Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 16, 1 ʻAukake 1872 — Ka Moolelo o ke Kula Ao-Kumu. [ARTICLE]

Ka Moolelo o ke Kula Ao-Kumu.

UONOLULU. <)*HC. | Li Kul» 4 liiii. 6 M H 1872 ( \Ki*na i> ka La Kula 4 ; lielulielii pfkkalii .» pu ilo m » ka Hniwiiia 4, pauku 5-—l.O, w»e ka H»h\* '.i.» 5. N'» i»h koinii & p«u ma ke A i-kiko, 'uinanin&uia ikj n» rula c pīlī tua i ka li<K>loliloii <tna ī ka l<ro, IMU rala e~pili aua i k» p;ni<i pololei »nM, ua piilol<'i na Imuia. '» > ki- ki>ku:i kuiuu o Heeiu w., Kaneolie w., kuinu o Kwīihluu k , Kawuiliapiii, M<vKau*. H.mok.iu, Kai;eohe k . toa ka Anmalik», inokuuii (•■>llo N" in iuo» <• ke aUkai no kc kuo fiili o tot iielu, u'ain a -.it: kumu 0 M»k#ua, he i iuiiki mio e, oi.t k»; »110 pili o ua helu, a o kc (eoeioi >1 uit kuiuu 1 liuakukaia nialuuu ;u>k; i p;tdu uiai Nn k<;-kuiiin o Houonliuli, Waiawa,. I'ikilo*. Wamlw. Kailua, l];ikifiuii, H.iuuia, Li»ie k,, K.iLuku H' i iit w , Laie w , Kahāluu w , Kalmin", Waiauae, Heēi» k . fua iā !i i;«wi)ia un. V;t ke L Hiiu n Hauul;i i li.. k«- poioK-i euai 110 ke a«i> pili o1» helii. X* ke kiimu o Kaiiu.i 1 bai rnai lie *2r> aiio pili o n< lielu. Niuaoi t uo na heln p<»ewa, a U4 pane pololei la e kuinu o KaUuao me Hanula. Ninaui iim ka lielu iiaii:tia iue ka helu kaulike, uajjnne pololei ii» iiiaī 110 Ni na nia. 00 ka bapa koena ole, ua ke alaka; no i wehewehe pololei mai; uiuauia 110 ka huhi pokole, ua paue pololei 11 uiai e ke kuuiu 0 Hauula, rne ke kokua pu : ana u iu wehewehe a ke alakai, ninaina u<> ka iadika. Nu ke kniiiu o Hainila i iiai |>-. i i>aao rnai i k<* kuaīiilMiia o k:i pKiikn |i>2 pili auii Ika lailika Kalioiiain kii kuinli <i Hoeia le., e hiiiko mai i ke Inianihana >> ka pauku 103, ni<- na wetie»ehe ana ina ka papa '.•)<•<•!'•. ! Ninnuia ui> ka bo)>lili> jh> o na b<-lu )>«naia j a u» polol«i ka haiiiii; na ke kueiu o K1 h > j lu« k, (m K>< liel'ik.iinu pihlike oi lom. -'ile : i hi»ti iai« ke p ine p 'lolei, nn ke knma u Ks ] wailmpai 1 wehewehe pnheniahema mai me j oa hooponopouo « k»- aiak.n ; na ke huinu o i Mahaua 1 hoike uiai no ka helukomo piliiike ; oi Joa. pololei kela. Ibe kumu «> K ine >tie k, no ke kuuiuhana o ka helukoeoo pililiM-• 01 l r '8, ua pololei; ike kuaiu o Waianae 110 I ki helu<t><iioia, pololei ka haina; 1 ke kuiou 0 Kalaua>> 1 ka rula e pili ana i heUiko 1,0īa paoioi no, kokuaia e uu wehewene aua « ke alakai. Wailioia mai kekahi uinau - ke i KanukuU Nui u rta 1 hula, oia keia | «7.3(7 he helukuiHu palia a he heluhanaia paha ? Hoopnnee ke kula ao kueau a. ka h >r« 1 a ka auina la. La wa, akoakoa hou naai la na kumu i hui pu (iie na kuniu o Houolulu, oke Kuhukula Nji ke aiakai. Na kamu o Koolaulu», ma ke ao heluhelu aoao heluhelu kaahele. » iieiil' elu pakahl hoi, nioauia ko lakou ike i ka inea a lakou 1 heluiielu ai. wahi hoi a ke Kahu<ula Nui, ''O ka heuiahemii oui il<iko o k» heluhelu »11», oi» ku holokiki lo» <, ka heluhelu aoa, hole no 1 pololei iki ka helnhelu ana." Na kumu 0 Koolaopoko, ma ka

