Ke Au Okoa, Volume VI, Number 9, 16 Iune 1870 — Untitled [ARTICLE]

I ha Mea Manohano, P. Nahaolelua., Peresidena o ka Ahaolelo. Aloha oe :—Ke hoike akn nei ke Komite o ka Oihana Hoonaanao i keia Hoikeano Nui. Ma na mea e pili ana ia oihana oloko o keia aūpnni. Ke kūla Hoopololei. JJa hele aku ke komite e i keia knla, a na akaka ia lakoa ke ano maikai ae, ma na nanaina o na liaumana, ka makankan o ka hooponopono ia ana, a me ke ano maikai o ka aina e hoopnni ana ; i ano e ae hoi me na mea i ike ia e ke komite ma ia knla i ka M. H. "868. No ia holo mna ana ma na ano maikai, nolaila, na liki ia makou ke hoopnka akn, o ke Kūla o keia ano, kahi i kau ia ai na rula oluolu, loli ole nae ; e hooponopono ai i kela a me keia poe keiki hana hewa, a i hoonohoia malalo o ka malama elna ana, e lilo ia i mea nui iwaena o na hana aloha i ka lahni o keia pae aina. Ua oi aku na pomaikai o keia knla, mamua ae o na kūla e ae a pan ; a oiai, ke manao nei makon, aole i oi akn ke ano kolohe o na keiki ma ia kula, mamna ae o na keiki Hawaii e ae, e aoia nei ma na knla apana; aka nae, na hoonoho ia lakou malalo o na nila i aneane paha e like me ke kanawai koa, aole no e hiki ke hele aku a hoi mai mamuli o ka manao wale o na makua a me na kahu; a ma ia mea i loaa ai ka pomaikai o ke ao mau ia ana. Ke manao nei ke komite, e pono ke hooman ia ua kula nei ma ke ano holomua, e like me ko keia wa ; a ke nonoi aku nei makou i ka Hale Ahaolelo, e hookaawale i haawina kuikawa, e hoomahuahua i na lako e pono ai na haumana o ke kula ; no ka mea, i keia wa ua lawa ole ia mau mea. Ua makemake ia i mau rumi moe hou no na haumana, i hale e noho ai ka mea nana e malama, a i rumi kula kapono ; oiai, o ka rnmi kula i keia manawa, na oi aku kona maikai o ko ka M. H. "868, aka nae, ua uuku, ano pepepe, a ikiiki no hoi. Mamuli o ka oluolu o ka rumi kula, e oluolu ai no ka haumana. A o ke ao ana i na haumana maloko o na mmi liilii haiki kupono ole, me ka manao ana e hooulu aē i ko lakou naauao ; ua like no ia me ka paio ana aku o ka hoe ana me ke au ko-ia ia; ho hana hakalia a ane hiki ole pahaia. Ke manao nei no hoi ke komite, e hoana ia i keena no na kaikamahine ; aia no malaila na hale, a ua maopopo no hoi e loaa ana na hanmana kaikamahine. Ke huipu aku nei ke . komite me keia olelo hoike, i palapala hoakaka no na lilo i manao ia e pono ai, e hoakea loa ae i ke kahua e hookumu akea ia ai keia kula ; e hooholo mua ia ma ka hana hoopololei i na keiki hana hewa, iloko o na makahiki elaa e hiki mai ana. Na kūla Kuokoa. Ke kuhikuhi nei ke komite i ka hale, no na hana pono ole i ike ia ma na kula, i

kapaiu he mau kuokoa. I keia wa, aole he kanawai e hoakaka ana i ke ano oia mea he kula, a pela no hoi me na mea e kupono ai kekahi mea ke lilo i kumu kula; aka, ina e hoakoakoa pu ia keka'ii pu keiki, no ka hora hookahi i ka la no kekahi mau pule iloko o ka makahiki, me ka i.ana wale ana i kekahi buke, a kahakaha paha maluna o ka papa eleele, he hiki no ke kapain, he kula. A pela no hoi, ina he kanaka maule, ua loaa ia ia he wahi iki uuku o ka olelo Enelani, a he haole paha i emi iho kona ike ; oiai, ina i kona manao aole e hiki ia ia ke hapai i ka oihana loio ; aole nae i manao iho oia, oka oihana kumuao, ua oi ae ia mamua o kona hopuna'na makee ; me he la, ma kona noonoo ana, ua hoolako ia mai na keiki a pau a Adamua, me ka naauao e lawa ai no ke ao aku ina keiki; oia hoi I

