Ke Au Okoa, Volume VI, Number 41, 26 Ianuali 1871 — No ka uhaki ana o Kama i ke Kuikahi. [ARTICLE]

No ka uhaki ana o Kama i ke Kuikahi.

ī ka noho ana o Kama ke alii <> Maui, a ua uluhua oia i ka nobo oluolu rae na 'lii o Hawaii, a ua mnkemake oia e holo e kaaa me na 'lii o Kohala, a i na 'lii o Koos, a me na 'lii o Kau, aole oia i makemake e kaua i na 'lii o Hilo. no ka mea, he poe hoa{ianaa na 'lii o Hilo no na 'lii o Maui. A nolaila, hoouoa aku la oia i maa elele e hoio e kiu ia Hawaii. O Kauhiokalani ka hoahanau o Kamalalawalu, he keiki na Kihaapiilani, a he kanaka mama i ke kukini, a ua waeia ka poe maina i ke kukioi, o lakou ka poe kio nana i ka nni o na kanak» o Hawaii, a ina ua piha ka aiua o Hawaii t ka nui o na kanaka e hoike mai na kiu i ka oiaio, a ioa aoie i piha i na kanakn, alaila, e hoika aku me ka oiaio, alaila, o ka holo no ia i Hawaii i ke kaua.

Nolaila holo aku la na elele kiu a Kamalalawalu i Hawaii, a pae i Kawaihae ia ahiahi, a holo aku la o Kanhiokalani ia ahiahi a hoi mai la, aole i pau ka lawelawe ana i ka waa a hookomo iloko o ka hale, aka, o ka poe uahu akua o. Mailekini, he 'poekauwa lakou na Kama, nolaila xia haoaia ka waa o oa pue kiu nei. Ika hoi ana mai, nioau aku la na hoa eleie ame na kamnaina, " Mahea aku nei oe ?" Maanei aku nei au i ka makaikai, a ke aa a ka loko nui e moe loihi ana i ka loa 0 ka aina la, o Kaniku.ke aa, o Kiholo aka ka loko, alaila oe hoi mai nei ? Aole hele aku au a ke one loihi la, a kahi kaikuono, he lae mao a he lae maanei, a he kao loko nui maloko. 0 Ohiki ke one, o Kaloko a me na Honokohau na loko kuapa, alaila oe hoi mai nei ? Aole, hele aku »u a ka lae aa nni i ksi, a he kuono ae iloko me ka olu niu nui, a he maikai aku ka aina ma ia wahi, he hono keuhale. O Hiiaka noho lae ka lae iwaho, a o Kaiakekua ke one iloko, o Kailua ia, o Holualoa me Kahalou na ulu oin ; alaila oe hoi mai nei ? Aole, hele aku au aka puu i kai la, a he kaikuono iloko, me ka paii inauka o ua kaikuono la, a he wahi lapa kuninihi me he lepe moa la, a he puka malaloe komo aku ai a hele aku i ka paalb, alaila, kaa ou ikau puna ko maluna pono o kahi e komo aku ai i ka puka. I mai na kamaaina a pau, o Puu ohau ka puu, o Kaawaloa ke kaikuouo, o Lepeamoa ka puka komo. He akua kou lua o ka mama, ua ahiahi ka la, aole i pnu ka lawelawe ana o na ukana o ka waa o kakou ; hē' mea kupaoaha keia. I ke kakahiaka lakoo nei kaapuni i ka aina o Hawaii, a hiki lakou nei i Kalepeamoa 1 Anapuka ma Kaawaloe, e kau ana ka puna ko ika pali. [ Aole i kaoamai ka mama ina e kaapuniia o Hawaii e keia kanaka, ina ua puni o Hawaii ika la hook.ihi ] 0 Kaahio kalani keia kanaka maina, o ka hoahanau o ke Alii Moi o Kamalalawahi, ke keiki a Kihaapiilani rae Koleamoku no ka aina o Hana, a ua kaapuni ua poe kiu nei a Kamalalawaln a puni o Hawaii, i ike ia ka oni o na kanaka o Hawaii ; I ka poni ana o Hawaii, ua hoi lakou a ku imua o ko lakou haku me ka oleli akn " Ua kaapuni makou i ka aina o Ha* waii a puni, he nui na hale he kakaikahi ka noi o na kaoaka, hele i Kohala, eia i ka nuku na kanaka." Ua kuhihewa keia poe kanaka kiu, a ua hoole ia o Hawaii aole he nui 0 na kanaka, ana kuhikuhi na kiu, aole he kaoaka o Hawaii a poni, " be laeiwi Kohala eia ika nuku na kanaka." Ua ike k» poe kiu i ka aina o Kohala, aia ma kona mau kahua lealea a pau loa, mai Kohala loko a Kohala wabo, a mai Kohala puliku a Kohalapaliiuka, ua ike ka poe kanaka kiu, oa piha kela la keia la. mai ke kak&hiaka ā po ka la | 1 ka hana lealea, a ua ike ia o Kohala, he | aina kanaka ; a ioa e.lilo o Kohala, ualilo! wale mai o Kona a me Kau e me Pnna, aka, | ua kuhihewa keia poe kiu, a ua manao wale ia ua poe kiu nei, aole e kokna mai ana o Hilo a me Hamakua, a pela io no, no ka mea be poe hoahanau na'lii oia mau mokuaina no na'lii o Maui.

