Ke Au Okoa, Volume VI, Number 11, 30 Iune 1870 — Page 4

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

KE AU OKOA.

JNO. M. KAPENA.

LUNA HOOPONOPONO.

HONOLULU, JUNE 30, 1870.

KA AHAOLELO O 1870.

            Mi Kuapuu.

            E ka Paresidena.  O ka la hoouka hope loa ana keia o na olelo a kakou e pili ana no keia bila i lawe ia mai e ka Luna Hanohano o Kohala, no ka hoopau ana mai ka pauku 1417 a hiki i ka Paku 1425 o ke Kanawai Kivila e pili ana i na Haku, a ma na Kauwa.

            E na'lii a me na hoa hanohano ma ka oihana Lunamakaainana, elua mea imua o ka hale i keia manawa, oia hoi, o ka apono aku i ka bila, e hoopau ana i keia mau Pauku, a i ole ia, o ka hoopanee loa i ka noonoo ana ma ka hoomau ana i keia kanawai inoino.  I ko'u noonoo ana i na la loihi a kakou i kamailio ai no keia kanawai, ua hai aku au, sole au i pane ia mai e ka poe nana wau i  hoouna i ka aoao a lakou i makemake ai ia'u e kukulu ai ia'u e kukulu maluna olaila no keia mea e hoopaapaa ia nei, no ka mea, o ua apana la, oia ka oi ma ka oihana mahiai no lakou ponoi.  e kanu ana ke kane, wahine, keiki i ka raiki, aole ma ke ano kauwa, aole no hoi i mahuahua hou ae nei na pono i loaa ma ka aoao a'u i kokua ole ai, nolaila, e na hoa, eia no au ma ka aoao a'u i ku mua ai mai ka hoomaka ana; oia hoi ka hilinai ana i ka bila e hoopau i keia kanawai me ka mana ole i ko hai mea mai.

            I kekahi la ae nei, he haiolelo loihi ka ke Kuhina o ko na aina e, e pili ana i keia kanawai, ua manao au, ua makehewa kona alako ana ia kakou me ke poe la, ua keekeehi iki ia Europa, Beritania, Inia Hikina, Inia Komohaoa, a me na mokuaina a Amerika Huipuia, i huli aku ma kona aoao me he poe ike maka la i ka noho ana o na haku, a me kauwa alaila, malalo o na kanawai e like me keia ke ano.

            E haliu ae no kakou i kahi kokoke, a nana ae i ka hana a keia kanawai ma ne wiliko e ku nei ma kekahi mau apana o keia pae aina kahi a kakou i hoouna ia mai ai, aia malaila, he puka hamama e komo wale ai ka hai wahine a me ka hai kane, a hoomau i ka noho manuahi ana, ua nele ka maluhia o keia hewa ke noho i kahi kuamakahiki ole mahope iho o ka hoopai mua ia ana e kekahi aha hookolokolo.  Ua lilo keia kanawai he opu malumalu no ka poe e hana mau ana i keia, me ke keakea ole ia, aole no e hiki ua haku la ke ninau, no ka mea, ua ae ie ma keia kanawai na kane, na wahine, a me na haumana, a o kona pono wale no kana i manao ma ka mahuahua o ka poe kauwa, me ka ike ole, ua kue i ke kumukanawai, a malaila, ua manopopo e ne hoa, he kanawai inoino keia, a he awahia kona hope.

            Eia hoi kekahi, ke kudala ia nei ke kino a me ka uhane o kanaka ma keia kanawai, no ka mea, ina e haalele ana kekahi haku i kona wiliko, a ua  lilo i kekahi mea, alaila, ua lilo pu no me na kanaka, he oiaio keia, no ka mea, o ka manawa i koe ma ka palapala ae like, a o ka aie paha e kau ana maluna o ke kauwa, oia ka ka haku mua i hoolilo pu aku me ka wili, nolaila, ua maopopo, ua kuuala ia ke kanaka ma ke ano maoli o keia kanawai.  A pehea la wau e ae aku ai me ka nana ole i ka pono o kuu lahui.  A ke olelo nei au, ua like loa keia kanawai me ka moku popopo, aohe ohua e kau maluna ona, aohe mau sela, aohe kapena nana e hookele ia ia, no ka mea, ua maopopo.

            Aole au e koi aku ana ia oukou e hoopau i ka oihana wiliko ma Hawaii nei, ka mea i pii nui ai ka waiwai o ko kakou aupuni, a i pomaikai ai keia pae aina, aka, i oo ole keia kanawai mahope aku, e like me ka mea e pane ia mai nei e kela aoao, no ke kahiko loa o ka paa ana o keia kanawai, oia ka ka mea o hiki ole ai i keia ahaolelo kau kanawai ke hoopau, mai maka'u oukou i na.  Kuhina, no ka mea, eha wale no lakou a i ole ia, ekolu paha, a ina e huli ana oukou malalo o lakou, alaila, e lohe auanei kakou i ke kapa ia mai he pili Kuhina, he puni oihana, a he hoopilimeaai, a pela aku.