butte uo heliihelu #i«ii 28 3, belahelu pakuhi oie ka am-iMinan ana, heiuhelu pualu ina k« rtil« 2 o ka iiouloliloli ana i ka leo, a beluhelu ina na hoike ano, aoao 29, oia iike ho ran k i Kooluuioa. i Na K<n«u o Ewa, \¥aian»e. mo Waialua, | H»b kc Ao M(;lubeto, 30 Ht*luiie|u p«- j kahi, b puulu iiim kn pnnk- 4 oia like pu no tae kela poe oiii Na Kuuiu kaii-: u Hooo- ( lulu. Mo ke Ao Heluhelu aou,> pauku 5| heluhel'.i puaiu ; neluiielu pualu oia ku pa lnny :ua ia haawipa hookahi oo ; ua maikui ku lakou heluheiu pualu aoa. Nioauia ke aoo o la a ua puneia ka hain», M« ka aoao 35 pauku 1 o ke Ao Heluhelu, heluheluhelu pakahiia me na ninunman aoa. Na Kumu wahme. No ke 'a lakai o oa Kumu Kula, aiowuna 4 ; eole hookahi i paoe pololei niBi o ko Houolulu ; uu na kumu wahiue '< Lne me Waikane t hoike mai no k« oiniu mua, no ka ninau 2 u me ke 3, aohe i loaa. Na Kaaiu kune o ah apana a pau. Ma ka Bufre Alakai Kumu kela. Niuaaia no ke ao aoa mokuna 4 aoaa 17. ioa kumu o H«nolulu ka mua, ekolu no kuou o Honolulu i pane mai i ka haioa no ny ninau K'; kpmu o Makiki, e ahoia ; ke kumu o Kawaiahao a roe ko Kalihi kai. Ninauia. Heaha la ki waiwai o ka hookomo aoa i na huaoielo Berilania mi oa Kula Hawaii ? A ua panem ; No ka mea ua koaio oui oa huaolelo Bfritania ifoko o oa Buke ma ba olelo Hawaii ; Hoakaka 3, na ke kumu o Waipio i baibapa mai, a o kē koeaa aoie i loaa. Nīnauia ao ka paleoa kupooo oo ka psp« eholu, p6u ka hapanui o an kumu i ka hanle, a oa ke kumu o R jma k. t i wehewehe m*i Na ke komu o Waikiki kai i hoakaka. Eh* wahi ane. Aoie i paa ua poina i ka hale, a pualuia mai ka haioo e ka hapnnui o oa kumu. Hoakaka 5, i ko Mauoa, wahi ana a<ibe i paa, oa poiaa. Hoakaka 7. Na ke Kumu o Hauula i hoike mai. Hoakaka 8 Na ka hapaoui o oa koaau i hoike mai. Helu bclu na Kumumanao Heluhelu bou mai ke kuma o Waialee i ke kamamaoao elua, oia boi : Pehea e kinaiia'i ka lawelawe ana i ka paka mawaeoa o na kamalii kula o ke auponiKumumanao 4. O ka maoaolaoa no ka pomaikai e ili mai aaa, o ka makau oo ka ppino e ili mai aoa. lawai o laue ka oi o ka mana ma ke kaohi aoa i ke kaaaka Na ua Kuiou V r aumakapili, Bka ua mai kela. oa ba kinno » Waikiki kai KuiDtf*au*q 5. Ka maaa o ka hoobeoe-