Ua ike ia e ke komite na kula a me na kumukula oia ano, ua ano like me na hana keakea lealea, aole hoi i loaa ia lakou kekahianooka hoohalike ana me na kula io. Ke manao nei ke komite, e pono ke hoakaka ia ma ke kanawai, na mea e pono ailte hoala i kekahi ; me ka hso-' noho ana i kekahi kumukula, ma na mea e pili ana i ka hoonaauao ia ana o ka poe opiopio, a no keia manao, ua hoomakankau makou i kekahi bila kanawai, a ke waiho la imua o ka halē. Ni. kula Hanai. Ma na wahi a pau e kukuluia ai na Kula Hanai e ka poe eleu e me ke aloha lahui, no na keikikane a mau kaikamahine» ke nonoi aku nei ke komite e malamaia e keia hale, ma ka hoolako ana aku i ka Papa Hoonaauao i na puu dala, i mea e hiki ai ia lakou ke kokua ia mau knla i ka wa kupono. Ke waiho pu akn nei no hoi makou i] ka manao, e malama nui ia na knla no na kaikamahine. Ua hauoli makou i ka lohe ana e hoomaka koke ia ana ke kula kaikamahine o Makawao. Ua kaumaha no hoi ko makou manao no ka hoopau ia ana o ke kula kaikamanine ma Waialua ma keia mokupuni, aka, ke lana nei ka manao aole no e haalele loa ia keia kula. Ke hoopuka nei makou i ka manao, he mea kupono ke kokua ia keia mau knla, i hiki hou ai ia laua ke naue ma ke ala holomua. Na ktjia Aupum. He mea pono no e hanaia kekahi mea e papa aku ai i na hanmana e hele nei i na knla aupuni a me na kula kuokoa, mai ka hele ana iloko o na hale inu kope, bia, waiona, hale paina, hilioki a me na hale maika. He ino ia i keia wa, a ke hele nei i ka mahuahna i kelala keia la. Ke ao ia nei ko kakou hanauna hou i na kuia hele po ma na hale inu kope lapnwale, a me na hale inu wai ona ; a o ka poe no lakou ia mau hale, o lakou na knmnao. Ke loaa nei ia lakou ka ike i na mea ino ma ia mau wahi, he mea no ia i kono ia ai na kumu knla hoopono e pale aku, aole no nae i hiki ke lanakila. 0 na keiki opiopio loa, o na kaikamahine a me na keikikane, e ike ia no lakou ma keia mau hale lapuwale, i kela a me keia hora o ka po me ke ao. O keia na ana, kahi e hoohaumia ia ai ka poe opiopio maikai, a i ao opiopio ia o ke ino he pono. Ua ikaika ka manao o ko onkon ma keia mea, a nolaila, ua hoomakankau lakou he bila kanawai e pili ana i keia mea. Eia kekahi, ke hoike aku nei ke komite imua o keia hale a me ka Papa Hoonaanao, o ka puhi a me ka nau paka ana maloko o na kula aupuni, he mea ia e hoemi ia nei ka ike o na haumana. Oiai, na hiki paha ke apono aku i ke puhi a me ka nau paka ana o ka poe o-o, ua ike maka nae ke komite i na ino i loaa i ka poe hanauna hou iloko o ko kakou mau kula, mamuli o ka paka. Ke manao nei makou, aole he kupono i ka Papa ka hoonoho i kekahi mea i kumu kula, e nau e puhi paka aku ana-imuao kaea poe haumana. No ka mea, o na mea a ke kumukula e lawelawe ai ma ia ano, he mea mau i ka haumana ka ninau ana ia ia iho, " no ke aha la hoi ko'n mea e hana ole ai pela ? " Ka Huhiahelū hou. Ua oluolu ke komite i ka ike ana i kekahi Huinahelu i piha pono, i paiia ma Hawaii nei, no ka hoolako ana aku i ka nele o na kula Hawaii. Ua maikai ke pai ia ana, a ua akahele loa ka unuhi ia ana. ke minamina nei no nae ke komite, aole i hookoe ia mai ka hapanui o na inoa maa i ke kapaia aku ma ka nnuhi ana, e like me ka huke mna, oiai, ua maa na Hawaii opio ia mau inoa i keia wa ; a i ko makon manao ua maopopo no ia mau inoa kahiko, e like me na mea hou i hookomo ia iho. He'mea hakalia pahaka hoakaka ana'ku i na hanmana i ke ano oia mau hua hou. Aka hoi, ua maikai a ua pololei ka hanaia ana o ka buke, a he mahalo nui aku ko ke komite i ka meā nana i unuhi, no ke ano akamai a me ka hooikaika i hooko ia ai kana hana. Ke hoike aku nei ke komite imua o ka Papa Hoonaauao, o na dala $800 i hooholo ia iho nei e ka hale no ka humu ana i

