Ke Au Okoa, Volume VI, Number 10, 23 Iune 1870 — NO KA AHAOLELO [ARTICLE]

NO KA AHAOLELO

La 31 Poaono, lune 4, 1870. Ealawai ka ahaolelo roa Honolalu, hora 11 k:ik. e like o>e ia i hoopaneeia. Mea Hanohano PeresideDa P. Nahaolelua ma ka noho. Poleia eke kahunapule. Helnheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noi ia ana na aponoia. Hoike mai ke komite o na aina aupuni me na hana hon, he pakni no ka hoike mna a ke komite e pili ana no ka palapala hoopii o Kan, no ke alan>ii a me ka numo a hoike mai na noonoo ke Komite i $3,000, noiia a aponoia ka hoike a ke Eomite a e waihoīa ma ia papa a noonoo pu me ka bi!a haawina $2,500, no na alanni, a c $500, no ka mono. Waiho mai o Mi Kapihe he olelo hooholo, e hanaiia na paahao o fee anpnni me ka io bipi hoa aole me kc kamano, kne ia ka olelo hooholo a hoihoi ia. Hoolaha mai o Mi Eiee he bila kanawai e hoonoho ia i Lanakanawai Apana no Anahola, Kanai. Hoolaha mai o Mi Kaine, e lawe mai ana oia he olelo hooholo e hoololi ai i ka Pankn 20 o ke Knmokanawai, a noiia a hooholoia e waihoia a noonoo ma ka Poaha me na hana i hoopaneeia. Hapaiia na hana o ka la. Helaheln aloa ia ka bila kanawai e hoomaopopo ai i na ona o na bipi a me na holoholona hihiu o Hawaii nei ī knni ole ia. Noi ia a wiahoia ka bila i ke Komite o ka hale e noonoo īa. Waiho mai o Mi Pilipo he hoololi, e kapaeia na hnaolelo ma ka bila kao, hipa, a me ka pnaa. Noi mai o Mi Boyd e haawiīa ka bila ī ke Komite o na Ahahookolokolo, a na ia Komite e hoike mai i ka hale, hooholoia. Kapaeia na rula, a waiho mai o Mi Boyd, he olelo hooholo e hele akn na hoa e nana i ka hookahakaha ana o ka oihana kinai ahi o Honolola ma ka hora 4} ahiahi, hooholoia.

Hoopaneeia ka halawai Poakahi la 6, hoxa 11 kak. La Hana 32, Poakahi lūne 6, 1870. iHalawāi ka. .ahaol elō ma lwra. ' b hoopaneeia. ~ makaoioho. -Eoleia e-ie-K'ahiioapnle ''. - —HeTnijelo-itt~ka-moolelo o~ ka : ker aoi ia ana na aponoia. Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mi. Hikikoki e hoololi ai i ka Moknna 10, Kanawai Kivila, a he mao paaka pakui e pili ana no ka Oihana Hoonaauao, hooholoia e paiia ka bila. Heloheln akahiia ka bila kanawai a Mi Hikikoki e pa_pa ana i na manawa i ka poe mea hale hotele, inu rama, pahnpahn, maika, a hale inu kope e kipaku ana i na keiki bele kula i pipili mau mai ka puka a ka napoo ana o ka la, hooholoia e paiia ka bila. Heluheln akahiia ka bila kanawai aMi Hikikoki e hooponopono aoa i na Kula Kaokoa, a me ka hoonoho ana i ua kumu, a me ka manawa no ke kula ana, hooholoia e paiīa ka bHa. Helnhelu akahiia ka bila kanawai a Mi Hikikoke e kukuluia i halemai ma Hawaii, Maui a me Kauai, hooholoia e paiia ka bila. Hoolaha mai o Mi Judd a nonoi mai e heluhelu akahiia he bila kanawai e pili ana no ka Haawina Hoomaa no ka Moiwahine Kalama. Noi mai o Mi Jadd, e heluhelu aluaia ka bila i keia wa, niuaaia a hooholoia e heluhelu aluaia ka bila, a ua haawiia ka bila e kakau poepoeia. Helnhelu akahiia ka bila kanawai a Mi Kiee e hoonoho ana i Lunakanawai Apana no ka apana o Anahola, Kauai. Hoolaha mai o Mi Kepoikai he bila kanawai e hoololi ai i ka Pauku 768 a hiki i ka Pauku 176, o ke Kanawai Kivila e pili ana no ke koho. Waiho mai o Mi Martin he olelo hooholo e hookomoia iloko o ka bila haawina i $800, e nku aku ia Mrs Brown no ka lapaau ana i na keiki mai a me ka poe mai o ka apana o Kau, Hawaii. Noi mai o Mi Aholo e haawiia ka olelo hooholo i ke komite no na noi dala, a hoike mai i ka hale, hoihoi hon ia ke noi. Noi mai ka Loio Kuhiua e haawiia ka olelo hooholo i ke komite eo ka hoola a hoike mai i ka hale, ninania a hooholoia. Hoolaha mai o Mi Hikikoki he bila kanawai e pili ana no ke oki mare. Waiho mai o Mi Kaukaha be olelo hooho--10 e pau ke kamailio ana a na hoa e ao i ka hora 2, o keia la no ka bila kanawai e hoopau ai i ka Paukn 1417 a hiki i ka Paoko 1425, Kanawai Kivila, a na ka mea naua ka bila ka olelo hope loa. Waiho mai ke Kuhina Kalaiaina he hoolo--11 e hoopauia ka noonoo no keia bila i ke komite o ka hale i keia la, ninauia a hooloia. Noi mai o Mi Tbompson e hoepauia ka

lioopaapaa aua no keia bila ma ka Poalima, ninaoia a hooholoia. Noi mai o Mi Kaukaha e hoihoī hon ia no ua ka manawa ana i hookomo ai ma ka olelo hoohulo. Hapaiia na hana o ka la. Mi Pilipo ma ka noho luna hoomalu. Komite ka hale no ka bila kanawai e hoopan »uai ka Paoku 1417 ahikii ka Pauku 1425, Kanawai Kivila. Ku mai oMi Thompson. Ua manao au na knpono hou no'u e kamailio hon no keia bila a me kekahi mau olelo pane akn i na olelo aka poe e kne ana i ka bila, a e hookahua ana au ma kekahi kahua okoa ae i kamaiiio ole ia e a'u mamua, oiai an e kamailio ana no keia bila i na la i hala, a e hoike aku hoi i ko'n mananio no ke ano o ke kanawai a kakou e noonoo nei. oka muaa'u e olelo ai, oia no na mea a ka luna o Hilo, oiai me ia ka hanohano o ke kam»ilio ana īmna oka hale no keia bila e hoole ana i ka oiaio o na hookahua ana a ka poe i kamailio nui īmna o keia hale e apono akn i ka bila, a ua ili nui ke kaumaha o kana mau olelo maluna o'n iho a me ka Luna o Kohala me he mea la o ka hookaumaha ana o ua Luna nei o Hilo i kana mau olelo maluna iho o'u a me ka mea nana ka bi!a oia ka kana hoike wehewehe ana no ke kanawai a me ka ninau imoa o ka hale, aka, na minamina nae au i ua Luna la o Hilo i kona kuhihewa nui ana ma ia mea.