!hene.. Na ke kumu o Makua, aka, ut mai kela. uh ke kumu o VVa»kihi kai i helahelo. j Kumomanao 6 N l * Maui oka aaaupo i ; koe e keak<-« aaa i ka holo mi ana o ka ; Lahoi Hawaii m> ka uaauao Na ke kumu j o Maemae <ue ke 1 1 o Heei» k,me ke ' kuinu <> W.nkiki ... . hoipmieeia karie 110 , :ka ..iuwili lo». Hooparee na hani a halawui ! I.ou m» kii Poakolu ; lune I*2 187*2, hora 9i ' o ke kakahiaka Ld Kulo 5. luue I*2. M. H 1872 | Halawai ka Aba Kumo um k i hale kulu o : I Kiiwaiuhan. A. Kalauli ma ka nolio. Kahea j lih na iūo» o 11« hoa. Pule 00. Aawaa. He- ! ! lulielu i* kn mi'olelo «1 kela halawai a apono ! iia Wehēia na hana ma Ko Ao Kiko 1 ,:uinu j 1 o Makaua , No o» huaolelo hiki ke hoopo-! ;kolei:i, pololei. Na ke kuidu o W<iiawa, i j > *a mea pih" ole i ka Loina Alua. n uu poloh-i \ 1 Nu ke kuinu o Kawaihnpn nie Hakipuu 1 ka j - Kula e pili ao« 1 k<;l* hua>>lelo • Aole x»|i ' :ke <>u »me Ha uianaw* Ike k»nōk» ' Na ;Na ke kuuiu « Hakipuu 1 hai p<il<>lei Na • : ke Kum > o ka io«n pili ole 6 i ka ! > '"iiia I -I ke kuiiiu o K:<huku Ika <ne« pili ; I ann 1k« inei pili ol>- 7 i k.i loiiia') Ike ku- ■ 1. > VVaijiii> i ka ineu pili 010 2 1 ka loina 2, : ; 1 ke kumu o Pnuio*i 1 ka niei pili oie 3 1 ka luina 2, i'ke kuinn o Waiauae ku 4 o mi niea : p li ole 1 k« loina 2 ; i ke ku>nu iiui •> Kane- ; ohe k , ke 6 a 1 ke kumu o Laie w., ka Rula 1 : 1 110 ka hool ili ana i ka leo, ua poioa ka ; a I nn ke kumu o Waikane i hoike p'Molei mai. I | ke huiiiu o Heeia w., k.a'.rulu 3, pololei kela. j Knmu o Kiwailoa ro ke Kuma, kumu o Ma- j k»ua 110 kē Kiko ninau, ku'inn o Wai;t wa 00; k<- Kikei-kahi, kum» <> Kawailiapii, ke Kika- ! ioiwa ; komu o L»ie k., ke Kalin-malia. 1 Kij>nu o Haiiula no ke Koloim, kuniii 0 Ha«ipnu knhi Kopoini <- ho<iki>nio si i ke kiiWiiia ; onioi o H' iioulioli īi i Rol-> 4 iioau 29, kumu j 0 Waipio, 110 «g wahi kupono e huoki.mo «i 5 1 iih nna ou> ; Kuino o Pouloa, no ke kakao ana 1 11 a oiele. kumu •> Wai*lee, ka ruli e pi ii aoa i k < Haiano, aohe lohh, kumu « Wn» 1 aoae ma i;> hiiawio» hook»hi, a oia līke 00 < I ke Kiimii o Kaneohe k. oia, like no, ai ke! knmu o Heeia k, walu ana, mahope ka o ke j knniu olelu, hoike pololei mai ke kimm <> j VV iOanae, nia kw Ai'ioiatika Ike kumo o | Heeia k, 110 ka like ol'e mawaenai o*"ka mea I okoa ine ka hakiua. Ua pololei ka r»aina me ; 11« w< hewehe a ke alakai, i kekumu o Maka I <)īt tn> ka h'ikinn, aole i pane pololei mai i ka I

na tt- knmn o Waiawa i hoike pono mai, !kc kiimu o Kawaihapai no ka mea okoa, utt pololei ka liaiua, i ke kumu o Laie k, (io ia uiii o ua hakina, wahi ana, elua uo ; arn> oia ka hokioa maoli a me ke dekimala. [ Na ke kniuu o Hanula uo ke ano o ke kakau j ana i iia hakiua, ua pololei no. I kē "kuuia j o Hakipuu no ka hoolilo aua i na hakina, ao ! le i paoe pouo ia, ke kiuni) o Honoulioli ma j ia haawina ijo, e tlio la. Na ke kuuiu o Puuloa i hoike mai i k-a rulu no ka hoolilo 'iakina, na ko kumii (i Kawailoa iui ka hakina pili pololiii. J k.' kiimu <> Makaua no ka hukina i.'