Ke Au Okoa, Volume VIII, Number 4, 9 Mei 1872 — HE KAAO NO AURORIANA. Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro. [ARTICLE]

HE KAAO NO AURORIANA.

Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro.

HEUŪ 81. (Ja hookipa aaikai ia ka Noiwnhine kaolana 0 $ekotia m« ko\>lao]a a me ka malohia maloko o aa pokai alnha o k« moi a me kona ohana alii, a me ka lahui holookoa llelaoi me na manao haanui oi« laliai no k« nani oia malaila oia'Hoho «i i no ka l«po make o n« mea koio a m«Sn hniokoloaa a pao, a koe nae ke kaaaka kk hele maluna 9 oa lepo ta, a ro keia mea, ua ike pono o Auroriana ia anea, a noia mea. oa oielo ka poe o Trelani, maiaila kahi i han» maa'i 0 ke Akna i ke kanaha i kinohou, a pao na ia o ka noho ana o ka moi maiaiia, ua hali hai ako la-oia me kona poe. a paq i kona aina maknahine, a oa lilo loa nae na kanaka Norewai nei i mea punaheie loa imna 0 ka Moiw«biae a me Detema r me ka ike ole ia o kekahi hewa ona a hiki wale i kona ia i hana'i 1 he KarainJa in« loMulaei 0 ke kiōo o ka Moiwahine Awroria^^*P(J-

1 ke kekahiaka nui o kekahi !a, P»*ST n>ai la o Auroriana a hele aku la maloko o fia"hale auau r»e ka moeuhane moa ole psha o Delema a me ka mea nona keia kaao, o kooa Uia e make ai. Ina Aurofiana nei I komo aku ai iloko o ka hole auau no hekahi mau minate. n maia hope iho, kahea mai la oia i na knnaka NoreMfai nei-e-4ftwe-efctt i ke ka* wele holoi maka, i ua kanakn rtei i komo aku ai iloko o ka hale auau roe ka aole nae i liuliu, puka hou mai la oin iwaho e nana'i i lte kanaka kokoke mai mawaho o ka hale aoao, aole nne «na me« t ike »j io w», nolmla, hooliolo iho 1« kona manao, ua kupono iaU ka wa e o u »e a» i ka iouo o ke ola o ka mea nona k» 'a kaao e like me ka mea i olel'iia iaia e ku ohana 'Ui Norewai, mea ana i hoomakaulu ni oo ka manawa loihi ]ja, nolaila, komo ho(( aku la oi» iloko o ka hule «uau mo ka Moiwanine. Maia wa, ua hootele la ka haoli o ka Moiwahine. oie ka olelo mai i ua kaoaka nei, " aole i kupono kou kqmo hou aoa mai iloko nei iloko o ko'u wa e «unu sna, nolaila, ano e liookaawale koke aKu ia oe mnwaho o ke>a hale."

Pane k«»k« a«u la ua kafyika nei, MU» ko uke roni ki manawa «'u e hooko ai i ka olelo kauoha a k»'u poe blii maluna ou eka iiun, e like mo ko lakou makemake ; a noho A'irorinna lohe ana i kem moa, huli koke aku la oia iluna a noi eku l>t i ka Maiia Lani e Uwe koke aku i kona ola /nHmua'e o tta make weliweli B nn ma konii kino, oiai, ua maopopo iai.i, aole h« m:m ki'kun e ae nana e pale aUu i keia poino. Ika wa ani e hoo-maik-ii an» ike Akua, ua paa koke akn I» oia i ka hopu ia e na lima o ke aloba ole, me ka makaukaii e lawe koke ae i kona ola ia wa. Mahope iho o kona Amene ana, ain hoi, ua ii<»; ?;vke ro«i la ka anela o ka make a lawe aku k i kona ola mamua o ka halawai ana o ka maka o ba pahi me kona kioo/ a waibo iho la i ke aloha minamina maluna o kana kane a me ka lahui o Sekotia a pau e noho-a ana me ke kanikau ma keia aoao o ka luakupapau i kia hoomanao no ka wa pau ole, aia nae mamua.ae make ana, us hoopuka mai la ota he hna olelo pokolo loa a heie aku la i ke Aupuni Laoi."

