Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 42, 30 Ianuali 1873 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

H£LU «. 0 ke kaua bope o Hoheoff iedberg, i hoop«kelei» mai ai o Ferederike m»i ka haule ino aaa, ua hooukaia uo ma k» la 4 o lune, o ka 1 745. oka baoa oka luku oui aoa, ua hoookaia mai ka waiia&o o ke kakahiaka oui, a hiki wale ika po aua >( a aunioe. Oiai, ika pao aoa o ka aoeaoe e akahi hapaha o ka poe koa AuBftoria i ka make maluua o ke kahoa kaua, os pau aku la lakou i ke auhee mai ke ksboa kaaa ako ; a o ka poe Perusia boi, oo ka ooi loa o ko lakou maluhiluhi, haole ibo lakoo e hiamoe maloaa oke kahua kaoa. O ke kahoa e hoopuni ana ie lakoo, oa waiho mokaki me oa taosaoi be omikumaha o ka poe make, a me ka poe i eba. 1 ke kakahiaka ooi o kekahi la ae, oa hoomaka koke aka la ua moi Perusia oei i ka übai ana ako i kooa poe eoemi mahope ako o lakou Mi keia wuhi a lakou e ohai aku uei i ka poe etemi, aia eloa poe aoo hoomaoa ma ia wahi, o kj poe KaUiliku a me ka poe Hoole Pope. Oka poe Uoole Pope, i kamaaawa o lakou e ooho ana i:.ulalo o ka mana a ok»ka hoomalu ana o Auseturia, oa haoa ioo ia lakoo e ka poe Katolika ine ke kopono ole. Ai ka m&oawa oua kaua nei e hoouka ia aoa, aia hoi, <oa biki ke lolie ia ako ks poe Hoole Pope e pole oui aua ma kekahi aoao o ke kahua kaua, a e noi aoa i ke ahoooi o ka Laui, e hooko maf i ka laoakila ma ka aoao Perosia. Ika hiki ana aku ooa moi Perusia oei, me ka uhai aiia i kōoa enemi, ma kabi kulaoakaahale o LBodshot, aia boi, oa hoopuai koke ia k a moi e oa koa elaa taosaoi oka aoao Hoole Pope. Ua- ooi ikaika mai lakou iaia, e aeia ako lakoii, e lokoia ka poe o ka aoao hoomaoa Katolika, a e kipako loa ako hoi ia lakoo a pau mai ia wahi ako. oke komn ooi oia no ko lakon haoaioo mao ia aoa. Aka, eole nae e biki i ka moi I'«;rasia ke ae aka ia mao hana: boomajnoioo. Ua hoopuka aku la nae oia imaa 0 lakoo, he mea kopono ia lakoo kc ohuako e like me ka ka Baibala i olelo ai, " E hoomaikai aku i ka poe i haoaino mai ia ookon." Pela'Ka mea aka moi Perusia i hoopaka akuai ia lakoo, a pela wale oo hoi e loaa ai ke aopooi oka lani. Ooa poe Hoole Pope nei, mahope ibo o ko lakoo mau nooooo loihi aoa, ua hoopuH mai la lakou, uu pouo ka mea a ka moi i q|elo maj j>i. ;> N-o kek«&i mau pulaka poe poali kana Anseturia i kuemi nee hope aku ai, oko lakoo noe hope aoa, ua laioa ia maoakolamu elua, uae ke kowa mamao kupooo mawaeoa o kckahi ame kekahi. oko laua mua eheu oaa koa hao wale i mao mea ai oa lakoa, oa aoe hoonoho mamao loa ia lakoo, i ioaa ai ia lakoo ke akea lanla kopono e hao wale mai ai loa <nea ai e pono ka puali kaaa oui. Oiai, eia ke hele nei ka puali kaua Ausetaria maloko oka okana holookoa o Bohemia, aka, aole Dae o Kale ko lakou keoela noi i bopkr>e iho t feaa enau wahi niea mahope e hiki aī ia Ferederike Ue ohi. Aka, cr ka moi Perusia, ua hoomaa ako la oo oia i ka uhai anamahope aku o ka mehea o kona mau paali eoeu:'. 