            Ke olelo ia mai nei ina ka e pau keia kanawai, alaila, he ilihune ka hope, e loaa i keia Aupuni, aole loa e kipa mai na moku kalepa aole hoi e holo na Kuna ma na awa e ae, no ka ukana ole, oiai e haalele ana ka poe wili ko, a e pau ana na haole waiwai i ka hoi i ko lakou mau aina.  He wahahee ! a ke olelo aku nei au mai puui ia Wahahee, a ke hai aku nei ia oukou e na hoa hanohano, e noonoo nui oukou i keia.  Ina paha oia ko lakou manao maoli, mahope iho o ka pau ana o keia Kanawai, alaila, ua pono loa, no ka mea, o ka hoi no ia o na aina a lakou i kuai ai me kakou.  Owai no hoi ko lakou mea nana i kauoha aku e komo mai ia nei, aole anei no ko lakou makee i ko kakou aina; aole anei no ko lakou makaleho i ko kakou aupuni, a hele ilihune wale mai no lakou, a noho ma Hawaii nei, a loaa na eke dala, alaila hoi,aole anei no ko lakou ike, o keia aupuni ua loaa ia ia ke kulana oluolu loa iloko o keia moana nui, a ke kipa mai nei ko ka Hikina, a me ke Komohana, a ke loaa nei ia lakoa ka noho ana oluolu, no ka maikai o ka makani, a me ke ea o keia mau Ailana, Auhea la ke Aupuni nana o hoowaiwai nei na kanaka o na Aina e, aole anei, o ko kakou Pae Aina?  E hoopau kakou i keia Kanawai, alaila  e loaa auanei he kanawai maikai.  I ko'u manao he Kau Ahaolelo maikai keia i oi aku mamoa o na Kau i hala, a ua oi hoi na kanaka maoli i komo mai nei mamua o no haole, nolaila, ina kakou e hooholo ana i keia kanawai, alaila, ua kaulana kakou, no ka mea he mea nui keia a kakou i hoopau ai, a he mea mahalo ia nae, no ka mea, ua @ no ke noonoo ia, no ka hiki ana mai o ka Iubile.

            Ke olelo mai nei nae Kuhina Kalaiaina, he hiki no ke hoopii ke kuawa ke hana ino kona haku, ae, he hiki no paha,aka, auhea ka nui o ke dala e hele ai i ka hoopii, no ka mea, eha, a elima wale no wahi dala o ka malama, a he huhu paha ka haku ke hele i ka hoopii, e like me keia pake i pepehi mainoino ia ma ka wiliko o Halawa, no kona hele ana e hoopii i ka Lunakanawai, nolaila, e hoopau kakou i keia Kanawai, iloko o ka makahiki Iubile,"E ola e na pio e."

            Mi Martin.

