Ke Alakai O Hawaii, Volume I, Number 38, 22 September 1888 — E hai aku ma ke Akea i ike ia mai. [ARTICLE]

E hai aku ma ke Akea i ike ia mai.

E f£e Alakai o hawau;— _ Aloha nui oe a me kou kapena nana e hookele i kou lahilahi mai Hawaii a Niihau. Ua koi ia au e kela mau hua e kau a<3 la maluna ae e hai aku ma ke akea i ike ia mai. ' 0 Kohala ko'u aina hanau, oka nui o ko'u mau la he 63 a ma )ka 1& Nov. 1864, ua poni ia au i K&hui)0 ka ekalesia o Kohalā Kot|l6~' ke noho nei iu ma ia hana a hiki ik4ll la, a owau rio ke Kahunapule ina la hope loa iho nei oka Ahaolelo, i hoomaha ifto nei, Ua ike- holooko» kekahi poe oka Hawaii ia*u, a o kahi poe aole i ik<| ' " |-

A ma ka makahiki 1887 _ i ka malāoia o Sept. ua koho ia au i aiii no ka Ahaolelo Kaukt?nawai o'ke Aupuni, 4 a ua hoola au i ko'u kupono ole ma ia noho, no ka inea, he kuiaka haahaa au no ka aina. . A me ia hoole no o'u i ke kupono ole ma ia kulana ua" kohoia mai lā no. Ua hoouna ia aku ko'u inoa me-fia - inoa elttua ma ka balota hookahi a ua mai e na kanaka koikoi o ka āina. Nolaiia ua noho alii 1 no ka Ahaolelo Kuikawa o 1887 a me 1888 mai lune a i ka !a 11 o Sept. nei, ua hana i ka hana iloko oka Ahaolelo nie ka manao m«ikai wale no e like me ke alakai a ko'u # • . A waiho ana mai o ka luna o Hamakua Iloololi Kumukanawai ¥nooliaiki ana ika hana ana Pake, āia au ma ka aoao hoopanēe loa ika Hoololi, a hiki i ka ia elima iho nei 0 Sept. nei, a oia ka la i hoopanee loa ia ai ua hoololi hei e pili ana i na Pake. He 25 iiia ka hoopanee loa. ahe 17 ma ka hooliolo loa. A owau kekahi ma ka aoao hoopanee loa i ka Hoololi Kumukanawai, aoie nO ko'u manāo e loaa mai ana he dala mai na Pake mai. i koho ai au ma ka aoao aoao hoopanee loa, ua ko'u manao ma ke kanawai kauuke iluna o na kanaka a pau e like me ka pauku 1* oke Kumukanawai ame ka pauku 13. . ' Ua hoopenopono ia ke Aupuni no ka pono o na kanaka a pau, aoie no ke kanaka hookahi. Nolaila ko'u kue loa i ka hoololi Kumukanawai a ka Mea Hanohano o Hamakua. - . Aole no hoi he mau hoa Hanohano i oleio mai ia'u e koho ma ka aoao hoopanee loa i ka pila i kokua mai ai na Pa*