0 ka poe Aasetoria me ko lakoo man akamai oui, ua naoa mai ia no lakou !a, a e hookokoke aku aoa na poalikoa Perusia, aa hoolei mai la no lakoo i na poka pahu mai na wabi kiekie mai iwaeoakona o ka j*oli o ka poe poali kaaa Perusia. Aka, o Ferederike nee, aole oia i bookou iki aku 1 ka poe Auseturia 1 ka hoomaha aoa iho i ke ao a me ka po. Ua hoomaa ako la oo oia i ka mdki ana i kona man koa i ka po a me ku ao, a na hoouka pioepiue aka oo oi» mal.ope o l&kou, me ka , hoolaula ia oka maawe oko l4po alanoi me na koko oko lakou poe make. : 0 ka aina kahi i kuemi hope ako ai ka poe Ausesoria, be wabi opalipali a ane kuanea no hoi, ma ke kakai hema o ke Kiaoa Maooa. Mahope loa iho. o ka hele oiha piō aoa o aa poe koa Auseturia nei, »ia hoi, hiki ako la ka paali kaoa o Kale ma kahi kalanakaohale 0 Konigsraft, he wahi kolanakauhale paa pooo loa mawaena o ka muli wai Elebe a me ka Alder, i pako ikaika loa ia mai ma ka aoao hema e kahi moliwai, a ma kahi aoao hoi e kahi muliwai. Nolaila, oa ano paa maikai loa kooa kolana a me ko kooa puali i uhalo Ina pepe 9ke kaua. I ka ike ana ako o Ferederike, aia kona mao eoemi ma ke kalanaikaika, e hiki ole ai iaia ka hoooka ana ako, k'e ole e loaa mai iaia ka poino. Nolaila, lawe ae la hoi keia i kooa kolana ma ka aoao komohana o ka moliwai Ēlebe, he mau mile kakaikahi loa mai kahī hoompana mai o kona poe eoemi, a be kolana ikaika no 1 boi, i aoe like me ko ka poe Aosetoria ; a o ka inoa o kona wahi i hoololu hoomoana ai o kahi kauhale ooka o Cblum. M8 ka maikai !oa, a me ka paa pooo 00 hoi ke kulaoa kaaa 0 na aoao a i elua, pela i ku koke ai oa poali kaua a i eloa me ka nana aku o kekahi 1 kekahi, a me ka lohe aku no hoi i ke pnhi o ka o-le a kekahi aoao ; kali ibo la kela a me keia «foao o aa eo« ka loaa o ka wa kopono e hooaka kaoa ai.

O kek&bi o d& ntu«u uui o P«rrib;rikei ka ohai aoa i oa maaaw» aei i ka peaii kaaa Aoeeturia m«loko aka o isobetsia, oia oo ks bo«u aof su e bogoeoBeo ia n»o wahi i pae, > blki oie d i ka poe poali Aw»etarift ke ai*oao e beie 6oa oik - . ia wahi me ka maaao e komo boa mai e u, e lawe i kooa aioa o Silesia. Owai la ka meahiki ke hoomaopopo i na poino > loaa akn manoa o ka poe ilihuoe o SiießĪa ? Oiai, ooa poali kaua a i eloa, i hoomoaoa ibo mawaeoa o maa poli poooi, ua hilioai lakoo a pao i ka loaa aoa mai oka lakoo mao <aea ale poao»i malaoa o oa kamaaioa kauwao aa mao wahi oei Ua hwiaoaia ko iakoo poe aihoe ai ma kela w«hi keīa wahi o ka aioa, a ua pioepine wale ka halawai aoa mai o ai poaii eoemi aiboe ai, a <>a makeoa oo hoi ko lakou balaw»i aua mai, a kaaa piuepiue oo lakoo malaoa o oa kan lako ai • bao wale ia mai e kabi a«ao. A ua pioepiue wale oo hoi ka ao aoa o keia mau kaua ki hakahaka i ka poe Perusia, a boi oele wale oko ta oo hoi ka poe hao lako ai oka aoao AuBeturis. A be leholeho oo boi ka poe ohaūa i lioohioloia o oa waimaka oo ka mioamioa i oa waiwai a me ka lakou mao lako ai i ka bao wale ia e keia mao pa•li kaua e imi aoa i ko laoa mao haoohaoo kaoa.

