Ke Au Okoa, Volume VI, Number 20, 1 Kepakemapa 1870 — No ka Moi William I o Perusia a me kona mau Kenela. [ARTICLE]

No ka Moi William I o Perusia a me kona mau Kenela.

Oībī, ns pahoe ia ke kaua ma Europa mawaena o Perusia a tat ke aupuni o Farani, ua hoihoi no makou e hoike aku i ke ano o na Moi a me ke kalana kaulana o na Keoela i komohia ma ua hnnuka kaua nei. Mai ka nupepa Barptr's Wtekly mai i loaa mai ai la makou kekahi mau ano moolelo no ka Moi Uilaoia I o Perusia a me kooa mau kenela nui na lokou ka haawi aßa i na ōlelo kauoha a me ke alakai ano nui ana i na koa. E hoomaka no paha kakou me ko Ka Mol WILLIAM I O PeBCSIA. O keia Moi, ua hanauia oia ma ka 1797, a ma ia mea, uaiiiki aku no paha oia i ka kanuhiku kumakolu o kona mau makahiki ; ua ano 300 no kona mau helehelena, a ua hookalauna iho na oho hina maluna o kona poo. 0 ua M"i Uilama ūei ke keiki alua a Frederika Uilama 111, a oiai e ola ana no kona mua aku, ua lilo i kona kaikuaana aku ka noho'na Moi meluna o ke aupuni o Perusia. Aka, ma ka makahiki 1858, ua loohia ua kaikuaana la ona i ka mai pnpule ; e noho alihikaua nui ana nae ua Uilamanei no na puali kaun, a ma ia loohia ana o ke kaikuaana i ka mai, ua hooliloia ua kaikaina nei e noho Poo Aupuni. 0 kana hana mua i kona noho ana ae i Poo Aupnni, o ka hoopau koke ana i ka aha kohinn o kona- kaikuaana, a oia poe kuhina he poe alakai wale no lakou no ka aoao alii ; a knknlu iho 1n oia he ano hooponopono aupuni hou, a ma kana hooponopono ana i aie nui'ai kaholomua ana o ke anpnni Perusia ma konn ano hooponopono aupnni nna. Ma ka makahiki 1861, make ih<> la kona kaikuaana me ka hanau ole i kekahi keiki, ua lilo ae la ua Poo Aupuni nei i Moi no Perosia, mnlalo o ka inna alii Uilama I. 0 na mea ano nui malalo o kona noho alii ana, oia no hoi na pakni hou iu ana mai o na okana £leba, a me kir hoouka keua auo nui i hoo* haahaaia ai o Auseturia. Ua olelo ia o na Moi nei, he kannka hoopaakiki lauon ole ma kana mea e mnnao ai. Ma ka mare ia nna o ua moi nei me kana moiwahiue, ke kaikamahine a ke Duke Nui o Weimara, ua hanau mai hookahi kaiknmihine a hookahi wale no keikikane, ka hunona a Vitoria, a ka Hoilina Moi o Perūsia, PRINCE F£REDERIKA UILAMA. Ua hannu ia ua hoilina Moi nei mi ka makuhiki 1831. I kona hiki aoa nku i ka umikumuhiku o na maknhiki, ua hoouna ia aku oia ma ke Kulanui o Bona. I ka pnu ana n kona mau la hele kuk nui ana malaila, ua

