Ke Au Okoa, Volume VI, Number 22, 15 September 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 40. No na papa laau lapaau O ka papa laau lapaau paaoao, ua pili i kekahi wa i ka wa o ka opu ke keiki, a i ka wa i puka mai iwaho, a hiki i ka wa oo, a hiki i ka wa i kau ai ka hulu elemakule o ke kanaka a ka wahine, a ua pili no ka mai paaoao, a ua loli kona ano i ka wa oo o ke kanaka ke hemo ole i ka wa kamalii, a i ka wa opiopio, a nolaila e loaa ke kanaka i na mai ano ino a me ka make, a e pii no ka ukakai a me ka papaakai ma na wawae, a he lehulehu ke ano o na mai e oili mai ana i ke kanaka. Eia ka papainoa o na laau paaoao, o ka lehu a me ka lauoho, o ka walu a me ka niho. O ka makou, he kupele a ai maoli, o ka puakookoolau, kupele a ai maloo, o ka puaaloalo, pua kokio, o ka puailima, o ka pua hala, ka pua o kanaka maikai, ka pua auhuhu, ka pa hekili, ka pa makani, ka laukahi, ka poe a palahola, ka makolokolo, ka pauohiiaka, ka liko lehua, a liko ohia, ka liko a me ka hualewa, ke kanawaoa me kona hua a pau. O ka limu ekaha o ke kuahiwi, o ka ea, a me ka ane, a o ka ekaha kumoana, o ke koholua ka oo i pau ka ohemo ka omino, ka alalehe, a me na mai puupuu kunakuna meeau, a papaaulu o keiki, o ke koholua ka laau. O ka popolo me kona hua, a o ka puili, ka mohihi me kona pua, o ka lemuomakiki me ka paa, o ka hinahina kumauna me kona pua; o ka uhauhako o ke pulihilihi me kona pua. He nui na laau i koe o ka papa laau lapaau paaoao a me ka ea. He papaa ohia, he mole uhaloa, he opuu maia iholena, no ka ea hoike a ea wahi, a o ka ea huna aole e loaa i keia mau laau, he apu a he mahu ua kupono i ka ea huna. Ka papa laau hoopiopio a hoounauna, a Ka ina. O ka pauku laau kauila, he 3 kapuai ka loa, a e 6 kapuai a oi aku paha, he kaa a he oniu, a he kukulu, a he wehe i na mea i hoopaaia i kauwa na na Diabolo a me na uhane ino; he kapa keokeo, he kuwehu, o ka la ui, he kuehu, a e ola ka maihoopiopio i keia mau laau, o ke oli a me ka mele ka pule; a he mai ola ole keia i kahuna Lonopuha, a me na kahuna paaoao, a he kulana mai hiki ole i ka hoolapaau a me ka hoonaha, he pilikia a me ka make ka hope, aka, he mai palaueka i ka poe ike i ka hoopiopio. Eia kekahi mau laau o keia papa, he ohe i kiheia, a i wauia he apu, a he uhau, he kukai makani, he olona me ka huluhulu awa i wauia, he papaa puhilani, ka papaa o maiola, ka papaa o kiiula, a me kiikea, ka papaa o pua me kona kino, ka papaa o kapo me kona kino, ka papaa o Kahuilaikalani me kona kino, ka papaa o ka hualewa me kona hua, ka hua o haloakea, ka mole o malena, o ka papaa o kaonapuaa me kona kino, o ka papaa o Painahala me kona pua, o ka lau me ka pua o kanaka maikai, a he nui na laau i koe o keia papa laau lapaau. O na nanenane, a me na olelo huna ka i komo iloko o keia papa kahuna, a o ke kaiehu aa hana nui, a ua akamai me ka ike maoli kekahi poe kahuna o keia papa, a o ke kumu o ke ola a me ka palekana, oia ka uluhi ana o na uhane iluna o ka mai i loaa i ka mai, a ina ua kokoke ka mai i ka luakupapau, a i uluaia na uhane, a he olioli me ka hauoli ke kahuna me ka hoike ae i ke akea