Ua hoooohoia kekahi mao npahele kaoao ka poe Perasia ma kaa wah' okoa e ako ma Stoiritz. Ooa mau mahele koa ooku nei i hoouohoia ai malaila, ua hoopilikia mao ia lakou e kahi poe pusli koa Aaseturia aowaaa wale oo ma o a maanei ; ka poe oa lakoo e ki mai i oa koa kiai o ka aoao Perosia. e holoholo ai maluna o oa pa o ka papo a lakoo i knkoln >ti. - Aole hoi oia mao raeo wale, aka, na keakea ia mai la e ua gpe Auseturia oei na wahi e loaa mai »i o !:a ai ia ! «kou ;. * ua aoe like me k» make ka uoho aoa o na wahi koa Per«Bifi maloko o ua a ke oili ahu ln'i kt- poo maluna aku o,p* pa o ua wah> papu oei. No ko lakoo nei ikeoloko oka papo i ko lakou nei pilifcia pioepioe, oolaila, baua ihq la ka poe Perusia i kahi haoa akamai ; oia hoi ka haoa aoa i kekahi kii i like loa me ke koa Perasia Ma kahukihuki ana i kabi mao kaula i hoopaaia ai i ua kii oei, ua hikj i ke kii ke holoholo, me he fcoa Perusia maoli me kooa mau pooo kaoa oo a pao loa e.b*oholo aiama kaoa wāti malooa o ka pa o kaoapa, e malama ana a e kiai ana o ka o ka poe eoeuii Ausetoria. 0 k» poe koirPerusia maoli, oa pee ae la lakou raa oa wahi okoa me ka ike ole mai o ka poeenemi. A'ile paha i loihi loa mabope iho o ke kukuluia aoa mai o ua kii nei ; aia hoi, ikeia aku la ka puali kaoa kiu Auseturia mai kahi mamao mai. Mai kahi mamao mai, ike mai la lakoa i oa kii koa nei e holoholo ana i o a ia oei malooa o ka pa, oiai, iaia e kiai ana 1 kona wahi. Kokoio mai la kekahi koa ki pololei o ka aoao Auseturia, a hoomakaakao mai la i ke ki ana i ua koa kii oei, a haale iho la oo boi ilalo oa koa kii nei, a ka poe Auseturia i manao lie koa maoli. I ka'roaoawa i haule iho ai o oa koa uei ilalo, aia hoi, ua ala like mai ka poali A«seturia holookoa me ka maoao e bolo mai, a pii mai ilooa o oa wahi papo oei, a lawe aks ma Ve ano pio oo iakon. oa hoopahu'aia oae keia mao o lakou. No ka mea, ua ala koke mai la ka poe koa Perueia e pee ana mahope o ka nahelehele, a hoomaka mai la i ke ki poka ana ia lakoo i ka manawa hookahi ; a i ka hoooa i hoolehulehuin ai me ka poe make a me ka poeeha o ka aobo Auseturia, o ko laĒoo lele like aka la no ia imua'me ka hoonooe elao aoa malona o ko iakoa mao eoemi i puoihei i keia h&na. boo-

panipuoi. Aole i ūele hookahi wahi koa Ausetaria, i ka oie i ka poka, a oa noi ka poe o lakou i n#ake ; a o fca poe i eha. ua pau loa | lakou i, ba lawe pio ia. 0 kekahi keia o aa baoa hoopunipuni akamai loa a ka poe koa Perosia. la manawa, ua aoe bone mai ka poali haj oa o Ferederike, 110 ka me», o ka aioa a pohooueleia i oa ai knpooo e biki ai ka hoolako kupooo aoa mai. He roea pohihihi hoi ka hiki aoa iaia ka hoolako aoa mai aileeia mai e loaa ai ka ai, no ka mea, ua pau pu oo hoi ia oau «eahi i ka hooaeaoeaia. A ma oa wahi a pao oo hoi e hoea mai ai o kona maa kaa