Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 35, 12 Kekemapa 1872 — KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania. [ARTICLE]

KA MOOLELO O FEREDERIKA KA NUI! Ka Moi Kaulana o Geremania.

HKLU 41. Oiai, i keia maa m*Vit>hī* b mln ana, e bapaiia » o F- . wlenke e &aawi am i knoa - aoa a pau l>a oo ka 1 ,»ia aoa o kana hoouka kaua ana

.via laia e haawi ana i kooa mau ooumaika aua a pao loa maluiia o keia inau mea, oa houlohoaia kona maa maoao, oo ka hooloioiahili o kona mao boa iiui roa keia boi oka kaua aoe. Aole i kaulike oa hooikaika aoa o ka poe S-ii4B> me ka poe F«raoi ine ko kooa. Ooa alii opio, oa ulakai oka poe paali Saxonu, oa keiki puoahele a na 'lii Geretnania, ua hoolilo i« ko lahou mao manao nui mahope oo& lealea i maa inau ai. I ka maoawa o lakou e biki aku ai i kabi pa kaoa nona oa qhi mehana, a me oa waioa e hoohaooli ai i ko lakou maa manao; alaila, e noho aoei lakou ma ih aau wabi, e leal<ia ai iio kabi mau la, a oo kabi mau pule paiia; a ua oi aku ko lakou makemake aaa ia mau

wabi, mamua ae o ka.alo ana eko i na anu a me na iuo p ba hooilo, a me n« makani pakuikui mai ka akaa mai Oka poe koa Faram, ua like an'o ao ko lakou ano hooknumaha, • like me ko ka poe S«X"na, he nakau lakou i ka maki ana aka iloko o na kala hiu.

U« kai aku, ua otiyni. a ue aoi nka ua eaoi Perusia aei > kona mau hoa, e hooikaika like mei, aka, he mea «oakehewa wate no kaiia ioau koi aua «feu ia lakou. N'o na mala* ma elua, mai Ji&Ja 5 mai o Foberoari, i ba (eaoawa i houluuiii ai oa boa Perusta ma Wiue&an, a biki i Apenla, ua ike ibo ia ow, ua aoo maHehewa paha kaoa mau hooikaika aoa, no ke kaemi hope hookaoauuha o koua mau bua hoi He mea oui ma ke ano oihaoā koa, o ka maki koke aku i lglau ka mea pooo loa. No ka mea, mamuli anei, o lono e ahu fea poe Ausetuna, alaila, miki mai lakou i ua wahi U, e haaaioo ai i na pooo a me aa la«o kaua i houiouluia malaila.

O ka haoa uui a ka poe alii opio o oa poali Sa*oiia, akUakou a hiki aku ma ua wahi pakaua i piha i 08 momona o kela a rae keia ano; e hookuu aoa lakou ī !>o lakou m%o puali koa, e ooho raa na wahi mehana; u >aila e oobo aoei lakou maloko ona pukaua nani maikai, i makaukae i ka ai a me oa waiua maikai; « inu a e hauoii ana iloko o ia maa wahi. Malaila lakoo e ooho ai iloko o ka meha na, ame ka noi wale o oa mea ai me oa waioa. E ino aoa lakou ioa waioa mai kai loa, e hoomehanaia aoa e oa kapoahi oadi, e pepa lealea aoa roe ka hauoli nui; a e hooipoipo iapawak ana hoi me aa punahel#amee: pooo ole a iakoo-e ia we pu ai.

Eīa oae, mahope iho, ua holopono kahi o

ka Ferederike meu haoa mi k& hoouna aoa i kahi o kooa mau s poali koa poooi i Iglaa, a lawe mai la i oa lako kana, a me ke Uulana ana i mak«aiak« noi loa ai. Iko lakoo hiki aoa ako ilaila, ua haalele ia iho e ka ; poe Aoseturia, ua lawo £ku lakou i na mea hiki ke laweia, 6 ua puhi ia e iakoo kekahi hapaoui ooa mea kaoa. Ua kooaaukiuki loa ia ko ka moi meuao oo kei« mea. U* ake nui oi& e aee e«c imua ma k<sla wahi keia wahi, e lawe ai i ua kulaaa kupooo o ke kahua o Mjravia, mamua ae o ka hiki aoa mai o oa pral» Auseturia, e hoopoipoi pono ai i oa pa- « lakou. Aka, oa hoole mai la ka poe xo»a i ka maki hou aoa aku imua ia mau la hooilo kaumaha. bc»uoa aku la k* moi Perosia i kooa .ialahala ika moi S is.ona; a ua hoouoa <ii la hoi ka moi o Poleni i kaoa meu olelo kauoha huho i kona poe puali, e hele aku imua, malalo o oa kauoha a ka moi Peruaia. Me ke ano hookaomaha ko lakou malama aoa ®ai i kana mau olelo kaooha; a o kekabi poe alii koa Sazooa, ua haaleie lakou i ko lakou mau palapala kauoha, a hoi aku la i ko lakou nau wahi. Aka, o Ferederike me kona mau koa Perosia kupaa, a me oa puali S«zooa,ua hele aku la imua me ka haawi aoa i oa kokua i ka poe kamaaioa; a lawe ae la lakoa i oa kulaoa maikai o ke kahua kaua.