" Mamua'e o kt baiawai aaa tnsi o faa maka o kau pahikeua oie ko'.o kiuo, aole e kala i kaawah aku ai kuu ola a me kuu uhaoe tn» kela ooho ana luni iloho o ka Paredaiso bemolele, i ole ai ao e ike i kau maa haoa weliweli, a © iilo ana na'lii a me kou lahui poooi o Norewai i mea ole ma keia hope aku, a he enana bo ke Akua mahope aku e okali ana m'i na wahi a pan o kou maa kapuai e hele ai a hiki i kou mau aekona hope lo* " aole i pau pono keia mia hua olelo a ka Moiwahioe A»roriaoa, aa biki koke mai !g ka aoela me ka mana laoi e hooko koke i kana noi, amoe malie iho la oia me ke kino naake iluna o ka papahele o ioko o ka h&le auau wai ; maia wa uo i bbu aku ai oa kaoaka nei i ka inaka o kma pahikaua ma ka aoiauaia o Aaroriaaa a ku pono aku la ma ka puuwai, a kahe mai U kelwko nna» loko mai o kooa kino maluoo 0 ka a maia t>ope iho oki ibo la uia 1 ke poo o ka 'Aoiwahine a malaaia ae la oia ia moa a hoomaka it)o la oia e holo mai loko aku o ka'malu oka pa alii me ke Karai<na ena i haaa'i a bifai ma ka haie aaa i ooho inua ai.

A i<eie ako la oia e hoolimalima iio maloko o oa botele lio, a malaila i ioaa āi kekahi iio holo loa, a hooiuaka iho ia oia e holo maloko oua oiuiaaa a hiki Pelekaoe, eoe ka maoao e holopoao ana ka haua a kooa maa aiii i hooiiiualinia ai ia ia e kaihi ae i ke ola o ka Moiwahīne kaolana o Sekotia, me knoa maoao e ualo ana kaoa uiaa haua i ka maoao o na kanaka, aka, aia oae ka inaaa iani ke ki> ei mai la i kana mau hana pono ole, oiai, ua ala mai la o Dclem» mai kona hiamoe aaa, a hele aka U oia iloko o ka hale auaa e like me ka mea maa mao, me koua maoao oU e haiawai aiai ana kona mau kii ooobi maka me ke kino maiuoino o kana aloha, ka mea hoi aoa ī moeuhauo m»a ole ai, o na aokoaa hdpe loa la keia o kana aloha, e kaawak ako ai mai keia ooho aoa, oiai, aa

1« k« «ba«M 1» tsfat&|i£lUEl« I ; paaleie bo! «i '■!»• Dflieett I lee«te aira «ī iloko o %a h«le 4«»», b*hw*l la iwa «•Um» «o« ISafeN& ōt« hale ilkm ike aoa i keia b«B« &!(tba ole i iiaaala &«!%&& o ke kino naol o koaa boa 0 ka aoap {Mlōpalo, v oa leie koke kon& ka«t) me ka eehia ani.

Ia eaaaawa, knnewa aku la o De]«ma eee ka haalele maī o ko&a maa oooaoo kaoaka maikai ana, a waiho a make aks 1« oia tnalona o ka papaliele ao kekahi mao raljiate» a i ka hoi poao ana oaai o kooa man aooaoo maikai ana r aaaa popo ako la oia l ke kioo makeo kana wahi&e, a i kooa ike aoa iho, e paa ana no ka pahikaoa malnna o ka -amaama, a o kona pno, aa haaiele mai i ka ppt aoa i ke klno, aoi« noaloko o ka hale aaaa, a no ia mea oal hoeha waiohia oui loa ia kooa paowai, a owe ae la oia me ka leo «so kaaikao, 00 ka mak« aoa o kana wahine aloha, ka hoa haihai olelo inaikai o ko laaa maa la oi, ofai ,be man makahikl wale 00 ko laua noho atta !ma ke ano he kane ahe wahine, aoie no bo! 1 i hiki ako i ,ka paleoa kopono o ko ke kaoaka ola aaa, aka, he make i haoaia e ka mea maoao ioo, 4 ®» ia aao oia i make »{ m« ka maiaoiuo oai, a lie paeahoomokomokoahaa, 00 )toi ika poewai o kana alukaae, oiai, ke nn mai lāl kanaha-e aloha. A ma keia wahi 1 makaukan ai o Hawaii e poana koke akn i keia mao lalaoi meie malalo iho, penei:— " Ua.hala ka pooieoa aia i Hilo, Ua imi ak.a la ia Papalanahi." Aole o keia raao lalani mele wale no, o ka Oaho nei mao lalani mele keka'ui, a penei no ia :

" Ua webe i ka pili hoo-koo ia loko."

