Ke Au Okoa, Volume VI, Number 19, 25 ʻAukake 1870 — KA MOOLELO HAWAII. NA S. M. KAMAKAU. [ARTICLE]

KA MOOLELO HAWAII.

NA S. M. KAMAKAU.

HELU 38. Eia kekahi mau papa laau paaoao. A ua pili ia mau laau paaoao i ka hanai pakahi ana, aia i ka laau a na makua e koho ai i ka laau hookahi e hanai no ka laau paaoao no ka laua keiki, a ua pili i ka muo, i ka lau, i ka mole, i ka papaa, a ua hiki ke kupele, a ke hoonaha ia laau hookahi no, a ke hoopaa ia laau honkahi no. na'pili maii Ka mno aKai ka 'Pu'akoolaa, nae kona arao, a ka lan, a ka mole, ka Likolehna, ka Puaaloalo, ke Kokio, ka Iliau, ka Hinahina, ka Pauohiiaka, kaPamakani lau nui, a lau liilii,~ka liko o ka Lanio, ka Puaokanakainaikāi, ka Laakahi, i huipuia me kā mno, o Kaunoa. me ka hun, o ka hua pala o ke Kanawo, me ke liko a me ka papaa, 0 ka paa Hala me ka uleule Ab»la, ka liko o ka Makolokolo a me kalau, ka liko Pulaholo a me ka lau, ka pua iue ka hua, a o ka Haloakea. A he nui loa ke ano o na laaa paaoao, mai loko o ke kai a hiki i ka piko o na f mauna, a ua kupouo na keiki mai paaoao a hana hemo. A o ka lauoho no kekahi laau paaoao, ua pili i ke paaoao opulauoho, aia uo 1 ke kupono o ka mai paaoao. Aole pono ke hoopiha wale i ka laau me ke kupuno ole i ke kaina o ka inai, a me ke kulana o ka mai o na keiki o na opiopio, a me ka pili pono ana o ka laau i ka mai. 0 ka ike lihilihi, a 0 ka ike alawa, a me ka ike hana. Oia ka .ike kapooo.ao ke kahuna paaoao, a me ke kahuna ea. 0 ka papa laai» no ka mai ea. He nui na laau kupono no ka ea, i ka wa opiopio o ka mai ea, ua opiopio ka lapaau ana i ka mai ea, ua pili ka mai ea i ka poe opiopio, a ua pili no i ka poe oo ke lele ole ke kuiou o ka ea i ka wa opiopio, a e pau ana ke kileo o ka puu, a e huai aua ka ea i ke poo, a i ka maka, a i ka ihu, a me ke kino a pau ke lele ole i ka wa opiopio, he poohuai, he ihu 010, he m(Ua ,hey«pwpiUu*?■ ke^-pe^lw^iie . alaala, he pahikaokao, na pili mai ka mai tiTālihiai, he pala,.ke"kaokao ka mcri puop'aūliet>era, a o ka e§. ka oai im-.-, nā i hōokipa i a~o ka hoai ana ia (/ka ea, a i ka wa e poi aku ai i ka laau ea, ua hala ka wa kupono, a e like me ka awaawa o ka ea e makeai ke kanaka ia ia, a pela no ka pepehi aua o ka ea i ka lahuikanaka i keia manawa ma kana hookipa • ana i na mai mnlihini awaawa. O ka laau apu ea. He limu kalemakopii, ua like ke ano oia Hmu me ka lau o kepaina nliuli, aia ma nai waipahihi ma ke kuahiwi a ma kahi i iimoa mau 1 ka wai, a waipuna paha, a ma ke kahawai i kahe mau ia e ka wai nni, a e uln no ke kuauna loi kalo i ka wa oa, he pua noko ia limu, he pua ko-la, a he pua leaalena kekahi, a keokeo kekahi, e lawe mai a nui, a o _ka muo ahaawa opiopio ekolu kaūDa, a o ka m&uh ahuawa. ua ki.ia a like me ka mauu hoka awa, a maloko olaila ka limu me ka muo palupalu o ke āhuawa, a o ka ea ine ka ana i wau ia a aeue, alaila) e huipu me ka limu, alaila, e wahi i ka maua ahuawa, a mawaho āe ka laui, a elua wahi like pu, alaila, pulehu i ke ahi me na wahi āpana uala. liilii, aia a moa, a o ka mahu o ka wahi mua, e hookololio akn ma ka maka o ko keiki ma ka ihu a ma ka waha, alaila, e omo ae i ka wai o ka wahi, a e pua 1 ke keiki opiopio, a o ka mana uala aku, a -pela ka lua o ka wahi, a e hana a kualima, a e pau no ka ea huna, ka ea kakua, ka ea mahani, a me ka ea wahi, a ea hoike. Ina he ea no ke kanaka makua, be hana apu ka pono loa. 0 koia mau mea a pau i olelo ia ' he hana apu, a i ole ia he hana kupele me ka poi nala,"a ehoolilo ma ko ano ki inu i ke ahiahi a me ke kakahiaka. O kekahi maw papa laau ea. 0 ka papaa ohia apane, o ka opuu maia iholena, a o ka molo alaulapuloa, a me kekahi mau laau he lehnlehu loal'ka ea pnlakea, a pala ma ka waha, a pala hao paha me ka eha o ka puo, a ua kopono i ka ea, ke hoolaola paha, a i ole ia o ke kale paha. a o ko kohu kukui, a he raea ia e komi ai i ka ea, a e manoanoa ai ka waha. Eia kekahi laau kupono no ka poe opiopio o ka oo i ke koholuo, o na keiki i pili ka mai pa'aoao, he muhee polewa, a muhee makoko ke ano o ke keiki, a ua ku i ka omino a me ka alnlehe a ua kupono ka puupnn a mc ka palapu i ke poo o Ko keiki, a mo ka papaaku i ka monawa o ke keiki, a ua kupono ke paaoao i ka maka koholua, elua no pahu ana, a o ka pau no ia'o ka mai, a o ka helelei no ia o ka puupuu, a pela ka omino. 0 ka hoonaha ana i ka manawa o ke keiki kekahi hana a ka poe hanai keiki, a ina e paa ka manawa, he kumu ia e pii ikaika ai ka wela, a hc pnnin paa ia, alaila, e ponoo pai mau ia ke kopili ma ka manawa, a e hoo-ma-u piuepine ia i ka waiu, a ine ka olena me ka laui, i ole e manliawa pinepioo ke ko-