U» hoouiuhua nui ia ka poe Stxooa, a me be oiea ia, o ko lakou ake nui, oia no ka boopabu'a aoa ī oa aaaao o ka moi Perusia, mamua o ko lakou hai ena mai me ia e liooko pooo. Ua makaala loa oa puali kaua AuBeturia, e lele mai aoa lakoo e puhi i o& wahi e waiHo hamama aoa, i lilo ole i ke hookoiaoa kupono ia e ka poe Perusia. No i» eoea, maki aku la aa moi Perosia nei rae kooa maa paali kaoa, me ka manao e lawe gu i ka papa o ke kulaaakaohale o Brunn, oiai, oia ka papa ikaika laaoa ole; he ehiko Uuaao» ka oui na koa A«seturia ma ia wahl, maialo o ke 'keneia koa o Roth. I mea e hoopoaioi ai i ka maki aoa mai o oa mo< Penwii n«i, m pohii» i ke abi e aa keoela la he omHrae»m«oao ka nui o oa kauhale. Ua beon»l«w ka poe iiihuoe aa kane, ea wahiue, • me oa kaanlii. 1 ka ike aaa o Ferederike, aohe hiki pono o ka hiiinai aaa maiuna © ka poe ko» auwna. I»oooa aku la oia » Bileai» oo kahi

to*u pa«li huu o koaa m«« bo« peu«i. Aole e kHi iiii ke aai ie Bronu, ke ole oa pu kueialii aeaai; a o kaoa bat e bootksika oei e lilo iaai o Moravia, ao ka pomaikai oo ia oka ffioi o Poiaoi. No ia n»»a, hooooe •ko la oia ika a»ei I' -oi e hooana mai iua pokaā-nai; Aka, mai la ua moi P»tani nei, sole e b>ki pooo laia ke bslaw»i me oa lilo o ba lawe aoa mai, a rae ka bnibot eoa eliu j gs »au pu ku&isbi »ei,

N"o keia inea, hoōuoa aku la ua rooi Peninia nei no kuua mau pu koninhi poooi mai oa wnln mm »oa e waibo ai. Uu bookopoco ae U oi» i kona iuao laioa, 'e kopani aoa ia Bniuu ; » kooo aku la oia ia De S»*e, ke <kaOi'la o na koakaiia lio.o oa p.uuli Saxosa, e Ijui pu inai Uoa i ka boouba lokabi aoa ako i (ne* e hnawi pio ia mai ai ua kolanakauhule uei Eia n>«e, oaa kenela kaoa !f> Saxooa oei, uu hoopuka mai la oia i kekahi maa olelo keakep aoa, no oa wabi e hiki ole ai o ia ma» b»uu, be me», a lie mea, a pela wale aku aoa oa olelo hookaohihi wale aoa. A mahope loa ilio, boike mai la oia i koua mau palapala, me ka i mai, 'U» K>aa aiai ia'o na olelo kauoha e haalele i »a baoa ma keia wahi, a e boi aku me oa pu»ii kaua ma Prague.*'

