia makou ka pomaikai. 5. Heaha ka hope o keia koohiki nui ana o na haole? Eia, i ko makou manao, e lilo keia aupuni ia lakou; a e lilo koke no. Ke lele mai nei na haole me ka lako i na dala, ua makaukau lakou e kuai i ka aina, aka, aole lako makou, he poe makaukau ole makou; he lolo ko ke kanaka maoli e like me ke kanaka mai loihi ma kona kua. Ua noho makou mamuli o

na’lii me ka manao e hana e like me ko lakou makemake, aole mamuli o ko makou noonoo; a no ia mea, i makaukau makou e hookuuia e paio pu me na haole. Ina i ae koke oukou, e na’lii, i ke kuai ana i ka aina i na haole, o ko makou pio koke ana no ia. E mahuahua paha ka ikaika o kekahi aupuni ma Hawaii nei, ke noho nui mai na haole maloko o keia aupuni: aka, aole e mahuahua ko makou pomaikai, e emi loa makou ka poe nona keia aina mai ka wa kahiko mai. Ina aole makou, mai loko mai o ka noho wale ana mamuli o ko na’lii manao me ka noonoo ia makou iho me ka walea malaila, ina ua makaukau paha makou e paio pu me na haole. Aka, i keia wa, auhea ko makou mau bipi, a me na kaa, na oopalau, na ookope a me na mea e hana ai i na hana nui ma ka aina. Ua makemake makou e hanai bipi i na makahiki i hala iho nei, i lako iki makou i ka waiwai; aka, ua papaia mai ka nui o makou mai hanai i na bipi; no ia mea, aole o makou bipi, aole hoi mea e kuai i na bipi. A i keia manawa, ke hookomo nei na’lii i na haole iloko o ka aina e lawe i na aina maikai o Hawaii nei, a e hoonele ia makou; koe no paha o ko makou mau wahi kihapai uuku wale no. E olelo mai paha na haole e kuai oukou e like me ka nui o ko oukou makaukau e kuai a e malama. Pela no paha. No ke aha ko makou nele i keia manawa? No ka noho ana o makou malalo o na kanawai kahiko a hiki mai i keia mau makahiki. He pono anei i keia wa e hookuu wale ia makou iwaena o na haole lako, e kuai i aina no makou? Oia ka lilo loa ana o na aina a me ke “e@ hoi o ke aupuni i na haole. Ina ua lilo keia aupuui i ko Beritania ina ua uwe makou no ka minamina a n@ ke aloha hoi i na’lii i hooneleia. Aka ina i haawiia ke aupuni i na haole i keia wa no ka maalea o lakou, owai ka poe aloha mai ia makou? Ko makou poino hewa ole kela, ko makou naaupo kuhihewa keia. E ke alii, e ko makou Moi, e Kauikeaouli e, e aloha mai ia makou a e hoopakele i kou poe kanaka i keia pilikia e hiki

mai ana, ke hookomo nui ia na haole iloko o keia aupuni. Ina he mea pono ke hoopaneeia ka hookomo ana i na haole

maloko o keia aupuni a hala na makahiki hou aku he umi paha, a e haawiia mai ia makou na wahi maopopo e mahiai ai a e hanai ai i na bipi, e pau iki paha ko makou lolo ia manawa, a he pono paha ka hookomo ana i na haole maloko o ke aupuni. Aka, ina i hookomo nui ia na haole iloko o ke aupuni i keia manawa, eia ko makou hope, e lilo makou i poe kauwa no na haole. E ko makou Moi, aloha e; eia ko makou manao i koe noloko mai o Esetera 4: 3, 4. “Mai manao oe iloko o kou naau, e pakele oe iloko o ka hale o ke alii, a e ole na Iudaio a pau. No ka mea, ina e hamau oe i kau olelo i keia manawa, alaila, loaa no i na Iudaio ka hoakeaia, a me ke ola, mai kahi e mai, e make no oe, a me ko ka hale o kou makuakane. Malia paha o kou mea ia e hiki ai i ka aupuni no ka manawa e like me neia? Lahaina, Maui; Iune 12, 1845. E Limaikaika e, aloha oe; ke paipai aku nei keia palapala ia oe. E pai koke iho oe i na manao a pau iloko o keia palapala e pilipu ana ke pono ia i kou manao, e like hoi me ka pono i ko makou manao; Alaila, e pai koke oe ma ka Elele. Mai lohi, a kanalua. Na makou na ka poe nona keia mau inoa. Mt. Kenui, Tiona Nawaakoa, Kilipina Paele, Hare, Kaialiilii, Nehemia, Kiha, Bai, Kaia, Kl. Kuaka, Es. Kaaa, Nahinalau, Kuamoo, Kahoonioniolo, Laukua.