hoihoi-hou ia mai oia i Bereliaa, a ua hoomaka iho la oia i ke komo ana ma ka oihana koa. I kona komo ana iloko oka puali koa, ua hoomaka mai oia mai ke kulana haahsa loa oke koa e auamo ana ika pu. No ka mea, ma oa rala o ka oihana koa, he ihiihi loa, aole o ke kulana alii ann o kekahi, kona mea e noho ae ai i mea ma ke kulana kiekie. 0 ke Keiki Alii ame ke kauwa haahna loa, ua like loa ko laua kuiaoa, koe wule no nae ma ka pii anae like me ke nkamai ana. He maa wa pokole wale no kooa o ka noho ana iho ma ke kulana koa, a ua pii ae ia oia i ke kulana o ke alakai aua i kekahi Oomapani koa ; a mai laila mai konn pii aoa, a hiki i ke kulona o ke keoeia. Ma ka makahiki 1556, ua mareia oia me ke kaikamahme mua loa a Vitona. Ma kona'Lutane!& Kenela a Alihikaua o ka Puali Mahele Alaa, o ua Hooilina Moi nei kekahi 1 komo pu aku i ke kaua ma Schelswif-Hols-tein, a ma ia kaua ana i haule ai kahi aupuni uuku o Denemaka ; a oiai nae, aole oia i komo kukonukoou maoli īloko o ke kaua, aka, ua mahele pu no nae oia i na ino a me na •hoomanawaoui i mahele pu ia.e ia a me konaīnau puali koa, a Ina ia mea' ola i aloha nui ia ai oia e kona poe koa, a ua hai maoli mai kona kulaua hoomaoawanui, he koa io no oia. Ma na hoouka kaua ana ma Auseturia, ua noho alakai hou no oia maluna o ka Puali Mahele Elua, a oia kekahi pu ma ku hoouka kaua nui o Sadowa. O kona hiki ana mai, me kona mau puali koa, i ka wa kupono, mahope iho o ka hoouka kaua ana aku o kona hoahanau ia Ia holookoa, oia ka mea naoa i hooholo i ka hopena o ke kana, e like ai me ke kaua o Wcterloo, mai holopono ole ka lanakila, ina aole i hiki mai na puali koa hou, e kokua mai ai, ika wa kupono. Oiai paha, aole i oi aku ko ua Hooilina Moi nei akamai i ka oihaoa mamua ae o ko kona hoahanau o Prince Ferederika' Kale, aka, o kona moolelo, e hooia mai ana no ia ia iho, he koa wiwo ole, makaukau, a e nee mau ana kona kulana a me koha akamai imua. Prince F£rederika Kalk. , 0 keia Keiki Alii, he keiKi no ia na keka. hi pilikana ponoi o ka Mui Uilama ; a ua ole* loia, na oi ae kona akamai ma ka oihana koa, mamaa ae o kona hoahauau, ka Hooiiiha Moi maoli. Ua haoauia oia ma ka la 20 o Maraki, 1828. £ like me ke ano o na'lii opio Pcrusia a pau loa, ua komo oia i ka oihana koa i ka wa opiopio, aole paha i hiki aku kona mau makahiki i ka umi ; a o kooa makemake ponoi mailoko mai no na mea a pau loa e pili ana i ka oihāna koa, ua ike lea loa ia aku no ia mau mea, ma ka emoole a me ka aapo aoa mai e holomua wikiwiki ma na mea ao ona oihana kula koa. Oka noo--0 ka Ferederika ka Nci, moi kahiko o Perusia, ua lilo la i mau mea nui e hoolilo ia ai e kona mau manao ma na hora noho wale ; a u» eieloia, ua lehulehu wale na manawa ona 1 ao ia aka ai no kona hoolilo i na po lehulehu wale ma ka heluhelu mau ana i ka moolelo o ke " Kaua ooa Makahiki Ehiku " Ua loaa ia ia ka hoohanohano ia ma kc kaua o Dene-. maka, aka, o kona hanohano nui loa, ua lo»a ia ia nia ke kaua o Auseturia. £ hahai ana kekahi mea kakau moolelo kaua, nona penei:

I ka hoomaka ana o ke kaua mawaena o Peru3ia a rae Ausetaria, i ka laakahiki 1866, ua kaheaia aku oia e alakai i ka maheleiuun o na koa Perusia ; a o kona kai koke aku la oo ia i ka paleoa mawaenao Periisiame Au--Beturia, a ma ka la 23 o Inne, ua hala mai la ia ia ka paleoa ; a i kooa Laawi ana i ba olelo kauuha no ka hoooka ana akn malona 0 ka enemi. na haiolelo aku oia i kooa poe koa, peaei : 'E panapana akn kooukoumau puuwai i ke Akua, a o ka oukou mau puupnu maluna o na enemi.' TJa uhaiia mai kana mau hoouka kaua ana me na lanakila aiwaiwa ma Lieheuau, Turnau, Podol, Munoheugratz a me Gitschi«, a ua hoopuehuia aku na euemi iloko o ka okana aina o Bohemia. Ua maopopo ia ia he kulana ikaika ko ka poe Ausfcturia ma na kiekiena mao aku o Bistritz, ua kauoha aku oia i kona hoahanau i ka Hooilina Moi e hele mai e kokua ia ia me ka mahele elua o na puali kaua ; aka, ua hoouka koke aku la no oia me ke kali ole aku o ka hiki mai o kona hoahanau. Ua kaua no me ka.ikaika a me ka wiwo ole ka poe koa Perusia malalo o ua Prince Kale uei; aka, ua maikai a n» ikaika loa ke kulana o ka poe Aueeturia i koho ai no lakou iho, a aole e 1 hiki pono i uao Kale ke lanakila maluna o ka poe enemi ia nuaoawa. Ua hoomau no nae oia i ka hoopaa Uana ana ako i ka enemi ia la ; a i ka aniua la, liiki mai la kona hoahanau ka Hooilina Mui me ka mahele alua. A ia menawa no i ikeia nkn ai ka hoomaka anaahuokapoe enemi e kuenii hope aku malalo o ka hoouko oolea ana aku a ka poe Perusia, a ua hoopihoihoiia na manao o ka poe eoemi, a ua holo puaa aku lakou ma o a maanei, me ke auhee nui. O keia iho Ia ka hopena o ke kaua nui ma Sudowa." Ma keia kiuia hou mawaena o Perusio me Farani, uia i ua Pruice nei ke ulakai auai ka Puali Kaua o ka Muliwai Rine. Barona Von Moltke. 0 ke kola ona Kenela Nuio napnali kana PeruBia, oia no ka Barona Yon Moltke, ke Kenela Poo 0 na 'lii koa tikmti ; ua lionau ia oia i ka la 26 o Okat<iba, 1500. Muhope iho o kona noho ana ma ke kulana oihana i koun mau la opiopio mululo o na pnali kaua o Denemaka, na huawi aku oia ia ia ibo ma ka oihana koa o Ferosia, a i ka 1822, ua loaa