U» hoopaka o Ferederike, ma kaua moolet lo ponoi, o keia mau lioouHa kaua aoa, aolie man mea e ae aoa e hauoli ai, e like me keia mau olelo a ke keuela kaoa lio o ka aoao Sa> | xona ; oiai, ma kona kouio aoa i keia hoouka 1 kaua o Moravia,*be mea ia i hooholo like i» mawiieou o koua pou hui. No ia mea, h<; 1 rnea pooo ote iaia ka aoa es« manao poiīoi ia hoouka kaua ana. Aka, ika wa i haalele loai »i iaia o kona mau hoa liui i ae like ai, ua liiki iaia ke haalele ia waiii me ka Uuo!iaabaa 016 ia o koua iooa koa ; a ru.e na huaolelo awaliia oia i haalele ako ai i | La poe Saxoua, a hooholi ae la oia i kona j mau puali kuua a pau loa, a hoi mai la i ko- | na eoau papu paa i ka akau. I ka baalelejw)a aku o ka nooi Perusia ia> lakou, ua kuemi hope ino aku la lakou, e boi awiwi aoa i ko lukou aina, ilokoo ke an», , ke koekoe, me na poiuo a pau, a mi- na boo- | uka pinepine ia e oa koa kuua lio Pandoi:rß ] o ka aoao Ansetiiria, e heli: a e kaaa mai ana Ima ko lakou inan aoao a pau. Iloko o keia ' iii .u poioo lehulelin wale o lakou, ua hoiiio uku kekalii i kekahi Ai ko laKou biki aua aku i um paleiiH o ko lakou aioa, aole paha i ewam taūsani ko lakou oui i koe oiai, ua hele wale b nawaliwali, i ka make a ka pololi, a uie kahi mau poiuo e ae. Ua nui a lehulehu i.a hoino i hookauia maluaa 0 ke poo o kā moi Pernsia. Ua hoahewa oui ka moi o Polani ia Ferederike i ka lawe ana i kona mttO puali kaua iloko o ka hahaoa o ia oaau poino ake anu oka hooilo, Uu ioaioa po no hoi o Ferederike i ka lokahi likeoleo na mir<ao o kona mau boa hui. | Ua hoopoka mai ke kuhina Faraoi V«lori, ī : kona manawa i ike mei ai i ba lioi ana aku a ua moi Perusia nei, mahope iho o keia mau poino, oaauo ahiu haeleele kona mau helehelena, a o kana mao aka aua, be ano booheuehene i kona mau hoa hui o ka hoonka kaua o Moravia. Ua hoihoi mai la oia i kona man puali kaua ma na awawa o ka muliwai Elebe. Ma keia wahi, i hoiilnulu ia'i oa pna!i kaua Penisia, ma kalaina he kaoaha mile ke kaawale a me ka loa ; a he hiki pouo flae kehouluoluia keia mao puali koa ooa, iloko ona hora he kaoahakumawaia Ma ka akao iki aku, k&'ui i hoahuia ai o oa lako kaoa. ■

(Ja knkulo iho o' Ferederike i kooa mau wahi hoomoaaa ma Chr<idin; a aohe oo hoi ia e mauao ana e hoohuli koke «nai aoa a Auseturia i kooa mau puali kaua i ona la, a hiki w«le mai i ka malama o luoe, ka wa makalii kupooo, e Mki ai i kooa raau eoemi ke uaue mai. Aka; ua hoohapaiia ko Maria Teresa mau maoao e ke koiia e kona aha kuhiua, ame kahi o kooa mau hokua. Me ka hopohopo ole i oa kokua hui nui e kue mai aoa iaia. ua hoouna v raai la o Maria Teresa i ke kaikaina o kaoa kane, ke Keiki Alii Kale, i na la maa o Mei, me oa koa he kaoakolu tausaūi ka nui; e bele mai ma ke sua o ko Ferederike mae poali kaua ; a e lawe i kooa oiHU lako kana*ma ka akau o ka muliwai o Elebe, ma kahi aIA malu ma ka aoao mai.