iki, a pela ka malama aua o kn poe kahiko i ka hanai ana i ka poe opiopio, a me na keiki hoo. oka honhanau ana leekahi mea akamai loa a ka poe kahiko. i na keiki i ka opu o na makuwahine.. 1 ka hapai ana 6 na'lii a me na keiki pnnahele, a hiki i ka hika a me ka walu o na ku, alaila, kii ka hoopahee, he wale mamaki paha, he wale ki-kawaioa paha, ho wale palau paha, a he wale haa paha, alaila, hoohaina pinepine i ka apa ka wahine hapni, o ke ku'mu o keia pahee ana i na wahine hapai keiki, i ole e eha i ka mauawa e hanan ai i ke keiki, a ewaln a eiwa no ko, aole e hiki i me ka eha ole o kā mhknaniiāe i ke "nahn a me na knīfkokb hoii o ka pilikia, a o. na keiUi i hotfpahee ia, aole e ike ka makuahine i ka eha o ka hanau keik'i ana, aole hoi e like me na leo komakeūa e nwe ai me ka pilikia.

Eia ka lua. oka hauai ika lnaa hoohanan keiki, mamua o ka hemo ana o ka ina, aia a hoohainu ia i ka apn, a i ka laau hioohanau keiki, alaila, lilo k«> nahu a' me ke kuakoko hanan keiki i ke kahnna hoohanau keiki, a o ka wahiue hapai keiki, aole e loaa ia ia ke nahu, a o ka hanan wale no o ke keiki ka io ia, a o ka hooponupono wale no,kāna, a o na hoii a me na hookokohi ana o ke kuakoko,. aia maluna oie kahuna hoohanan he hana nui koia me ka loaa ole o ka eha i ka wahine hanau keiki, a oa ike no an i keia poe kahnna a me ka poe pale keiki, aka, he poe kakaikahi loa lakon. 0 kekahi poe kahuna hoohanau keiki, he mau apu no ka lakou a be mau lannahelehele hoohanau keiki no, aole uae e lilo ke nahn a me ke kuakoko ia hai, aka, be oluolu no ka hanan i ke keikj aole hoi he pilikia o ka makuahine, a pela iho la ke ano o ka hoohanau ana o ka poe kahuna hoohanan. oka papa kahuna halw. Oia ka papa kahuna i kapaia, ka papa'kahuna n Lono, a'oia hoi o Lonopuha. He papa kahiko loa keia papa kahnna lapaan, oka haha' i ka mai, a me ke kulana o ka mai, a r,o ka laau ka haaa nui a keia papa kahuna lapaan. 0 ke poo kahuna muao ka papa kahuna haha, o KamakaDūiahailono, a o kja- makamna o ka hoike aoa o kooa ike & me konā4kaoa&i i ka