mai ia ia ke kulana Lutanela Elua. 0 kona ano makaukau ma ka noouoo hoonohonoho ana i ke knlana o ke kana e hoouka ai,—ua ike maopopo ia no ia mea niahope, a oole i liuliu wale mahope mai, ua hookohuia oia i Eenela o na puali kana o Perusia. Ma ia kulana ona i loaa ai ia ia, he knhua no ka hoakea ana i kona man akamai ano e. I ka 1635, ua hoounaia oia i Konatinopala no ke ao a me ka kukulu ana i ka puali kaua Turekf>, a ua hookaulana oia ia ia iho ma ka hoouka kaua o ka Sulatana e kue ana i ka Moi o A'gupit», a hoi mai oia i Perusia, me ke kaunaha. i na waiwai o ka hanohano a me ka ike maa ina ano oke kaua aoa. Ua pii wikiviki oia ma na kulana oloko o ka puali kaua, a hiki wale i ka mākahiki 1858, ua hookohuia oia i Kenela Poo o na'lii koa ukali, a ma ia kulana oia i noho ai, a hiki i keia la, a ua hooiilo nui oia i kana mau hana, ma ke kukulu anai na pualikaua o Perusia, ka hoo nohonoho akamai ana i na hoouka kaua, a mc na lawelawe oihana kaaa ma.'<aukau e ae, <• hiki ai ke mnhalo ole ia aku. Akn, o konf akamai niii ma ka hoonohonoho kaua ana, u»< k.ekaua me Auseturiavi:;k!f jnafea* hiki 1866. Ua oleloia aole wale ma kon; akamai i ka imi ana i na wahi e loaa mai a ka lono o na neeu kaua ana a ka enemi ; aki; aole e haule iki ana ia ia kau wahi manaw;. ma ka imi pu ana ī wahi mea e hoopahu-h aku ai i kona poe enemi, a hoohuli mai i k: pomaikai oke kaua ma kona aoao. 0 kon; ano, be kupaa no ia me he pohaku la, a inh ua hoolilo ia kona mau manao ma ka noooo< ana i kekahi hoouka kaua, aohe mea nana >■ hookaulua sku ia ia a hiki wale i ka hookoi--ana, ke maopopo lea loa ia ia, be mau waheholoponoai. Me ke ano • Kenela Herwarth von Bittexfield. Ua oleloid, o keia mea malalo o keia poo. oia kekahi o na kenela wiwo loa ole, a aka> mai nui o na'lii koa alakai o ka puali kau& Perusia. Ua oi aku ka heluna o kona ma makahiki 1 ko Moltky, oiai, ua hanauia oia i ka Sepatemaba 4, 1796. Ika umikumamalima o kona mau makahiki, komo oia i ka oi> hana koa ; a na komohia oia i ke kaua ia an i 0 Farani e na Hui, i ka 1814, « me kekah. mau kaua e ae, a ma ke kii kaua ia ana o k' kulanakauhale o Parisa. 1 ka hoouka kaualua ana mo Schelswig-Holstein i Denemak. 1 ka 1864, ua hoike mai oia i ka lanakila ai waiwa ana malana o na puali kaua o Deneaiaka, a ua hoopauia ke kaua ma ka lilo an ia ia o ke kulana ano hui o ka enemi, oia hoi ka Mokupuni o Alsena, a ma ka aneane an; e anai pau loa i ua puali koa i hoouna iaaki ai i ua mokupuni la e pale mai i ka enemi kpoe Perusia. Ua. noho malie oia mahopo ma ana ke kaua o ka 1866 i kahea bou ia ia i

ke kahua kaua. TJa waiho ia ako ia ia ki' alakai aoai'i'aa puali-kaoa Elebe, a ua-boik( 5 hou mui no oia i kona ano akamai nui a ma kaukau kupono ma ka hoouka kana ana. Oi ' kekahi maloko o ka hoouka kaua kanlana • Sadowa, a e komohia pu hou ana no oia a»: keia kaua e nluaoa mai nei. Ua oleloia, ua paa pono ka Moi Uilama 1 i kana mau keiki elua, a me keia mau kenel» kaulaua nui eloa ; oiai, o lakou, he poe aka mai nui ma na hoouka kaua ann ; a o kekah nae o na mea oi loa ; o keia poe nenela a p:u loa, ua aloha nui ia eko lakou mau tausan koa, a ma kahi o ka lakou mau kauoha e ke na ai, ua kuihe ole lakou i ka holo ana imu», "A inu i ka wai awaawa !"