Aka, ua tkea mua ia keia hele malu ana mai o oa puali Auaeluna, e oa maka ala mao o ka moi opio Perusia. Ua hoouna ko keia aku la na elele mao a maanei i oa puali Vaua Perusie i hoonoho laina ia e ko lakoa kenela moi opio; e houloulu like mai lakou a pau maluna o ke kula o Chrudin. He naau hora elua paha t hala ae, aia hoi, ua neeu like mai na koa Perusia i ko lakoo mau houluulu ana. No keia mea boi, na koooia ke keiki alii Kale, e houluulu like mai i kooa mau puali kaua Aoseturia O ke koia kahi a iakoo i houlualu ai, aole no ia be kula akea maikai; aka, be awaawaa i oa ia nei, i hoooele la hau mau wahi i oa laau ole ; a e iu kakaawale aoa hoi na kauhale o ka poe ihhuoe. He kakahiaka molael&e maikai no ia, i ka maoawa a Ferederike, i ho)o aku ai maluaa o kona lio iluna o kau wahi puu uoku, e kiai ona i ka hele aoa mai o koaa mau puali keua e hoaluulu. Ua kaai like ko lakou mau pila me oa obe, e hoolaoalaoa ana i ka manao o oa meaa pau.a e hoolalelale aoa hoi i na manao aa > pao iloko o lakou, me oa leo mele lahui kaulaoa. Ua pulelo like oa hae ktaa i ka makaai, a ua hulali hoi ka lakoa «gan mea kaua i ka pa molaelae a ka la maiooa o lakoo.—Ua boike mai ka huina o keia mao roeß a pau loa, ua puahi like na m«a a P»a. m» ka manaoio lokahi, e halawai makau ole aku me eaaoemi. Ua aaeaoe e hiki ako « ka hmaa o oa koa

he kaoakolu |»ssaoi, o ka poi kaua lio, a me ka |x*a b«l« wa*«p—i houloulu nti ao ke kaua nalaio o ka b«e o Ferederike. Ua &katMi to* Ukou m o» paikao »oa, a ua houlekon i»koo sae a» mes kao» oi ioa, i ikea ia mau la mawaena o oa boouka kaua aaa oka poe oaaiiao. (ka aioi i teba t»ka ai naaloaa o fca eaoaoa e ale roai ana o na poo o kooa aiau puali koa wiwo ole, a ene kooa ika aku bol i k e aoo lokaki Uk« piha oko lakou aiau laaoao na kaoa—ain hoi, oa boooaueia kooa mau manao aloha'no lakoo t Ah», oo ke noo maopopo paha iaia, he maa bsr« kakaikahi i koe, alaila, e alaku rusi tna n» ale kaoa, a be mao tsoas»i paha o lakoo, e luku ia aoa e aa poka malooa o ke kahua kaua.

O ka naMo nai o ke keiki alii Kale o ka aoao AußPturia, oia ao ke komo ana mawaena o kabi hoomoaoa o Ferederike ma Cbrudio, a me koea mao kokoa Far<»ni malalo o Kenela Broglio mn Pragoe. Ikawa i ikea >a e Pprederike, e maki awiwi loa ana ka ūoali AoBetoria mn ka laina he aneane omikomamalima ma ke komohana hema ■> ChruJir> Ua hoonenene mai ka puali Auaet'»ri&, e oki i ko Ferederike laana ana aku ine Pr«go«, U« aoeane e like loa ka. huiaa o ua paali kaua a i eloa. Aia hoi, na alakai o na alakai ona puali kaua a i elua, ua ane hke ko lakoa mau akama* ma ka oihana hoouka kauo; ama ke ano oko laua maa houlouln ana i ko laua mau puali kaoa, e hiki ai he hoomaop"poi«, e hanle ino kabi o laua. i) ke Bno hoooka kaua maluna o ia kaium kaua akea. ua lihe no ia me ka halawai ana o na kanaka elua ma ka pepehi lus, o kekahi o laua k<* haale ino ane.

M» be kakahinka <> bn la 17 o Mei, ua hookulana iho Ui o Peredertke i koaa oaaa puah kana no ka hoomakHukHu kaua, e huli pono ana i ka heoea, he umikum»ma!ima mile ma ke komohnna abu o Ghrudim. Ma ia hula byuk»i>i 00, e hali» p >n<) nku ana i ka akau, ua kukulu iho ta ke KeiUi Aiii £.«1« i kona mau puali kaua. CJa h»e k» poe P«'iB»a i ko lakou mau kuianu, e iike >ne Ue kuhikuhi pakahi polo<L. a;ia aku i Ferederike i ke Keiki Ali) Leopole Ua maopopo i ka poe makaikai kaua, e aiiea aoa na wahi ke kaua e pahol < aku ai.

Ika hon. ehika o ke kakahiaka, aia hoi, pii aku la ka moi maluoa o kao wahi puu, a makaikui nialie aku la i ke kahua kaua, kahi a na poali kaua nui elua, e haka poao aku ana kekahi i kekahi. a e komo koke aku aoa hoi laua "i ka hoouka nui ana, Aiaelun m*»u mea ano oui i hoea mai imua o kona uanaiua aka. oka mua, oia boi ka hulali aim o oa mea kaua, ke keoi o aa ohe, a me ka welo aoa o oa mea kaoa i ka makaoi,—he nani iua ole ia mau mea i ka nana aku a ua hii onohi o. oa moi uei e ake ana o oi kelakeia.

