Ke Au Okoa, Volume VI, Number 9, 16 Iune 1870 — Page 1

KE AU OKOA.

BUKE VI – HELU 9 HONOLULU. TAREDE, IUNE 16, 1870. $2.00 NO KA MAK.

 

"KE AU O KOA."

E HOOPUKA MAUIA‘NA I

KELA PAHA KEIA PAHA,

MA KA

HORA EWALU O KAKAHIAKA

            ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanalimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono ; a pela hoi ka lua o ke dala, e uka e ia ilko o ka hapa hope o ka makahiki.

 

"KE AU OKOA."
KA UKU O NA OLELO HOOLAHA.
NA OLELO HOOLAHA – No na lalani he 10, oia hoi 1 iniha, no ka hoopuka hookahi ana, $1.00; alua hoopuka ana, $1.50; ekolu, $1.75; hookahi mahina, $2.00.

Aia no ke keena o "KE AU OKOA" ma ka Hale Paipalapala Aupuni, maluna ae o ka Hale Pai.

NO KA AHAOLELO

            La Hana 28, Poakolu, Iune 1, 1870. Halawai ka ahaoleol ma Honolulu, hora 11 kak. e like me ia @ hoopanee ia. Mea Hanohano Paresidena P. Nahaolelua ma ka noho. Puleia e ke Kahunapule Helu helu ia ka moolelo o ka hale. Noi mai o Mi Laiana e noonoo hou ia ka bile e pili ana i ka auhea o na holoholona,mamus o ke kakau poepoe ia ana. Ninauia a aponoia.

            Waiho mai o Mi Laiana he hoololi no ka Pauku 10, o ka bila ma ka hookomo ana ia @@@@@@@@@@@ kou poepoeia a aponoia ka moolelo o ka hale.

            Ninauia a aponoia ka moolelo o ka hale.

            Waiho mai o Mi Kuapuu he palapala hoopii no Koloa, Kauai, e haawi ana na ke Kuhino Kalaiaina e hana i na olelo aelike no ka Haku a me ke Kauwa, a e hoonoho i hookabi agena ma kela a me keia apana no ka hana ana i na olelo aelike o keia ano, a e hoonoho ia i kanaka maoli ka Luna Leta no ia apana, a e noi mai ana aole e hoopauia ka laikini opiuma, waihoia i ke Komite o na aha hookolokolo.

            Waiho mai o Mi Kumahoa he palapala hoopii no Puna Hawaii e noi ana i $4000 no ka hana ana i ke alanui mai Mawae a hiki i Hilo a i $6000 mai Mawae a Laa, a kilauea, a e haawiia na ka luna alanui oia apana e hana, waiho ia i ke komite noi dala.

            Waiho mai o Mi Kuapuu he palapala hoopii no Waimea Kauai, i $2000, no ka wehe ana i alnui mai kai o Waimea a hiki i kikiaola, Kauai, waihoia i ke Komite o na Aina Aupuni a me na hana hou, a he palapala hoo pii hou no hoi, e lilo ka hapalua o na waiwai paa a lewa i ka wahine kaoe make, waihoia i ke Komite o na aha hookolokolo, a he palapala hoopii hou no no ia wahi, e lilo ka hapalus o ka waiwai paa a lewa i ka wahine a ka mea o na aina e i haalele i kana wahine, waihoia i ke Komite o na aha hookolokolo.

            Hoike mai ke Komite o na Ahahookolokolo, i ka hoike no ka bila kanawai e pili ana i ka aie o na moku holo pili aina ma keia aupuni, a hoike mai e waiho ia ka bila ma ka papa, a hoike mai i ka bila kanawai e pili ara no ka opiama, hoike mai e noonooia ia bila e ka hale, a hoike mai i ka bila kanawai e haawi ana i ka manawa no ka hoopii ana no na aina e hoihoi mai, hoike mai e waihoia ma ka papa, waihoia ka hoike a ke komite a noonooia e ka hale.