I ka wa i lohe ai ke alii Moi o Maui o Kamalalawalu i ka olelo a ka poe kia, ua pihoihoi koaa maoao i ka hoolalelale i kona poe alii a me kona poe keiki a me kona poe koa e holo i ke kaua i Hnwaii; a i ka lohe ana o na kaula a me na kiio a me ka poe kilokilo lani a me ka poe akeaknmai h pau o ka aioa, a ua hele mai lāAoo imua o ke alii e hoike i ka lakou msu olelo wanaoa no ka hele ana i ke kaua i Hawaii ; a o ka nui o na kaula a me ka poe kilokilolani, ua kokaa ikaika lakou ma ko ke Alii Moi manao e holo i ke kaua i Hawaii, me ka huawi mai i ka lakou mau h*>ailuna o ka lanakila, be innu ilio, a he hoailooa ka ilio no ka hae, a pela ke alii Moi e hae aku ai i na enemi me ka lanakila a me ka lukn nui i oa enemi ; a c kekahi hapa o na kaula a me ka poe kilo, ua hele mai !akou imna o ke alii me ka lakou mau olelo wanana e hoole ana, aole e holo i ke kaua i Hawaii, a ina e kuli ke alii i ka holo i Hawaii i ke kana, olailn, e make no ke alii, a e ldk 11 ia na'lii a raie ua ko» n pau, u he pomnikai ke ola loaa i kekahi poe pio i ke kaaa. I ka lohe ana o ke alii i ka olelo a ka poe kaala a me k« poe kilokilo Uni no ka lakou