Aka, aia kekahi kii okoa e ae, i halawai tuai ai wie ka maka o ua moi nei, i ano okoa ioa mai ko kela mai ; a ua ia mea i hoonane mai i kona aaau maoao aloha. Oia hoi ka poe ilihone, me ka lakon man wahine, a me oa keiki, e holo ana i o a ia nei, me ka hopuhopualnln nni. Ua pe-pe na maknahine me na kupunawahine, malalo o ke kaumaha o ka hapai ana ika lakon man opio. Aia na makoakane a me na makoahine, e bolo heieaua me na waiwai o ka hale, he poino mai koe i ūa ale oke kaua. Aia ke loheia akn la ka

owe a me na knmakena ana o na wahioe opio, ia lakon e holo hopohopoalulu ana mai na wahi mai o ka aneane loa e luku nui ia e na hapuai kaumaha o na lio, a me na uila luku ana o na pu noi I

Mahope ibo o ka Ferederika oana malie ana malunao keia man mea, a tne na laioa koa o oa puali kaua Au6etoria, aia hoi, haawi ae la oia i ka hoailooa o ke kaua ana, a wehe like .nai la kooa mau batari po oui o ke kaua. Malalo iho oka pale o ia mao hoouka hahana ana o na pu ooi, aia hoi, oili aku la o Kenela Bedow me kona mau puali kaua lio, a me na holo ikaika ana, a me ka halali like ana o oa pahi kaua,—hoonka ako la lakou ma ka eheu komohaoa o ka Taina Auseturia. No ke ano pauoa oka lepo, noiaila, ua ko ae la ka e'a o ka lepo iiona, a ano nalowale ke ki) o keleahna kaua. Ua loaa ako la ka laiua mua o na kaua lio Ausetoria, me ka halawai ana he lio i ka liō, a he kauala ike kaoaka. Iloko oia ku oui ana mai o ka e'a o k#lepo, aohe mea i ikeia aku ; aka, o ka uila aoa o na pohi e me ka owe ana o aa maka kila, ma o a maaoei o ke kahua kana koko

, Pela iho la i hoomakaia ai ke kaaa, a oa hoomaoia me ka hahana nni no oa hora eha, me na ano a pau loa o ke kaua, na hooikaika demona aoa ; e hoonka ana ma ka ehen akao, ka ehea hema, a mawaena kono ponoi ; a hiki wale i ka manawa o na koa he umikumalima taosani ko lakoa noi, i waiho a poiuo iho malona o ke kahna kana, i pe-pe i ka hahiia e na kapaai lio, a i welnwelu i na poka paha, a i moknmokn hoi i ua pahi kana 1 Ua nni ka poe i make, a oa lehnleha ka poe i eha a hiki wale akn i ko lakou maa iuakapapaa. • Mahope iho o keia mao hora eha o ke kaua weliweli noi ana, aia boi, na pao ae la i ke ahi na hale e kapooi mai ana i ke kahua kaua ; a iloko o ka ponoha aoa o na owahi kaoa, oa aohee aku la ka poe Ausetoria mai ke kahoa k»na ako. Ua o hiki aka i ka ehiko taa»aoi ka nai o ka poe malalo 0 ke keiki alii Kale, i pan i ka make, a i waiv» iho hoi malona o ke kalnia ; a nalowale aAi la ka poe koa i koe ako ma ka noao komotana hema. O Ferederika hoi, me elima ti&saoi o kona mau koa i pan i ka make, a hoi ; ua lilo iho la oia ka lanakiia oui o kjs

kahoa kaoa. Peli» ibo la i hoookaia ke' kaaa kaalaoa o Cbotasir. Mohopo koke iho no o keia iaoakila aaa. na hoouoa awiwi aka la oia i keia lanakila an» ; aoie i kana wahiae, aka, ia M. Jordna, kona hoa'loha, peoei : " Kahua Kava o Chotcbir, Uei 17, 1742. E Jo«dan Ua haooii ao ika hai ana'ko koa. Ua eha o Rotheaborg ma ka lima ama ka nmaoma ; aka, nohe nae e poino ana koha £ hanoli no paha oukoo i keia 1000 ianakiia. Adie u!" (Aola % paa.)