Ke Au Okoa, Volume VII, Number 50, 28 March 1872 — Ka Halawai Kumukula o Molokai. [ARTICLE]

Ka Halawai Kumukula o Molokai.

Molokai, Mar. 18, 1872, Ma ka iokomaihai nui o na Kapeua o k. hakon mau mohoahi nui e bolo plli aina mawaena o keia mau kaiaulu, a hoohalaiu loa aku i oa moana kai lipolipo o ka Pahipika, Aielanika, ka Iniana ; oia hoi ke "Ao Okoa." a me ke " Kuokoa," Ina wahi aela huki kaula hoi o mua. E oluolu no paha oukou e hooili aku i na wahi ukana a na hoa kumukula o keia aina haliu pono i ka makani, o Molokai N*ii a Hina ; ua hele wale a mimmo ka ihu o *e pnhi i ka makani. Mamuli o ke kauoha -t R. Newi.on, me ka hooholo pu ana o (in Papa Komnkula o keia Apnna ; oolnila, ua kuhoia au i Kakauolelo no na hana o keia inau la kula ekolu ; a ua kauohaia au e hoouna iloko o ho kakou mau napepa elua. Nnlaila, ke hoike ahu nei au i na hana i hanaia iloko o ia mau la. Ua halawai ka Ahahui Kumukula o Molohai nei i ka la 14 o keia malama nei, i ka horn 9 kakahiaka, roa)oiio o ka halekula iun Kalua»ba. Weheia db hana o <ka la me ka pule a J. K. Kane, a pnu ia, ua kahea ia oa inoa e R Newton. A eia na hoa i hiki mai :-Kane no Halawa, L Naauno no Honouii, D. Napela no Waialua, T. C. K»piioho no H.»m> muni, P. 6. Kaailau no Kaluaaha, G. Z. KaiIna no Kamalo, D. W. Kaupena no Kawela, S. H. K»ailua no Kaunahakai, E. F Paii n(i Kalae, R. R. Kanakahelewale, no Kalaupap.'i, J W. M. Poohea no Pelekunu ; a o ke kumu o Wailau, aole i hiki mai Ua waiho mai o R. Newtoo he mau wahi kumumanao elua iwena o na kumukula 1. Ilenha la ke ano maikai loa o ke ao ana i ha Helunaau ? V 2. Heaha la ke hho maikai loa o ke ao ana i ka Anrnatika ? Wehewehe mai o Kaailua i Kona manao e pili ana no ke kumu mua, no ke ano o ke ao maikai loa ana ' ka Hel'inaau ? E ao aku ke kumu e like me kona ike mai kana kumu mai ; kue mai o R Newton, a hoike mii-oia i ke ano » kooa kue »oa. Penei no ia :—lna paha uuku loa ka ike o kana knmu i »o mai ai, alaila pela no ka uuku e ao iku ai i ka haumana, aka, ua hoe nae kona uoonoo maoli ana i ke ano o ke no maikui loa ana ka Helunaau, Ua hokoa ia e oh hoa kela kne ana.

Kenpena. Weliewehe mai oia i hona mau kumu 1. £ hoomalu mua ke kumu i kana mau hauwana. $, E hel'uheln pualu mni na haumana 3. £ h ti mai \ ka loaa e lik« m© 11« oinau. 4. E hnike mai ke keikihope ī ka wehowehe aoa o ke ano n ka pauku. . Pali. Hoike mai oia i kana • āole 59 on» wahi manao, he kokua wale no kano. Kane. Hoike mai oia i kana. 1. G so mua ke kumu i ka Alua-kahi, &c 2, E ike mua ke kumn mamua o ke ao ana »ku i na hanmana. 3. E ao aku ke kumu me ka oluolu a me ka hnah&a loh. £lc. Kaailao. Hoike mui oia 1. Me ka noonoo i loaa i ke knmu e ao maikai aku ai oia 1 ka Helunaaa. 2. E wehewehe mua kē kumu i kekahi ninau, i maopopo i 11 a hanmana, Bus Kailua. Hoike mai oia i kana mau kumu. 1. E ao akn ke kumu e like me ka ike i loaa iaia. 2, E haawi aku ke kumu i kekahi ni n«tt 1 fea P«pa l. 2. 3 &c 3 E ao aku ke kumu <na ka heluhelu ena ma ka pauku. 