Noiia a hooholoia e hoopau i ke Komitc. Hoike mai ka Lauahoomala o ke Komite a ma ke noi iaana ua aponoia. Hoopanee ka hale apopo hora 11, kak. La Hana 33, Poalua Icne 7, 1870. Halawai ka ahaoleloma Honolulu hora 11, kakahiaka, e like me ia i hoopaneeia. Mea Hanohano Peresidena P. Kahaolelua ma ka noho. Pole ia i ke Kahunapule. Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noiin ana ua aponoia. Hoike mai ke komite o ka oihana koa i ka oleio hoike e pili ana no [ka haawina he $75, 000 oo ka oihana koa, a noi mai e apoaoia e ka hale i $75,000 no ka oihana koa e like meia'iioi:ookH-biia'"Hajtwnramxn«t:koa ka« maa,hale-koa, aa koa paala ks po& pab: ..'••• --- - j -u hoike e pili ana i na noi no na halemai a me na kauka lapaau mai na apana mai, a hoike mai e noonoo ia e ka hale i haawina no aa kauka lapaau kaahele ma na a e kapaeia ka noonoo ana no ua halemai. Noi ia a hooholoia e waiho ka olelo hoike a ke uomile ma ka papa a noonoo ma ka bila Heluhelu akahiia ka bila kanawai e Mr. Hikikoki e piii ana no ke oki mare, hooholoia e paiia ka bila. Waiho mai ke Kuhina Kalaiaina he olelo hooh'olo e kauohaia ke komite waiwai e imi i ka hooliloia ana o ka haawina o na lawe leta o ka mokuponi o Hawaii a hoike mai i ka hale, hooholoia. Hoolaha mai ka Loio Kuhina e lawe mai ana oia he bila kanawai e noi ana o ke Kanawai Keraima i hooponopono- hou ia, e lilo ia i kanawai no ka aina. Waiho mai o Mr. Mart:n he olelo hooholo e kauoha ana i ka makai o ka hale e hanaia na laka o na pahn a na hoa i mau ki like ole no ke koloheia o na pepa &c., hooholoia. Noi mai o Mr. Laiana he hoololi, e hoolako mai i mau papa kaukau hou, hooleia. Waiho mai ke 'Lii Lunalilo, he olelo booholo e hoolako ia na hoa o ka hale i 100-poo leta pakahi, lipine a me ka upa, a e hookomo ia iloko o na lilo o keia kau ahaolelo, kue ka olelo hooholo i ka rula. Hoolaha mai o Mr. Kepoikai e lawe mai ana oia he bila kanawai e hooponopono ai i ka manawa hana o na kauwa, a e hoopono. pono ana no na hana kolohe ma ke koho balota ana. Noiia a hapaiia na hana o ka la. Ka hana mua o ka la. Oia ka heluhelu akoln ana i ka' bila kanawai e pili ana i ka haawina hoomau o ka Moiwahine Ealama i $4000 no ka maknhiki. Waiho mai ke 'lii Lonalilo he hoololi i $6000 no ka makahiki, hooleia. Noiia a hooholoia e kakaoia na ae me na hoole. Oka poe ma ka ae oia ka hoapoao i ka bila e hooholo loa ka bila, a o ka poe ma ka hoole oia ka hoole loa i ka bila. Poe ma ka ae C. Kanaina, P. Y. Kaeo, C. C. Harris, J. M. Smith, S. H. Phillipa, H. R. Hitchcock, G. W. D. Halemaou, Q. W. Pilipo, N. Kepoikai, W. Uanaike, D. W. Kaiue, E. H. Boyd, S. P. Kalama, C. H. Judd, S. M. Naukana, W. H. Rice, S. K. Kuapua. Poe ma ka hoole Mea Kiekie W. C. Lunalilo, C. 11. Biahop, W. P. Kamakau, D. B. Wahine, J. W. Kumahoa, S. K. Kaai, Asa Hopu, D. Kahaulelio, J. Kaluapihaole, J L. Naili. He 17 ma ka ae He 10 ma ka hoole. Hooholoia ka hila.

Lilo ka hale i ke komite no ka noonoo ana i na auhau holoholona. Mr. J. M. Smitb, Kuhina Waiwai ma ka noho lanahoomolu. Waiho mai o Mr. Hikikoki'he hoololi e auhauia na Kekake a mena Hoki i 50 keneta pakahi no ka makahiki. Ninauia a hooholoia ka pauku o ka bila me ka hoololi. Waiho mai o Mr. Hikikoki he hoololi hou no ka Pauku 6, ma ke kapae ana i na huaolelo mahope aku oka Luaolelo apana. Ninauia a hooholoia ka pauku e like me ka hoo. loli ia ana. -••• •, Ninauia a hooholo loa ia ka bila me.Q!T hoololi, a e kakau poepoe'ia. - Noi ia a hooholoia e hoopau ke komītdXC Hoike mai ka lunahoomala o ke komite, a ma ke noiia ana ua aponoia ka hoike. Noiia a hooholoia e kapaeia na rula i hiki ai ke heluheluia kekahi palapala noi mai ka lunahoomalu mai qo ka hooponopooo ana no ka luhile, e hele aku na hoa o ka ahaolelo ma ka lubile ma ka la 15 o keia mahina, hooholoia. Noiia a hooholoia e hai akn ke kakauolelo o ka hale i ke apono ana i ke noi. Noonoo hou ia i ke komile o ka hale ka bila kanawai e pili ana no ke kuai a hoonoa ana i na kai lawaia. Noi mai ke 'lii Lunalilo e kapae loa ia ka noonoo anr. o ka bila. Hoopaneeia ka hale apopo hora 11 kakaaka. La. Hana 34, Poakolū, lune 8, 1870. Halawai ka Ahaolelo ma Honolulu, bora 11, kak. elike me ia i hoopanee ia. Mea Hanohano Parēsidena P. Nahaolelua ma ka noho. Puleia eke Kahunapule. Heluheluia ka moolelo o ka hale a ma ke noi ia ana ua aponoia. Hoike mai ke Komite o na aina aupuni me na hana hon e pili ana no ka palapa'a hoopii o Honolulu e noi ana no ke kaupaona ana a me ke knmukuai o ka poi a me ke pai ai, j

waiho mai ma ka hoike e waiho ia ka hoopii ma ka papa, aponoia ka hoike. Waiho mai o Mi Boyd, be palapala hoopii 110 ka Oihana Kinaiahi o Honolulu, e noi aoia. e ; npo>Doo ia e .Heluheluakahilaaab7fe& poifeāf, e pilr aba no ka'hoopri£fū"ana, a ~mē ka bila kanawai e hoololi ai i ka Pauku 768 a hiki i ka Pauku 779 o ke Kanawai Kivila. Nioauia a hoopanee loa ia ka bi!a kanawai e hoololi ai i ka Pauku 768 a hiki i ka Pauku 779, o ke Kanawai Kivila. Waihoia ka bila kanawai e pili ana oo ka hoopalan ana ma ka helnhelu aloa ana. Hoike mai fce Komite Paipalapala no ke paiia ana o ka bila kanawai e hoololi ai i ka Pauku 1417 a hikī i ka Pauku 1425 o ke K. Kivila. Hoolaha mai ka Loio Kuhina he bila kanawai e pili ana no ka hooponopono ana i na waiwai o ka mea i make. Heluhela akahiia ka bila kanawai a ka Loio Kuhioa e hoapooo ana i ke Kanawai Karaima i kaoawai no ka aina hooponopono houia Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mi Wahine e hoololi ai i ka Paaku 118 a hiki i ka 121, o ke Kanawai Kivila, e pili ana i na lio kea, hoomoe loa ia ka bila. Hnolaha mai oMi Rice be bila kanawai e kukulu ia i hale hana holu, pulupulo* a lole ma Hawaii nei. Hoolaha mai o Mi Kaiue be bila kaoawai e hoololi ai i ke kanawai no ka Papa Hoopae o na aina e a e hoopaa i ke kanawai no ka hoopae lima hana. Helahelu akahiia ka bila kanawai a Mi Kuapuu e pili ana no na konohiki a me na kanaka aina ole, waihoia e heluhela aluaia a e pai ia ka bila. Hoolaha mai oMi Komoikehuehe he bila kanawai e pili ana no ka hapaha o ko ke aupuni iloko ona ahupuaa ame na ili aina e like me ke kanawai o ka M. H. 1854. Hapaiia na hana o ka la. Hana mua. oka bila kanawai e kauoha aoa i ke Kuhina Kalaiaina e hoonoa a e kūsi i na kai lawaia i na makaainana a paa, Noi mai o Mi Hikikoki e waiho ia ka bila e noonoo ike Komite oka hale. Ninauia a hooholoia e waiho a ka Poakahi. Hana elua. Oia ka 000000 ana i ka bila haawina. Mi Laiana ma ka noho Lunahoomalu. Kuai i na buke no ka waihooa buke aapani, $1,000. Hooholoia. Waihoia ka noonoo ana no ka haawina Papa Ola a hoike mai ke Komite no ka hoola, hooholoia. WaihomaioMi Kalaapihaole he hoololi no ka haawina Halemai Pupule i $10,000, ma kahi o $13,0(10. Noi ia a hoolieloia e waihoia ka noonoo o keia haawina a hoilfe mai ke komite oo ke ola. Kokua Halemai Moiwahine $8000, hooholoia.