lapaao. a kona lapaan ana ia Lono, oiā ke -'li» o Kau marr,"nanā iho no i p?hu i kona wawaē, ā; paka ka oo ma'kela aoao o ke kapnai, a o ka popoīo ka laau i nini ia ai, a i ka wehe ana i ka manawa kokoke, aa ola loa, aole he ike ia o ka pnka o ka oo i pukā ma kela aoao, a o ka hāhai koke no ia o Lono ia Ka . makanuiahaileino i keia la hookāhi, a o ka lilo no ia o Lono i kahuna lapaāo, a ua kapaia o Lonopnha ke poomna o ka oihana lapaau, a o ka aomakoa m'oa ia o ka poe kahuna lapaau haha. O ka mua o ke ao ana i ka lapaau haha, he oihana kapu no, a i na he mau kapu kahiko e pili ana i kona mau aumakua alaila, e huikala mua i kona mau kapu a pau, alaila, komo i ka oihana Lonopuha, he kapu ka hana ana, a i kekahi manawa, he uluhale a he mokuhale, a he halelau kahi e ao ai i ka poe haumana. He mau kanawai a he mau rula ko ke ao ana, he ao no a loaa ka ike, a loaa ke akamai, a pili ka aumakua lapaau i ka haumana, ke hoolohe a malama a hiki i ka wa e ailolo ai. O ke ao ana i ka oihana lapaau, a i ka Lonopuha. O ke ao i ka pule ka mua, oia ke kumu a me ke alakai o ka ike a me ke akamai o ke kanaka e alakai ana i ke kanaka e ike i ka lapaau a me ka ike ana i na mea pohihihi iloko o ke kanaka mai, a nolaila, o ke akua ke alakai o na mea a pau, o ke akua ke ola palena ole, a nolaila, ua hilinai na mea a pau e ao ana i kela oihana i keia oihana i ke akua. Aka, aole nae ke akua i haawi i kona mau puali ma ka lani i na haawina like, a e like me ka haawina i haawiia i na kanaka ma ka honua he haawina like ole i kela uhane keia uhane o na kanaka ma ka honua, pela no ka haawina a ke akua i na puali ma ka lani, a ma ka po. O na puali o ka luku a me na puali o ka hoola.

Ma kekahi man anpnni o ka honan aolei kulike ana i ke ola o ke. kanaka, a ua hilinai lakou ma ko lakon ike a- me ko lnkou akamai ma kc ao ana i ka oihaua ike ma ke ao aoo ma na knla lapaan, me ka hopn pb ana i ke kino kannkn a okioki iho i nn io a me na maawe o me na hnnahona o na io, a me ka momoe onn o na kukaa, a me ka pii ana o na aakoko e hooponi i ke kino mailoko mai .0 kona kiowai panwoi e hopnni ana i ke kino o ke kanakn i ke koko ;a pela hoi na aalolo o ke kanaka e holo ana mnloko o na iwi a pnka makalii ae mo ka lahilalii mnwaho o ku ili o ke kānaka mai kona kumn mai o ka 1010 o ke poo o ke kanaka, aolp malaila wale no, 0 ka iwi, 0 na olona, pilali; o na pnn o na konahaa 0 ke nke 0 ka nāan, ua poke ia oloko a me woho 0 ke kanak», a i;a hnli ia oloko 0 nn paukn naau me ka opu a me ka honowa o ke*kaaaka, i ike p«>no ia ke ano o ka lann o ka mai e ola ai, a o kekahi p«e oia poo kahnna lapaao, nolo mn ke alakai ana o ka mnno 0 ke nkna ia lakou, aka, ma ko lakou alnkai ikemaka ma ka imi naauao. A o ko Hnwaii imi ana ika pnpa kahnna lapnau. O ke nkun ke kahna, 0 kn Ina 0 kn pnle, 0 ke ko1n 0 ka papu 0 kn mai, o ka ha, o kn pnpa 0 kn, lnau. oka lima oka pnpa 0 ka make, 0 ke ono 0 ka papa 0 ke ola. {Āole ipau.)