            O ka makamua keia a ka'u ku ana e olelo no keia bila kanawai, he mahalo nui no au i ka bila, aka hoi, mamua o kuu noonoo ana no keia, na hele aku au imua o ka mea nana ka bila, a ninau aku ia ia, mamua ponoi o kona alo a me kona maka, no ka bila, e ninau ana ia ia, e hana ana anei oe i kanawai hou ma kahi o neia mau pauku e manao ia nei e hoopau?  Olelo mai kela, aole, na hoohiki au aole e hana hou i kanawai ma ia wahi, a nolaila wau i hana ai i hoololi ma kekahi mau pauku oia kanawai mai 1417, 1420,  E o'u mau hoa Hawaii e, ua nui no na olelo i hoike ia mai nei e o'u mau hoa o ka aoao makaainana, e olelo ana, he kanawai ino keia, pono ke hoopau no ka mea  he kauwa kuapaa, e no hoa makaainana Hawaii, ua kuhihewa loa kakou malaila, o ka huaolelo kauwa kuapaa, aole like oia me ke kauwa kuapaa, he huaolelo haole ia kuapaa, o ka huaolelo kauwa ia Hawaii nei, he huaolelo maikai no kupono i na'lii a me na iwikuamoo mukipaka, a pela aku, aole ie he huaolelo ino e hilahila ai kakou, aole i oi aku ko kakou ike i ka olelo Hawaii mamua o ka poe nana i hana keia kanawai ma ka hookomo ana i keia huaolelo kauwa, eia na ano kauwa o Hawaii nei i pili iki i ke ino kauwa laepaa, kauwa laepuni, kauwa makawela a pela aku o keia olelo kauwa kuapaa no na aina haole mai ie olelo i hoolike ia me ko na kanaka o Aferika oia kanaka eleele i kuai ia ai me de dala, e like loa me na holoholona, ka lilo o ke ola a me ka uhane pu paha.  Nolaila, e kuu mau hoa e e pono kakou e noonoo mua i mea kupono e pani ma kahi i manao ia ai e oki, alaila, hiki ke oki, aole pono o ke oki me ka loaa ole o ke pani he poe kauka kakou no no makaainana i hoouna mai e oki a e lapaau i na kanawai maimai ina ua ike ia kona ino pono no e lapaau ma kahi i ike ia ka mai, ke mahalo nei no au i ka naauao o no hoa o'u i ku mai nei e olelo ana o keia mau kanawai ka ka mea e hoemi ai i keia lahui a pela mai nei hoi kahi mau hoa, oia ka ka mea nana e hoomoekolohe nei i keia lahui a i hoolilo pu i ka pomaikai o keia lahui i ka poe o waho.  E ou mau hoa Hawaii e, e pono kakou e noonoo no keia, aole pola ko'u manao, i ka wa e ola ana ko kakou Moi Iolani Kamehameha ekolu, i aloha nui ia e na Hawaii, a me ko na Aina e, ua haawi kela i aina noe e Hawaii i wahi e ku ai ko wawae, a nou no ke hewa e Hawaii, i kuai i kou aina ia hai a lilo a piha mai nei ka aina ina malihini, a nele oe e lalau wale ana, no wai ke hewa, no keia kanawai anei, aole loa, nou no e Hawaii, nolaila, e o'u mau hoa e, e nana aku kakoo ina aina Apelika kahi i hookauwa nui ia ai ka hanau, a pela no na pake, aka o oe e Hawaii ea : eia kou mea i emi ai, no ka hana ole, komo lole wale no a hele me ka hookomo i na lima iloko o ka pakeke, aole hana, nolaila, aole holo pono o ke koko, nolaila, aole hanau, aole no keia kanawai, na olelo ia mai nei e ka hoa o Honolulu, no na mai aai, no na kanaka e mai oia hoi ka mai pake, a me na mai e ae, e o'u mau hoa e aole like o ko'o manao pela, o ka mai pake he mai kahiko no ia, ma ka olelo Hawaii he ikikolu ia mai, oia ka mai ola ole i olelo ia ai e ke kumu lapaau o Lonopuna kela alii i ku ai ka wawe i ka oo ma Kiolakaa kahi au i hele mai nei, o Makaninuiahailono ua kumu la, aole keia he mai mai ne aina e mai.  E na hoa e pono kakou e kokua ma ka hoololi a'u i hana ai, me ko'u wahi ike uuku, a na kela a me keia e hoopiha mai me na mea maikai, alaila, lilo i kanawai maikai, he ole loa hoi ka hoopau i keia mau Pauku.  Ua olelo hou ia mai e kekahi hoa, no ke kauwa kuapaa, he mea kue i ke Kumukanawai e na hoa e, aole like loa o ke kuawa ma ke kanawai me ke kauwa kuapaa ma ke Kumukanawai, heaha la ka like o ka moekolohe me ka moepio, heaha hoi ka like o ka moenaha, me ka moeainane aole like oia mau mea, pela hoi ke kauwa, me ke kauwa kuapaa o ke ano nui o ke kauwa he hoa olelo alii no, e nana'ku kakou i na nopepa a kahi hoa hanohano o Honolulu, no ka Moolelo o Pakaa ke kuawa a K Umi, aole o Pakaa ke kauwa he alii no, he iwikuamoo a pela aku, ua mahalo ia no na ano kauwa o keia lahui Kauwa Makalepo Kauwa Makawela, Kauwa laepuni a pela no hoi ka like ole o ka huaolelo Kauwa, aole like iki me kekahi mau ano Kauwa iho he ino iki kaki ano kauwa no ka wa huhu, ia, a pela na ano alii, ua lilo no kauwa ma kahi mau ano a'u i hoike aku nei, he mau kanaka ia  noka wa kai oloa ana o na keiki alii ika wa e amu i'ai no omaka e like me ko na Isalaela a pela hoi na ano Sopa Kuakea aole like ia me na Makaainana ano koikoi, aia ia malalo loa aku, nolaila, o keia mea e hiipoi nui ia mai nei Kuawa Kuapaa o na hoa Hawaii o'u, aole ia he mea like me ko Hawaii nei he inoa ia mai kahi aioa mai, like me na inoa o kahi mau aina o kakou, aia o Kailua na ka kaole ia o Kailua oia ka inoa kahiko, a pela hoi o Honolulu nei na ka haole ia o Hononunu ka inoa ia kakou i ka wa kahika, a pela na ano Alii o kakou ua loaa ko lakou mau inoa mai loko mai o na laau awa o kakou, penei o ka awa Moi, he ku ia iluna oia ka awa Alii, a o ka awa papa, he awa kauwa ia no kona nenee ilalo, a pela no kakow e kuhi hewa nei i keia inoa kauwa a me ke kauwa kuapaa, he like ole, nolaila e o'u mau hoa Hawaii pono e nana pono i keia mau Pauku, mai oki o lilo oe e Hawaii i mea ole, e nana aku, aia a moku keia mau Pauku, me ka panai ole ia iho, alaila e lilo ana kou pomaikai i na kanaka o waho, e like me nei.  E lawe mai no ko Europa i mau kanaka hana no lakou ma ke ano kupakako a lawelawe e hana, e like me Waterhouse, e lawe mai nei ina keiki pelekane, a lilo ia lakou na hana a pau o kona mau Hale Kuai a pela no hoi na haole e ae a pau, auhea iho kau e Hawaii o kou nele wale no koe, nui loa na Lahainaluna i hoi mai a me na kanaka e ae, aole loaa iki o ka lakou hana, aia wale no i ko lakou la poe ponoi, a i  aha kau, e Hawaii o ka nele no, nolaila, ina e kemo keia mau Pauku, alaila, aole i ike ia ae kona hopena, nolaila e nana ae e Hawaii ma na laau e uuuulu mai nei, o na laau haole a pau ua lanakila lakou a o na laau Hawaii aole lakou pela no kakou, ina e moku keia mau pauku me kona panai ole ia mai.  Nolaila, ke noi aku nei au ia oukou, e o'u mau noa, e noonoo a e lawe mai i mau mean maikai no ka hoololi i hoopiha ia a maikai pomaikai kakou, aole nae au e kauwo wale mai ia oukou ma keia mea, aole i pau ko'u mau manao no keia, aka, no ka ano poeleele a ke pololi mai nei paha kahi poe hoa, nolaila, e pau au a e hoihoi ia ke olelo hope i ka mea nana ka Bila, aole e ku hou mai kekahi hoa e ae.