ai, oa hoea pioepioe mai oa puali kaua Außeturia, a hoopoioo ia mau mea. - I mea hoi e pakui aku ai i oa hoopilikia ana i ka maoao o ke 'lii, ua ohemo olalo 0 kooa waihona dala kaua. Aole a hiki i kooa mau makaaioana ke hookau hou ia ibo me oa auhau kaomaha hou. 0 ca pa gola a me oa pa dala a kooa makaakaoe i houloula ai, oa pau i ka hoohehee a me ka hooliloia. Ua pau po oo me kahi mau mea gola a dala e ae, i manaoia e waiho a oo ka maoawa oo!e loa la boi. Ua pao pu ia mau mea 1 ka hoohehee a me ka hooliloia. Aole i maopopo iaia kahi e holi ai e loaa mai ai ke hoaie māi kau wahi e maiUa anoane e komo ua lahui • pau iloko o kahi kaua hoopoino; a oa makemake oo lakou e aie dala ma kela wahi keie wahi e loaa ai ia lakou. Aole wahi e se e loaa ai ke dala, aia wale oo o r.Telaoi; a aia o Eoelaoi ke kaoa la la Ferede« ike, a ke boolako la oo kooa mau eoemi. He mea aui lauoa ole oa lilo e pooo ai be kaua. I ko ua o Fcrederike imi aoa oe oa lilo i maoaoia oo ka malama ana o ke kaoa i ka malama hookahi, ua hiki aku ka huioa i ka ekola baoeri me kauahikukumamalima tansaoi dala. L r a hiki ole iaia ke malama i oa hoouka kaua h >o ana, ke ole e loaa laia he eha miliooa a ma elkoa haoeii (aeeaoi dala. Oa maoaolaoa oia, « he'*> mei aoa la hai e Lui XV me koaa «.aaa paah kaya Fara-

oi kaaaooo <aasaai e 4okus iaāi oia k« b< > pk> »m i na pnli kao» AtMori> malale o ke alakai ana o ke t«ln Alii Kale. Aka, hala »e aa* tia pule. a bata ae iu aa pole, aole biki ma| o «• poo h e ba«y mai ai i ka lima kokua iata. Ok» poa paaf F»raoi, oe <n»aao 08i 110 l&kou la o*bope o *o lakoo la lanakila poooi iho do, oolaila, m booroao no Ukoo la i ke lakem ia maa a»s ka moliwai o Rine, e like oe ka Ferederifce haoa oaa ka ohaoa o Siledia.

O ka iaaakiia ooi o Foateeay, i loaa ai i j k« poah Paraai ma na %£pa e ka moliwai o | Rioe, aa iiio ia i oea baooii ooi ia e ka poa j Faraoi ma aa kulaaakauhaie Q»i o Ferani. I Aka, o keia lanakila aoa o Loi XV oa aa kapa qka a»ali*ai Rin«, aole ia he eiea boohaooll, a hoopooaikai oai ia Perederikei <na Boljeo)ia. Aole ao boi ia be ewa e hooemi ako ai i ka paipui hoo aoa oai o M koa o ke Keiki Alii Kale. Aole oo hoi ia laoakila be ®ea e m«« ai i kona oao koa a tne kone waihooa dala i poho. Aka, o ka moi Lui XV o Far»o!, aa haooli oai oia ma keia iaoakila; a ma ia mea, manao ibo ia oia, he mea 010010 oo paha ia ke lohe aku k« moi Perosi(«; a oolaiia, hoooaa Q»i la.na moi Faraoi nei i kekahi elele e hai om i sa Ferederike oei oo kona laoakiia c ana. v Aka, no ku manao bobu, a heohokaia i >&[<"»n ole mai ona koa iaia mai la Ferara Jpu. Nolaila, hoouoa hoo aku la oia i u*,«tele nei 6 ka moi Faraoi me o» olelo Ua huho no hoi o L»i XV i keia olelo paae, a pela iho la i noho kuep ai ua mas moi eei me ka maoao pooo »le kekahi i hekahl.