/o I)ke, p<.| .|«'i u'i. Jna kumu o Heeia w, j Kahalun w. Waikaue w, Laie w, ma ka Hoi-1 Kc-I.uiiuu, no ija muliwai }oihi okahonua nei. I Na ke kumn o Laie w, wahi ana, o Miaiaipi I ka muliwai loihi Ipa, na ke kumu o Heeia w, j 11« ka moliwai nui loa o ka houua nei, a ua j pololei ka haiua. Ike kumu o Kahaluu w, j

j ao kekahi mau muliwai duī e ae o ka hooua i nei, uole oae i kubikuhi mai, & na ke kumu o Liie w, i kuhikuhi ntai i kekahi hapa. Na n;t kumu o Kuhuku, Puuloa, Waialee, Houokivft, Kaoeohe k, Koneohe w, i keb»bi hapa uua kula(iaknuhate poa nupuai, Na ke koeo» a na kumu i hoike mai i ke koeua o na kulauakauhale poo aupuni.

Na kekahi hapa o kumu, no ua manna kiekie o ka lioi.ua uei, ua pololei ka haioa, na ke kumu o Kawuiloa no ke kai, ua pololei uo. Niuauia no ke kai mawaena o F»raoi me Beritania, ke kai mawaena o Amerika Akau me Amerika Hema, ua pololei ka haioa, na ke kmnu o Hakipuo i bai mai. Niuaoia no ke kowa kaulana loa » ka bouua nei i keia mauawa, na ke kumu o Hakipuu i hoike mai, wahi ana, o ke kowa o Sueka ka mea kauiaea loa. Na na kumu a pau no na kaikuono o Hawaii nei, na ke kumu o Kawailoa uo ka hao o na mauna kiekiema kahi weia, na ke kumu o Hakipuu no ka pono o oa mauna. Na ke kumu o Waianae, ina e palahalaha ka honua nei, pehea la ? Wahi ana, aole pono ua wela loa, ua pololei na haiua a keia poe knmu. Ma ka buke alakai kumu, i ke kumu 0 Wniawa, no ka ke komu mao hana i kana poe haumana hou, mai ka A, a i ke Kumumua, oia hoi mai ka papa 4 a i ke kolu o ka papa, aole pololei ka haiua. I ke kumu o Laie k, no ka ke kumu kula haoa i kana poe haumaua no ke Kumumua, aa ke kuma o HauuU, no na aue e ao aku ai i ka haumana nu ke Kumumua, ua poiolei ka laua haina. Na ke kumu o Hakipuu no ke ao ana i na haomana o ka papa 3 ma ka baawina pela, ua ke kumu o Hououliuli, i kokua mai. Hoopanee na hana o ke kula knmu, a akoasoa hoa ma ka hora i. Akoakoa hoa mui na kumo ma ka hora I, huipu me ko Honol'ila poe kumu, o A. Kalauli ma'Ka noho. Hooaiaka oa haoa, i na kumu kane o Honolulu ma ke Ao-kiko, ook* Ina o na mea pili ole i ka loina 2, a me ka mea akahi o oa pili ole i ka loina 2, ua lieluheln pu. k« haioa, nakekumoo Kainoiiiili no ku hopuna rieh: kupooo e hookaawaieia & koma, ra ke kumu o Kalouao f paue mai, uk ke V'„.ua o Waiki-kai, ioa e hoohalikeia Eekahi in«u mc» elna a loihi ka olelo pehea i«>ia ? Aole i paue pololei ia mai. 1 kekumu o īa uiu ><i uo, aole i