La Hana 37, Poaono, Iune 11, 1870.

            Halawai ka Ahaolelo ma Honolulu, hora 11 kakahiaka, e like me ia i hoopaneeia.

            Mea Hanohano Paresidena P Naheolelua, ma ka noho.

            Puleia e ke Kahunapule

            Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noiia ana ua aponoia.

            Hoike mai ke Komite Waiwai e pili ana no ka olelo hooholo no ka haawina o ka lawe leta o Hilo, Hawaii, no na makahiki elua i hala, o ka Luna Leta o Hilo, o J.H. Coney, (Koni,) ua hana aelike oia me ka mea lawe leta, no ka uka he $40 no ka hapaha makahiki.  Noiia a aponoia ka hoike a ke Komite.

            Hoike mai ke Komite Paipalapala, i ke pai ia ana o ka "Bila Kauawau e hooponopono ai i na Kula Kuokoa, no na wa e kula ai a me ka makaukau o na kumu."

            Hoike mai ke Komite no ka Hoonaanao, i ka olelo hoike e pili ana i ke Kula Hana Lima Hoopololei.

            Noiia e Mr. Kaai, e hooholoia e kapaeia na rula.

            Waiho mai o Mr. Naukana he olelo hooholo, e kohoia e ka hale ka Mea Kiekie W. C. Lunalilo a me ka Hon. D. Kalakaua, i mau haiolelo no ka Iubile, i kulike ai me ke noiia ana ma ka la 15 o Iune, a e kohoia i elua lala o keia komite e huipu aku me na haiolelo i hoikeia.

            Waiho mai hoi o Mr. Aholo he hoololi, na ka Peresidena e koho i keia mau haiolelo, a hookahi ma ka aoao ona'lii, a hookahi hoi ma ka aoao o na makaainana, ninania a hooholoia.

            A ua koho oa o Hon. D. Kalakaua a me Hon. L. Aholo.

            Heluhelu akahiia ka hila kanawai a ka Loio Kuhina, e pili ana no ka hoomakaukau ana i papa inoa a  me ka unuhi ana i na Jure.

            Hapaiia na hana o ka la.

            Hana mua.  Oia ka noonoo ana i ka bila kanawai e hoolaka ai i na lio a me na bipi maikai ma kela a ma keia apana, ma ka heluhelu alua ana, i mau kea e hoolaha ai.

            Noi mai o Mr. Martin, e hooholoia e hoihoi hou aku ka bila ia ia, e hooponopono hou.

            Hana alua.  Oia ka noonoo ana i ka bila kanawai e auhau ana i kekahi hapa o ne lilo i ka poe mea aina i hoopomaikaiia e na alanui, ma ka heluhelu alua ana.

            Noiia a hooholoia, e lilo ka hale i ke komite no ka bila.

            Hon. W. P. Kamakau, ma ka noho lunahoomalu.

            Mr. Kalama.  Ke ku nei au e ninau aku i ka mea nana i lawe mai i keia bila, i ka pomaikai e loaa ana i ka poe mea aina i okiia ma ka holo ana o ke alanui, oia hoi ka pomaikai kaokao.

            Ka Loio Kuhina.  He haina moakaka ka'u a hai aku ai, oia hoi e loaa ana i ka poe mea aina i holoia e kekahi alanui ka pomaikai nui, mamua o ka waiho wale ana aole he alanui, he mea mau keia ua ikeia, o na aina i pili i ke alanui, na oi ae ko lakou kumukuai i ko na aina pili alanui ole.

            Waiho mai o Mr. Kaukaha he hoololi, ma Honolulu, Lahaina, Wailuku a me Hilo, kahi kupono no ka wehe ana i na alanui e like me ka bila, a aole ma na apana e ae.

