Ke Au Okoa, Volume VI, Number 45, 23 Pepeluali 1871 — HE MOOLELO NO IVANAHO! [ARTICLE]

HE MOOLELO NO IVANAHO!

MOKUN T A I. "E hoopaapaa mai ana oe me a'u e !ce kauwa !" wahi a ke koa ; a hou ae la ia i na kui i kona lio, me ke alai ae ia ia mawaena o ke alanui a hoala ae la i ke kuau o kana uwepa lio, me ka manao e hahau aku i ke kua no kona ano pnnihaniha. Nana mai la o Guruta ia ia me ke ano huhu, a inoino okalakala no hoi, he ano hopohopo iki nae ; a paa iho la oia ma ke kuau o kana pahi, aka, no ke keakea ana ae o ka moneka mawaena o laua ka mea i pau ai o ke ala ana mai o ka uluaoa hakaka. " Aole pela," wahi a ka moneka, " e ka hoahanau Beriana, mai manao oe eia iloko o Palesetiua i keia manawa, i hiki ai ke hookiekie na poe hnpo o Tureke a me na Snrakena. 0 makou nei na poe knnaka 0 ko mokupuni, aole o makou makenmke i ka Jaau hahau, ma a k.i pono wnle no o ka Ekalesia Hemolele. E h-ii mni e kn hoa maikni, " wahi ana, i.i Wnniaha, a hanwi pu aku la no hoi oia i kehahi apnna dala, ia ia i kamailio aku ai ia ia." " E kuhikuhi mai i ke al'inui e hiki aku ai i ka hale o Cederica ke Sakona ; aole no paha i nele kou ike no kona wahi i noho ai ; n he pono hoi in oe ke kuhikuhi inai i oa p >e malihini i ke alanui e hiki aku ai ilaila Heaha ka hewa, ina he ano haipule o!e kona mamua o ko ma kou nei ; e pono no ia makou ke moe ma kona wahi i keia po." " He oiaio, e ka makua haipnie" wahi a ka hepa, " na ke poo S«rakena o kou hoa moneki, ka mea nai.a i hoopuiwa mai ia'u mai ko'u alanui mai e hoi ai i ka hale—Aole no i maopopo ia'u, e hiki ana au ilaila i keia po." " Ua oki ia," wahi a ka Abota, "e hiki no ia oe ke hai mai ia makou ke makemake ee pela. O keia makamake kahunapule, iloko wale no oia o ke kaua i na la a pau o kona ola ana, mawaena o na poe Sarasena, no ka hoopakele ana i ka hale kupipau laa. Noloko oia o ka papa o na koa Temnpela ; au paha i lohe w»le ai. He hapa moneka oia, a hapa koa no hoi." " A. ina he hapa moneka oia," wahi a Wamnha, " aole loa no ia i kupono no na p<>e e halawai ana me ia ma ke alnnni, ke ole lakon e wikiwiki i ka pane kupono ana mai i kana mau ninau." " Ke kala aku nei au no kou ike," wahi a ka Abota, " ma ke ano nae, e hoike mai i ke aia e hiki aku ai i ka hale o Cederica." Pane mai la o Wamaba, " Ae, ma keia alanui no oukoo e hele ai,. a hiki i kekahi kea haahaa, he mau kupita wale no kona kiekie ae maluna o ka lepo, alaila, e hele ma ke ala e/noe ana ma ka hema ; no ka mea, aia malaila, eha mau mana o ke alanui, a ke manaolana nei au e loaa ana ia oukou kahi malumala mamua ae o ka hiki ana mai o ka ua." Hoomaikai aku la ka Abota ia ia, a hou ae la no hoi lakon i na kui i ku lakou mau lio, a holo aku la e like me ka hiki ia lakou ke awiwi mamna o ka hiki ana mai o ka ino. A 1 ka pio ana aku o ka halulu ana o na kapuai a ko lakou man lio, olelo ae la o Gnrut« i kona hoa. 1 Ina lakon e hahai pono ana e like me kau kuhikuhi e hiki e ana lakon i Rotewuda i keia po.'J " Aole," wahi