Ke Au Okoa, Volume VII, Number 37, 28 Kekemapa 1871 — HE KAAO NO AURORIANA. Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro. [ARTICLE]

HE KAAO NO AURORIANA.

Ka nani o Sekotia-Helu akahi o Edineboro.

HELU ĪO.

Ilōko o ko lakon wa e kamailio nei, oa hoo- J kau aku la o Delema i ka hoailona o ke Kea Gnla o ka hanohano malnna o ua Alii Koa malihini nei, me ka olelo aka o Delema imna oua Alii Koa malihini hei, penei : "E ke koa wiwo ole o keia la hoouka kana nni, ke haawi aku nei an ia oe i keia Kea (Jula o ka hanohano nui i loaa ia oē, no kau mau baua koa a me ka wiwo ole, a ke mapaolana nei ' au, n» ke ahooui o bo Aknae malama a ekiai tn<ui m*i ia oe ma na wahi a pan a ka lanakila nui e hahai ana mahope on, a nr ka wa e hiki mai ana, e loaa ana no iaoe he knlanai 01 ae o ka hauohano mamaa ae o keia kulana au ekn nei i keia la." Mahope iho oka pan ana o keia mau olelo a Delema, uahaawi ae la kona man alii koa nkali ekolu mao huro maikai ana, no ka hanohano o na Alii Koa malihini nei, i ka meha ana iho o keia mau leo hanoli o na 'lii koa ukaji o Pelema, a ua hoike mai la no hoi na koa malihini nei i koj n» mahaio nni ia Del«fi)a a me koaa mao alii ' | koa, no ka hanohano nui a iakoo i hana aku ai ia ia. Ma la manawa no hoi, nipan akn la o De!ema i oa AW Koa malihioi uei i kona wahi i noho ai a me kona knlana, hai mai la ua Alii Koa inaliihini nei, penei : "He koa au noloko mai o na nlulaan o ka' Hilana 0 na manua o Sekotia nei, owau kekahi o na koa i hooliloia ma ke ano he elele hoomakakiu no loko mai o ka hui powa, a ma ia ano wau i hiki mai ai i kai nei, no ka inea, ua lobeka poe kanlanu a ikaika 0 ka Hilana i ke kiui» huliamahi knloko o ke kulauakaoha. le o Edineboro nei, mawaena o ke keiki alii a me kekahi keiki kankau alii, a ua hio noan ke au o ka lanakila ma ka aoao a ke keiki alii i noho eueini mau ai me ke kumo ole, a no keia mea, ua hoounaia mai au e ike pono 1 ke ano uui o ke kaoa 'ana mawaena o na aoao elua, h ua ike pono an ua lilo «na kon aoao ka lauakila noi, e like no ma ka makon mea i lohe moa ai no kou lanakila man ana maluna o na pnali koa nni o ke keiki-alii, na keia mea i kouo mai i ko'u punwai, e komp kino aku e roaliefe meoe iloko oke kana au i hoao ai e palē akn ka wiwo ole, ano la, na loaa ia'u ka ke kokua ana akn mahope ou, oiai, ia mai au e ka hoailona hanohano o ke Ke» Hemolele, I ka mea hiki ole i ke akamai *. me ka noiau j o ke kana ana o na naauao a, ikaika | hoi. O keia makana nani au i haawi mai nei, j he hoailona ia o ko kakou noho hoa'loha pu j ana no ka wa e hiki uiai ana, a ia'u nei la, o j keia lokomaikai nui a oukou i hana mai nei ; ia'u, na aie nui an keia mea." j Mahope iho oka pau aua ona ol#lo aua j koa malihini nei, wehewehe aku la o Delema j i ke kumu nui o kei» kana ana, a me ka noho j enemi oiau ana o ke keiki alii ia ia, (Delej ma,) penei : " Owau no ka mea nana i hooj h&ahaa ka nani o ke keiki alii, no Kiu'u ike j pona ana i ka ui oi kelakela