            Hoike mai ke Komite o na Aina Aupuni a me na hana hou e pili ana i ka Luna Alanui, hoike mai e waihoia ma ka papa, a o ka palapala hoopii no Puna Hawaii e kuai ia aku na aina aupuni i no kanaka, hoike mai e waihoia ma ka papa, a o ka hoopii a na haole o Lanai no ka hana ana i lua wai no ia wahi, hoike  mai e waiho ia ma ka papa, a o ka hoopii no Kona Akau, e weheia ka awa ku moku o Kailua, hoike mai e waihoia a noonoo me ka bila, a pela no hoi me ka hoopii o Hilo e hoonoaia na kai lawaia, hoike mai e waihoia a noonoo ia me ka bila, a o kekahi hoopii hou no no ia apana e hoonoaia na kanaka e oki a kuai aku i na laau ma na aina konohiki. Ninauia a hooholoia e waiho ka hoike a ke Komite ma ka papa.

            Hoike mai ke Komite Wae e pili ana no ka imi ana no ka bila kana wai e pili ana i ka hoemi ana i na mai i loa a ma ka hookamakama i aponoia ma ka la 24 o Augate, 1860, a hoike pu mai no na wahine bookamakama no ka hopu ana e like me ka Pauku 2, o ka Mokuna 37, o ke Kanawai Hoopai Karaima i hooponopono hou ia, a waiho pu mai he bila Kanawai e hoopau ana i ke Kanawai e pili ana no ka hoemi ana i na mai i loaa ma ka hookamakama. Noiia a aponoia e paiia ka hoike a me ka bila a e lilo oia kekahi hana o ka hale ma ia la.

            Noi mai o Mi Wahine e heluhelu akabiia ka bila e hoololi ai i ka Pauku 388, o ke Kanawai Kivila, ma ke kapae ana i ka huaolelo "hoaaina" a hookomo malaila, "na makaainana o ke Moi" e pili ana no ka lawaia, haawiia e heluhelu alua ia.

            Hoolaha mai o Mi Kaluapihaole he bila kanawai e hoololi ai i ke kanawai i aponoia, Iune 22, 1868, e pili ana i ka lawe ana i na ohua eo moku.

             Waiho mai o Mi Wahine, he olelo hooholo e kauoha ka Paraesidena i ka Makai o ka hale e lawe mai i ke Kanikela Amerika e hoike mai i ka nui o na dala ana i ohi ai mai oa Luina Hawaii mai, kue ka olelo hooholo i ka rula o ka hale a me ke kanawai.

            Noi mai ke Kiaaina o Oahu, J.O. Dominis e hooponopono ia ka mea i hoopukaia ma ka nupepa haole aupuni "Hawaiian Gazette" o pili ana i ka olelo hooholo a Mi Wahine, e kauoha ana i ke Kiaaina a me ka Kuhina Kalaiaina e imi a hoike mai i ka hale i ke kumu o ka lawe ana o ke Kanikela Amerika i ke dala mai na luina mai e kepa ana maluna o na moku okohola.

           

            Buke VI---Helu 9.}

            Noi mai o Mi Laiana a hooholoia e haawiia ka olelo hooholo a ma ka hoike a ke Komite e pili ana i keia mea a e haawi aku ke Kakauolelo o ka hale i na mea a pau i ke kakau moolelo o ka nupepa Hawaiian Gazette.

            Waiho mai o Mi Kahaulelio he olelo hooholo e kauohaia ka Makai o ka hale e hoolako mai i elua kaa no @a Komite o ka Hoola, e hele aku e nana i na hale mai, hoihoiia ka olelo hooholo.

            Waiho mai o Mr. Kaiue, he olelo hooholo e hoike mai ke Kuhina Waiwai i ke kumu i hoolilo pau loa ia'i ka haawina kumau o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa, no ka mea ua make e oia mamua o ka pau ana o elua makahiki.

            @@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@@ mea o ka haawina kumau no M. Kekuanaoa, ua haawiia no ia ia, a ua hoopau loa ia no na lilo o kona hoolewaia ana.

            Hapaiia no na hana o ka la:

            Mr. Boyd ma ka noho Lunahoomalu.