p&oe pololei La'u)»i, a n» ke kokaa knion o Kaam&kapili, i paue m»i ka haiu» no kn nin«u I ke kania o Moao.alua uo ke kiko k<»m», ua pololei ka haiua, u* ke kohua kuiau o Roiub k, owai la ke kiko utii o na kik' a p»u ? W«hi «ua, o ke koloua ka iaea nui, w.it»i a ke kokua kniuu o Kauuiakapili, oAu kiko puiwa ka uiua uui. m> k» uu»a, u» kauluul)» Na ke kmnu <> Kcmiih k, uo ke koīoii», u» ke kokua kumu « Rnma.k r .iio ke kiku kahi, us pololei ka haiuu a keia nian knmu, kue mai uae ke fc'okaa knmu o Kaumakapili oo ka bua olelo hootnaha lo», wulii aua aole i pololei l»a, he pooo paha ia iii ke unuhi hou i ka bube Ao-kiko. I ke kumu o Kalihi-kai uo ke kiko uioau, ua p.ilohi noku liaina, o ka huu olelo niele i» rne niuau hm»kahi no iaauo, aka, mawaeuu o uu olelo iuau i k<> Uawali nei, inne oi uku Ka uinaii aua iioua o ka uiea liookuhi, nlaila,\he niele ii>. I ke kokuM kumu •> Kalihi no ke knha ainhu, i ke kumu o Wiiluj>e no ke kik<> puiwa. J ke kumu o Mnkiki no na walii kopouo e hookoiuo ai i ua hua nui, uit pnlolei ku hiiua a keia poe kuuiii. Na kumii wahiuu n Houolulu, oia ke Ao-kiko, lieluhelu pualU m>»i ua hinua oo ke feik«>aoa, ka like ole 6 ke Ao-ki-ko <oe kiko aua. Heluhelo pualū tuui i ka inoa o ua kiko, ua ke kumn o Kamakela ka rula 1 no ka hoopuka* pololei ana i ua hua olelo, aole i pololei loa ka liaina. ua ke kokua keinu o Kamakela i bai pololei uiai 1 ke knmu o K■ipahiaiii, ku ruh» 3. i ke kokua kuiuu o Romi» w, ku rulit 2, i ke kumu o Pauoa ka nila uo ka hoololiloli aua I leo, aole i maopopo kau.a paue. ! k? kumu o Kumakeln n<> ka inU t* pili aua uo na muau i ikea koua iMiua. lie ae me ka hoole, na he kokua kuimi <> Kamakelii i pane pololei mai. I ke kiiuiu <• K Iw iii.iii"o w, no ka rui:i 2, ao« dO i kn kuiiiu II Phi)o:i k;i ri)U I, auiio 31. .Na kumu si pau <> iiiī apiioa a p»u, niu ka - Hoike.hōiiua, no ua muliwai nui o k« honua uei, i ke kokua kumu o Kainakela wahi aua, 0 MisiBipi, i ke kumu o liomu o AmazouB, i ke kok.w» kmnu ■> Kulilii n<> «ekahi uiuliw>»r. e ne, aole i pololei kn ke kokn* kumu o Ro<n;i k, ū<i tca mo.aiiawui uuio Amerik« Akau, 1 ke kokuu kuinu o Roma no ua hale poo aopaoi o Kin;i, Moaiialua I, aole : foa:Hsi-hai'iia o J<Mna ninau, no Faiaui, Sep<uiiu, lapan'a, Bē*iitaniu, Amerik;i, llawan, T;iliit', ua pololei na haina a aa kumu nana keia imn iiinau. I ke knwii o Waipio no na mauna kiekie o ka honua nei, pololei ka haina. I ke kumo o Waialee no ,ka hau o ka aiauna o Himele, Laie-w, oo koua kiekie, ina e kukuluia kekahi lāau ki<;kie he umi mile ka loa, alailu, e loaa no ka hau uialuna oua I ke kumii o Kahulou w, qo na kai o Hdwaii nei, aole i paunaan l( a, kumu o Kapalama, kokua kuinu o Romn w, ua ke knmu >> Kamakela i 1-ioike pololei nai, i ke komu o Pauoa no ka pu»Ji kaulu'ja