ua palekana ua puka i ke ola, a ua oiaio, aka, he mai hoopiopio, a ulohia ole, alaila, ua paakiki loa ia, aole maopopo o ke ola. Ua komo iloko o keia papa ka poe kahuna hoopiopio, hoounauna, hiu, a kaina, a me na kahuna makani. O ka papa kahuna keia i olelo nui ia, he poe kahuna hoomanamana, a he poe hoopunipuni. A pela paha kekahi poe a he imi loaa ma ka hoopunipuni a ma ka wahahee, aole pela kekahi poe, ua ike maoli no, a ua nui ka poe i ola ka mai, a he ano papalua ka oihana kahuna lapaau. O ka papa kahuna lapaau. Aole he papa laau maoli a keia papa kahuike a keia papa, ua pili no ia ma ka ke Akua hoopai no ka ke kanaka mau hanaino, hoohikiino, a lawehala i na mea laa, i na mea i hookapu ia, ai kino, no ka ai, no ka ia, no ke kapa, a me na mea a pau. Aohe kupono ke lapaau i keia poe i loaa i ka mai aumakua ke lapaau me ka laau, a ma ka mana o ka laau lapaau, o ka make no ka hope. Ina ua ike pono ke kahuna ua alakai pono ia ke kahuna ma ke kulana oiaio o kona mau alakai, a ua hoike ia mai na mea huna o kona mau

kupuna, a me na mea laa a pau a na kupuna i ike ole ia, a no ke alakai pololei a ke kahuna, a ua ike ia o na mohai wale no na laau lapaau, a me na alana, a me na mea kupono a pau i kauoha ia ma na akaku, a ma na hihio, a ma ke kahoaka, a ma ke kuaka, a ma ka ikemaka a kamailio pu ma ke kino kanaka, a pela i ka wa kahiko, a pela no i keia manawa. Eia nae ka pono, o ka hemolele o ke kahuna aumakua ma kona kino a ma kana mau hana, a o kona haipule oiaio, alaila, ua kokua pololei ke Akua ma kana hoike a pau no na hihia a me ka lawehala o ke kanaka, a me na alana no ka uku no ka hewa. Aka, o na kahuna aumakua i malama ole i ko lakou kino, a i na kanawai o ka aina a me ko ke Akua, ua alakai hewa ko lakou mau anela kiai ia lakou, a ua hoopaewaewaia ka lakou mau hana, a ua kokua mai na uhane ino ia lakou, a lilo ka lakou hana i ka lalau. O ka papa kahuna aumakua ka papa kahuna pookoi mamua o na papa kahuna a pau loa, o ke kumu i lilo ai ka papa kahuna aumakua i poe kahuna pookoi, o ka nui o na auhau o na mohai a me na alana o kekahi poe kahuna o keia poe, penei ka auhau ana i ka poe o ka mai, he mau mea ai no nae na ka mai a me kona aoao, aole i pili i ke kahuna me kona aoao, aia no na ke aloha o ka aoao mai, alaila paina ka aoao o ke kahuna. Ina he mai pilikia loa, a he mai ua alo kahuna, a ua hala ka ike a ka poe kahuna mua nana i hana, a ua ku i ka aoao aumakua ka mai, a he mai paakiki loa ke alo uahi ka aumakua, a na ka aumakua i hookipa i na mai malihini. Eia ka alana a me na mohai, he puaa hiwa kumulau, ewalu kala, ewalu kumu, ewalu hee, he weke, he amaama, he awa, he opae o uka, he pohole, he moa ulahiwa, he moalawa, he moaalae, he niu haohao, he aahu, he ilio, he ko, he waipuna, he lei, he wehi, a me na pono e ae e kupono ai i ka ahaaina. O ka uala o ke kalo me ka uala palau a me ka poi, a makaukau keia mau mea ai, alaila, o ka maia popoulu, o ka mai iholena, alaila o ka awa ke kilohana, alaila, kukulu ka ahaaina. O keia ahaaina, o ka laau lapaau iho la no ia o ka mea i loaa i ka mai, a i kupono i ka make aumakua, aole e pono e lapaau i ka laau, aka, i huipu ka make aumakua me ka mai kiai kino, alaila he pono e lapaau i ka laau lapaau mahope o ka pau ana o ka mai kumupaa.