a Wamaba, " e hiki aku no lakou i Sefila, ke loaa ia lakou ka pomaikai, a oia no kahi kupono loa no lakou e moe ai i keia po. Aole an he kanaka ino e hiki ai ia'u ke kuhikuhi aku i ka ilio i kahi i moe ai o ke dia ; iua aole au i manao e a'ualu ana o» ia ia." " Ua pono oe," wabi a Guruta, " be mea ino ke ike ua moneka la i ka lede Rowena, a he oi aku hoi ka hewa ke huEu o Cederica, e like me kona ano mau, i bg\& kanaka ano koa. Aka nae, e like me ke ano o na kauwa maikai, e lohe no kaua, a e ike hoi, mai kamailio." E au 80 kakeu i na poe hololio, no lakou haalele'koke ana iho i na kauwa paaua mahope o lakou, a holo aku la me ke kamailio pu aoa mawaena o lakou iho ma ka olelo Noremaoo Farani, ka olelo hoi e kamailio nui ia ana e na poe o ke kulana kiekie, koe nae na'lii no lokou ka makee ana i ko lakou hanauna Sakona ponoi. "Heaha la hoi ke ano o keia mau kanaka hopunini kamailio," wahi a ka Temepelai ka moneka. " A heaha hoi ke komu o kou keakea ana mai ia'u " E ka hoahanau Mare Beriana" wahi a ka Abota, " no ka mea uahookunaina ia mai au e ka hoomaopopo ana i kekahi o laua he ano. hopo, e kamailio lealea wale anaelike ine kona ano noonoo ole ; a •be<mo aiiiu eena pono ole, e lik'e me ka'u i 6al pinepioe aku ai ia oe, he poe mamo pu-nihanīha-oa'hanauna Sakona i hookauwa ia na'kepio, a o ko lakou olioli loa ia o ka loaa ia jakoo o ka manawa kupono e kue mni i na poe nonaika lauakila ana maluna o lakou." I mai la o Beriana, " e hiki no ia'u ke hoohaahaa ia ia, no ka mea, ua maa mau au i hoolaka aoa i na jnanao ahiu e lik» me kona. O ko makou poe pio Tureke, ua like

no ko lakou eona a me ka huhii me ko ua poe Sakona la, aka, elua wale no mahino o ko lakou noho ana iloko o kuu hale, malalo o ka hooponopono ana a kuu luna o na kauwa, ua iilo ua poe la i poe kauwa haahaa, a me ka hoolohe i na ole!" i pau e hai ia aku ai ; :i ua nialie hoi me h' .. ; a la i kona kahu. Aka nae, e kn hoahauau, iloko oia haahaa a me ka mal» o ka nohn ana, e hiki no ia lakou ke pana mai ia oe i ka pua i hooluu ia iloko o ka laau make, ke loaa iki no ia lakou ke kau wahi niaoawa kupono e hana ai pela." Pane aku la ka Abota. •' Ae, aka, he ano okua no na mea maa mau a me na hana 0 kela a me keia nian, a i na oei hahau aku nei i ua kaoaka la, aole laua e lioike mai ana ia kakou i ke alanui e h-iki aku ai i kuhi o Cederica ; a he kumu hoi ia o ka pilikia mawaenu o kakou a me ua alii Sakona la ke hiki aku kakou i kona wabi. E hoomanao oe 1 kn mea a'u i hai al;u ai, o keia Ferenakaiina waiwai nui, he 'lii lili oia a me ka hookae, e noho ku ka okoa ana maluna o kona mau waiwai ponoi iho O na'lii Forena-de Bufa a me Pilipi o Malavonia, na'lii e pili ! kokoke naai oei i kona walii i noho ai, me he mau kamalii la laua imua ona ke hoopilikia iki aku laua. He 'lii hilinai nui oia i kona hanauna iho, a heakena hoi no kona mamao alii ikaika miii a Herewada mai, ke koa kaulana o oa aupuni Moi ehiku (Hepetake, oia ka wa o Enelani malalo o na Moi ai «upv.ni