loa o ka houua nei. ' N"a ua kumu a p.iu no ke kaiknooo nui o k» honua nei i ke>a mnnuwa, ua paneia kekiilii haina e ke komu o Laie k, o ke kowa o Sueka. H<ira 2 a oi, liiki m;>i ke Kahukula Nui, oia ke alakui no ka hapa o ka luauawa' i koe, ua kniiiii o Koolauloa me Koolaupoko, ma k* buke Alakai kumu kula, i ke kntnu o Makaua no na ano o ka heluhelu ana, aole i paue pono ia mai, na te kumu o Heeia k,- i pane pono mai, ua ke kumu o Keneohe k, no ; ka pono o Ka o aua mai o kekah: iiuumana i ! ka liiiui, oiai aole i paue m;ri ka mea uan» ka ninau, na ke kumu o Kailua i pane mai me ka pololei. I ke kumu o Laie k, uo k« helu-; helu kaaheie, i ke kumu o Hauula uo ba he ! lohelu pualu aoa o ka hnumana, us pane mai oia i ka haiua, ua ke kumu o Waialee ka waiwai i loaa i ka hanmana ms ka heluhelu kaahele ana. I ke kmnu o Laie w, Heeia w, no kā heluhelu k«ahele, a ua ke kumu o Waikaue i hoike mai i ka haina. Na ke kumu o Makaua no na mea i pupaia ma ka hoakaka 1, o ke kumu o Heeia k, Kaneohe k, aole i pololei ka laua haina„ria ne kumn o K&ilua i pane mai i ka haiiia o ka hoakBka2, ua pane ia maī e kekahi liapa o na kumn me ka pololei. Niuauia o na Koolau ma kahi o na baawina i pan ia lakou, ke kumu o Mukaua aole i maopopo, ke kumu o Heei» k, 4 liaawina, i ke kumu o Kaneohe k, 6 haawiuu, Kailua 2 haawiua, Laie k, 1 haawina, Hauula he 40. Kahuku he 20, Waialee he 20, Laie w, aole i aōia, KahaUiu aole, Waikaue 8, Waialua, Waianae, Ewa, Kawaihapai 3 mau haawina pakahi ia Lakou. Ku mai ke Kahukula Nui, a olelo mai • He mea kaoalua loa oo keia, iio ekolu mau haawina, inai ka malama raai o Dekemaba, a h!ki i keia mauawa, kumu o Waianae, aaa, no ka uele i ka li«ke ok>, kumu o Kalauao he 24, Pouloa he 19, Waipio he 30 No ka Helukamalii, Kawaihapai, Waiauae, oo ko laua oele i ke alakai ole, aole i manao la ko laua paue. Ke kumu o Kaluuao, no ka palena kupono e ao ai i ka Helukamalii, i ka hoakaka 1 o ka Helukamalil, i ke kumu o Ilououliuli, ua poina. Na kuinn o Uooolulu no ka hoakaka 1 o ka Helukamalii, oa ke kumn o-Waikiki-kai i pane mai ka haina, na k« kamo o Makiki, kahi kupouo e ao ai ma ka Helukamaii, oa pane mai ma ka aoao 11. Na oa kumo a pan o Honolulu i pane mai ik> ka mea i papaia ma ia haawiua, ke kumu o Maemae ka hoakaka 3, aole i pane pono mai, paueia ka haina e ka hapa nui o oa kumo, i i ke kumu o Kamoiliili i ka hoakaka 4, na ke knmu o Moaualua i bai mai ka haina. Kamailio mai ke Kahuknla Nui, penei : AoleJ oo e loaa ka wai maemae uoloko mai o ka , punawai haukae, aole no boi e loaa ka wai* aiai noloko o ka puoawai i kawili pu ia me ka lepo, pela oo kekahi o ua puuawai o ua