o kekahi kaika- | mahīne Sokotia, ma ka po nni i hoikeia ai ka ; ui o ua keiki aiii nei, a noJia paulehia nui o 1 ko'u naau i ka ui oi kelakela o ua kaikama- : hine nei, ua hoao au e lioole aku i ka ni o ke | keiki alii, a oia ke kwmu i hoomao ai ke keiki ■ alii i ku maimo kaua mawaena o maua, a ma I na hoao ana a pau a na keiki nlii n«i a me ! kona man koa e lawe i kuu ola, ao!c< ">© i J hookoīa ka makemake o ūa keiki alii nei, no j ka mea, ua laki nae au, no ka ikaika nui auo i e i losa mai i ko'u inan lima, a oia ikaika i . loaa mai īa'u, ma ia inea au i pulumi aku ai j ina ola makamae o k kahi o ko'u mao hoa i kanaka, no ko l&keu hookoaoa i be kanoha * ke keiki nlii, a mai koli ola maa ia no e a'u | ka ma-o o kona ola ; aka, ua hookau akn ae ī i ke ahonni nona, nie kua olelo pono aka ia ji» e hoopau i kma maa mauao en*-mi no'o, a i e ike ma hr ano be kaokau alii makaainana i no koaa maki akauo Moi, aole ao i nialiu iki I ia mai ia mau noi ana aku, a ua paulele nui ' oia maiuna o ka nui o kona man puali koa, ī e lauakila ana oia maluna o'a, ak*, lulii | makehowa n«e ia mau hoao ana mai ana e I lawe i knu ola, oiai, na nui na ola o kona ' man koa i manliawa iloko o ko'n mau lima, ī * i keia la hoouka kaua nni, ke haahe<'> nei an ' i ka ikemaka aoa, na ko o kat> hanna pahikaua i kena aku i na keiki al'i la e mo« i malie iloko o ka hale anuana o k<> k« «o nei j j hapeoa, • m« koaa make an«, u> kaamaha '■ ka manao o kona maknakane no ka make ana o kaua keiki, ka Hooilina K»launn o 1 k« Anpuni <> Sekotia nei. anola, ke pnana ae nei aa, ua pono kona mako ana, no ka mea, : o kana ra*n hana a pau, h< nie* ia r hwnui . U>a ai i 4a wahiu* e noho kane aiaka, a i na kaiki hij e noho makua lile.*' I ka y»a a\ta o k*°a mau 01010 * D«)«ata, '. mlno-ak* iho la o Auroriana. * mai ikeia eo * pāha kopa ano wahioe, aka. no ka p*a maa j o k<v.. peKi i ka papaU kiU, na ia oaea • n j i pauiele la'ku ai. he kaoe ao oia, oi*i, o 1 1 kona atm aiai lona a la)o. he mau oaina na ' J k« kanē, a he mau hma ikaik* « l«ke d« ko ,i k« kaee Aka oae. pane u»i U j (o AanM-iaaa. '• £«««£*»

aa kaikamahine ui oi kelakela Ja au i ike ii, [ a heaha kau hana knpono i maoao ai e ktii ia olelo po me ia ? " Pane mai la o Delei », " He olioli nui la» ao, iua e ike bou afcu 11» ko'o maa maka ia ia, do ka mes, o na pali i loaa i knu kino iloko o ka a ilq j e kala i lapaaaia ai e ka ui oi kelakela o kaikamahine la, a mai ua po la a'a i ike mtA ai ia ia a hiki wale mai i keia la a kaaaeikl» mailio pu uei, aole loa au i ike hou aku iai(, aole no boi au i ike i kooa wahi i noho aL» aolp no hoi au i lohe hon mai nona, ua nLtkahi malie iho la no ka iini nui, ana a o'k* mao manao ana nona iloko , o'u iho." P«it hou aka la oa koa malihioi nei, " Aole aja i komo mai ka manao ana iloko ou e ibe»t aku ana oe ia ia ma keia mua aku ?