i ka $50. Aole loa au i hana ilokoo ko'u naaa pela imua o kē Akua, aole no hoi i lohe i kekahi Pake a mau Pake e olelo maie kokua mai oukou .ia muk ou a e kok ua s k u ma ko u i a ouk ou ma ke dala Ke hoo|>anee loa oukou i kela bila Kanawai. ' Aole loa 1 loheia ia leo imuu o ko'u alo a imua o ke Akua _ 1 ka Poakahi o īa ka la 5 o Sepatemaba, oia ka i hoopanee loa ia ai ua bila nei, aole he dala ī loaa mai ia'u ia aole ī na la mamua ae o ka ia i hoopanee loa ia ai ua jilh Kanawai neia ka Luna Hanohano o llamakua, e pili aua h. hoi i ka iawe i ke dala kipe aole loa, aia mamua ae o ka hoopanee ana i ka bita loaa mua ke dala mai a Kauhi mai, he oiaio he da1h kipe ia. Aole4oa au i haha iloko o ki'a naau pela imua oke Akua, aole no hoi i lohe i kekahi pake a mau pake e olelo mai ana e kokua mai oukou ia niakou a e kokua akumakou ia oiikou ma ke dala ke hoopanee loa oukou i kela Bila Kanawai. Aoie loa i lohe ia ia leo iniua' o ko'u alo a imua o ke Akua. I kaEoakolu oia ka la 5 o Sept. oia ka la- imoopanee loa ia ai ua bila nei, aole he dala i loaa mai ia'u ia la, aole i na la mamua ae o ka hoopanee loa ia ai ua bila kanawai nei, a ka luna hanohano o Hamakua, e pili ana i ka !awe i ke daia kipe aole loa, aia mamua ae o ka hoepanee ahai ka bila loaa mua ke dala mai a Kauhi niai, he oiaio he dala kipe ia, aka mahope iho o ka hala ana o na la elua o ka make ana o ka bila, a ioaa mai la keia muu dala manawalea mai aKauhi.mai, manao au aolc"he dala kipe ia. Ua hoi mai ka Hale Ahaolelo aku a ka halekuai o Alo, kc kumu o ko'u kipa ana ilaila maliope iho o ka hoapanee ana o kela bila. He hai īaka na ka'u wahine i makemake ilaila, i ko'u hiki ana aka e olelo ana na pake 1 ko lakou pilikia i ka haule ana o kein lioololi, a pela no ka lakou olelo mai ia'u no ka mea, . ua laha aku la i na Pake a me na kanaka, ka liaule ana o ka hoololi a Kii^. U& ao aka Pake ae } ua pau ko oukou j)ilikiaflīinau mai ,yf kekahi Pake. £hia poe ma ka uoopaiiee loa i kela Kanawai ? Uuuhi ae la au. i # ka pepa i kakauia ai na ae'a me na hoole ae o ka pakeke o ko'u. kuKa, a hoike aKU !a au i nu huaheiu he g5 uia ka hoopanee loa; a Ue 17 ma Ka liooholo loa ī ka bila Kanawai, Ia wa komo mai ia o A. I\ Faehaole a ninau mai laTke kumukuai o ka noho lio, hai mai la o Alo Pake, He 1$ dila

ke kiekie a he 16 ka haahaa, mahope iho t ua koi mai la o Alo ia maua e ai raiki, hoole aku la maua, kn aku la o Alo he eha mau kika haawi aku la ia Paehaole elua, a haawi mai la elua ia'u, hoole aku la au aohe o'u haua ia mea, lal*u mai la o Paehaole nonu, a hoomaka mai la maua e hoi. Ma Ka la ehiku mai oia ka Poalima, i ka pnu āna o ka Ahaolelo i ke awakea o ia la. i ka Hale Ahaalelo no makou ia wa, a kokoke e kani ka hora 1 hoi mai la an, a hoi pu mai la no hoi o Kauhi me a u a hiki ma ke alanui Alakea, ia wa o Kauhi 1 kamailio mai ai me keia mau olelo malaio i!ao penei: E he wahi manawale eia, heleno maua rna ke alanui, kamailio liou inai o Kauhi ia'u e like me kela mau olelo ae 3a maluna. E I he wahi manawalea eia, a ninau aku au iaia heaha, i mai o Kauhi ia'u, he mau walii dala elima nau, ike aku au he pepa dala, aole au i nana ia wa. o ko'u hoo no ia i ka eke o ko'u puliki a hoi i ka h^le. No ka mea eiaiia haole ke kuku mai nei ai ke kaawale ana oka haole ua olelo hou mai o Kauhi ia'u he $5 no hoi a Nawahine, Kamai, ame Paehaole, :■. I aku au ia Kauhi, ua hoi o Kamai me Paehaole, ao ko Kauhi iho no ia makai ma kahi o Mr. liall a o ko'u hoi no ia a ka hale, wehe a nana i na dala elima, eia ka he kanalima. Ia ua nui ko'u kahaha no keia manawalea a Kauhi mai elima dala, eia ka he kanalima. Ano ka nui oka wela, wehe i na kapa a pau hele i ka auau, a hoi mai komo no i na wahi palemai a hooluolu iho la, aole i liuliu loa ka noho ana, hiki a,na kekahi wahi keiki haolē mai ke keena ae o Kakela i kii mai ia'u e hele aku i kona rumi, ā ua komp hou i na wahi aahu a hele i ka hale o Kakela, i ko'u hiki ana aku e noho mai nan o Kamika. Horner, Walakahauki a nie Laiki. Ia wa kamailio mai o Kamika i kekahi mau olelo, a nipau mai la ia'u p«nei : E Luhiau, aole anei i loaa ia oe he bila dala? , Hai aku au me ka oiaia,*' ua loaa ia'u he hila dala. Ua olelo mai o Kauhi ia'u hemanawalea elima dala, i ka nana ana mai nei i Ka hale. eia ka he kanalima dala, nolaila haohao au no ka nui o keia mau dala manawalea a Kauhi i haawi mai ai ia'u.