Ina he mai alii, a he alii waiwai, alaila, he nui no kana mau mohai a mau alana, he lau ka puaa, he lau ka ia ula, he lau ka ilio, he lau ka niu, he lau ka aahu, he lau ka oloa, a oia ka uku a na'lii i ke Akua, a he lau ka awa, a ua kukulu ia ka ahaaina me ka olioli nui, aka, he halelau ka ahaaina, ua kapuia, a pela ka moku hale. O ka poe ilihune, aole lakou i hana nui ia mau ahaaina, he kakaikahi ka hiki ke hana. O ka hoaunaki, a o ka pulaahi, a hoao luau, a me na mohai a alana liilii, he wahi moa, a pu-a ia paha, ua pili keia mau mohai liilii e like me ke kuia liilii i ke kino, a e like me ka lapuwale, a pela no ka mohai a me ka alana lapuwale. I kekahi wa, ua kupono no ka nui o na mohai liilii ke aloha mai ke Akua. Ua kamaaina ka lahui holookoa ma ka aumakua, aole kanaka hookahi i pakele, a o ka mai kuuna ia e pipili ana i ka ohana, a i na hanauna. Ua kapaia ka papa kahuna aumakua, he papa kahuna ai puaa, a he papa kahuna hoopunipuni, a hoomanamana, a pela io paha i kekahi manawa, aka, he oiaio no i kekahi manawa, a he nui no ka poe mai pilikia loa i kokoke i ka mai i pau i ke ola. Eia nae ke kumu i kapaia ai kekahi poe kahuna o keia papa, he hoopunipuni a he hoomanamana, no ka hoala ana i na kupuna, a no ka pule i ka poe make, a no ka mohai ana i kekahi mau mohai me ke kiola ana iloko o ke kai, a iloko o ka wai a kanu wale ia kekahi mau mohai ma na koa, a ma na pohaku o

Kane, o waihau a unu a me na haiau, e like me ke ano o ka aumakua, he mano, he ia, he moo, he hekili, he uila, he olai, he pele he la, he mahina, he hoku, he ahi a ma na kino akua o kekahi poe alii, a mau kupuna paha, oia ke kumu o keia ma na kuahu e pili ana i kela a i keia akua, aole pono e mau ae i ko hai kuahu, a o ka poe i pili i ka aumakua moo ma o Kalamainuu la, alaila, lawe lakou i ka ilio makue a he ilio ii paha, alaila, wahi i ke kapa olena, a me ka puawa, a lawe aku la a ka loko wai hohonu, alaila, hana i ka pohako paa, alaila, hooholo iloko o wai me ke kahoahoa ana i na aumakua me ka hookuu ana i na pulapula a o ka * a ke ike ia nei no ka hana a keia poe kahuna i keia wa. Ua ikeia ke kulana mai aumakua a kumupaa, oia ka mai pepehi lahui holookoa, aole e hiki i ka pono a na papa kahuna laau lapaau ke lapaau ma ka mana o ka lakou mau apu laau a mau pono laau ke hoola aku, o ka lua kupapau ka hope ke hoomau aku ka laau lapaau ana, ke loaa ole mai ka naha, a ua pii ano e mai ka mai, e pono e hoomanao ma kela aoao, a koe ke kulana mai maoli, alaila, ua kupono ka poe kahuna laau lapaau maoli.