A ke i mai la hoi ke ke&i Kaoai, pakui ia ako me ka'u mau wabi lalani mele, no ko kakon Kaao, a peiiei*kan» : ** Awaawā Ahann, 1?uo Loa la, U» ka i ka ai ke kalohe. 11 A ke pnana mai la kekeiki o Hawaii, o Keawe, i kana luan laiiioi mele peoei : " K"uu waliine i ke kai o Ohele—e, O hele e no oe mamua— Na'u no a.u o liele aku mahope, Miiwomue a kaua i ke kiuo wailua,X>4 Hele mai ke nloha a nui, A k» hu'a e ke kai la hoi aku, Lawe a ke kai i ka naoi » ua pua," A ke pnana mai la ke keiki o Maui, o Eama, i kana mau lalaui mele, peoei : " 0 Maleka i ka hoa la lilo, Holo ana i ka ili o ke kai." A ke puana hope loa mai la hoi ke keiki o Molokai, i kana mau lulani tnt*)e, penei : " He Hilo pnlauahi ia na ka malihini, £ pulauahi ana i ke kaha o . Ia manawa, hooho ae la o De!euia yie ka leo nui ano kumakena, " Auwe ! Ua hala ka nani liiwahi wa o Sekotia mai keia honuaaku, ua mahe kuu alolia i» na la opiopio." Ika lolie ana o na koa nana e kiai i ka maluhia o ko laua halealii i keia leo kumakena o Delema, holo mai la lakou a hiki ma kahi a Delema e kn oei, ike iho la lakou, o ka Moiwahine Anroriana oa make, no keia mea, ua komohia like mai la na koa kumaa a pau o ka lialealii iloko o ke kumakeua pu ana me ko lakou haku alii kioe i hooueleia i kana mea aloha, oiai oia e kanikau ana ma aoaoo ke kino make o k*ua aliiwahine, ia maoawa, aa hoomaemae ia ke kino make o ka"Moiwahiae mai ka paumaele ana i ke koko, a hoihoi ia aku la iluko o ka rami nui o ka halealii, ma ia manawa, hoohapa ia ka hae alii, a he mea ia e hoike ako ana i ka lahni holookoa o Sekotia, ua make ko lakou Moiwahiue aloh#, ka mea naua e hoomaiu i ka pomaikai holookoa o ka lahui Sebotia.

I ka lohe aoa o Laina a me kaoa kaoe i ka make aaa o kona haku uaoi, aia hoi, ose he mea la oa malieie ia kona puowai i ka manaonao walohia e hoolawa pa mfeia i ka make aoa me kooa haku, ka mea aua i bs»biki ai imua oua, kooa wabi e make ei, oia pa oo kekahi ; a hele aku le oia e Mte maka i ka make maiooino o koaa hako, a i koea pooo aaa ia.ia, ua kupiiikii oiaia wa i ka hana a ke aloha, me ka mokumokuahea o koaa puawai, a hamau ibo ia oia i kona 100, a hoomnoao koke tfeo U oia i ka Makua noi me aa hoa pule e ooi aaa i ka mana lqpi a paa keia mea, puana koke ae ia oia roe ka h«a olelo maopopo, oo na mea e pili aaa i ke kiao 'iepo 0 kona bake e weiho aei, '• Pe»ei «aaaei e haoaia'i ke Earainaa aloha ole maiuaa o kau hako i keia wa ? " noiaila, ke hoohiki aei aa ' iuiua o ke Akna n ka poe lud<loi« a oo'u hoi 1 keia la, e*paka oo ke kaikaieiahNM» o Zwaa me na Liona o oa «lalaaa o Alaoateia, ao)ai'a, e aia e aa keiki koa o S*k§tta a me na Hilaaa e hanu—a e hookolo i ka «aelkea mea powa. E a» iiio bshai Dia o &diaebofo e ala, a e ka iluoa m« oa eaea kaaaj» e hoolei i ka oakoa mau pma pam mai ke kaieaa o ka oukou aaa kakei* ma aa «ahi a pau o ka aiaa, a o» ka maaa laai eo « hoike mai i kahi a ka ma pakiKa w<tri ke oia 0 kuu b«ka, be oiaie, aole e maloo na k«lukoko • kau h«k« «aiaaa o koia £apah*le, a e loaa no ka ra«* fceh>W Nahope iho o ka pao aaa o km maa olelo a Lama, ua houluulu kokeia aa paaii koa a pau maiaio o ke kaaoha a Laioa ia wi, aai na paali koa kaua lū» a rrve oa koa hele wawae. īa manawa i kao boa ib<> ai oa pale sila malHna o Jjaina me wa Uka kaua a p««),i ho,v ßu & 4 la oia i ka luhe i aka o na hiUoa no ka make aoa o Auroriaaa, a hai pokole iho la oia 1 kaaa oielo imaa o oa koa a paa, e like oa»