Ninau toai o Kamika ia'u. auhea ua bila dala aia? aia 110 i Ka hale, Ia wa no maia i kn ai me Waiakahauk' i ua bila dala mauawelea neiaKauhi i haawi mai ai ia'u, aoie no ka mea e ae, aole na ka pake i haawi mai ia'u, na Kauhi puuoi no. A lo a kela biia dala maua 1 kii i 1 i hoi maua i ke keeua o Kakela, a ia wa <» Ki.mika 1 oleio mai ai he daia kipe, n > Ka P«ke. Pela paha aoie au i ike. Hooie au, aoie na ka pāke, na Kauhi mni no. Ninau. hou o Kamika, aole anei oo ;* loho ua loaa ke daia i kekahipoe? Ohdo .'jku au ia Kamika, ua oleio mai 0 Kauhi la'o he eiima dmla ia Nawahiue u me Kamai. Ua imi ia o Knmai a loaa e Kamika m-», a aolo ana hila daia, a ia Nawahine loaa aku ia Katnik« ma, aole nae he elima e like me ka Kauhi, eia no ka he §50 O keia*tuuu mea no ka'u i liai ai i ka wa i noho ai >c Komite e ninau i keiu kij»e (lalii. Oia no ka wa a !>a Loio Kuhina i hoopii ai ia ilon. G. i'. Kamauoha a me A Kauhi jmaa o ka Ahaolelo, a us kohoia elima Uhi o ke itc. Kamika, liikikoki, J)o!s, Kauhane a me V\ r iiikoki. O ka iiapa nui n ke kqmite ua hooholo lakou ehoopnu ia o KMimuiou» f me Kauhi mai ka noiio o Kona, a me ko Kwa a me Waiana^. A owau a me Naw.ihine o »nihi asu imu» o ka PercßiUc:ia, a e *o ia maua e ka Peresideua. e pela ka ka haj>.i ui:!ji * ko komite e hoopau no ia maua e 1.1.e i. e I o Kamauoha ma, a e hoouoa i ko maua nohoana iloko o ka Ahpoleio. AKa. ma ka hooholoana o ka hale ua hoopau ia makou eko.lu mai ka noho ana 1 hoa no ka hale Ahaoleio, a hoapono ia o KalauKoa a me Nawahine, hewa KooKahi no, ina he dala mauawalea io. Aka, mai a Kauhi mai ko kna dala manawalea, aole mal na paKO mai Eia na meaj loaa na dala īmu u Kauhi mai: KamauohaJ * 8"i0.00 Kaiaukoa ' . Nawahine . r »0.0(J Luhiau 50.00

Ua hoole loa o Kauhi aole pana keia mau dala mauawalea ia makou, aole no he pake a inau pake i haawi "mai iaia a me ia hoole uo ia oia mai ka noho aKu o Ewii, aole iae iki mai nana keia mau elala ia makou. Ku mai ke 'lii Wilimana a oleio mai o ka mea i loaa ke dala ma kona lima ua hewa la. v .. ; ' - t)wau a mo Kamauoha kai hoahewaia, no ka loaa ana ona daia he 50 pakahi ma ko maua mau lima me ka maopopo oie ia'u nawai la keia no ka mea, ua hoole loa o Kauhi aole nana, aole na ka Pake wahi ana. O Kaiaukoa ame Nawahme,' ua loaa pono akuia Kakina ma hemau bila dala he $50 pakahi, ma ko laua mau lima na Kauhi aku. Ua hoopakele ia laua a' hoahewa ia maua, ua like pu ko makou hewa he lawe i ke dala manaw r alea mai a Kauhi mai, aole mai ka pake mai. Ua hoole nae o Kauhi miai Olekuhahi a Olepau. E na makamaKa mai Hawaii a Niihau he 63 o'u mau makahiki, akahi no a kau ke kiko eleele o ke dala manawalea īa'u, elike me ke dala manawalea i ka poe haipule io. o ku īiianawalea he haawi wale. E ko Kohala poe, ua ike oukou ia'u ua Kamaaina ia oukou, aole au hana iuo a hana kolohe a lawe i kekahi waiwai pono ole, aole no hoi i kau ia e na olelo ino o keia oia ana. A pela no ne makamaka i kamaaina i a'u e manao ae ai he kanaka kolohe, a ua ike kahiko ia ko'u koiohe e oukou. Ua kamaai <a kaKou i kela olelo mai nawwlea a ma ia kamaaina ana ia olelo i lawe mai ai au ia mau dala elima e like me ka Kauhi olelo mai ia o. He wahi manawalea, i ka hoi ana a ka hale, nana pono, eia ka he |50 ame keia mau mea a pau ka'u e hai nei imua o ke akea. Nolailu ua hakahaka kekahi noho alii o Hawaii i keia wa ma kela hihia wale ana no i ka umiumi e liKe me keia. S. C. Luhiau.