            Waiho mai la Loio Kuhina he pauku pakui oia hoi Honolulu, ma ka Mokupuni o Oahu, Lahaina a m Wailuku, ma Maui, a o Hilo, ma Hawaii.

            Noiia a hooholoia e hoopau ke komite a ma ke noiia ana ua aponoia.

            Hoopaneeia ka hale, a ka Poakahi, hora 11 kakahiaka.

La Hana 38, Poakahi, Iune 16, 1870.

            Halawai ka Ahaolelo ma Honolulu, hora 11, kakhiaka e like me ia i hoopaneeia.

            Mea Hanohano Peresidena P. Nahaolelua ma ka noho.

            Puleia e ke Kahunapule.

            Heluheluia ka moolelo o ka hale, a me ke noiia ana ua aponoia.

            Waiho mai o Mr. Thompson he palapala hoopii no Honolulu, e noi ana e hoopauia ke dote ana maluna o na waiwai halepule i hookomoia mai iloko o keia aupuni, waihoia i ke komite waiwai a he palapala hoopii hou no no ia apana e noi ana i ke awa, waihoia i ke komite o ka Hoola.

            Waiho mai o Mr. Wahine he palapala hoopii no Koolaupoko Oahu e noi ana e hoonoa ia na ia a ke konohiki a e hooleia ka Pauku 388, o ke kanawai kivila, waihoia a noonoo me ka bila.

            Waiho mai o Mr. Kamakau he palapala hoopii no Palolo Honolulu Oahu e hookaawaleia i puu dala no ka hana i ko lakou uwapo, a e hoakapuia ka nikii ana o na lio ma na auwai a pela aku, waihole i ke komite o na palapala hoopii huikau.

            Waiho mai o Mr. Bihopa he palapala hoopii no Honolulu mai no ona mai a agena o kekahi moku okohola Richmond, e noi ana e haawiia aku i keia hale no ka poho i ka hoihoi ana mai a hiki i Honolulu nei i kekaji mau luina Hawaii he haneri a oi, a e noi ana e uku ia aku no na poino maoli o ka moku i ka ai a me ka lole, oia hoi e $2000, i puhiia ai e ka moku kipi, Shenandoah.

            Waiho mai o Mr. Wahine he palapala hoopii no Koolaupaka.  E no@ ana i $5000, ka uku o na Kuhina no na makahiki elua, waihoia a noonoo me ka bila, a he palapala hoopii hou no no laila e hooemiia ke kuai ana i na laau malalo iho o na laau a ke komohiki, waihoia a noonoo me ka bila.

            Waiho mai o Mr. Kaai he palapala hoopii no Kona Hema, e @oi ana i $10,000, no na alanui oia apana a hiki i Kau a pela aku, waihoia i ke komite o na palapala hoopii huikau.

            Waiho mai o Mr. Thompson he palapala hoopii no Honolulu e noi ana e hoakeia ke alanui mai kahi o Naone a hiki i ka aina o R. Gilliland, a e hookaawaleia i haawina dala no ia alanui, waihoia a noonoo me ka bila.

            Waiho mai o Mr. Naili he palapala hoopii no Koolaupoko, e noi ana e ukuia ka luna lawe leta o Oahu i $12, no ka mahina, waiho ia i ke komite.

            Waiho mai o Mr. Wahine he palapala hoopii no Koolaupoko, Oahu e hoonohoia na 'lii hanau i mau Kuhina no ke aupuni, waihoia i ke komite aina aupuni.

Waiho mai o Mr, Kepoikai he palapala hoopii no Honuaula, Maui e hoopauia ka lunakanawai apana o liala, waihoia i ke komite o na ahahookolokolo.

            Waiho mai o Mr. Kepoikai he palapala hoopii no Koolaupoko, aole e ae ie ko laila luna e hele i ka hoohei bipi, a e hoopaneeia ko laila luna kula, waiho ia i kw komite o no ahahookolokolo a me Hoonaauao.

            Waiho mai o Mr. Kuapuu he palapala hoopii no Waimea Kaui, e hoonoaia na ilina kupapau o na luakini i na mea a pau, a e hoopaneeia ka luna leta o laila no ka hupo, a e hoopa oi ka Luna Kanawai Apana o Niihau, waihoia i ke komite o na hoopii huikau.

            Hoike mai ke komite Paipalapala i ke pai ie ana o ka olelo hoike e pili ana me ke alanui pali o Nuuanu.

            Hoike mai ke komite Wae i ka olelo hoike e pili ana i ka hoopii a J. Haalou, no na dala $148, no kona koena uku lawe leta, a noi mai e imiia keia e ke komite waiwai a e hoike mai i ka hale, i pau ai ke pohihihi noi ia a aponoia ka hoike a ke komite.

            Hoike mai ke Kuhina Kalaiaina i ka loaa o na paahao ma na hana mawaho, i ku like ai me ka olelo hooholo.

No Oahu, $20,327.75.

No Kauai, 1,085.87.

No Maui, 1 766.06.

No Hawaii, 1,200.

            Hoolaha mai ka Loio Kuhina ke bila kanawai e hoomahuahua ai i ka mana o na ahahoomalu.