            Komite ka hale no ka noonoo ana i ka bila kanawai e hoopau ai i ka Pauku 1417 a hiki i ka Pauku 2425, o ke Kanawai Kivila. No na haku a me ua kauwa.

            Ku mai ke Kuhina o na Aina E. Ke ku nei au e noi aku ia oe e ka Lunahoomalu e hoopanee loa ia keia bila, a aole no hoi au e kamailio no keia bila e like me ia e waiho nei, a ke waiho nei no ka bila e like me ia e waiho nei, a ke waino nei no ka bila imua o ke komite o ka hale a na keia komite no e hoike i ka apono a me ke kue ana. O kekahi o kou hoa ma keia bila ua hai aku oia i kona manao imua o oukou me ka maopopo nui, a ua kahoho nui no hoi au i kana mau olelo oiai oia e noho ana he Kuhina no keia Aupuni, a he noho kona iloko o keia hale ma kona aoo he Kuhina i like me ko'u noho Kuhina e ku nei a me kekahi mau hoa e ae o'u ; ua olelo aku ka Loio Kuhina ka mea au i hoopuka ae nei i ka inoa Kuhina, ua kue ke kanawai e waiho nei i ke Kumu kaoawai ioa pela, hesha la hoi ke kumu o kona lawe ole ana mai i bila kanawai e hoopiha ai i keia, a pehea la oia i hoike mua ole ai ma kona aoo he Loio Kuhina a he mea i akamai i ke kanawai i ke kue o keia kanawai i ke Kumukanawai, oiai na iwakalua makahiki ke kau ana : a aole no hoi keia o ka hale kupono ana e hoike aku ai, o ka aha kupono wale no oia ka Aha Kuhina imua o ka Moi oiai he mana kona, a heaha la kona kumu i hoike mua ole ai, aka ua like no paha me kana i olelo ai i kela la aku nei akahi no oia a hoike i kona manao. Ma ko'u ano he Kuhina no ke Aupuni a me ka'u oihana maole he loli, akahi no au a hoike aku i ko,u manao no keia bila e ka lunahoomalu, a e mamao loa ana ko'u manao mai ko ko'u hoa mai e pili ana i ke kanawai, a ua okoa loa ia, aole nae no ka mea owau ka oi loa o maua i ka ike ana ma ke kanawai malia paha oia ka oi o maua. E ka lunahoomalu ua kuhiuhi mai oia i ka hale nei e nana aku i na huaolelo Latina malalo iho o ke kino o Lee ka Luna kanawai Kiekie mua o keia aupuni. Na ke kioo kanaka no oia kii i kau i keia kanawai no na Haku a me na Kauwa, a mai ia ia mai a hiki i ka wa o G. M Robertson, a hiki wale i ka la i kau aku ai na lepo o keia ao maluna o ko laua mau kino, aole hookahi o laua i hoike mai ua kue ke kanawai i ke Kumukanawai a hiki i keia la a'u e olelo aku nei, a o ka makamua keia o ko'u lohe ana i kekahi o ko'u hoa e olelo ana, ua kue. Ua oleloia mai no hehookauwa kuapaa keia. Ke hoole aku nei au aole pela ; a ke kahea aku nei au i na hoa a pau i lohe a i heluhelu i na olelo a kekahi kanaka naauao, nona ke ano i keia waua hiki aku oia i ke ahiahi o kona mau la, aka, ua kiekie nae oia iluna, a o kona inoa oia no o Horace Greely, ka mea nana i olelo aole he hookauwa kuapaa a aole no hoi i akahi iniha o ka mile ka hoopaa ana o ke kanaka ia ia iho malalo o ka aelike.