kumo i ik«a i keia a he mau olelo aku nut. i koe, aka, ua mioamina uae ao no ka paa <»le aoa ia'u o ia laao olelo m ke Kahokola Nui Hoopaoee ke kal.a ao-kumo apopo, bora y o ke kakahiaka. I La Kolh 6, lune 13, 1872. | llalawui liou ke kuU ao-kuiun im> Kawai- | nhao, hor> 9AM A Kal«>ili ma ka noho, ; ; pole i! 1) Awua kmou o Makaiia. kaheaia I ka papa inoao na kuuiu, heluhelui» ka ino" lelo <> ka la i h»la, nponoia. Hoomaka ma ! ka Huinahelu hou, (Arimatika) kumu o WaiJ manalo, no ka hooluulu hakina, aole'i loaa, i na ke kunu o Kawaihapai i hai mai ka haioa, ! i ke kumu o Makaua ka rula nni\i ka houluI lu hakiua, nole pololei ka haina, ua ke kumu i o Ka ieobe L. i hoike pololei uiai, i ke kumu I o Waiilee he uinau hoomaamaa ma ka houluulu hakiiii». poiifi ka niuan, ./« + me ka hoike pu iiiai i ke kumn liana, aole i pololei. i ke kuinu o Hanula ka weliewehn no ia nioan aponoia. Ike kumu o Luie k, iio ka hoolawe hakina, m>> ka hoike pu laai i ke knmuhana, apouoia, i ke kumu o Kuliuku no ; ka lionluulu i ka helu ok.>a uie ka hakin», j paheiuaheuia ka pune, kokuaia na weliei wehu ake alakai. Kekahi hapa ona kumu | i koe, ku ma ka lalani, i ke kokua kuniu o | Kaoeohe w, uo «a hooiini hakina, aole i pane j pololei mai, na ke kumu o Kaneohe k, i hai ■ pololei mai. Ike kuniu o Waianae ka rula ! no fea hoonui hakiua, aole i pololei ka hainn, , i ke kumu o Kainoiliili, Waipio, oia like no, i a ua kekahi o na kumu i hoike mai i kekahi ! hapa i kokuaia e u» wehewehe h .ke ahikai l 1 ke kumu o Puuloa no ka hoonui ana i ka s mea (i«o« rae ka h;ikiiia, aole i pololei loa, na jke alakai i wehewehe. Ike kumii o Kalau- ' a.> ka rula o ku hoonui ana i ka meaokoame ka hakiua, ua pololei ka haina. 1 ke kumu <i Heeia k, ke kumuhana o ka lioonni ana i ka l«;lu okoa me ka hakina, a oa pololei kekahi hapa, a na ke alakai i wehewehe mai no kekalii ano hana e ae. Ike knmii o Kaneohe k, k»f kumuhaua o ka hoonui i ka .hakina ine ka hakina, ua pololei ka haiiia. Ike kumu o Kailua ka ruia o ka hoonni ana i k* hakm;' pili me ka hakina pili, 'ua pololei ka haiua. Na rula oka hoouui ! liakina me ke kapae. Ike kuinu « Kawail loa, he helnheln nnoli no kana me ka bnke, inaikai no kana nian wehewehe mn ka niuao i hooinaamaa Ike kumu o Hakipuu, no ka I rula i- ka hoonniokoa aua i ka helu okoa inu i ka hakiua, ua poloh.'i ka haina ine na wehewehe, Ike kiimu o Waianae me Waialee, ka rula o ka hoonni ana me 66| a ine ua helu like e ae me i» ma na heln okoa, aole i pok>lei ka hainn, oa ke kumn o Kahukn i wehe wehe hemaheina mai. Ike knmu <« Huuula ka inla o ka puuoaue ana i.ka helu okoa ine k« hakinß, nani kela, pololei Ike kumii o