ehiku.) A nolaila i kapaia ai oia o Cederica ke Sakona. A no ia mea i hilinai nui ai oia i kona lahui kanaka no na mea kaulana i iiuna ia i kein manawa. a oiu lioi, ke mau nei no ko lakou kne :t me ka inaina i ka laii'ii nonn ka lannkila ana maluūa o lakou." I mai ln ke Te;nt'pela. " E Abota Aymer ho kaniikn knulana oe, a i ike pono hoi iloko o nn i anainn no ka nani , n i akamai ma na mea a pau e piii ana i na hooipo ana a'ke alnha. U» io'ne nui au no ke kaulana o ka iede Rowena i ka ui, a ke hookuku nei kuu cuhu niauao i ke kela ana ae o kona ui ma mua o na mea a'u i ike ai, ina e ili mai ka pomaikai ie kakou mn ka hoolauna pu ia ana akn me kona mnkuakane au i hai mai nei o C*-deriC4." Pane aku la o Aymer. " Aole o Gederica kona maKuakane, he kaawale loa kona hanauna. Noloko mai ka lede Rowena o ka hananna alii nui, o ke koko kaawale loa mai kona hanau ana. Aka hoi, he kahu hanai wale'iho no ia, a ua li!o nae kona hanai ana i.i ia he mea nui, me he mea la o kana keiki pon.-'i mai knna pnhaka mai 0 koua nani, n 1 *») nn e kilokilo aku nou iho iloko o ka wa e hiki koke aku ai oe ilaila, a me uamau hio- I hiona oani palupalu nohea la nona na maka uliuli oluolu, a i nele kou hoohalike ana aku ia ia, a me kou hoomanao ana ae paba i ua kaikamahine haaheo o ,Pnlesetina, a me na wahine ui oloko o ka paredaiso nani o Mahonna kahiko, alaila, ke ī ae nei au, aole au he keiki oiaio no ka ekalesia." •' Ke akena mai nei aneioe no kona nani," wabi a ke Temepela, " a ina auanei au i kaupaona a i nele kona koikoi ua ike no oe i ka makou pili ?" I aku la ka Aymer. " O kuu a-i kala gula ka'u pili no na huewni he umi o ka waina Kiana.—Ke hoomaopopo nei au e lilo ana ua mau hue waina la no'u, me he mea la nia lakou iloko o ka waiho waina o ka haleoule i ma'alo o'ke ki a Denisa ka mea malama ha- j le papaa." " Ae," wahi a ke Temepela, " owau no nue ka lunakanawai, a owau ponoi no hoi ke noonoo no ka'u mea e haawi ai nou. A ina i nele ia'u ka ikeana i kekahi kaikamahine i oi ae o ka ui mai ka la Penetekota mai a hiki i keia manawa, oia, he nmikumamalua malama, alaila, e aa no anei oe e pili ? Mai pili oe pela, o lilo auanei ko a-i kala ; ae lei ia ana e a'u iloko o ka wa hoouka o ka hakaka ma ka papa inoa hoohakakao Ashby-de-la-Zouche." " Maikai ke eo pela." wahi a ka Abota, " e lei pela e like me kou makemake ; a ke manaoio nei au, he oiaio kau mau olelo e l>ke me kou ano koa, a ano ekaleaia hoi. Ae; e ka hnahanau, e hoolohe mai oe i kuu olelo ao, a e hoolakalaka i kon olelo ma ke ano akahai iho o ke kamailio ana mamua o kau nno kamailio mau maluna o na poe kauwa kuapaa, a me na pio o ka aina hikina. Ina be ano kue mai ko Cederica, ke Sakona, aole oia e hana hookamalii i kana mea e kue ai, aole ia he kanaka e mahalo mai ana i kou ano koa, a me ko'u kulana kahuoa oui kiekie, a i ole ia, i ke ano hemolele o kekahi E hookuke mai no oia ia kakou, e hele aku o moe pu me na manu koraka, oiai, iloko o na hora o ke aumoe. E makaala no hoi