            Waiho mai o Mr. Kaukaha he olelo hooholo,e hui aku na komite o keia hale, me na luna o na puali koa a me ka oihana kinai ahi, a me no makai, e komo i ka huakai Iubile, a e hookauiia i 50 pu o Puowaina a peia aku, ninaoia a hooholoia.

            Hoolaha mai o Mr. Thomson, he bila kamakawai e ao ia i eha mau keiki ma ke kula kauka lapaau ma ka aina e.

            Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mr. Rice e pili ana i ka  hoihoi i ka hana ana i mau hale hana lole pulupulu a me ka hulu hipa iloko o keia aupuni, noiia a hooholoia e paiia ka bila.

            Hoolaha mai o Mr. Rice he bila kanawai e hoohoihoi ai i na moku o kohola Hawaii.

            His Ex, C. C. Harris Kuhina a no aina e, E ka Peresidena ke ku aku nei au me kekahi mea i pai pono ole ia maloko oka Nupepa P. C. Advertiser, i pili i ka hai olelo ana no na mea e pili ana i ke kanawai o na Haku a me na Kauwa no kou hoopuka ana ae ma ka inoa o ke Akua Mana loa ma ka'u mau olelo ana oia ka mea i kuo nui ia mai ai au, no ka mea aole au i hoopuka i ka inoa o ke Akua koo wale no keia, penei:  Ma ka inoa o ke Akua a me ka pololeo, e ku no kela a me keia mea e olelo e like me kona manap iho, aole  hoi pono e olelo wale ia mai ai au.

            Hoike mai ke komite Paipalapala i ke pai ia ana o mna bila kanawai no na Hotele a me na hele Pahupahu, a e hoololi i ka Mokuna 10 o ke Kanawai Kivila.

            Waiho mai o Mr. Wahine he olelo hooholo e hoohnaia na paahao o Hilo ma ia apana a pau ka wa hoopai, hoihoi hou ia ka olelo hooholo, a e ma ka bila.

            Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mr. Kepoikai e hoololi ai i ke kanawai no ka Papa Ola Hawaii a e hoopau hoi i kekahi mau pauku.

            Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mr. Thompson no ka hoonoho ana i Aha kaapuni ma ka Mokupuni o Hawaii, noiia a hooholo ia a paiia ka bila.

            Hapaiia na hana o ka la.

            Loli ka hale i ka noonoo ana ma ke komite  ma ka heluhelu alia ana o ka bila kanwai no kekahi mau auhau i ka poe mea aina i  hoopomaikaiia e na alanui.

            Mr. Thompson ma ka n oho lunahoomalu.

            Waiho mai ka Loio Kuhina he hoololi no ka bila e kau waleia no keia bila kanawai ma ka apana koho o Honolulu wale nei no a me Hilo.

            Noiia a hooholoia e hoopau ke komite.

            Hoike mai ka lunahoomalu o ke komite a ma ke noiia ana ua aponoiia ka hoike.

            Noiia a kapaeia na rula.

            Waiho mai o Mr. Boyd, he olelo hooholo e hiki mai na hoa o ka hale ma ka hora e 9 kakahiaka o ka Poakolu no ka hele ana no ka Iubile, a e noho no keia hale ma ka Poaha hora 11, kakahiaka.

            Waiho mai o Mr. Judd he hooioli, e hoololi, e hoomaha no na hoa ka Poaha a halawai hou ma ka Poalima.

            Ninauia a hooleia ka hoololi.

            Ninauia a hoojoloia ka olelo hooholo.

            Hoopaneeia ka hale.

La Hana 39, Poaha, Iune 16, 1870

            Halawai ka Ahaolelo ma Honolulu, hora 11 kakahiaka, e like me ia i hoopaneeia.

            Mea Hanohano Peresidena P. Nahaolelua, ma ka noho.

            Puleia e ke Kahunapule.

            Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noiia ana ua aponoia.

            Ku mai ka Mea Kiekie Lunalilo.  Ke ku nei an e olelo hou amu ma kekahi mea i kakau hewaia ma ka Nupepa Aupuni, "Hawaiian Gaazette," ua oleloia na   u i lawe mai he olelo hooholo e hoolakoia na noa i 100 poo leta, ke hai aku nei au, aole a'u olelo hooholo oia ano i lawe mai.  Nolaila, ke manao mei au e hooponopono houia.

            Mr.Laiana.  Ke ku nei ae e like me ka ke 'lii hoohalahala, pela hoi au no na mea e pili ana i ka hoike a ke Komite Hoola, e pili ana i n palapala noi, e pono e hooponopono hooia.

            Mr. Hutchison.  Ke ku aku nei ae no kekshi mea i olelo hewaea e pili ana no ka oiaio ole o na mea i oleloia e ka nupepe haole Aupuni, e keia nupepe "Benete Ponoi," a ua olelo ua nupepe la i na mea oiaio ole e pili ana i ka'u mau olelo, a e like no me ka manao o na mea elua i ku iho nei, pela no ko'u.