            Ua pomaikai nui kakou i ko kakou hiki ino ole ana imua, oia hoi eia no ke ola nei kekahi poe nana i hana i ke Kumukanawai o ka MH 1852 a pela no hoi me ko ka M. H. 1864 e waiho nei ua hoopilipiliia mai kakou no na kanawai a me ke Kumukanawai o Masekuseta i hanaia e kekahi Lunakanawai naauao o Parsons, ke ha aku nei au aole kakou e noho ana malalo o Masekuseta, aole mai na mea a pau oia mokuaina, aole loa no, in a kakou e lawe ana i na kanawai a me na olelo hooholo o na Lunakanawai o Masekuseta. E aho no hoi kakou e lawe i na mea a pau a na Lunakanawai Kiekie o kakou i make a me ka Lunakanawai nui i hele aku i kahi e mamua o ka lawe ana mai i na mea o na aioa e , ua olelo mai ka luoa o Kohala, he aloha oia i ka lahui Hawaii, a ua ana oia i na kuleana a pau o na kanaka, he oiaio no ia, he hana maikai ke ana aina, aka aole paha oia i ena wale i na kuleana o na kanaka me ka uku ole, in a pela e make ana oia iloko o ka hemolele, a e make ana oia iloko o ka hemolele, a e mau ana ka paa ana o kona puuwai i ka puuwai o ka lehulehu : in a pela io, aole no i oi ae in a o ke ana aina kona mea i aloha ia'i mamua o na hana nani he nui a Lio ma laua o Robikana i make, na mea iloko o ko laua mau la o ka opiopio i hana i na hana lima no ko laua pono iho a me ka pono pu o keia Aupuni a kakou no e ike nei a hiki i keia wa. O ke kanawai e waiho nei ua hanaia no e ko kakou Moi e noho nei a me na Lunakanawai Kiekie ekolu o keia Aupuni, aole nae hookahi o lakou i hoike mai ua kue ke kanawai i ke Kumukanawai.

            I ke kau ahaolelo o ka M. H. 1858. ua la weia keia kanawai ia kau, a ma ia kau no he loio akamai e noho ana he hoa, a oia no kekahi o na lunakanawai kiekie i make, a me na loio e ae he nui he poi akamai kanawai lakou, ua kau lakou i keia kanawai me ka hoomaopopo pono ana aole i kue iki ke kanawai i ke kumukanawai. E ka lunahoomalu, o na missionari o kei aupuni na makua o ka pono o ka uhaue, ua hoapono lakou i keia kanawai, he mea ia e molowa ole ai kanaka o ka @@@@@ nawai oia ka poe kahiko maoli o ka aina ua kamaaina, a aole o na malihini ka poe nana e olelo mai ua hewa, ua hanaia he wiliko ma Koloa Kauai e makou, oia o Li, Bihopa a me ka mea e noho nei ma kuu lima akau oia hoi o Henry A. Pierce he kamaaina kahiko o ke ia mau pae moku o Hawaii nei, a ke nolu nei no paha iloko on a ka hoomanao ana no ia manawa i hala, i ka M. H. 1859, ua loaa mai mai ka oihana mahiko o Hawaii nei he miliona dala a oi ae, pehea keia aole anei o ke kahi pomikai keia o ua kanawai nei, ke hai aku nei au, aole wale no o keia, aka, he nui loa a ua ike no oukou.