n»!ow o aia M, yīft ih> M't& $ po&8 »n*-i beiekete»»M*, * >. i's'F.& . Am» l'M IM" ''. taa i npke al ■«!•"'• lom «a ko »»»« me ks p8)oibol ). ka helaa» o na Bok©, e>tf£* *£$ ■!$)&&%& f»faf ke 'kaIMA mao on» 4tio» aoki, haakahi v eftb«rale ait>, a raa ka ?ml bon aoa *tskv>, oa te»a ka mea uana i o-a ae i ka ma-e o ke Ola epa o ka moi ma ia kakahiaka oia la. Oia 00.. ke kaa&ka boobaaok*ooi« tooa 0 ka Moiwahioe. NolaUa aa hoomaka koke ia ka b»lt aba iaia maioko ōka haiē alii a me oa wahi e aejs ke kulaoakaekaie o ldtQ»bom Ia wa koke ao, aa pani oa «rabi a paa o ka A aioa 0 Sakotia i ka lono so ka inake ana 0 fca mea nona keia kaao, a komp pu ibo la ka I lahoi holookoa n Bekotia iloko o ke kumakei na me ua manao aloha alii rae ka mea l booneleia i ka wahiae oio, mamaa ae o ko Laioa hoomaka aaa e ka« malaoa oka Uo—-» haalele mai ika mala oka h&ie &i|i. Ua waiho \bu oia i oa aa&a & paa t»a ka !ispa 0 kaaa kane Berlela a me b» poo aupuoi.' Ia Laina i p»ka akn ai maiioko aka o ka pa aiii, e* ohi koke ia iho !a ka bale aHi i na lole kanika» e kana kaae, a aa iohe Ia oa lqo ikowa o na makaaioana mawaho o ka paha* ie aiii me aa leo kamakena o ka poe€Bkotiar maia iaanaw» i boiboi ia'e ai ke kino mako o ,ka Moiwahme Asroriaija iloko o ka bale alii me ka ike ole o oa meae ae, ua lilo ka mana ia wa ia Berida. I ka wa i ttkate!e mai ai o Laina i ka home aiii, oa hoohnli po» no aku !a oia i ke poo o koua lio i nka ooa bilaoa me ke kuu oan ana i fea itala_n_ fenaM_