*' P.4f hou mai la o Delema,. Na ka lani no ehL wi hon mai i mauawa no'o e ike hon akoli ia ia, a he poinaikai nui nae ka hookoia ata mai eia mau manaolaua wale ana " Ma »' ia manao o Delema e olelo nei imna o ke k4k malihini, ua paa ko Delema manao, aole oil e lawe ana i wahine mare naua, aia wale K? a hoohuiia kooa lrraa me iv.v lima palopaiii» ka mea uooa keia Kaao. Iloko o,keia wfL Delema e'kamailio ana, ua maopopo loa(a Auroriana, o ka mea pono wale no la ia e haoa akp, o ka hooholo iho iloko ona, aol e loihi loa ka manawa i koe, e hoike kinoi ,i ana no <iia ia ia iho mahope aku, a me he n a l la, o kahopena paha keia o ke kana holiami if knloko o ka aina o Sekotia, oiai, aa makeie keiki alii, ka me» naua i hoala i ke knmao « keia kaua holiamahi nui ana-o ka lahni Jekotia; A pan keia mau olelo ana a laua'ho aa mea e pili ana ia Aaror>aßa a me Deleaa, < a& hoololiia a6 ia ke anu o ka laoa kamapio I ana roa na mea e ae. ! Mahope iho o ka pau ana oh laaa ka»ia- I ilio ana, puka akn la lakon iwaho o ka tyle, i a hele akn la lakou mawaho o ka a honlunlu mai la ina heana o ka poe a piu i rsake ma ke kahna kaoa ia la, a o ka imea »i lu nae, eia uo ka lawelawe pcn»i anao na lima o aa koa m«lihini nei i nakiao o kf poe i make, aole oia i knhilani wale a.hi i p.akoa elikeme ke ano o ke kulana hanoiano i loaa ia ia, a pela no hoi o Delema. I wa i makaikau ai o na kino o ka poe i maiee waiho

ota opu o houua, ua nō keia hana ma ke auo Kerietiano, a haawi aeuo boi o Aurorieua lie mau ana ika Makua uui ona mea a pnu, oo uhane o ka poe i make, a ua iilo ka hapanui ) ua hora o ia la ma ka h&pai aua ia hana nii, a biki waie i ka w» i haa!e)e mai ai na kueuna o ka lu i na kaiaulo o Sekotia, na pau {pno na bim make ika hunaia malalo o na efei koou oka honua. A maanei la, e o'a poe htlobeiu 1 keia Kaao, e hali ae kakou atu no ke keiki alii, i leona wa i make ai o ke kahna kaua, ua hoihoiia aku kona kiDOtnake <! ' ma ka hajealii o koūa makuakp.'ie Moi, i ka hoea aua ak:u « ke kino'make o ua keiW*alii nei, oa halawai mai la me ka ike o na nak» 0 koua makuakaue Moi, puaua ae la oil me ka mokumokunhua o ka naau, '■ 0 kuu ae keia e hoi kiuo wailua mai nei, ua halawai mai aei paha oīa me ke ao o Olepr.u, na imi akn la i na kupuna ona ia Pap i Lauahi nji." ī ka ;ke ana iiio o ua makuakane Moi nā i na alina maoaonao ake kana i haawi ai ika boopsi nīa'aui o kana keiki aioho, a pu-o *e la koua mau lima iluna.a uwe b?)u mai )>i ke aloha o ke keiki. komohi* ka. Moi a me koua ohana iloko o kumakeii* walohii kohohomi, a ua nhiia ibo la ka halealii i k« kanikau no ka ruea i make, a ia manawa utl 1 hool('i aku ai ua Moi nei i koua mau kahike alii a pau, a aahu ih'o la i ke kapa kauikan,: no ke aioha i ka make 'opiopio ana o kana keiki o ua !a kanikoo. I *ka manawa i akoia ae.ai ka mu-o o ke oia 0 ke keiki alii mai ka maka aku o ka pahlikaua a A»i>x>'-i*na. he weliweli ka ike ana ike kino h o &o-k<>'lri no ka mea, i k;i.a make ana, ' ua haalele mai la koa waa i kauaka,' a ke au pa laoia me na taußC.ni uhane i ka moliwai koko o ka make