Hoohoihoi Oihaua Mahiai a me Hoopae Lima Hana, §15,000, waihoia a noonoo me ka bil& kanawai e pili ana i ka hoopae lima hana. Na Lilo Buro Oihana Wai, $6,000, hooholoia. Na Piula Wai Hou, $4,000, hooholoia. Uwapo hou a me ka hana hou ana i na uwapo, $10,000, hooholoia. Laaai Uwapo Mokuahi Hou, $3,000, hooholoia. Eli ana i ke awa o Honolnlu, $25,000, hooholoia. ; -J6ta,jlilo aku moku..Pele $11,000, hooholoia, &'mouo $2,000, waihoia a noo. ka hoike-a ke komite. Kohoialele, Hawaii, $2,500. ' he hoololi e hookooooia ma kahi o Koholalele, o Honokaa me Honomalino. Nineuia a hooholoia, ka haawiaa lae ka hoololi e like me keia, awa pae ma Honokaa a me Honomaiioo, Hawaii, $2,500, hooholoia. Na lilo hale kukui Honolulu, $15,00, hooholoia. Na lilo kukui o Hiln4oo, hooholoia. Na lilo kukui o Lahaina, 500, hooholoia. Na iilo kukui o Kawaihae 200, hooholoia. Oihana Kinaiahi Honolulo, 9000, hooholoia Waiho mai ke'lii Lunalilo he hoololi i $18000, ao ka Oihana Kinai Ahi o Honololu, hooleia. Waihoia mai e Mi Bojd, e noonoo ia keia | haawioa $9,000, no fca Oihana Kinaiahi o Honolulu me ka palapala hoopii a na luna o ka Papa o ka Oihana Kinaiahi o Honolulu he [ $12,362. | Noij mai ke Knhina Kalaiaina e hooholoia e keia|hale i $123.62, e like me ka mea i nonoin mai e ka Oihana Kinniahi. Oihhoa Kinaiahi o Honolulu $123,62, hooholoīa.

Kela me keia iilo Oih Kelaiaina $15.00, j Oihana Waiwai. Ukii Kuhina, $10,000, hooholoia, Ukq Luna Bnke Hela, 4,000, hooholoia. Uki Luna Date Nui, 6,000. " Hom Luna Dnte, 3, 600. 'l «? . Kawaihae ! '4o0; hooboloiaV """ Luna Dute & Luna Awa Kealakekua 200, hooholoia. Waapa Hale Dute, 800, Uku hoolimalima uwapo, 2,000. hooholoia. Loaa manaoia dala Halemai, 5,000, " Uku o na Lunahelu aole oi i 5 keneta 21,000, hooholoia. Uku o na Luna Auhau, 11,300, hooholoī). Aie lahui e hookaa ia ana, 1,400, " Uku panee Aie Lahui, 22,000 " Kela a me keia lilo Oih Waiwai, 2,000, " Huakai maKaikai a ke Duke o Edineboro 2,841,25. hooholoia. Uku uiakahiki hookaa ole ia e like me ka hoakaka ma ka Papa C, 173 dala hooholoia. Noi ia a hoopaa Komite. Hoikē mai ka Lunahoomalu o ke Komite o ka hale a ma ke noi ia ana ua aponoia ka hoike a noho hou ma ka Poalua. Hoopanee ia a apopo bora 11, kak. La Hana 35, Poaha, lone 9, 1870. Halawai ka ahaolelo ma Honolulu, hora 11 kakahiaka, e me ia i hoopaneeia. Mea Hanohano Peresidena P. Nahaolelua ma ka noho. Puleia e ke Kahunapalo. Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noiia aaa ua aponoia. Waiho mai o Mr. Kahaulelio he palapala hoopii no Lahaina, e noi ana e hanaia ma ke kanawai ka wa hana ona paahana a e hoopii ae ka nku i $12.00 no ka mahina me ka hoolako ia aku i ka ai, waihoia ke komite o na aina aopuni me na hana hoa. Hoike mai ke komite o na palapala hoopii huikau e pili aoa i oa palapala hoopii, ooi mai e waihoia ma ka papa a noooooia e ke komite oka hale. Noiia a aponoia ka hoike. Helnhelu akahiia ka bila kanawai a Mr Kuapuu % pili ana i na laikioi kuai bipi. Noi ia a hooholoia e heluhelu alua ia ka bila ano. Hoihoiia ka bila i ka mea nana i lawe mai. Hoolaha mai ka Loio Kohina he*bila kanawai e pili ana n» ke koho a roe ke kahea ia ana o oa Jure a me ka hoopnka ana i ka palapala kii no na hihia Kivila. Heluhelu akahiia ka bila kanawai a ka Loio Kuhina e pili ana no ke koi aoa i na aie i ka \raiwai o ka mea i make. Heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mr. Laiaoa e hoololi ai i ka Panku 483, me 484, 0 ke kanawai Kivila e pili aoa i ka auhau waiwai paa a me lewa. Heluhelu akahiin ki bila kuoawai a Mr. Kuapou e pili ana i ka hooponopono hou ana Inu kuleaha. Ninauia a hooleia ka bila. Hoolaha mai o Mr Aholo he bila kanawai o hoolilo ai i ka Panku 20, Mokuna 10, Ea> nawai Kivila.

Waiho mai o Mr. Kuapuu be olelo hooholo e kaaohaia ke Euhioa Ealaiaina e hoike mai i he bi ole ia ana o na pn i ka la 31 o lulai, o kela a me keia makahiki a me ke kapaeia ana oia la nui o ke aupuni. Eu mai ke Euhina Kalaiaina. O keia mea he kipu aole ia'u ia mea, aia wale no i ke Kiaaiu» o Oahu, a na hooholo no hoi ka Moi aole e malamaia ia la i la nui no ke aupuai. Hoolaha mai ka Knhina Ealaiaina he bila kanawai e pili ana i ka laikini nn ka lawe ana i na mea make, a me ke kanawai e hoololi ai i ka Pauku 54, Eanawai Eivila. Hoolaha mai o Mr. Kuapuu he bila kanawai e piii ana i ka hoololi ana i ke kanawai no ke kuai bipi. Waiho mai o Mr. Naukana he olelo hooholo e kanoha ana i ke Euhina Kalaiaina e pili ana i. ka loaa o na hana a na paahao, mawaho o na hana aupuni, hooholoia. •"Noiia a hooholo ioa ia ka bila kanawai e pili ana i ka auhau holoholona. Hapaiia na hana o ka la. Hana maa. Oia ka noonoo ana o ke komite o ka hale, ka bila kanawai e hoololi ai i ka Paukn 20 o ke Eunaukanawei. Mr. Kaauwai ma ka noho lunahoomalu. Noi mai o Mr. Hikikoki e hoohokia e keia hale keia hoololi a e hookomoia iloko o ka moolelo o ka hale. Noi mai ke Kuhina Waiwai Smith, ke nonoi ako nei au i ka hale e kapae loa i ka noonoo ana i keia bila, no ka mea, aole keia o ka moa o ka nana ia ana o keia Panku 20, 0 ke Kumukanawai, na ninauia no keia mea imua o na Lunakanawai Kiekie, a ua hoike mai lakou, aole i kue keia pauku i ka noho ana i hoa o keia hale na lunakanawai o na Ahakakauole. Ku mai o Mr. Kankaha. I ko'u manao aole paha i like ka manao o ke Kuhina Waiwai ma keia bila e like me ka manae o ka mea naha ka bila i lawe mai, aole au e olelo ana no ka Mea Hanohano W. P. Kamakau, no ka mea, aole oia he lunakenawai no ka ahakakau, ua noho mai oia iloko o keia hale ma kona ano he alii. Eia kau ina e bele mai na Lonakanawai apana i keia hale, be mea ia e hoopilikia ana i na loio a me ka aoao ana 1 hiliuai ole mes, e oTeld mai aaa no (Hat r na lakou ao r iutb ke kanawai ik la^.keiabil£;''/f• ; ' Ka.mai o JSdr. Kajo6. Owao-ka roes nana i lawe mai i keia bila, no ka mea, ua hoakaka ia ma ke Kumnkanawai ekolu maea noi, oia hoikeia, Mana Kau Kanawai, Mana Hooko, a me ka Mana Hookolokolo. Ke ike nei kakoa o kekahi o na hoa o ka mana hookolokoio eia oia iloko o keia halemake ano he hoa no ka aoao alii. Nolaila, ka'u mea i - manao ai oa kue keia i ke Kumnkanawai, a nolaila au i manao ai e pono ke hoololi. En mai o Mr. Laiana. I ko'a manao he mea nui keia na keia hale e noonoo pono ai, no ka mea, ua pili pono keia i ka noho ana 0 keia hale a be mea pono loa ma keia wa ka hoomaopopo ana ina ua kupono i na lonaka* nawai o na aha kakau ole e noho i hoa no keia hale. Ku mai ke Kuhina Kalaiaina. I ko'u manao he mea pono e kapae loa ia ka noonoo ana i keia bila, me he meala o ka makemake wale no-o ka bila no ka papa ana i na lunakanawai Hoomalu a Apana paha, aole e liio 1 hoa no keia h»le, i ko'u manao »na he pono ia mau lunakanawai ke hele mai i hoa no keia hale, malia paha ua hilinai nni na maka-ainana-oia wale no. (Lmakanawai Apana, a ka mea kupono oia apaba e hele mai, a aole paha e loaa ana he mea kapono. Nolaila e pono no ke koho ana i na luna" kanawai i man hoa no keia hale. Ma ke Kaa Ahaolelo o ka M. H. 1864, ua kue ia no ka noho ana o ka Hon. W. P. Kamakau iloko o keia hale, i ka nioauia ana i na lunakanawai o ka Aha Kiekie, ua hoike mai lakou ua kupono no ka noho ana i hoa no keia hale. Mr. Kaluapihaole. I ko'u manao ua knpo--00 loa ka hoololi o ka Pauku 20 o ke Kumakanawai a ka laoa o Moloka; i lawe mai nei, no ka mea ua ike maopopoia keia ma ke Kumukanawai no na mana ekolu, a ua ike no au 1 ke ino o keia ma ko'u apana i hele mai ai no ka pono ole o ka hana a kekahi o na mana hookolokolo. Nolaila ke kokua nei au i keia hoololi. Mr Halemanu. I ko'a hoomaopopo ana i keia hoololi ke manao nei au oa kupono loa keia hoololi, oo ka mea, ina e hele mai ka lanakanawai o kekahi apana i keia hale, owai la ka mea nana e malama i kona apana. a nawai e hoopaka na palapala hopu a me na mea a pau e pili ana i kana oihana. Mr. Hikikoki. I ko'u manao ana i keia mea, ke manao nei au ua hemahema na aoao elua, aole no he mea kapono ka hoololiloli wale ana i ke Kumukanawai ke ole he mea nai pilikia no ka lehulehu, a aole no hoi kakou i ike i ka pilikia o kakou i na lunakanawai i hele mai iloko o keia hale, no ka onea ina e papaia na lunakanawai alaila e papaia no oa makai a me kekahi mao mea i pili i ka