I keia «nanawa, ua ao« pil'kia loa o Fered<?rike i ke dala ole e loaa ai koba meu koa; »110 ia mea, hoohaahaa iho la oia iaia ibn, jt uoi akn !a. i ua m<>i Puraui oei e kokoa aie mai iaia rae aa puu.d«ls aua a i ole ia e feoouaa mai-i-ma» taugnnf*koa e kokua raai ei iaia. Aka, paiapala roai la ka moi o Fsraai, aole hiki iaia 'ke hoolako mai i oa mea aaa i makemake si, aka, e b#oaoa noai no ia iaia i haneri taosaoi daia i keia a rae keia maiama, No keia mea, oa hubo o Ferederike oo ia wabi pou dala oo|:u, me ka olelo mai, ua kupooo waie oo ia wahi puo dula uo ka poe duke; a aoie no ka moi o Pcrusia. 0 keknhi qp£ oo hoi i aoo kupiiikia loa, oia no ke Kuhioa Faram o Valori, uo ka mea, o ka hohu o k« raot, ua hookao aku la a pao loa maluoa ona, oo ka loar*ole mai o oa mei a pau aoa i makemake ai oiai ka moi mai o Faraoi. Ua ho<jhaahaa* iao ioa i# ua Kuhioa F;«rsoi nei; oiai, o kaoa haoa mao mamua aku o ka ukali ana i ka moi Perusia. Aka, ia maoawa he kakaikahi ioa ka pane ana mai o ua moi oei iaia ; a ina e naoa m»i aoa iaia, alaila, me oa maka huhu wale no. Ia maoawa, oa ala mai ka hoomeopopo oui aoa, ua hoalaia mai ko Maria Teresa maa maoao aa e hookuku me ka ttntati"PlJi6s!A, a ua aoo makaakao pu oo boi me ia ma ka poholalo hooponopooo aupuoi ana. Iwaeaakoou paha o ka malama o Aogute, ike aku la oia mai Koaa wabi hoomoana ako ma Chluiu i kekahi mau paa&4aua hou, e hele mai a»a e hoopuipui i oa. {mii o ke Keiki Alii Kaie mai ka hema mai. Ia maoawa hookahi uo hoi, ike pu aku la oo hoi oia i oa poali *Saxona, e heie aoa i ko akau e hoopuipui pu ai ina puali oka poe Auseturia. Manope iki iho, oa maopopo iea lua mat la,, e manaa ana o Msria Teresa e hooooa i mau puali kaaa e lawe pio ai ike capitaia o Peeoela. Ua Jilo maoli keia mao mea a pao, i uiau mea e boonaukiuki iao ia ai ka maoao o ka moi Peniaia

Belins, fte eapiiaia o Perusia, ub aoeaoe ioa e bihi oie iaia ke malama nona iho. Ua «laku mei o Saxooa holookoa mahope mai o ke kua o Ferederike. Oka ruea oana i holopapa, a lawe wale mai i» Silesia, eia • oia i keia oiaoawa, ke hoopuniia mai nei kon& mnu aoao e na pilikia he iehulehu wale, a ke manaoia oei e kiiia e hu-la pu ia kona capitala alii poooi. Na keia mau mea e kupuoi mai nei iaia, i hoaiaku mai i kooa mau maoao. Aka, aole loa pia i hoike iaia iho imoa o ke akea me kea oo pihoihoi, a hopohopoaiulu Haawi koke aku la oia i oa olelo kanoha ia Leopolo makua, e hoaiuula i na koa a pau e loaa aos iaia, a e maki hoke ako i na paleoa o Saxona. Ue ike iho ia no hoi oia be mea kupono ke hookau i kekahi o kona mau puali e kue ia mai pei e ka poe Aoseturi«, i