mii'ooioo, ua hewa nae na keiki alii nei Ika lele nua aua, ah« hope ka Delema. Ika maku&kane Moi a me koDa obana e kanikau ana no kanakeiki, ua komo po t6ai ia ka lahui Sekotia holookoa iloko o ia hookahi aua m« ka naau kaumaha, oiti ho», ua kannui ia e ko lakou man punwai me ke ana, e hookoia mai aua ke au o k& lanakila tn% ka aoao o na keiki alii o4f, no ka n»ea, oa hewa ( w»i ka ua mea oka noi 01 na ko», m«a puhipuhi ahi aa ke keiki aoia no la p«ba e ua keiki alii oei i ka hoio, iua oo la oa lo«a ia ia kola w*hi vl«lo kaulana, ' a'o no i k« kga. a'o po la i ka hōlo,' iuaja kawa knaakui « kona makuakae* e iele ai. Aka, ua kohihewa nae wi i ke nui pumaia k» a«a hiaa ole i ka liilii aalii kamakaoi, a laa ka «»Ke la, hii k« keiki ipa ke alo, uwe holob<&MMlofeo o :na run»i. Ma ka make ana o ka Eooilina , Kalauou, paa ib<> la aa Moi n«i # i hiKimau aku ana oo oia i ke k»»« ana hm» k« i'wmi o kaua k*iki a hiki wal« i ka wa e liU aku ai ka oaho'oa M«>i a nw k* £aUimu Alii o $«kotU nia ka Hma o ka eoeni. a oia paha ■ ka hopeua ok« kaua, aole i hkokaulua iho ka manao o oa Moi n«i i ka ho»pnka ana 1 k<?ia moa, oa hai ak«a a« oo oi* imua o ke anaioa e koaakena po aoa &.-e i«, « ko<oo kino aku auaoj£Moko oke kana. AoW na« e i hiki i k« botoi*Uelk ak» ī ka . Moi no kei* mau manaoi iK>l«> ona, 1 »e he n>ea lana r*h»*ō>Ji Wtvi • oiaoao no ke aloha i k? »*tki, 4 1 übaue Uaiiuoaio p«Aa taī4oko 0« i« , j »oa, »a hoap oi» » uh«tt le > kek«bi «Ui»-V»baloait, ;• * ,i '

a makona bo*o aiL» ūbabj, p8 ia na komu laaa mi nei mekoknole a tne 1 kona maa a-a mai lofcg ka Ma ' keia mea i hilinai hoa aklvflMfoall * \{. hewa o kooa noau paaH a me na'lii 0 kona aloalii; oka boao ai£S oa Moi nei e übuki i keia kpnm laao oiKe koaa maa ' * lima ponoi, he mau minnte «|(e oo keoa hana apa a hemo ae ia, a da f hoi k ft maka . mna o kooa hofio apala oea, iloko oke kaoa- /, emokomamakohi o makahiki. Ma ia mea i kaena ae ai aa Soi oei, aole e pake- j le aoa ia ia ka eoemi e kjpa keitf, ahe maa } la .nahope iho, na hoopokkia ae !a ka olelo kanoha alii pa na wahi a »ao o Sekotia, ua hooko oo na makaaioana fcanoba a ko lakoo Moi, no ka mea, &toi oia i aloha noiia e kona iahui" ponui, nlip nni o 'kana mau hana lokomaikai i konlinan makaaina- I na, koe. nae ka poe i aole lakoo i ehoao hou akn e koe ia De|ma Oke kamo noi wale uo nana i konĀ ka manao o na ■ ' makaainana e malio akn i t 'ia ieo kanoha a ko lakou Moi, no kona hoo|: a wale ana ina i kanawai hookaumaha wale, me ka hookna ( una aku i kona mao noakaai ana e hooenuaa # 1 Ke Akua ma na ekalesia aikou i manao a? he kupono jk j A mai loko mai no hoi oke iti mau bana j maikai a oa Moi eei, i komo m i ai na iokahi o kona maa makaainan aloha f hooko i keia leo, a pela i komo a ailo lakoa ( mau puowai e hele akn e kok i\a Moi ma ke kaoa ana akn i ka enemi d o kana keiki, a e hoike aku hoi i ko !*feon ;aika imna o Deletos a me Aaroriaoa, » m i nana e puiomi hoiooko* mai i ka aoao kua ske AHi. Aia M ko. p|o 0 fca i ilaila e paa ai ke kuhihewa, a o kekaW na eoo- % io ? moa lakou me ke-kaōpaSs pono ana no a iakoo e komo akn oke ka- i na pnni ka aina holi&oa ske kan- ' iai mao oka lanakila ma &laJho okf ke- ī ikiOelema, a oia kdQLbi ka oi o*w f feaka i ikea iloko oka lahnf «>]ookoa o 3e- P aua ane hiki ole ika Moi o Pelekane V '°P Irelani, ke a-a e kana Ina a I pnali koa paha*me Dele4a, ao» kao e |