Ho i kaLi aua i maoao oi, aole ne mao koa o !>iki akn ai ke ukali ©a kooa hope» a ma ke» ia mea, ua kanliili! na mahele koa ma ka hele aoa me ko lakoa mau alil ma na wabi a pao o ba aioa o Sekotia, a he hova w&le no l hala ae, oa bikf rxkti ia o Laioa ma oka o oa hilanp. a i-iia i hiki ako ai malaiia, «a makaukaa ke &lii mena koa bilana a pau, a oa haawiia mai !a iata kekahi mau nwihele koa o oa hilana, he poē i heie wale a lehia i ka boio aua Analana o na lio a rae na lae laaa. Maiala no hoi, ua pwhi koke ua awa kumoko o Sekotia i ke kiai ia e na koa, a6be i ae ia na moka e holo ia mau la ma aa wahi e ako, ke ole e holi ia na waiw&i a pan eoalnna o ka moka, na loaa ia Laioa he lio holo ioa mai ke.alii tnai o oa hUana i oi ae mamua o kooa lio at>a i bolo mai Ua hai mai ke alii Girimenira i ka moolelo o kon» mau lio kana, he hi.ki .UMi iki ke boio mama loa mai na hilana'ka nK ia hookahi a hiki i Peiekane, a he poe iio i maa i ka hahai aea e apo i na pua pana e lele aoa ma ka iewa. A bo!o aka la o Laina me kekahi o na koa hiiana me na kapa kanikan i ahi ia iho ai mawaho o ko lakou mau kapa sila aae na iako kaua, aolo i po ia la, tta hiki aka la o'laina aoe kona maa koa ponoi maloko o ke kolanakaohale o Ladaoa <na Pelekane, a bai aku la oia i ka make ana o ka Moiwahioe Auroriana i ka moi o Pelekane, a ninau ako la oia i ka moi, '• Ehia moka i holoaka ikeia la mai loko akn o ke awa o Ladana nei ? w hai ia mai la iaia, aole he moku i holo ia la.

A ma ia hope, hai hou akn la o Laiaa i ke ano o ke kaoaka oaoa i pepahi be Noretrai. I ke ao ana ae, oa poka huke oa ole3o hoo- • laha oo ka make ana o Auroriana, maia la ua bele oioa aka la aa kaaaka powa aei a bau iluna o ka moko e bok> aoa i Heleae me kooa maoao e oaio aoa oia, aole oae pela ka aaaoao aoa o ka maoa iani e buoa iai& *&0 no ka hewa aoa I haoa'i. Maia 90, aole i ioaa ia Laioa oa manao maikai a me ka booiaolu aoa iaia ibo 00 kekahi mao ra«oote, oiai, oa hoopaa oia i oa maoao mioamiaa ®e ke aloha, e kipaka aka i ka hiamoe mai ko-i«te»*a-maka aka, a btki wafe i ka hookoia aoa o koaa makemake. Maia la, aa hikl ako la o Laina i£aiaaa o ka moka eholett» i Hieae, a noi «ka ia oia 1* ke Kapeoa o ka moko e huli i oa vrahi a pau o ko&a oioka a me oa waiwai, a oa ae laai U ke Jcapeo« o ka inoku ia mea, a «a hooaaka koke ka boii ana ona koa hiiaoa ame Laiaa aa wahi MSb o ka oaoko, a loaa iho ia ke kolohe e a oa ilalo oka opa oka moka me kaoa Qtaoa i haoa'i me ke aioha ole. |Aotai»-w&hi i hoa ai o Hawaii e poaaa'ko i keīa lalaoi iho, »a ko aāikoo poe' heluheio : M Aole oo oe e pakeie, " I ka ibo kiaoi 0 Nero, He okaii Hiawe oaahope, • Oke koa dbī ona nokn.* M«»eK o ka oteio a Laiea i oa koa 0 te% hilaaa, aa BMla&p*U ke ola o ua kaoaka eei a hiki iloko o ke Hiaaakaohale o Sdia«toio ma Sekotia. Maia wa i likj j»ai ai ke poo o ka Muiwahioe A«roriao« «m ka lima o La» ioa, « ho)o «ikTwik\,ok« ?a oia flōaa M«* makaahioe ue ke poo o kona hak«> akahi bo aWa iaia be wa-kapono e kahe hooki ole ai i koaa m&o waimaka malooa o naa pa> palioa oiai kooa aiaa iihiiihi ako. Ma ka hora 7 o ke ahiahi o ka po, ua hiki ako ia o L»»"". oa koa hiiaoa a>e ke pio maioko o ka Pakaoa, a bot>paa ia iho la oia maloko o kahi paa ia po. a maia po Bo hoi, «« pa ß { kr)ke-*im ia ke fcnlaoakauhabTirerte<io āo " ka ioaa aoa o ka «ne* oaoa i powa i ke ola a t)ao 9 ka Moiwahiae o Sekoti*.