oe me ka malama pono i kou nana ana aku maluna o ka lede Rowena, ka mea ana i_ makamae nui ai, me ka hoomalu pono, a lili ino i ka poe a pau e hookau aka ana i ko lakou lihilihi maluna ona ; a ke ike iki no oia i kekahi ano o ia mea iwaena o kakou, e lilo auanei kakou he mau kanuka poino. Ua olelo ia, ua kipaku aku oia i kana keiki kamakahi mai waena akn o kona phana, no ka mea, ua leha "maluna o ua nani nei ano alolu.' J > A'penei wale no ka|et- 'uku maluna ona me ka he mea lo aia oia ma kahi mamoo loa aku mai o kakou nei, nole hoi me kekahi manno ano o, e like me ke ano o ko kakou hoomana ana aku i ka Virigine Pamaikai." Pane aka la ke Temepela. " Ae, ua lawa kan knmailio ann no ia mea E hoomaln no au ia'u iho no ka po hookahi i hoohalawai ia mai e ka nele i oa mea o lako ni ka hooluolu ana iho e moe; a e hoohamau b > ou no'u iho

i like ke akahai me ke kaikamahine opiopio la ; aka, anle n > ka makau wale i kona kipaku ino mai ia kakou. No ka mea, ke hai aku nei an ia oe, owan nei a me a'u inau kauwa elua, a me Hamalet, a me Abadala ; ua lawa iho la ia no ke kulana maikai e hiki ai ke kne aku i na hookae ino ia mai o like me ia. Mai kanalua oe no ko kakou ikaika kupono e hiki ai ke hookuene pono i ko kakou kulana." " Mai hoomau loa' kaua i ke kamailio aua." Wahi a ka Aymer, " Eia kahi ahua o ke kea haahaa, a ke uhi mai nei ka poeleele o ka malu po, aole paha auanei e hiki ia kakou ke ike pono, oke alanui hele la auanei ka kakou e hele ai. I ko'n manao, ua kauoha mai la nia ia kakou e huli ae ma ke alaoui i ka hema." " I k» akau," wahi a Beriana, " oia ka'u i hoomanao ai." " I ka hema no," wahi a Avmer, " he oiaio i ka hema ; ke hoomanao nei aui konakuhikuhi ana ae pela i kahi oioi o kana pahi kaua laau." " Ae," wahi a ke Temepelß, "ua paa oia i kana pahi kaua laau ma* ka lima hema, a hooholo ae la i kahi oi o ka pahi mnwaena o kona kino e kuhikuhi ana i ka akau." Pela laua i hoopaapaa ai me ka olelo ana 0 kekahi o kana ka pnlolei ; e like me ka mea mau iwaena ona hoopaapaa ana ; a ninau okoa aku la laua i na kauwa, hoole mai la lakou aole i lohe, no ka mea, aole lakou i hookokoke loa mai e hiki ai ke lohe i na olelo a Wamiha. Mahope iho, hoopuoho ae 1 i o Beriana i kona leo, oiai oia akahi a ike aku i kekahi mea e anu ; i ka wa e liookau loa iho ana ka molehulehu liu la e pnuli, Eia kekahi mea, e hiamoe ana paha a i ole ia, e waiho a make ana paha ma ke kumu o ke kea, e hoala iho oe ia ia e Hugo me ke kumu o ka ihe." Aole i liuliu ka hoonioni ana iho ia ia me k* leumu o ka ihe', mamua o ka puoho ana mai o ka mea e hiamoe ana. a kahea »e la me ka leo nui moaknka ma ka olelo Farani. " Owai la oe e hana pono :>le nei m» na hoopilikin ana mai i kuu mau manao ?" " Na maknu," wahi n Ka Abota, "he makemake makou e niuau aku ia oe i ke alanui e hiki aku «i i Kotewuda, i ka hale o Cederiea ke Sakona." ■'Owau Dei kekahi e hele ana ilaila," wahi a ita mnlihini, " a ina he lio kekabi o'u, alaila, na'ii jiu oukou e alak«i aku ilaila, no ka mea, he pohihihi loa ke alanui, aka, ua ilee maopopo loa ia no riae e a'u. v *' E loaa p« no ia oe ka lio a me na hoomaikai ana " wahi a ka Abots, " ina oe e alakai po-io aku ia makou i kahi o Cederica me ka maluhia." A knuoha ae la ia i kekahi o kona man ukali e kuu ae maluna o kona lio kai ponoi, a e haawi aku i kona lio e kau ana no ka malihini i alakai no lakou. Hoomake. ae la ko lakou alak.