            Hoike mai ke Komite Paipalapala, i ke paiia ana o na olelo hoike a ke komite no ka nonaninania ana no ke kanawai e hoemi ana i na mai i loaa ma  ka hookamakama.

            Waiho mai o Mr. Kaai he oleli hooholo, e hoopaneeia ka halawai a ka la apopo, hora 11 kakahiaka, no ka haawi ana aku i ka mahalo i ka aoao hoomana Pope, ninauia a hooholoia.

            Heluhelu akahiia ka bila kanawai a ka Loio Kuhina, e pili ana i ka hoonui ana i ka manao na Ahahookolokolo Hoomalu.

            Noiia a hooholoia e heluheluia ka bila ma ke poo ma ka heluhelu alua ia ana.

            Noiia a hooholoia, e kakau poepoe ia.

            Hoolaha mai o Mr. Thompson, he bila kanawai e pili ana ou ka imi ana i ka oiaio o na olelo a na hoike ma kekahi mau hilia, a he bila kanawai no hoi e  hoololi ai i ka Pauku 1420 o ke Konawai Kivila.

            Hoopanee ka hale, apopo hora 11 kakahiaka.

La Hana 40, Poalima, Iune 17, 1870

            Halawai ka Ahaolelo ma Honolulu, hora 11 kakahiaka, e like me ia i hoopaneeia.

            Mea hanohano Peresidena P. Nahaolelua, ma ka noho.

            Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ka noiia ana ua aponoia.

            Hoike mai ke Komite Waiwai i ka hoike e pili ana i ka palapala hoopii o Honolulu, e hoopakeleia mai ke dute ae na waiwai a me na lako no na halepule i hookonia mai i keia Aupuni-hoike mai e weihoia ka palapala hoopii ma ka papa, ninauia a aponoia.

            Hoolaha mai o Mr. Kepoikai, he bila kanawai r hoololi ai i ka Pauku 996 a hiki i ka Pauku 1003 o ke Kanawai Kivila.

            Waiho mai o Mr. Laiana he olelo hooholo, o ka hana o ka la o ka Poalua a me ka Poakolu iho nei, e lilo oia ka hana o ka Poalua a me ka Poakolu, e hiki mai ana-ninauia a hooholoia.

            Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mr. Rice, e pili ana i ka hoohoihoi ana i na maku okohola Hawaii-ninauia a hooholoia e pai ka bila.

            Waiho mai o Mr. Kaukaha ke olelo hooholo, e kauohaia ke Komite o na Buke Helu, e

Kikoo aku i $3,000, i uku no na hoa o ku hale-ninauia a hooholoia.

            Hapaiia na hana o ka la.

            Heluhelu akolu ia ka bila kanawai e hoonui ana i ka mana o na Aha Hoomalu-ninauia a hooholo loa ia.

            Hana elua.  Oia ka noonoo ana imua o ka hale i ka bila kanawai e auhau ana i kekahi poe mea aina i hoopomaikaiia e na akanui, ma ka heluhelu alua ana.

            Waiho mai ka Loio Kuhina he hoololi, e pili wale no keia bila kanawai no ka Apana Koho o Honolulu a me Hilo.

            Waiho mai o Mr. Kamakau he hoololi, e kapaeia o Honolulu, a e koe o Hilo.  O ke kumu o ko'u olelo ana pela, no ka mea, he ano peelua keia e hoomaka'uka'u mai ana, no ka mea, ua lilo i na kanaka ko lakou mau aina i manaoia paha e okiia i alanui, ua loaa nae ia lakou ma ke ano alodio, a ua uku lakou i ka ke Aupuni kuleana a pau, aka, ma keia kanawai, ua kau houia aku he auhau hou.  Aole no hoi au i ike i ka pomaikai e loaa ana no keia mea he alanui e manaoia e wehe hoi, aka, ma ka hanohano wale no paha o ka aina no ka nue o na alanui-ninauia ka hoololi a hooleia.

            Waiho mai o Mr. Kaukaha ke hoololi, e kohoia na Komisina ekolu nana e wehe i kekahi alanui, hookehi oia poe na ke Kuhina Kalaiaina e koho, hookahi na ka poe nona ka aina, a hookahi na ke Kuhina Kalaiaina a mr ka por mea aina e koho-ninauia ka hoololi a hooleia.

            Nonoi mai ke Kuhina o na Aina e, e hooholoia e kakauia na ae me na hoole.  O ka poe ma ka ae, o lakou ke poe kue i ka bila, o ka poe ma ka hoole, o lakou ka poe kokua i ka bila.

            Poe ma ka hoole.  M. K. P. Kanoa, J. O. Domius, Hon. C. R. Bishop, C. Kanaina, Hon. W. P. Kamakau, H. A. Kahanu, W. F. Hutchison, C. C. Harris, J. M. Smith, S. H. Phillips, H. R. Hitchock, S. K. Kaai, W. T. Martin, W. H. Kaauwai, L. Aholo, D. W. Kaine, C. H. Judd, D. Kaukaha, 18.