olelo, ina e holo ke alii i ke k»ua i Haweii, alaila, e make oia malaila a me na 'iii a me na koa i lukuia Nolaila, na hoohiki iho la ke alii, me ka olelo ana, " Ina e hoi mai aa me ka lanakila mai ke k»aa msi, alaila, e pepehi ol» ia lakou me ks puhiia iloko o ke ahi." Aka, o ka poe kaula i honle i ka bolo o ke alii i ke kaua, aole l&kou i makau i ka ke alii mnu olelo, a ua hele mai no lakou e wanana i ka lakou manolelo wanana. Pela o Lanikaala, 0 Kin a me Kaohi, a penei kokahi mau olelo wa D«na. He kiu ka makani, He Kauaola Paupan, Wa iho la ilaln o Maulakai, Holo iuka o Panwela, Lele ia la e Lono—e— Kini a Wahinekapu i ka wai Kapoula. Wela na kalina ō Makailii, 1 ka 1a e Lono—e— I ka holo ana o Kamalalawalu me kona poe alii, kana mau keikikane alii a me ka hooilina o ke auponi o Maoi, na koa a me kona poe akamai i ke kakaolelo; a i ka pne ana raa Kohala o ke kaua, a ua hoomaka koke ke kauu a me ka luku ana i ko Kohala poe kanaka, a ua hoauheeia ka poe kamaaina a pau. Ia manawa, ua loaa ke alii nui o ' Hawaii o Kanaloakuaana, ke keiki moop'ina a Keawenuiaumi, a ua pepehi hoomainoino ia me ke kakauia i ka nhi-moli ma ka ili a puni, a me ka lole ia ae o ka aln o na maka, a kiko ia iho i ka moli, o ua kopala o Kanaloakuaana, Kamakahiwa a me Kamakapaweo na inoa hou.' Mai Kohala aku o Kamalalawalu a pae ma Kawaihae, aole nae he kanaka honkahi i koe, ua pau loa r na kanaka iuka o.Waimea, he poe malama hainu wale no ko Mailekini, koe ka poe i kai o Kawaihae a me Puako; aia ke kahua kaua ma Waimea. Olelo akn la na k&kaolelo ia Kamalalawala, " Aole he kahua kaua kupono o Wnimea nona malihin', no ka mea, he loihi ke kula, anle he wai, a e loaa ka poino noi maluna o ke kaoa maii- ; hini ana, a e pau auanei i ka lukuia; e pono e holo ma Kona ke kaua, a ua loaa no ka pouhonua o na auwaa, aole e loaa ka poino ma ke kana ana." Aole i hoolohe mai o Kamalalawalu, he alii hookuli, a ua lilo ma na oleloao a kekahi l mau kanaka elemaluile kakaolel<> hoopunipuni o Kawaihae o Puhaukole ma, a olelo mai ua mau kanaka liei, "He kahua kana maikai o Puoaoaka, a he nni ka ai a me ka wai, eia ka oleloao maikai a me ke kupouo i I ko ke alii pomaikai; e wehewehe na anwaa a pau, no ka mea, e lana auanei ka mat.ao o na koe, a holo mehope nei a loaa ka waa, a hoi malu aku i Maui, o ka oi o ka maik;»i loa, o ka poke i na auwaa a me ke a<r«, eia ka waa i Hawaii nei, &ia a pio o Hawaii nei, he ūui ka auwaa o Kona a me Kau, he nui ka waiwai, a be nui ka pomaikai e loaa mai i na'lii o Maui," Ua hoolohe ke alii Kamalalawalu i na oleloao a Puhankole ma. a ua hookoia ko laua makemake, a wawahua iho 1 1» na auwaa a pau; ia wa, ua pii akn la na poe kaoa o Kamalalawalu iuka o ke kula pili o Waimea. I ka wa e pii ana o ka poe kaua o Kamalalawalu iuka o ke kula pi<i, i nana ae ka hana ma ka aoao makai ma ka lima hema, aia na kanaka o Kona e hele mai ana, aa uhi paapu ia ke aa o Kaniku a hiki iluna o Qnebue e na kanaka o Kona, a o na kanaka o Kau a me Punn, aia mauka mai o Maunakea, a o ko Waimea a me uka n Kohala, aia ma ke kula palahalaha o Waimea, a ua like me ka ahmi ka uhi paapuia iho ke kula pili o Waimea e na kanaka. Aka, ua hoopuni ia ko Kamalalawalo mau poe kaua e ka lehulehu o ka nui o ko Hawaii pon koa, aka, aole no o Kamalalawalu i hopohopo oo ka lehulehu o oa koa o Haweii, a me kona raau poe kaua, a aa qa no o Ka-malal-iwalu e kaua. Oke kahua kaua, o Puoaoaka mawaho o ke kula pili o Waimea, aka, ua makau ko Hawaii ia Kamalalawalu, o lilo lakou i poe pio, a nolaila, i ulakai ai ko Hawaii ma ke kala wai ole, o loaa ka wai a me na ala koikoi i ko Maui poe koa, a e ina aaaoei lakou i ka wni, a e pakela aku ko lakou ikaika me ke ka ana i na ala e like me na paka na o ka lani ka hiolo ana o na pohaku maa uie ka ikaika e like me ka uila 0 ke ahi kn lele noa e haihai ana na iwi a ponapona liilii, a e Jike me ka poka ka make kauoha ole, Mai lilo ia iko Maai ka lehan ma ka hoonka kaua mua, no ka mea, na hoaa ko Hawaii i ke kanaka ikaika ole, no ka mea, ua ku mua aku o Makakukalani i ke kahua kaua me ka aa ana e puka mua mai ko Hawaii kanaka ikaika e hoouka mna laua 1 ko laua ikaika, a ua haehae nuaaku o Makakokalani i ko Hawaii kanaka. aka, i ko Puapuaken hiki nna mai mahopo, mauka mai 0 Maunakea, alaila, ua loaa i ko Hawaii ka olioli no kn lona nni mai o ko lekou knnaka ika-ka. Ua hoikn o Maknku me Puapuukea 1 ko lana ikaika a me nn kumu kaa lnnu a laua ma ke kuhua knua, mainua o ka hoouka nui ana o ke kaua ma na aoao elun. ( Aole i pau.)