-i e kau nia ka li'i, a hele aku la ma kekahi alanui iho e iv,oe kee ana mai ke alanui.u Wamaha, i k>ihikuhi aku ai, i mea e huliewa ai lakou. Ihi koke aku la ke alanui iloko o kekahi awaawa i hele a pouli i na lau laau', a hele akn maluna o kekahi kahawai. He pohopoho nenelu | kahi e hookokoke aku aoa i ke kahawai, aka, u.-i ike pon" nae ke alakai i kahi m nkai e ; hele ai. Mamuli oka ho >manawanui a me ka ukali pono ana aku mahope o ke alakai i hiki palekana akn ai lakou i kekahi alauui laulii akea, a lako.u i ike mua ole ai. a kuhikuhi aku la oia ia lakou i kekahi hale hnahaa e ku mai ana ma kekahi ahua, ma ka palena mai oke alanui, me ka i ana aku i ka Abota. " Aia o Rotewuda, ka hale noho o Cederica ke Sakona ." He lono maikai keia i hai ia mai i ka Aymer, nona na olona pa'upala iloko o ka papa 0 ka poe ikaika ; a i hoolele hauli ia hoie ka inoino a me ka pohopoho o ke ulanui ; aka nae, aole oia i a-a e ninau hou aku i ke alakai o lakou. I kona biki ana mai nae i kahi maikai o ke alanui, a i kokoke boi i kahi e molumalu ai, hoomak'. mai la oia e hoomanao no ko lakou aLkai, a ninau aku la ia ia a me koua wahi i hele mai ai. Pane aku la ko lakou alakai. "He Palmer wau, o ko'u hoi ana mai nei no ia mai ka Aioa Hemolele mai." I mai la ke Temepcla. "He oi aku ka maikai o kou noho ana aku ilaila e kaua no ka honpakele ana i ka hale kupapau I»8." " He oiaio no ia e Rev. Sir Koight," wahl aka Palmer ; oiai, un ike maopopo aku la no ia ike ano o ua Temepeie nei, a ua maa mau hoi ia ia konn mau hlohiona, " aka nae, 1 ka wa i ike ia ai ka poe no lakou ka hoohikipaaanae hoopakela i ke kulanakauhale )aa e hele ana i kahi mamao loa mai e like me keia, mai kabi mai o ka lakou hana ; e hiki anei ia oe ke hoohuoi no ke kuaaina e like me a'u nei no ka hanlele wale ana i ua wahi la ?" E hoao ana ke lemepela e pane hohu abu ia ia, aka, keakea e ia mai e Aymer ; oiai, oa pakui hou ia mai la kona mau manao kahaha no ua alakai nei o lakou ; oo ka mea, ua loihi loa ka manawa o kona hele ana, eia nae, ua maopopo loa ia ia nn alanui a pau o ka ululaau. A ninau hou aku la i ka Palmer no kona wahi i hannu ai. Pnne aku la ke nlakai, aia ia i pane aku oi ua kao pono mni la Inkou mawaho o ka pukn pa o ka hale o Cedericn ke Snkona, i'hoopnni ia ena pa he nui maluna o kekahi honun palahalah» ; ua hoike mni nao ke ano o ke kuknluia ana i na hiohiona o ka waiwai nui o ka ona nona uu wahi la ; a ua okoa loa hoi kona kukulu ia ana, mai ko na hale kakela kiekie mai o na'lii Norpmnna, a me na hale hanohano e ae a pau o Enelnni (Aolt t pau.)