            Poe ma ka ae.  D. Kalakaua, D. B. Wahine, G. W. D. Halemanu, G. W. Pilipo, N. Kepoikai, W. Hanaike, D. Kahaulelio, J. Kaluapihaole, S. M. Kamakau, E. H. Boyd, S. P. Kalama, J. Komoikehuehu, J. L. Naili, S. M. Naukana, 14.

            Noiia e kakania na ae me na hoole, no ka hoololi a S. M. Kamakaum e kapaeia o Honolulu.

            O ka poe ma ka ae o lakou ka poe kokua i ka hoololi, o ka poe ma ka hoole o lakou ka poe kue i ka hoololi.  I ka ninau ana, he 8 poe ma ka aem a he 26 poe ma ka hoole, nolaila, ua hooleia ka hoololi.

            Noiia a hoololoia e kakauia na ae a me na hoole, no ka hoololi a ka Loio Kuhina.  O ka poe ma ka ae, o lakou ka poe kokua i ka hoololi, o  ka poe ma ka hoole, o lakou ka poe hoole i ka hoololi.  I ka ninauia ana, he 19 poe ma ka ae, a he 18 poe ma ka hoole, nolaila, ua hooholoia ka hoololi.

            Noiia a hooholoia e kakauia na ae a nme na hoole, no ka hooholo ana i ka pauku me ka hoololi, o ka poe ma ka ae, o lakou ka poe kokua i ka pauku me ka hoololi, o ka poe ma ka hoole, o lakou ka poe kue i ka pauku a ma ka hooloi.  I ka ninania ana, he 18 poe ma ka ae, a he 17 poe ma ka hoole, nolaila, ua hooholoia ka pauku me ka hoololi.

            Noiia a hooholoia e kakauia na ae a me na hoole, o ka poe ma ka ae, o lakou ka poe kue i ka pauku elua o  ka bila, o ka poe ma ka hoole, o lakou ka poe kokua i ka bile.  I ka ninauia ana, he 17 poe ma ka ae, a he 12 poe ma ka hoole, nolaila, ua hooleia ka pauku elua o ka bila.

            Heluheluia ka paulu ekolu o ka bila imua o ka hale.

            Ku mai ka Kuhina Kalaiaina.  Owau ka mea nanai kauoha i ka Loio Kuhina, e kakau i keia bila mamuli o ka'u kauoha, aka, uo ka hoole loa ana ia iho nei o ka pauku elua o ka bila, nolaila, ke nonoi aku nei o ka pauku elua o ka bila, nolaila, ke nonoi aku nei au, e kapae loa ia ka noonoo ana o ka pauku ekolu, a e laweia ka bila mai ka hale mai.

            Waiho mai o Mr. Laiana, he hoololi pakui no ka pauku ekolu,-ninauia a hooholoia ka hooloi.

            Ninauia a hooholoia e hoihoi hou ke Kuhina Kalaiaina i kana noi.

            Noi mai o Mr. Judd, e hapai houia ka noo.  noo ana no ka Pauku 1 a me 2 o ka bila.

            Nonoi mai o Mr. Hikikoki, e hooholoia ka pauku ekolu o ka bila, a e kakai poepoeia.

            Ninauia a hooholoia, e kakauia na ae a me na hoole, o ka poe ma ka ae, o lakou ka poe ae i ka hooholo ana i ka pauku 3 me ka hoololi, o ka poe ma ka hoolo, o lakou ka poe kue i ka bila.  Ma ka ninau ana, he 26 poe ma ka ae, a he 8 poe ma ka hoole, nolaila, ua hooholoia ka pauku ekolu o ka bila ma ka hoololi.

            Noiia a hooholoia e hapai honia ka noonoo ana o ka pauku elua o ka bila.

            Noiia a hooholoia e kakauia na ae a me na hoole, no ka hooholo ana i ka pauku elua, o ka poe ma ka ae, o lakou ka poe ae e hooholo i ka bila, o ka poe hoole, o lakou ka poe hoole i ka bila.  I ka ninauia ana he 23 poe ae, a he 12 poe hoole-nolaila, na hooholoia ka pauku elua o ka bila.

            Ninauia a hooholoia ka Pauku 4 o ka bila, a e kakau poepoeia.

            Ninauia a hooholoia ka Pauku 5 o ka bila, me na hoololi.

            Ninauia a hooholoia ka Pauku 6,7,8 a me 9 o ka bila, a e kakau poepoe ia.

            Noiia a hooholoia e hapai hou ia ka noonoo ana i ka Pauku 1 o ka bila.

            Noiia a hooholoia, e kakauia na ae me na hoole, o ka poe ma ka ae, o lakou ka poe kokua i ka bila me ke kue i ka hoololi, o ka poe ma ka hoole, o lakou ka poe kue i ka bila.  I ka ninauia ana, he 15, poe ma ka ae, a he 17 poe ma ka hoole-nolaila, ua hooleia ke kapae ana i ka hoololi.

            Hoopaneeia ka hale, apopo hora 11.

[ E heluhelu aku ma ka aoao mua.]