Ka papa laau a ka poe kahuna anaana. Hookahi no papa laau lapaau nui a ka papa kahuna anaana. O ka pule, aia i ka pule ka make a me ke ola, i hewa kulana pule la, alaila, ua akaka ka make, a i pono i kulana pule, alaila, ua akaka ka pomaikai a me ke ola, a o ka eka mua iho la no ia e hele ai ka poe kahuna anaana o ka pule. He mai ku o ka pulikia ia waho, he pule kalahala ka pule a he pule ku i ke kala, a i ku i ka uweke, aka, o ka lawehala e pili ana i ka hookaha, makaha, kuko wale i ka hai, makaan, manao wale no me ka manao ino, a lawe aku anaana, he aihamu ia, o ka pule kala ka pule e hemo ai, a i ole o ke kuni ola ana i ka mea mai, a me ke kanaka i kupono no ka mai pilikanaka. Aka, o ke kanaka lawe maunu, a aihue i ka hai, aohe pule e ola ai, a o ka pule, he kakaikahi loa, aia wale no a kulike ka make, me ka pule uweke a me ka pule kala, a ua kulike na pule umi, alaila hemo a pela ke kapuahi kuni, a i manao ke kahuna kuni, no ka nui o ka waiwai uku * kuu ia ka lawehala a ne ka mea hewa, a e nahu mai no kana pule ia ia me he puhi kapa la e paa ana ma ka hiu, a koe ka waha me ka niho, a e kepa mai auanei e moku. Eia kekahi laau nui a ka poe kahuna anaana. O ka umu loa, he umu nui enaena ia, ua ohi ia ka launahelehele mai ke kuahiwi a hiki iloko o ke kai, a maluna iho o kauwewe e moe ai ke kanaka mai, he moe anahulu a mahina ka moe ana. I ka wa e kii ai kauwewe o ka umu loa, eha paha kanaka a elima paha, o ka pii no ia a ka piko o ka mauna, alaila, ohi mai i kela lau laau i keia lau laau a kaumaha ke kanaka, a pela hoi na kanaka ma kai. Ina he mai alii, he nui no ka nana o ka umuloa. O ka umuloa, he umu kala hala, he umu wehe i ka make i ka anaana ia mai e hai, a e ka hai pule anaana, a make i ke kuni ia e ka hai pule kuni anaana, a loaa iloko o ka hui kuni, a lawe kaamehai, a lawe maunu o hai, aia no nae ke ola a kulike kulana pule kuni me kulana pule kala a umuloa, alaila hemo, a i ole e hemo, o ka make no ka hope.

Eia kekahi papa laau a ka poe kahuna anaana. O ka haihaia; i ka imi ana i ke ola ma na hana okoa, a i loaa ole ke ola, alaila imi ke ola, ma ka haihaia, he nui ke ano o ka haihaia. O ka hoonuu i na mea ino a pau, o ka inu i ka apu auhuhu me ka ipu awaawa me ka akia, i ka opihiawa a me ke kumimi, a o ka hele kohana me ka wehe i kahi hilahila, a kaapuni i ka hale a hele ulala i ke alaloa, a me ka moe ana ma na huina alanui ma ka po, a e ka hoawahia pu kekahi ma ke alanui, a ma na huina alanui a ma ka hale o ka enemi, a he nui na hana diabolo a ka poe kahuna, a he weliweli ka lakou mau hana, a e puka mai no ka uila a me ke ahi mai ko lakou waha mai, a e puoko aku no ka lapalapa ahi a me ka punohu uahi mai ko lakou waha aku, ma ka pono no nae e kokua ai ke akua, a i hewa ke kahuna anaana, oia kekahi e make mainoino me ke kokua ole i ke akua, o ka lele rnua no ka hewa nui e kala ole ai ke akua i ka hewa. Ka papa laau a ka poe kahuna a Lonopuha I ka wa kahiko loa, ua nui ka poe i malama i ka oihana kahuna lapaau, aka, i ka wa mahope mai, ua haalele ka nui o ka poe i malama i ka oihana lapaau, no ka nui ole o ka mai o ka lahui holookoa, a no ka hiki ole mai o ka poe malihini o na aina e, aole mai luku a mai ahulau, a mai lele, a me na mai aai, a mai pala a me ke kaokao, a nolaila, o ka papa kahuna paaoao a me ka papa kahuna anaana na papa kahuna i lanakila mau, a o ka papa kahuna hoopiopio, he papa kahuna hou loa ia, he keneturia a oi ae. I ke au o Kamehameha I, ua hoala hou ia ka papa kahuna o Lonopuha, a o Kuauau ke kahuna o ka mookahuna o Lonopuha, a ua ao ia na 'lii a oia ke kumu i laha hou mai ai ka oihana lapaau, a ua lilo ka oihuna kahuna lapaau i oihana kaulana i ke au o Kamehameha I. (Aole i pau.)