ka Huinahelu ma ke aDO paa, mamuli o ka hoike ana o ke komite, e hoolilo ia no ma ka humn ana ma ke ano i hai mua ia; a pau ia mau dala ma ia mea. ona ano elua o ka humu ana, he maikai no, aka, ua oi aku ka paa mamua o kekahi. He po--110 paha e huinu ia ma kela ano keia ano i kulike ai me ka makemake o kela a me keia. Ke manao nei !ce komite e pono ke pai ia i buke heluhelu hon no na kula. Aole nae o makou manao he kupono kekahi buke o ka aina e ke unuhi ia no keia. Aka, lie pono no ke houluulu ae i na mea i kakauia, a paiia ma Hawaii nei, a e wa i ia hoi kekahi mau mea kupono. mai na buke mai o na aina e ; pela e hookumu ia ai ia ano buke. Aole a kakou buke heluhelu mai kinohi wale mai a hiki i keia wa. KULA. AO NO SJI KŪMU. ī ko makon manao, ua ike lea iahe mea i makemake nui ia ke kula o keia ano ( oiai, ke pii nei ka lahui ma ka naauao. Ua hoakaka ia mai no keia nele e ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao ma kona Palapala Hoikeoka. M- H. 1870, makana t . hai ana mai no ka poe e puka mai anā mai ke Kulanui o Lahainaluna, aole lakou i ae i ka oihana kumukula ma na kula aupuni, ke ole nae, ma na apana a lakou e makemake ai. Ua nui ka makemake ia o na kumukula maikai no na kula aupuni. Nolaila, he mea pono no ke kukuluia i kula okoa, a malaila e hoomakaukauia ai ka poe i manao ia i mau kumn no na kula aupuni. Ina aole e hiki ia kakou i keia wa ke kukulu i kula oia ano, alaila, e hooponopono kakou me na kula e ae e noho nei; i mea e hiki ai ke hookomo ia kekahi poe iloko o ka papa ao kumu, a na ke aupnni e uku aku no ko lakou ao pono ia ana no kekahi manawa, me ka hoomaopo" po mua ana ; aia a puka mai ia poe e noho makaukau lakou e lawe i "ka oihana kumukula ma na kula aupuni, ma ka hookohu ana o ka Papa Hoonaauao. Ke nonoi aku nei ke komite i ka hale, e noonoo maikai ia ka bila kanawai e pili ana i ka Hoonaauao, i hooholoia e ka hale ahaolelo ma ke kau oka if. H. 1868 ; a ke waiho hou nei imua o ka hale, a e helnhelu alua ia ana. Ke manao nei ke komite, he mea kupono loa na ka Oihana Ao Palapala e malama i ke Keena Buke o ke aupuni a nolaila, ua pono paha e hoihoi ia na Waihona Buke la i kela oihana, nana e malama. Ke manao nei no hoi makou he mea kupono e hoohni aku me ia waihonahnke i mau waihona e hoike ana na ano pohaku, a me na minerala," na holoholona, na mea o ka wa kahiko o ko kakou poe kupuna, a me na puupuu oko kakou pae aina. He mea kupono no e malama ia na mea a ko kakou poe o ka wa kahiko i lawelawe ai ma ke kaua a me ka mahiai, a me ko lakou aahu i mea e hoike aku i na kau ma nei hope akn. Pela no hoi kekahi waihona o na ano lepo, pohaku a me na minerala, ina ua houluuln ia ma kahi hookahi ua lilo ia i kumu noonoo a i imi no hoi no na poe naauao. He mea waiwai no hoi kekahi waihona o na mea ulu oka aina, ame na manu e lele paapu nei iloko o ko kakou mau ululaau. Ano hoi, ke manao oei ke komite, he mea kupono i keia hale e hooholo i puu dala na ka Papa Hoonaauao i hiki ia lakou e kokua aku i ke pai ana o kekahi bnke e hoike ana ke ano ona mea ulu a pau o ka pae aina i hoomakaukau ia e Horace Maun, ka mea i hala'ku nei i ka make. Eia na puu dala ake komite e manao nei he mea kupono i keia hale e hooholo a e hookomoia ma ka Bila Haawina no keia mau makahiki elua e hiki mai ana. Uku Lunakula Nui $ 4000 .. " Kakauolelo oka Oihana. 3000 .. Kokua kula Hawaii & Enela... 38000 .. " Kula Aiipuni 17000 .. Pai ana i na buke kula 5000 .. Lako palapalame kelakeialilo 1000 .. Kula Hoopololei. 15200 .. Kukulu ana i na kula h0u.... 3000 .. Puu dala Hoonna Hoomau.... 360 .. Ao na keiki Hawaii Oihana Lap. ina aole nae e lawe ia kekahi oia dala a i kekahi haawina e.. 4,000.. No ke pai ana i ka buke o na mea ulu o ko Hawaii pae aina i hoomakaukauia e Horace Maun 2,000.. Me ka mahalo. H. R. Hitchcock. L. Aholo. D. W. Kaiue. P. Kano». S. M. Kamakau.