4: E haawi aku no ke kuinu i k» heluhelu atia 0 ka pauku i na haumana 5 N« ke kumu no e wehewehe \ ka bana o kekahi ninau, ina 1 pohihihi ka haumaoa. Kopiioho. Ēia kana 1. E ao aku ke kumu e li«e me kona iko ih" 2. ;E ao maloko a mawaho o ka Helanaau 3. E puaiu like mai na haumaoa mai ka Pnpa 1. n 2 a kc. Naaua<«. Hoike niai oia i kana, I. E kaooha aku i ka haomana e huli 1 ka Helunaau. £anakahtt rWBle Hoik« mai oia i kana. 1 E ao aKe no ke kumu e like me kona ike, a me kona akamai. Napela. Hoike mai oia i kana. 1. E ao pono i ke ano o ka heluhelu ana 2. E noonoo ponō i ko ano o na uinau maloko a ma waho paha. Poohea Hoike a»ai oia. 1. E noonoo mua, a huli muake humu, me k* makaakau loa i u» oioau a pau loa iloko o ka Heluoaau. 2. E makaala pono ke knmu i ka wa e weheweke ai ka haumana i ka ninau, i ike pono oia i ka poao o kana wehewehe ana, a me ka hewa. 3. E 10 pooo aku no ke kumu 1 ka haumana ma ka wehewehe pono ana i ka hana, a me ke aoo o ka oiuau. i ike ponu ha haunana 1 ka rula maikai o ka wehewehe aoa, a me oa hooiaio ana. 4. E haawi knpono no ke kumu i na haawina ninau Helunaau 1 aa haumaoa, no kekahi hora paha ana i manao ai no ia palapala k«ls, i paanaau pono loa ia mau niuau ia lakow. i- E kahea akn bo k« kumu i aa haumana, e pualu like mai lakou 1 kekahi ninaa Heluaaau j maloko o kahi i haawiia ia lakou ; paa ia A kauoha ia e iloko o aa uupepa elaa, i ke Knokoa a me ke Aa Okoa. No ke knm» mana» eloa i hoikeia maleoe, H«aha-la ke ano aaikai lea o ke ae aaa i ka Ariaatika ? Kaaihn. H«ke «ai eia i kaoe ; 1. E ao aka ka ♦ like 'me kt>ee ike iloke o ka Ar<matdtaft i 9. Eao aka ke> ku«au i ae rala e ke kaaah* ,a o ka A. 3 B nmau peae ke kumn i aa heemaaa i ke nno 0 ne ruia. 4 E ae akn ke kamu 1 na Nu«*»ra. a «e aa Hale. 5 E ao aka ke kumu i na Uauaiaoa i

ina Helu maweho ma ke aso Heluaaau &c. t i Kaupena. Hoike maūoiai bana. 1. Oka hēHWi moa ako o ke kuiuu i aa rula, a me na kan«wai no ha A. 2. O fee ao a*ku ma na Numers. 3. Oke ao aku e hewoiaopopo i lhe ano oke niosu oka A. 4. Ifia e .bibi lole i ha haumana, e webewehe>ahn ke homu 5. O ha iknika me ha molowa ole, a paani ole 6. Oka haawi e aku i ka haawioa oo kehalii lo hula e nku. Pali. Hoike mai oia i kana ; 1. O ka hoonmnpopo loa aaa o ka haumaoa i ke aao 0 hēin buk« A. Kane. Hoike mai oia i kana ; l. E ao ōkn ke kumu i tfa wehewehe ano,- a me na honiaio ana no ka Houluulu, Hoonui, Hoolai we, a Pūunaae, ua like no kekahi mau kumu e like me na kumu i hoiheia e na mea maoiua. Kaailau. Hoike mai oia i kana ; ua like no tpe ha hela poe mamaa. Kailua. Hoike mai oia i kana ; I. Eao aku ke kumu i na Jjaumana e hoomaopopo loa i be ano o ha helu Rqa>a, a me ka helu Eneleni. 2. E haawi ke knmu i mau ninau i kapono ? ke)a awao- nioaa i »a Kamaha' n» a pau, sa likp no ka ooi d na kumu. ] Kapiioho. Hvike mai oia i kana. I. Oj ka ihe niaoli o ke k>injn ioa lala a pan o ka < naauao. 2. Oka makemuke oke kumu raa i kana oihana. 3 Ē hoi hope pioepioe ke kamu ma Kahi ana i »o ai. 4. Aole pono ke kumu ke ao aku ma ka yapa pohaku wale no, aka, ma ka Papa Ēleele oo kekahi ua like no kei nui o n« kumu. Naauao. Hoike «nai oia i kana. Oka hoihoi mauli o ke keiki i ka holi ana i ka A Kumakalielewale. Hoike mai oia i kana. Aohe hana a ua kau ke poo i ka oluna, ao'ae mea e noonoo ai. Napeln He kokua wale »o kaua ina mea 1 lioikeia e kela poe. - J. W. M. Poohea. He kokua no hoi kana i kekahi mau kumu. • Hookahi ana kumu nui i waiho akti hī, oia