ke aupuni haoa. Mr. Nahaoleiua. Se ba nei ea e kokna aka i ka manao o ka luna o Hilo, no ka mea 0 na lunnkanawai apana he mau palena ko lakou i hoikeia ma ke kanawai, a aole i like me na lunakanawai o ka Aha Kiekie &me na Aha Kaapani, nolaila ko'a manaoanae kapae loa ia keia bila e hoololi nei. Mr. Eamakau. Owan kekahi mea i manao e hoole i ka hoololi ana i ke Kumokanawa l no ka mea he mea nui ke Knmukanawai he mea paa loa ia he ala paa ma Beritania ka, he mea paa loa ke Kumukanawai aole e !iiki ke hoololiia, a ke mao nei ia Komakanawai a hiki i keia wa no na makahiki eono haneri a oi ae. Mr. Eaapna. Ee ka nei ao e kae i beia hoololi ana i kekahi paoku o ke Kamukaaawai, me he mea Ia o ka niaoao o ka'mea nana 1 lawe mai i keia hoololi, oia no ka ae ole ana'ku i na lunakanawai mai lona e hiki ilalo aole e pono e noho iloko o keia hale, i ko'a' manao ana e pono no ke kanawai e waiho pela e like no me ia e waiho nei, ua pono no ina lunakanawai o na aha kakau ole e Dobo mai iioko o keia a nolaila ke manao oei an e hoole loa ako i keia hoololi. Mr. Kankaha. Ma keia mea e kamailio ia nei aole i like ko'a manao me ko ka luna o Hamakna i olelo iho nei, i ko'n manao ana e pono no ia kakou e hooholo ae i keia olelo hoololi a waiho aka na keia kau ahaolelo ako e hoopaapaa, a i hooko ia e kekahi kan ahaolelo aku e hiki mai ana. Mr. Kalama. 1 ko'o manao no keia mea ke kokua no au i ke Kamukanawai e like me ia e waiho nei, e like no me ka ke Kīaaina i olelo iho nei, o na lanakanawai apana aole lakou he mau Innakanawai olelo paa e like me na lanakanawai e ae. Mr. Pilipo. Ke ko. nei an e kokna i keia hoololi, no ka mea, ma ka hoomaopopo ana, aole kopono i ke kamana lawelawe i na hana a kaamala, pela no hoi na lonakanawai i ka aha kan kanawai, i. ko'a manao maoli aole he kapooo i ka poe lunakanawai e hookomo i ko lakoa manamanalima iloko o ka aha.kao kanawai, a pela au i manao ai e hooholo kakon i keia olelo hooholo i keia manawa a na ke kan e.akn e-iiiki .mai ana o " Hoike mai ka lanahoomala o ke Komite, a ma ke noiia ana ua aponoia ka hoike. Hana alaa. Oia ka noonoo ana ika hila kanawai, e hoololi ai i ka Paoka 527, a me ka 530 Kanawai Kivila, ma ka heluhelu alaaia ana e pili ana i ka wehe ana i na awa ka moka, a ua waihoia i ke komite o ka hale. Mi S. M. Kamakan. Ke kn nei au e koe loa i ka hila, no ka mea o ke awa e manao ia nei oia hoi o Kaaloalu ma Kan Hawaii he awa ino loa keia he haiki, a aole no e kn ana na moka okohola a kalepa ma ia wahi, i ko'a manaoe aho ka wehe ana ia Kahului a me Koieie, he maa-awa kupono loa keia, a o alualu be awa ino keia aa a panoanoa no hoL Mi Martin. Owau ka mea nana i lawe mai i keia bila, he 17 ka noi o na makahiki aa i nobo ai raa ka Apana o Kau, a ke hai ako"%ei aa o Kaalaalu oia kekahi awa maikai loa ma keia mau pae moka. a aole he mokn a waapa i poino ma i« awa, a oa manao nai ia e wehe ia ia awa i mea e ko ai na moku papa a me kekahi mau mea e ae e pono ai na makaainana oia wahi, nolaila ke nonoi aku nei au e apooo kakou i keia hila. Ninaoia a hoole loa ia ka hila. Hana ekolu. Oia ka ana ika hoololi ana i ka Paakn 870, o ke Kanawai Kīvila ma ka heluhelu aluaia ana. £ pili ana i kahi e noho ai na Ahahookolokolo Kaapooi. Mahope o ka hoopaapaaia ana o ka hila. Ninauia a hooholoia e hoomoe ka bila ma ka papa. Hoopanee ka hale apopo bora 11 kak. La Hana 36, Poilima, lūhi 10, 1870. Halawai ka ahaolelo ma Hooolulu, faora 11 kak e like me ia i hoopanee ia. Mea Hanohano Pareaidena P. Nahaoklaa ma ka noho. Poleia eke Kahooapnle. Helnhelu ia ka moolelo o ka hale • ma ke noiia ana aa. aponoia. Hoike mai ke Komite Paipalapala i ke paiia ana o ka olelo hoike a ke Komite Oihana Koa. Waiho mai o Mi Jodd, he olelo hoohol» e haawiia i hapalna bora no kela ame keia hoa e kamailio ai no ka 000000 ana i ka bila kanawai e hoopau ai i ka Panko. 1417 • hiki i ka Paukn 1425, Kanawai Kmla imna o ka hale i keia la, ke hapaiia na hana o ka 1», • aole e papalaa ke kamailio tna a kela hoa keia hoa, ke ole e ae ia e ka hale. Ninauia a hooholoia ka olelo hooholo. Helohelu akahiia ka bila kaoawai a Ui Aholo, e pili ana i-ka hoololi ana i ke kanawai e pili ana no ka hooponopono ana i ka Oi> hana Hoooaalao. Hoolaha mai ke Kohina Kalaiaina be bila kanawai e hoololi ana i ke kanawai • pili ana i ka lanlaha ana o ka mai lepera, a me ka hoololi aoa i ke kanawai e pili ana I na mai pupale.