I Hakipuu ka pnum»oe i ka hakina rne ka h;i- -| kiuii, Ko kui/»u o KaUuao, k» punuaue ba- ] kina nia kc kapae, pololr;i kei»< m»o kumu, i i ke kinu» o Waipio k>i puunmie i ka lielo okm» j me ka hakina, iib pololei ka hainn, i ke kunm ! o WaimMualo ka ninau hoomaamaa, no ka | hoopili uub o ua hunu me ua hakina, iue ka j hoike pu mai i karula. Ua hoike pololei mai oia i kekahi ;uio hana, a o kekahi uiio haua e ae, na kekahi hapa o na kumu i hai uiai. Uoomaka ma ke Alakai knmo kula, ki> na kumu a pau ma ka lalaui pololei, lieluhelu ma k« Ha;«wina 41, aoao 28, paue pualu mai ua knmo a pao, no na iuoa o n.» kiko, kaahele. j Heluhelu pakahi, palua, ninauia no ke kib > i ninuu, kaha uiaha, kiko puiwa,. a ua pololei j i\a pane aua mai ma ka pnalu. Na aa kuoao | a pau ka rula 4 o ka hoololiloli aoa i ka leo, | i ke Kumu o Waikaue i ka ru!a I, o ka hooj puka pololei ana i ka Teo. | Ike kumu o Kahaluu w., ka lua, kumu o Laie w., ke kolu, aole i pane ponoia. N« ke kumu o Waialee i pane mai ka rul» 2, « n« ke kumui) Kahuku i pane mai ka rula 3. I ke kumu o Hauula ka hoakaka 1. Ike keena o na kumu ka hai aoa nba( <o» ka puala «na i ka hoa<taka 2, 3, aole no i pane pololei. 1 ke kumu o Waialee ka rula 1 o ka hoololiloli ana o ka leo. Heluhelu ina na hoike aoo oka Buke Ao Heluhela, aoao 27 Heluhelu pakahi kaahele a puala liko, oia like no aohe no i n.n i loa. Heluhelu pakahi ma I na olelo kike aoao 36 o ka buke ao heluhelu, e hoohalike ka leo me ka leo kupono mawaena o na me« elua kekahi me kekahi, ia laua e papa leo ana. Aole no ona kuinu noa keia olelo kike i like loa me ka leo keiki iaia e olelo ina i kona makua Ma ka pa lua ma keia olelo kike aoao 36 o ka buke ao heluhelu e ho.ihalike me ka makua a rae ke keiki ia laua e kamailio ana, aole nani loa ka heluhelu ana a oa kumukula oo keia baawy>s. I Ike kumo o Waimaoalo, booa haawina i haawiia ina kuniu iloko o ka bnke alakai kumo pololei 00, na ke kuino o Kailua i hoike mf»i ka hapa i koo; na ke kumo o Kawai loa, oo ka helu kawialii. Ike kumu o Makoua, i oa hiki okn ka haumaoa i ka papa 3, wahi aoa, nna se kumu mua ka, wahi hoi a ke komu o iCawaihapai t e ao ka ia i ka heluaaau, huiuahelu, palapala aioa. Na ke ku mu o K.aoeohe w, i paoe pouo mai, oo oa j haa*ma loua he umi e ao aka ai i ka poe ma ka helu kaoialii, pololei ka hoakaka 2om | mei e ao ai ma ka hela kaoialii i ke kumu o | Hauula, pololei ka haioa. Ike kumu o lie* | eia k, i ka hoakaka 3 aole oo i hoopaa na ke | kumu o Laie k i pane mai ka haina, i ke kuI jbu o KahuKu ka 2 oia hoi ka pooo ole ke Roi i »a haomana helu kanalii oo ka haoa o *oa nioao, aole i pololei ka haioa, a oa ke ( lalakai i wehewehe aku oo na haina e piii aoa ika ninau. Ike kumu o Waipio, ka hoakaka 4 a ua pololei kaaa pane n > ka nin«u 'AoU i pau )