80 i» "weli, aka, ua no oae I «J mao alii koa Pelekane9fr%ke ano ht jBFf daty*iu i ke ano o ka Delei k kaaa ana ?IQK | k&ni mau lima maluaa oka >a6 i k ue n Hlaia ia. I kekah» la mai, i hiki mai lā.na I a pan, mai na okāoa aa mai a pau o ! S|k<)tia, ma ke kaaoha aka oi, aole oo W | » Ipūopn wale ka hoopoaopa > ana ike kui»- \ n|o na poali koa nni ma ka oao o a ka manawa iho la no ia >aka mif«s Mji nei me kona mau alii fa|M okali malnna o 1 maki koke laM hele ana ika p4ana a Delema e noko rikankaa man ana ' nota hoonka kana ina s aa a _ r h rg» kino holookoa_Q > oī ofer . «5 paa | pob ia i ke kapa Vpoo a na wawa, a ua lako n3 mea make, a e ka\ »Aa oia malina kana nani, he mai minnte wale no ki mal ana aku o ua •* Mo.nei me kona man >ualicoa hele wawāe 1 nni, a i hoopuipniia iai m di aooo o «a Moinei me kekahi mai malela koa kaua lio. ," Ua looponoponoia na īahel.koa hele wawae ma \e £po hoina-kolu o kajona paa hae o ka Moi*matnua loa, &> ka k)i iho, a o kona ! I mao alii koa nkali pooi iha ao na paali ( koa hele wawae ke alakai ans / ako lakon mao olii ba. tkā aneane ao I ak<f e hiki mawa&> t)b o k«4>akaua a Def I ma e noho nei, ua iie e ia īai la e na koa * kiai-mau o ka pakaia, a ofh wa iho la no ( * ia i haawi ae ai kao-le i k<oa leo kahea iua | koa a pan malokoO ka pa»»ua, e liulia a e j| makaukau kokeireka elei i keia 1 no ka aiea, eia na puali kos ke maki mai t«i I mawaho oka pakaoa. Ia ohe ana ona *<>* i a pan i ka leo l£bea malob o ka o-le,* 0 * wa iho la no ial%a laiaa aakankau m»' | na mahele koa a*pau im«fc o D»'leaka • -me 'in ina mea kaea, ī _ [a ua lilo »a Aur)ri*na >Ba DO ; | | elelo ao imua oko Uua maapoīuk^ i k l ua m^ wIdo: E koa b«iS' * | o%a «akamua «eia o k.' o h-wi . 0 , aJtQ j ■ j ao ima o ookoo, e l/kome ka ouko. ī ! Vh&°* maluna lj īo u mtft ko odpi wiwo oJe mai ka * , hala f «,|» iU ffialte> J | au»hookina ak.i ja oikoa e hele ak» is ~ aka pake, .«o la, no ka pom«itaio k. l^iapn ni ebanlehi.« li „ |la% , iJM^o » ! ko m.u manao koa ' Uol,. fe okoaia ma| * I noiai!a,e «apnali koa a paa la» A J i noa, «ka haawi *a *k V i M JĒ i «na i k Mak«a po bofUhi, a nan« * > | e iJa iHilia ** U laa T £fi n. martoa o kakoa k<« la,ae ftī . «<X\ 0 W a pa**vaia ka hfe Ji 0 ko ksk T °J" «u» ka >h0« ku« ]kJ keia i, » 0 K T ke : fe- , kei , U.l P pR 0 , *? ' "01« 1 kulelik, h>L. s«lt i k . k 7'\ h««,„ I. h> ««>.<• . K.hi k. J« ka ptUefco ka w».'olLuik*UV k.»j ~ v . ;ka haaw} ? u , M U P*«. ¥ kn#oe i« •« )1 tvt s k>4 « ma ka*W l * mau » miVi K.-kv ;00 k. *tkv , &a :J £ »« l . 1 , ■' >