            E ka lunahoomalu. Ua olelo nui ia no ka nui o ka holo ana o ka make mawaena o ka lahui Hawaii, be oiaio paha ia, aka, aole nae o ka oihana mahiai ka mea i nui ai ka make, aole loa pela, no ka mea, o ka oihana mahiai oia ka oihana puka nui o ka honua nei, a on kanaka paahana, oia no na kanaka ola maikai, a eia kekahi mea a kakou e noonoo iho ai no keia mea he kauwa kuapaa, o Rev. Green (Gerina) o Makawao , Maui ua haaleleoia i kona lilo ana he hoa no ka Ahahui Misionari o Amerika no na aina e mai ka la we ana i ke dala mai na kauwa kuapaa mai, a eia no hoi kekahi palapala mai ia ia mai e hoike ana, aole he mai o ka poe paahana ma na mahiko, he maikai ko lakou ola a me na aahu mamua o ka poe i noho ole ma na mahiko a i noho wale iho no hoi me ka hana ole, Heaha la kekahi mau olelo i olelo ia ai n ka hoopau i ka lei alii a me ka oihana mahiai a kou hoaloha Mi Bihopa i hoopuka mai ai mai ka welelau mai o ke alelo o kekahi poe, ke hai aku nei au, aole e hiki ana aole loa no ke manukina ole ka oihana mahiai, a aole loa no e hiki ana ke hookahuli i keia aupuni, a i ke aupuni ano Uepubalika e like me Amerika Hui puia ke hoopau ia keia oihana he mea makehewa i kekahi poe ke lawe mai i na olelo ano e ma ka olelo haole a kekahi lunakanawai o Thomas i waiho mai ai. 'Na pono pili paa loa o ke kanaka,' ke hai aku nei au he olelo Hawaii ko kakou, a in a e hoike ia aku ana keia mau olelo a pau o ka pauku mua i ko kakou kumukanawai i ua lunakanawai Thomas la, aole loa e maopopo ana ia ia, oia no ka olelo Hawaii o na olelo kumukanawai aba u jajay au, ma keia mea, aole loa au i ike mai ka mua a ka hope i ka lilo ana o ke kanaka he kauwa kuapaa ke hoopaa ia ia iho ma kekahi olelo aelike, no ka mea, he pono kuokoa ia no na kanaka a pau loa malalo iho o ka la a me ke kumukanawai.

            Eia keia e ka lunahoomalu. Ma ke kanawai o ka mokuaina o Masekuseta, ua hopu ia no ka luina ke mahuka oia mai kona moku mai i kepa ia ai, no ke aha hoi keia hopu ia ana, aole anei e na hoa no ka hoomalu ia ana o na pomaikai o ka poe imi waiwai oia mokuaina, in a hoi ha pela, no ke aha hoi kakou i noohalike ole ai me na hana oia mokuaina e hoomalu mai hoi i ka poe mahiai mai ke kolo he ia mai, heaha la ke kumu nui o keia manao ana e hoopau i keia hana nui, ka hana i hoopomaikai nui i keia lahui mai o a o.

            Noi mai o Mi Judd, a hooholoia e hoomaha ke Komite i umi minute.

            Ku hou mai ke Kuhina o na aina e. E ka lunahoomalu ke hoomaikai aku nei au i ka loaa ana i ka hale he wa hoomaha a pela no hoi ia'u. Ke noho hou nei kakou e noonoo ano no ka oihana mahiai . O ka oihana mahiai ma na papalina o ke ao nei, oia no ka hoeuli o ka aina, ke ole ia, aia la mahea i keia la na kanaka o Masekuseta a me na wahi e ae, a heaha la ka hana a na paahana e noho nei ma na mahiko i keia wa, he lawaia paha a me na hana e ae, ua olelo mai ka luna hanohano o Honolulu, o ka oihana mahiai ka mea i pau loa ai na kanaka o Lahaina i ka haule, ke hai aku nei aole pela, o Lahaina oia no ke kulanakauhale alii o keia aupuni mamua, a mahope mai ua hoihoi ia maluna iho o ka lepo o kakou e ku nei, i keia wa, ua oi loa ae ka waiwai oia wahi ma ka oihana mahiko i keia wa mamua oia wa, ua haule no o Lahaina mamuli o na hapa ino oia kularakauhale mai ka M. H. 1852 a hiki i keia wa mamuli o na ino i kuai ia aku na wahine me he hipa la i na luina moku okohola, a mai ia poe mai i loaa ai ke emi ana o Lahaina, aole mai ka oihana mahiko. O ka oihana mahiko ka mea nana i haawi mai he pomaikai i ke kanaka o Lahaina i kahi papaala ana i manao ole ai e ulu ana he mea kauu, e ka lunahoomalu ke kahea hou aku nei au i ke ano o ka olelo maoli o ka noho hoopilikia ole ia mai, oia hoi ka noho ana o ke kanaka he mau pono i pili paa aku ia ia, a aole oia e hoopilikia wale ia mai, a oia no hoi kona ko mo ana aku e hana no kekahi me kona makemake iho, ke lawe mai nei au i ka olelo  a kekahi kanaka ma ka North Amerika Review, penei, o kekahi pono pili paa loa o ke kanaka, oia no ke komo ana o kekahi kanaka nona ponoi iho ma kekahi olelo aelike e hana no kekahi, a o keia aole oia e kapa ia ana he kaupa kuapaa.  O ko kakou mau olelo aelike ia kakou e kamailio nei, ua hai ia no ma@ ka hana, ka manawa, a me ka uku, o ke@ ole loa i like iki me kekahi hihia i hanaia mau o ke lunakanawai Parson e pili ana no ka hoopaa olelo ae iike, no ka mea ma ia olelo aelike aole i hoike ia ka uku hana a me ka loihi o ka mana, a ma ia mea, ke hai aku nei au heaha la ka pili oia mau olelo no ka aelike i ko kakou aelike, aole loa.