Heluhelu akahiia ka bila kanawai a ka j Loio Kohioa e pili ana i na palapala kii bihia waiwai, noiia a hooholoia e paiia ka biia. Hoolaha mai'o Mi Kaukaha he bila kanawai e hoololi ai i ke kanawai oo aa ae iike me na Haku a Kauwa. Hooloh» mai o Mi Pīlipo he bila knnawai e hoololi ai i ka Pauku 52S o ke Kanawoi Kivi'a. Hapaiia na haaa o ka la. Oia ka aooooo ana ms ka hale i ka i>ila kanawai e hoopau ai i ka Pauku 1417 a hiki i ka Pauku 1425 o ke Kanawai Kivila, no na Haku a me na Kauwa. MiThompson. E like me na mea i hooholoia iho oei e pili ana i ka olelo hooholo, ua eiinamiaa nui au i ka loaa kupono ole ina hoa ka wa kupono e pau pono ai na olelo a me ka manao i ka hoike aku, e like no hoi me a'u i nele ai i ka unuhi ole ana i ka'u mau olelo i kela ia aku nei i hala mamuli o ko'u kue ia mai no ka'u hoopuka ana ka he mau olelo pili kino. I ko'u manao ana a me ko'u hoomaopOpo ana, aole au a o na hoa e koku-! ana i ka bila i hele aku mawaho o ka palen;: kupono, e like me ka poe kue i ka bila, no ka mea, na lakou i olelo mai i na rnea pili kino a pili no hoi i ko'u noho iloko o keia hale, a oia ka'u mea i ku ai e pale aku i ka oiaio ole oia mau mea i hoopuka ia mai. Mamali o kekahi mau mea i pane ia mai, ua ku pololei paha ia i kuu olelo ana i ka lawelawe ana o na lunakanawai apaua a hoomalu koe ka lanakunawai hoomalu o Honolulu, he mea oiaio paha ia, he kuleana ko kekahi mea e pale mai i ka'u man olelo, oiai, e pili pono ana ka'u mau olelo i ka hoahanau aole au i hoino maoli aku i na lunakanawai a pau. aka, ua olelo au no ke kanawai, no ka mea aole e pono ke kanawai ke lawelawe ia e ka mea i malihini a i ike ole i ke kanawai, aole wale no hoi uia wale no, aka, ua oleloia mai no ke ano palupalu ka o ka ike oia Ka mea i owe ai, he oiaio no paha ia, aole no au i ao ia iloko o kekahi kula loio, malia paha o ka hoahanau e noho lunakanawai nei o ka mea i pane mai ia'u ka i ao ia i ke kula loio, aka, owau ua ao ia no au ma ke kanawai ina kekahi ano e ae, a nolaila e na hoa, ua lohe no oukou i na oielo a pau i hoopuka ia mai e kela aoao ka aoao kue i ka bila, ua liio nui ka lakou olelo i ka hoino i keia a me keia hapa nui o na elelo i hoopuka ia e a'u a me na hoa e kokua ana i ka bila aole nae i wehewehe pono mai i Ke aoo o ke kanawai e manao ia nei e hoopau. Ua lohe no oukou i na oleio a paa a ke Kuhina o na aina e, i olelo ai, a ua hoopuka mai no hoi oia i ke kohn ole ia'u a me kekahi poe e ae ka manao ana e hoopau, no ka mea, aole i loaa ia'u ka waiwai nui maloko o keia aupuni, a ua hoohiolo ka i ka pomaikai maoli o ka poe waiwui iloko o keia aupuni, a e na hoa, aole au i heie mai a pela no paha oukou a pau e hilinai ana ma ka aoao hookahi wale no a haaleleu kekahi aoao oia hoi ka poe hune'na kanaka nana kakou i hoouna mai ia nei e imi i pomaikai kaulike, a eia no hoi kekahi aole loa ao i lohe hc mau olelo maopopo mai ia ia mai, ke Kuhina o na Aina e, kona manao maoli no keia kanawai, ke kue a me ke kue ole i ke kumukanawai, oiai, he loio no hoi oia, aka, ua kauhihi aku ma o a maanei kana mau olelo ana, aoie no ka mea e pili ana i ke kaoawai. £ like no me ka'u oielo ana mamua, o keia kanawai e waiho nei ua kue maoii no ia i ke kumukanawai o kakou, no ka mea, ua haawiia i ka Moi mamuli o ke kumukanawai ka mana e kala i na hewa Karaie hiki i ka Moi ke kala, he oiaio paba he pono Kivila keia kaoawai, aka eia ka mea i like ole, o ka hoopaahao ia o ke kauwa, a ua lawa no paha ia oukou ia mea e na hoa, oiai ua kamailio oni aku no au ia oukou i keia mea i kuu olelo ana mamua no keia mea. Eia kekahi e na hoa, a ua palapala ia mai no hoi ia'u e kekahi loio Hawaii maoli a he kanaka ak&mai no hoi oia, i ka hanaino ia ana o kekahi pake ma ka apana o Hilo, ka apana i olelo mua ia e kekahi o ko laila luna he lanakanawai kupono no ko laila, o ua pakē la au i olelo ae nei, ua nakiikii ia kona mao lima i ke kaula a paa hukiia a nneane e lewa ioa ae ka wawae, ua kau ua pake nei no kekahi wa loihi, a hookuuia ilalo, a o ua pake nei ua hele aku oia e hoopii imua o ka lunakanawai hoomalu o Hilo no ka hanaino 0 kona haku hana mahope a hoopii aku i kekahi hewa i kuhi wale ia aku i. ua pake la, a oa hopuia ua pake la, hookolokoloia oia a eia paha oia tna ka halepaahao ma Kawa i keia wa e noho nei, pehea keia e na hoa. kupono anei keia a na lunakanawai 1 hana'i ? Oiai na ka pake ka hoopii mua aoie nae i ae ia mai, a he hope ka ka haku hana hoopii, aka, ua hookoia kana, pehea la ke ano o keia hana a kekahi o na iunakanawai i haawiia mai e kona hoahanan no kona hooko oono i ke kanawai. Hoomaha ka hale he 15minute a noho hou. Hoomaka hoo ka hana i ka hapalua hora I. Mea Kiekie- Hutchison Knhina Kalaiaina. E ka lunahoomain e hoomaka ana au e kamailio uuku, oiai, he nui paha na hoa i koe aole i olelo, a e olelo aoa au i na mea i hauie'mai mai ka waha mai o ka Luna o Honolulu, a e like me kana mea i olelo ai i ka la aku nei i haia no na mea pili kino, a mamu-li-oia mea e hahai aku ana au mamuli o kaaa ala i heTe mua ai, oia hoi ka olelo ana mai aole he oiaio o na mea i olelo ia e Ueia aoao a me he mea la e kapa mai ana he hoopunipuni.. (Pane mai ka Paresidena, i ka wa e nooooo a hoopaapaa ia keia bila imua o ka haTe, aole e pono e hoopuka a kamailio i na mea pili kino, a oa papa loaia-ia mea e na rula, e like me ka hoike ana a kekahi kanaka akamai no na rula o ka ahaolelo.) E ka Paresideaa, o ka'u mea mua e olelo ai oia hoi keia he mea kupanaha ka hiki oie ana mai o kau wahi paiapala hoopii imua o keia halee hoopau i keia kanawai, aka, he mau hoopii waie no no ka hoololi ae aole nae no ke hoopau ana, e aho iki paha kahi nlelo e pili ana oo ka hemahema o kekahi mau lunakanawai, pela io paha, no ka mea, aole no paha e maopopo loa na olelo a pau o keia kanawai, aka, no na mea a pan e pili ana i ke kanawai o na hako a me na kaowa ua olelo nui ia mai no ka hoopai paewaewa, ina hoi na hoopai ia pela, heaha la ke kumu i hoopii ole ai a lawe mai lakou ia naea, no ka mea, he mea nni loa ia, aka, aole paha peia ka oiaio, ina io paha pela, ina la ua hiki mai, aka, na like no paha me ka mea i olelo ia, i keia makahiki wale iho nei no ka ikaika ana, a me he mea la ua ala nui mai keia manao no ka hoopau ana no ka pono pili balota wale 00. Ua.hoikeike nui ia mai ia oukoa no Wailnku a me Lahaina, ke hai aWnei au ua ike no ka poe o Waiiuko ua oi ae ko lakou pomaikai i keia wa mamua o ka wa he mau lau iniko a mau lan pu wale no, a nolaila, aole no i oiaio oa olelo i haiia iho nei, eia hoi kakahi ioa ua hoole lakoa i ka hookanwa ana