hoi keia. 1. Q ka hooik&ika nui o ke kumu me ka huli ikaika loa ina haiiwina a pau maloko oka A. I : kule* ana poixo ai oia ke ao maikai aku i na haueißna maloko o hn A , pau ia. He mau ninnu Helunaaa ; pau ia. He mau ninau i n» Kn«nu, i he ano o ke ao ana i kela buke kela buke i na haumana. La Kola 2. Ua weheia ka hana <>ia U nae ka pule a D Napela ; pau ia. Kahea pakahiia na inoa. I Heluheln buke ma Mat«in VIII. 2. He Arimatiha, paa ia. Hoomaha ke kula. - . Aniaa la,—Ua hoonoboia o Kaailau i h<imukula no ha Helunaaa ; a ftana no e nioaii i kela humu keia kumu e lihe me kooa ike iiii» ia buke. 2. Ua hoonohoia o Kepiioho i kumu Himeni ; e ninau no ia i na kumu e like me kona ike ma ia buke. 3. U« hoonohoia o Kaailaa i knmu no ka P ilnpalaaina, e ninau rio ia i na ku«pu e like me kona ike ma ia buhe. 4. Ia Kaailau ka Himeni'Hookon, me kona alakai pu nna. Himeni, " Ala, ala, ala kamalii." Hookuai» me ka Pule a Pali. LA Kiala 3. Ua weheia na hana oia ln ine ka pule a J* W M. Poohea ; pau ia. Kaheaia na inoa. la Kapiioho ka Himeoi: (Otovila ka leo.) Ka?>eaia o J. W. M. Poohea, e wehewehe mai i konn kumumanao i waihoia i ha la mua, ua hoohoioia.

I tt« helahelu ana a pao, ua kohua nui ia; a kauohaia e R Newton, a me aa hoa kuanukula. E houkomoia iloko eaa nupepa elua. Ua hooholoia. Ku mai o Kailaa a hoika mai i kaoa no ia kumumaaao honkahi ao, im kokuaia. Eia ko laua kumumanao. " Heaha la ka hana kupono a na kumukula e hooholo ai no ka lakou man haaa ?" Ileluhelu mai o Kapiioho a me Kaailau i ko laua kumumanao. " Heaha la ea mea e kaulana ai ke kanaka." Ua maikai keia kumumanao, oka piha pono ole ka hewa. Aole no i kokuaia. . Heluhelu mai o Kane a me Kaupena i ko laoa kumumanao. " Heaha la oa mea e kaulana ai na lahuikaaaka." (Oia likē aku la no«e Limuaoi.) Ua kapaeia ao mawaho o ka halekula ; pau ia. Hoomaha ke kula. Auiūa la, He mau ninau Helun'iau. He mau nlaaa Arima(ika. Hookaeia lee ka pale a meka Hiaenl Hookoe a Kailua, o Kamalawaina ka leo. Oka pau no ia o aa hana i haaaia iloko oia maa U ekolu. Me ka mahalo oui aku ike KahakuUaui. No ka nui o koaa lokomaikai, i koea hooeeho aaa i mau kumuao na aa Aupaoi o ke> ia pae aioa ; i like ai aa kaUoa o ke ao aan' koe oo paha ka aeoeee i pakele aku o ke kumu mamua ona »ea iae like ia. - Da Uwa iho la keia. Owau ao o J W M Peot*iu Kahaeolelo. Kcmdmi.nao. " lleaha la ha hane kepoee a *a heaeheU e hoohplo ai no ka lakoa mau haea ?" He niaae nai eo heie e he oehoe hoa kemakula o ea pali koolau e neoekee aai ai i h« aee ee h««a keeeeaeae i «aiheia «ai ie*e bmi ia R. Newte« «mu, * oelaiU, aa aeeeee pei ee «m ha heli ikaiha eei eea ;a aa tawejteai ao «a i hekahi »a« keme hepoee a*ta Jnoeebe ai we keia hu«a«Mieeo. ItE poao «e ke kemekula ke heaaleehi nea|< aa oaea a pae e pili aaa i kaaa a ak||akoa poao iloko e koaa eaaeeo, ulaila, e hifcfoo iaia ke hooeole poeo oo kaa* teae haeai *