oi papalua ako ko lakoa mao puali 5 fco kooa. Oiai, o oa kulaoa ma keis*ano, oa4flfe ooi o Eoelani e hoopio loa ako i kooa mra eoemi ba poe*Faraoi hoi, oa ab» nur lakou e wehe ia iikou iho mai ka hai aoa me PeroBia. oka mea wale no e hiki ai, oke kooo aoa nhu ia Maria Teresa e ae mai, 6 like me ka Ferederike mea e haoa ai. No keia mea, ua hoouoaia aka la o Thomas Rohinaoo e hoopooopouo ai no keia mea. Ike kamailio po aaa me ua moiwahiōe nei o Honagaria, oa paoe koke mai la oia me ke ano kuoo, peoei;

" U« 01 aku ka oloolu o ka'u baaa kuikahi ana tne FaraQi, 03aaius ae o ka hana ana aku me Perusift. Heaha la ka pouiaikai e loaa mai ana mai ka hana kuikahi aua aku m$ Perosia ? He pooo e hoi hou mai no o Si)eaia roe a'u. Ke oJe e hoi boo rasi o Silesi&, alaila, he mea ole waīe ibo oo ke kookoo *liī. 0 ke Keiki Alii Kale i keia maoawa, aia raa ke kulaaa e hiki ai ke kaaa bou ana ako 1 ka poe Perusia. Aole o'u opakemake e kqmailio mai io'u no ka haoa kuikahi a aia a mahope iho o ua hoouka kaua trau aus aku. Ua olelo mai oakou, ina wau e banfe kuikahi aku «nane Perusia, alaila„ e haawi ana o Ferederike i kona kobo aoa i ke duxo Pnaeia i ao Oamaaaia. E nooooo

po jho oo b«m ookou, aa kopooo aaei ka ha oohaoo imifterieia me ka liio -aaa aku o Sile- i aia ? Ke aoi ako sei aa i hookahi ana i koe loa «raa e konoU mai aoa e haea ae like aka ma ka moi PMmeia i ka 1» apopo, e hoao bo ao i ke kaoa eaa me ia i keia po !" Ma ka la 13 o Sepatemaba, oa malamaia ke koho baiota emepera i*ke Doke Franci> ma ke kulaaakaaWe o Frankfort. Ua hooikaika nui o Ferederike, aole ona make kohoia i emepera. Aka, ma ke kohoia aoa, ua $aka ua kaae oei a ka maiwahine Haßagagfe 1 emepen; a ua nui ka haooli ana o ka moiwahine 3iaria Tereßa. iho o ke kohoia «ea o kaoa kane i em»pera oo deremaoia, oa palapaia koke aku la a« moiwahio* eampera MaHa Tereaa oei i ke Keiki Aiii Kaie, e koao aku ano ia.ia e hooaka koke aku i ke k»na koe U Fere<U> rik«. Ua hoouna po aku la no hii fa i kahi mau looa nui n ke aioalii e ahai akn i fca 1000 ia Kaie e kaoa ko'ke aka. Aia kekahi poo | e kn koke aoa i feabi hoomoana o ka poe Aosetoria, a oa pii pinepise«aku lakou iluna oiniU e naoa mai ai ia loko o kahi hoomoaaa o ka poe Perusia, a rae oa mea a paa loa e hanaia aaa maloko olaila. I kela la keia la, ke aoe kopilikii mai la ke kulana o ka loai Perosia. Ke maa aka la ka emi maa ana 9 koaa p»o poaU kaoa; V ke mahuahoa mau mai la hoi oae na koa hoa aa puali kaua o Aoseturia. No ka hoalakuia oka maaao o ! ka poe poaii kaua Auseturia, oa hoonka pioepioe mai la lakou i na koa kiai o ka aoao Peruaia. N \ ( Jlole ipau.)