i na kanaka maoii, alaila, no liea la hoi ka ulu ana mai o ka manao e keakea i ke aupuni i ka hoopae lima hana, aole anei keia he hoike e pili wale ana no i ke koho b.ilota, he mea kupanaha loa keia i ka nana aku, ua kokuu nui ua poe nei e pono no e hele mai na hana lima nie ke kokua ole aku o ke aupuni, he inea keia i maopt - < i \ kakou, aole e hele mai ana na lima pnali. t i o na aioa ia nei e hnna, ke loaa mua oie ia lakou ka ike ana i ka uku a one ka maopopo o kahi e noho ai. Ua ike no oukou maloko. o na napepa e pili ana i na halawai ma Honolulu nei, no ka hoopae lima hana, ua hooikaika loa ua poe nei ma na olelo ana a me na hoolaha ana i mea e makemake nui ia mai e na makaaiuana, aole no he oiaiu ka luna o Honolulu i olelo ai no ka makemake nui ia ona e na kanaka ka mea i kohoia ai, ke hai aku nei au aole pela, no ka mea o ko lakou baiota heokahi me A. f\ Judd, (Alapaki) a aa h*ule oia, o ke kumu i komo ai, no ka lehulehu o na balota i komo ai kona inoa ke kuma i koho la ai OU'. Ua olelo ia mai e ka luna o Honolulu, ua kue ka keia kanuwai i ke Kumukanawai. a ua hai mai i ka iaoa o kekahi mau loio kauiana a j;kamai, oia o Storer m», a me kekahi mau loio akamai e ae i ko lakou manao no ke kue a kue ole i ke Kumuknnawai, i ko'u ike ana oiai aole no he loio ka'u oihana, he mea makehewa ke kii ana aku i na mana<i o ka poe o kahi e oiai he poe loio akamai no maanei, apeia no hoi me ka Lunakanawai Kiekie Allen, oia no kekahi loio akamai loa, a o kana oihana mua ia, aole uae oia i olelo ua kae keia Kanawai i ke Kumukanawui, a peia no hoi ke Kuhina o na Aina e, ke kumu nana i ao i keia mea he loio, a he ioio no hoi kana oihana m«u, ua hoike mai oia aole i kue i ke Kumukanawai, a pehea la e hiki ai i ka luna o Hiruoiulu ke olelo pela ua kue i ke Kumukana wai Ano e ka Peresidena, e hoomaka au e kamailio aku no ke kanaka i hoopaaia malalo o ka aelike i kamailio nuiia mai e ka luna o Honoluin, a eia hoi ua aelike la imua o ka hale i keia wa. Eia ma ke kua oua palapala aelike kahi i kakaaiai e ka lunakanawai Apana o Koolaupoko, a ua hoike poloiei ia. o ke kumu o keia mau hoopaa ia ana no ka mahuka o ua kauwa nei aiai kona haku hana mai, pehea keia e ike no oe e ka Peresidena aole i uui na ia i haus ai o ua kanaka la mu ka hana i kepaia ai, aka, ua hoopaamma kahi paa o ke aupuni no kona kolohe mau i kona haku, a o ua kanaka nei no hoi ua holo aKu eia iloko īho nei o na makahiki ekolu i ka Aina iepo manu, a aole i like me ku ka luna o Honolulu i noke mai ai i ka haanui, o ua kanaka nei, ua noke ia oia i ka hoohanaia maloko o ua aelike nei, a e ole ka hoopiiia ana, hookuu ia ai, no keia mea, aole aoei oukou e na hoa e noonoo iho aole he oiaio o na oleloia ana no ua kanaka nei, ina ua nele ka oiaio o na olelo no ua kanaka nei, aiaila, ua nele ka oiaio o na olelo a pau no ka pono o ka hoopau ana i keia kanawai. Heaha la ke kuleaaa o kakoue keakea nui ai i ka har.a ana o na kanaka ma ka aelike malal» o keia kanawui, oiai e imi ana no i na pono ola kinoa aole no hoi i hoopilikia mai i ka lehulehu, aole anei i loaa i ke kauwa he pono kaulike loa e iike me ka haku hana mamuli o keia kanawai? Ke hai aku uei au ua loaa no. He mea kupanaha no hoi keia ika ike ana ; na kakou e kamailio ke ino o ke kanawai e waiho nei, oiai aole kakon he poe kuamakahiki, aole nae be kamailīo a be hoopii mai na kauwa hona mai oiai o lakon ka poe maoli i ike i ke ino a me ka pono, a aole hoi kakou, aka ua iawe e nae kakou ia kakou ka hana a ke kamailio, nolaila ke nonoi aku nei au i na hoa a paa loa, e Kapae ioa kakou i kaia bilo. Mr. Kaukaha. Ma ka noho ana iho nei o ka hale e noonoo i keia bila kanawai e pili ana i na Haka Kauwa, ua maopopo ia'u na mea i kamailio ia mai kela aoao mai, ka aoao hoi enu ana ika bila. Oia hoi na haalele lakou i ke knmu hoopaapaa, oia hoi o ke kakau poepoe ia o keia bila ame ka hoopanee loa ia. Aka, ua nahae ae nei na mea e hoopaapaa ia nei ma kekahi lala okoa. Oia hoi na mea pili kino a me na mea e pili ana i ka palapala I kepa i laweia mai, mai ka aha apana mai o Kaneohe. |

Aka, ma na kalai olelo ana i na la mamua mai ka aoao kue i ka bila ua ioaa mai ia'u eha wale no kumu kahi i ku ai na manao nui i hoopuka ia mai, mai kela aoao mai oia hoi : Jllcahi. O keia kanawai e hoopau ia nei (Haku me Kauwa) oa kau ia a ua hana noiau ia e '"a Mea H mohano Wm. L. Lee kekahi Luoakanawai Kiekie o keia aupuui i hala, a ua waiho loihi mai keia kanawai iloko o keia aupuni iloko o na makahiki he 20. Nolaila, aole pono e hoeloli ia, a e hoopan ia hoi. Alua. O ka poe nana i lawe mai heia bila kanawai e waiho oei imna o ka hale, aole lakou be poe waiwai, aole no hoi o lakou daia i hoomoe ia iloko o ka lepo o Hawaii nei i mea e hoomahuahuā-ai i oihana mahiai, a me ka hooholo kalepa ana o keia aupuni me na aupuni e. Nolaiia aole pono e hoololi ia, a e hoopau ia keīa kanawai (Haka me Kauwa.) Molu. Ina e hoopau ia a e hoololi io ia keia kanawai, alaiia, e hoopau ia auanei ka nui ana mai o sa moku a e poho auanei ke aupuni a e ilihune hoi keia Lahui kanaka. Jlha. 0 ka noho pono a me ka hooko pono la o keia kanawai ma kekahi apana hookahi wale no oia ka mea e hoopanee loa ia ai keia Bila wahi a ka Luna Hanohano mai Hilo mai. A malnna o keia mau kumu eha kahi i hookahua ia ai o na manao nui i puka mai, mai kekahi poe mai kela aoao mai. Nolaila, m« ko'u ano he lala no keia Hale a me keia Aha kau kanawai. Ke nonoi aku nei an i kn manao aloha Lahui aloha aina, aloha Moi hoi o'u maa hoa iioko o keia hale he pono kakou e noonoo nui i na mea i poka mai, mai kela aoao mai, maloko ae o keia mau kumu eha, a me kekahi mau lala kamahele e ae i waiho ia mai imua o keia Haie mai ka aoao e kue ana i ka Bila. Aka, o ko'u kulana e kn nei, aia no ia ma ka aoao e kokua ana i ka bila, ma ka imi ana i na komu e hoopau ia ai keia kanawai popopo e kau nei a e hoololi ia ae ai paha a e panai iho ai i kanawai maemae loa malaila, a e kau like ai ka pono a me ka pomaikai mawaena o na (Haku a me Kauwa,) oia kuu makemake a me kuu iini i mea e pono ai ko kakou Lahai. Nolaila, ma na kumu eha i hai ia aka nei, aole i lokahi ko'u manao ma ia mau kumu, me ka poe nana i lawe mai imua o keia Hale Hanohano. M* ke knmu akahi, aole pono ia kakou ke ae aku he oiaio ia mau kumu. No ka mea, Ina e nana like oa hoa Hanohano o keia Hale i ka Wm. L. Lee Palapala o ka la 20 o Mei 1850 i ka Ahaolelo o ka A. D. 1850 e ike lea no auanei oukou i ke nno a me ke kulana o Wm. L. Lee, ma kona kaa kanawai