2. O na haaa a pau e pUi aaa e%a ao ana o na kamukola, e poao oo ia e hookaa- - wale mua i na baawina o kela la koīa keīa la ~ knla ; i hoopaaaiau pooo oa beasso» i oa haowioa i waihoia ia Ukon i me'a e toobolo pono ai no ka lakeu iiaaa bana. 3. E pooo no ke kumukula ke hookaawaie pono i na huke e kula'i nō -kela bora Jtula keia bora kula o ka la hookahi, i ole e t»ui%aa wale ma ke ao ana ; i mea hoi e hooholo popo al no ka iakou mau hana. / i 4. £ pono oo ke kuimikula ke'«lakai pooo i na haumaaa ma na mea a pao ana i raakemake ai e ao ia lakou, me ke akahele maikai I loa, i komo pono ia lakoo na orea i bo ia aku i ai ; i mea hoi e hooholo pooo ai oo ka lakou mau hana. s 5. Ē poaono ke kumukula ke aplame pono i na rula a pau a ke Kahukula Nui i waiho mai ai, pela no lakou e ao pooo aku ai i na haumana i na rula a pau i waihoia mai ia iakou ; i mea e.hooholo pono ai ao ka lakou mau faaaa. 6 & pono no na kumukula e haalele loa i 'awo Si>» > > k» pi>»» » m« ka 019.W caao(t j i ife© ia ia i kona ano maikai a kupaa hoi i na hewa o keia ao, a hahai pono lakou mahope o kona miu kapuai, j aaea hoi e hooholo pono ai no ka lakou mau hana ; oiai, aole he mea keakea i ka lakon mau hana. 7. £1 pono oo na kumukula e paipei ikaika loa i na haumana, a i na makua, a i na kahu hauai paha oia poe haumana ; e hoolako i na buke kula, a me na hemahema e ae e pili aoa uo ka oihajoa kula ; i mea e hoohoio pono ai no ka lakou mau haua. §. E pono no na kumukula e kauoha &ttu, a hoike Bkn paha i ka Luoakula o ka Apaoō, a i ole ia, i ke Kahukulaoul paha, a i ka Papahoonaauao paha; 'e haolako poao mar i na hemahema i ike ia no kekahi apana kula, a mau apana kula paha ; ma kahi a ia kumukula e ao ana ; i mea e hnohoio poao ai no ka kakou mau hana. 9. £ pono ao na kumukula e kuoo a makaalH imua o ka lakou mau haumana, aie ka nobo maluhia imua o ko lakou mau maka j me he ano makua ponoi la e ao pono ana i .kana mau heiki, i ike mai ai lokon i kona ano maluhia, a kuoo lakou, a makaala loa. a noho maluhia uo hoi jloko o namanawa knla a piu, a me »a manawa hoomaha; i mea hoi e hooholo pono ai no ka laknu mau iiana. 10 E pono no kumukula, e paipai aku i ua haumana ; e Ipie mau i na halawai pule a pau, a kula Sabati paha, a haoa lima paha a pau i kupouo i ka hoooaauao ana ia lakou, ma ko Inkou aao Karistiano oiaio, aolo ma kona aao noho oihana aopuai ; i mea hoi e hooholo pono ai no ka lakou mau haoa. : 11 E pono no na kamokala, e hoopiL^eu i ka Lunaknla oia apana knla, i oa hanmaneP" haalele pinepine i ka inauawa kula, iloko (T kela manawa kula keia manawa knla o ka hapaha kula, a uas?. ao e aoonoo nui i iaa kumu kupono e hele »aau ai ua keiki noho piuepioe la i ke kula ; i mea boi e hooholo pono af no ka lakou mau hana. 12. E pono na kumuhula e hoike pololei aku i ko lakou pilikia uui ma ka noho ana maluoa o keia oihana, imua o ke Kahukala Nui, a imua paba o ka Papahooonaauao, a imua paha oka Ahaolelo o keia aupuni ; no ka uuku o kahi uhn ; a no kekahi mau pilikia nai eae paha i like or keia ke aoo, i heomahuahua pono ia ai ko lakou maa wahi uku, i hookahi dala no ka la, i mēa e oluolu pqno ia ai ka manao, a poipai pooo ke kino, no ka nui iki ana ae o kahi pupu weuweu ; i mea hoi e hooholo pono ai oo ka lakou man hana. Nolaila, o keia mau kumu kn'u i ike ai <na k,o'u nooooo ana. Ana kakou no e noonoo aku ike koeoa. Ina o ka Inwa raa keia, alaila, o hookomo kakou maloko o kahi eke oaau, a i ole ia, alaila ; e paepae kakon ia ia me ka uluna, o Welehu- ka malama. - Owau no oka hoa kumuknlao na pali Koolau. J: W. M. Poohka.