sna. He hoo|>ono he haahaa he hilinai iko hai ike, a ua olelo oia maluna wale iho no oua ka pono a me ka hewa oia kanawai. Aole uia i kaeaa a i hoike akea maloko oia leta i ka uhaolelo oia kau. " E ka Lahui kanaka Hawaii e pono ia oukou ke nuna nui i keia kanuwai a'u i kau ai, no ka mea, he kanawai oiaikai keia a me ka pololei, aole mea e wae iloko o keia kanawai, nolaila, e pono ia oukon ke malama loa i keii kanawai a hiki aku i ka oukou poe mamo me ka hoololi ole." Aole loa oia i hana a i olelo pela. Ina hoi e hoomaopop» lea ana na hoa hanohano o keia hale i ke ano nui o kana leta e ike lea ana no oukou uu kanalua no oia i ka pono a me ka hewa o keia kanawai no ka mea ina ka Ahaolelo no o ka A. D. 1851) i kau a i hana i ke kanawai o na Haku a apoaoia hoi e ku Moi Kamehameha 111 a me kona Kuhina Nui. Ina pela ke »no o ka mea nana i kau i keia kanawai alaila, ua hiki anei i na lala o keia aha kau kanawai ke wauuoio he kaoawai maemae keia, aole pono e hoololi ia a hoopnu ia paha mt ka hana, a me ke kuka lokahi ana o ua hoa o keia hale ma ke kau ana i kanawai i oi ae ka maemae mamua o 0 kela apalu kahiko, ke mauao lana nei au pela io no. Eia hoi ke pane aku nei au o na kau kanawai ana o na enakahiki loihi i hala aule no ia i like loa me keia au e hele nei, e like rne ka pii aua ae o keia lahui ma ka ikaika 1 ka hooholo kalepa ana a me na oihaua hana iloko o keia aupuni. Pela no hoi ka pii ikaika ana ae oke aupuni i ka naauao a me ke akainai ma ke kau kanawai ana, me knu hapa hupo hookamaui ole, ke kaena ae nei au, aoie i like ke iiau kanawai anao na makahiki i hala ine keia au hou a naauao hoi <> ka aina, ma ka hooponopono kanawai ana. I na e nana aku kakou i ka mokuna o ke kauawai Karaiina okaA D. 1850. Oia hoi ka inokuna e hooakaka ana i ku aihue mai ke nui a ka liilii inai ka waiwai maoli, ke dala a i ka holoholona ua hai pu ia a ua pau loa iloko oia kaumaha, ia mau mea a pau īoa, aka, waiho mai keia kanawai iloko o keia aupuni iloko o na inakahiki e9 a i ka ahaolelo o ka A D. 1859 ua hoololiia keia kanawai ma ka hookaawaleia ana o ka aihuē holoholona ua hui pu ia a ua pau loa iloko oia kanawai ia mau mea a pau loa, aka, waiho mai keia kunawai iloko o keu aupuni iloko o na makahiki e 9 a i ka ahaolelo o ka A. D. 1859 ua hoololi ia keia kanawni ma ka >bookaawdle ia aua o ka aihue holoholonaa ua kaawaie mai ke kanawai kahiko ae a ua hooholoia ua kanawai la ma ka la 14 o Feb A. D. 1859. ! Nolaila, i na e hoomaopopo iho oukou e o'u mau hoa i ke ano o ke kanawai kalhiko a me ka hoololi, e ike e no uuanei oukeiu ua

oi aku ka maeonae o ka hoololi imua o ke kanawai kahiko, a pehea la, ua hemahema anei ke kau ahaolelo o A. D. 1859 no ka hoololi aoa i ke kanawai a Wm. L. Lee i h>na ponoi ai me kona 1010 iho, ke manao lana nei au aole ookou e kanalua ana no keia, nolaila, e kokua kakou i ka Bila, a e hana i kanawai maemae mawaena o na ( Hakn me Kauwa ). Ma ka lua o ke kahua ke olelo aku nei au imua o keia aha Hanohano, ma ko kakou olelo ponoi iho. He mau olelo hoohilahila 10-i ia i lawe ia mai imua o keia hale, tna ka noonoo ana aole i pili ia kumu i ka hilahila loa ia i lawe ia mai imua o keia Hale, ma ka noonoo ana aole i pili ia kumu i ka; bila kanawai,.no.ka mea, aole o ka boopa*.«anaj o keia mau pauku he kumu ie e pau ai k« oihana mahiko, no ka mea ke koe nei no ke poo o keia kauaw&i nai ka pauku 1396 a me 1416 o na kanawai kirila, a he kauawaīno hoi e hoomalu pono ana i na ( Haku me Kauwa ) Ma ke kahua akolu. Ee kanikau kuhi hewa ioa keia i puka mai, mai kela aoao mai, no ka inea ua maopopo loa ia'u i na e holo ana keia hila kanawai, aole no e hoopau ana ka poe mahiko i ka lakou oihana a i ina hoi e pau ana a e hoi ana lakou i ko lakou aina iho me ko lakou, mau moku iho, alaila, e piha hou mai ana no-kolakou mau hakahaka i kekahi poe ha ole e ae no ka mea, ke maumaua mai nei ke ku ana mai o na laina moku ahi mai Kaleponi mai a mai Nuholani mai hoi, a ua kaulana no hoi ko kakou pnkoa nei, no ka oluolu o na hookipa ana, nolaila, aole pono ia kakou ke lawe a hooholo i ke kue i ka bila mamuli o keia kumu no ka mea, he kumu pono ole keia. Ma ke kohua eha. Ua kaena ae ka hoa Hanohano o kaua kaoilehua o Hilo i ka hooko pono ia a me ka holo pono o keia kanawai ma ka ipnna o Hilo. He mea kupanaha keia i ko'u lohe ana, no ka mea, o ke kunawaie kau nei i keia manawa ua maopopo i na hoa o ka Hale koua ano a me koua io ponoi, uaili wale aku no maluna 0 na Haku ka pom&ikai oi aku i ko kc kauwa aoao. Eia hoi iloko o keia halo kekulii mau hoa i hiki ia lakon ke hooiaio mai, ua hookoia keia kanawai e like we kona io maoli, a o ka hui i puka mai, oia boi keia. 0 ka hoopaahao wale ia o ke kanaka niehe karaima maoli la—o ka papalua ia o na la i hana ole ia, a me ka hoano e wale ia o kekahi muu pono pili paa o ke kauwa hana, nolaila, he pono ia kakou e kiola loa i keia mau kumn, me ka lawe ole e noonoo. Mamuli no hoi o na kalai olelo ana o na la 1 hala, ua pu-a naai kekahi leo mai kela aoao mai, oia hoi keia : Akahi. Ke loheia nei na leo kanikau mai' na pea mai o ka ainu holookoa, aia a holo keia bila kaaawai, e hulihia ana ka oihana mahiai a ka poe mahiai. Ke olelo nei hoi au he kanikau kuhihewa ia. Alua. 0 ka waihoia ana mai o keia bila kanawai imua o keia Hale, ua waiho pu ia mai ka manao hoohui Aupuni, oia hoi ka hoohui aku ia Haw&ii nei me ke Aupuni o Amerika. Ke olelo akea nei ati, ma na knmu hea la e hiki ai i kela aoao ke hooiaio mai,. e hui io ana keia Anpnni me Atnerika, oiai, aole lakon i kuka pu me k& mea nana i waiho mai i ka bila, a mc makou hoi ka poe e kokua nei i ka bila, ke manaolaua nei au, ho olelo i hakuia noloko mai o ka manao hilinai wale iho no i ka pono ma ka olelo o na Hakn hana. Akolu. Aole i akaka lea maloko ae o na kanawai e manaoia nei e hoopauiakahoopae ana mai o na Liina Hana o na aina e mai. Ke pane nei au. Aole keia he mea pohihihi i nn hoa Hanohano okeia Aha Kaukanawoi. Ina e haliu aku kakou e nana a hoomaopopo i ka manaoio o ka Pauku 1418 o ke Knnawai Civila. E ike len auanei na hoa Hnnohano o ke Kahua iho la keia kalii e hiki ai ke hookomo i na Lunnhana o na Aina e mai i hana ia na Palapala Aelike ma īi.i Aina e. Aole ia he mea pohihihi i na boa. A i na aole e pnni ia keia puka, alaila, e nele ananei o Hawoii ponoi i ka hana ola. Anle hoi malalo o ke Kanawai i hooholo ia i ka A. D. 1864—5 no ka mea, he hooponopono wale

aaa oo la i ka "Buro u na eeuioku," aka, o ke kahua kahi i ku ai o neia kaaawai, aia no ia maluna oka Pauku 1418. Nolaila, e na hoa e :—Mai hookaua oukou i ka wikiwiki i ka boole loa aku i aa leo bea i olelo ia mai mai kela aoao mai, no ka inea be leo kaulike ole ia mawaena o na (Haku me na Kauwa.) £iu ka mea Hope, ke waiho aku nei au be wahi hoohalike. Aia iloko o keia kulauakauhale kekahi keoni.-par .. Ua kahiko ia oia i ka uahu naai keokeo mai luna a lalo, »ia ia e holoholo ana rua ke alunui, lele mai la ua huna lepo o ke ala hele a pili ia mau kikohu lepo uia kona lole wawae, a īko iho la oia i keia mau kikohu lepo he mea e kiaa ai kona aahu kahiko lole, alaila, hele aku la oia i ka hale holoi lole a waiho aku la i kei* lole wawae, a lawe ae lu ne loie wawae hou i ku like ka nani me kona aahu maluua iho a i kona nana ana iho a me ka poe e aana aku ana ua nani a ua kupono ia aahu holookoa noaa mai luna u lalo a un oluolu pono hoi kona kulana, a ke manaolana uei no hoi an he hoohalike loaikai keia a kakou e hoopili ae ai i ka mea imua o ka hale i keia manawa oia hoi ke kanawai o na ( Haku me Kauwa). Penei e akaka ai ka piii ana, O keia keooimana i oleloia. Oia no ke kbnawai holookoa o na (H»ku me Kauwu) mni ka Pauku'l39ti ame 1425. A o ua huaolelo oia kauawoi e hoomaopopo ana i ke kulana oia kanawai, oia kona aahu, a o ka lole wawae i kikoau ia e na nuna lepo a he mea e kina ai o ka aahu holookoa oia no oa JPauku mai 3417 tt cne 1425 ka hapa bope hoi ia oke kanawai holookoa. O oa kikohu lepo ma ka lole wawae, oia no hoi ke kina nui i ike ia ma ka Pauku 1420 a me ka Pauku 1418 <i me 1419 a me kenahi rnau kina liilii e ae ma na Pauku inawaena o 1417 a me 1425 o ke kanawai kivila. Nolaila, ke kukala leo maopopo nei au imua o'u mau hoa hauohano, e pono kakou e alu like, a e holoi hooiuaemae i keia kanawai, a e kau hou i kanawai e pooo ai ko kakou lahui kanaku, a e hookuu like kakou i ka iuhi a me ke kaamuha o na kauwa e paa nei malalo iho ona hoopaa a me ua hookauuiaha wale ana o keia kauawai, no ka mea, ke noho nei kakou e kan i na kanawai iloko o keia oiiikahiki a kakou e kaena ae ai. He makahiki lubile keia, oia hoi ma ka hoohalike ana. '• E ola ena pio e." A oka noho lanakila ana no iao ko kakou lahui nia kona mau pouo pili paa ilio, uo ka mea, he makahiki lubile keia, ma ka hoohalike ana. " E ola ena pio e." Mi Kamakau : Owau no keknhi Lnna i kohoia no kaapana o Uonololu nei. mamna akn o ka balota, nni no na ahahui, no ke kuka ana no ka pono e pili ana ina hakn a ue na kauwa e

iike me na Pauku o ke Kanawai Kiv:la, mai ka Paoku 1417, 1425, aka, aole au i hele akn ia mau ahahni, aole no au i lohe i ka lakon mau olelo i hooholo ai, aka, he kanaka niai loihi au i keia mau makahiki, a na pokole na la o ke ola ana ae nei. Ua maopopo no ia'u kēkahi mau knmn pono ole o keia man panku i olelo ia : Akahi. He mau panku e kokna ana i ka hoomoekolohe. Alua. He man paukn e kokna i ka haawi ana i ka pomaikai o keia lahui no na lahni e ae, ma ka hoopae ana msi i na lima paahann, me ko hoopilikia mai i keia lahni. Akhlu. 0 ka hoopae ana mai o na kauwa paahana mai na aina e mai, oa hoopae mai iakoo i na.mai ahulan a me na mai aai. Aha. 0 ka hoohaahaa ia ana o ke kanaka ma kona ano knokoa ma ka palapala hookanwa me na hakn. Ma ke kumn akahi—Ua ike maka no an, a ua ike no ka Lnna o Koolanpoko i koūa hoahni aina o Waimanalo, a na lawe oia i kekahi mau wahine i mare kane ia, a be man wahine kane ole, a ua hoopaa ia ma ka palapala hoopaa, he mau kanwa paahana, aka, ua hoolilo na haku nei i mau puakoali, a hookahi pulelehua nana e mnkiki ka wai o kela mau puakoali, a ua hanau mai na keiki. Pela no kekahi mea e ae a'n f ike ai, o Panlo Manini, he wahine mare no kana, aka, ua lawe oia he poe wahine, a na hoopaa ia ma ka palapala hoopaa e likeme kaoleloma kela maa paukn oke Kanawai Kivila, ana lilo lakon he man puakoali na ia pulelehua e hookomo ai i kona nmiumi loihi, aole o lana wale no, na'noi loa ka poe i lawe ma ia ano mai na kanaka maoli a na haole, a ua malnhia ko lakon lawe ana i na wahine moeknlohe ma keia kanawai, a na kapu ko lakon man hale a me na pa, no ka mea, na pee ka lakon man hana kolohe ma keia kanawai. Alua. O ka haawi ana i ka pomaikai o keia lahui, a haawi no na lahoi e ae, ma ka hoopae ana mai i ka poe kanwa paahana ma ka ukn haahaa, he knmn ia e hoohaahaa ai i keia lahni me ke keehi āna ilalo loa. O ka mahiko, o ka lua dala no ia a me ka lna gula o keia pae aina. oka mahiko, he kumu waiwai kahiko no ke kanu ko, ka mahiko a me ka wili ana, a na ike ia no, ua la ha mna ina makahiki kahiko i hala, a hiki i ka A. D. 1834, 5, 6, 7, 8, he poe kanaka maoli kekahi i kukulu i na wiliko, a he poe haole henai kao, a na lakon no i kukulu ina wiliko laau, a na loaa ia lakou ke kuonoono a lilo keia hana, he kumn waiwai no ke aupnni ame ka lahui. Eia ke kue, o ke kii ana o na ahahui mahiko i na paahana a me na lima hnna o na aina mahiko ma na aina e me ka nkn haahaa loa, a hoopilikia mai i ke alanni ponoi nona ka alna, a me nakumn e ae e hoohaahaa ana i ka pomaikai o ka lahni. Akolu. O ka hoopae ana mai i na lima paahana o na Aina e, a me na Pake o Kina, he kumu oo ia e hoopae pu mai ai i na mai lehulau, a me na mai puupuu Pake, a me na mai aai. Da ike ia no keia, ikaA. D. 1847—8 paha, a mamua iki paha a mahope mni poha, ua lawe mna i» mai na Pake paahana ma Kawaapae ma Makawno, a ua loan ke konohiki Alii o Wailuku o Naea i ka puupuu upehupehu, a ua kapaia keln puupuu upehupehu, he puupun Pake aai, a ua loaa kekahi poe ma Lahaina, a o ke keiki kekahi a Kalaikini o Mikona a me kekahi poe e ae, a oia keia mni inoino loa e lauluha loa nei a pau keia Paeaina, a he mai inoino aai loa, nole mau Dauta Inau lapaau e hiki ke hoola, a ua ili keia poino maluna o ka Lnhui holookoa, a ua ili ke kaumaha mnluna o ke Aupuni, no ka pomaikai o ka poe uuku. Aha. 0 ka hookouwa kuapaa ana ma ka palapala hoopaa. Ua nui ka poe i wehewehe mni nei no ia kumu hookahi mn na aoao elae, a ua maopopo ke ino a me k» maikai. Ma keia mau kumu nui eha i maopopo ia'u kn pono ole o keia mau Paiiku o ke Konawni Kivila, a nolaila ke nonoi aku nei au i na hoa e hoopau in keia mau Pauku, alaila, e pani ia i mau Pauku hou.