            Eia e ka lunahoomalu ma kuu lima epaa nei kekahi olelo a kekahi kanaka naauao kaulana, e hoike ana oia, o na Panalaau a me na apaia aina kaawale o Beritania, ke ulu nui nei lakou i keia wa a ua oi ae a kiekie, oia mau panalaau a me ia mau apana ua like loa lakou me kakou nei, in a pela, aole anei e pono ia kakou e ku me ka kakou e ku nei i like ai me ia mau panalaau a me ia mau apana e pii nei iluna ma ka waiwai.

            Kahaha nui au i ka lohe ana i ka Loio Kuhina no ka hoomaopopo pono ole ia o ka pono o ke kauwa e na haku hana, ke hai aku nei au, nowai la ia hewa, in a ua hoopii mai kekehi kauwa imua o na ahahookolokolo no kona poino ma keia kanawai a he kanaka ilihune oia, he hiki no ia ia ke kahea aku i ka Loio nui o ke aupuni e kokua ia kanaka ilihine, no ka mea o ka hana no ia a ka Loio Kuhina i haawiia malalo o ke kanawai kokua i na kanaka ilihune a pau o ka Moi ke 'Lii ; a ano e ka lunahoomalu e huli ae kakou a e nana'ku no na olelo a kekahi luna o Honolulu i lawe mai ai iloko o keia hale, no kekahi Olelo Aelike i hanaia mawaena o kekahi kanaka me kekahi, oia hoi elua mahina ke aelike ekolu makahiki pela ia no paha, aka o ka olelo mai @ ka poe kue i keia kanawai, aole nae @@@ mai oia olelo aelike i ke kakauolelo a ke hale i hiki ai ia kakou ke nana in a he oiaio a pau loa na mea i oleloia mai e ua hoa hanohano la, e huli kakou a nana'ku i ka manaoio o ka Pauku 1419, i oleloia mai no ke kupono ole a me ke kue maoli i ka pono pili o ke kanaka ; aia ma ua pauku la, ua haawiia i na lunakanawai apana a hoomalu, mamuli o ka hoopii ana mai o ka haku ma ka hoohiki ana e hoopuka aku ka lunakanawai i palapala hopu e lawe mai i ua kanaka la e hookolokolo. Ma ia mea ua hiki nno i ka Loio Kuhina ke hele e kokua i ua kanaka la me ka uku ole, a ua haawiia no hoi i ka lunakanawai mamuli o ke kanawai ka mana e hooholo i ke poho o ka haku, a aole na ka haku iho, eia hoi kekahi aole i papaia ka hoopii ana i na ahahookolokolo a pau o keia aupuni, mai ka aha malalo mai a ka Aha Kiekie loa, o keia aupuni, a ilaila no e hiki ai i ua Loio Kuhina nei a i kona hope paha ana e hookohu aku ai, ke hele ma o a maanei me ka uku ole o ke kanaka ana i manao ai e kokua ma kana oihana. E ka lunahoomalu, ua hooloihi loa paha au i ke komite o ka hale no ka loihi o kau olelo ana, a no ia mea ke kahea aku nei au i na mea a pau a ia'u pu iho no hoi kekahi, e manao ae  e like me ka olelo a kekahi mau hoa o ka hale, aole e hoopanee loa ia keia bila, in a pela, pehea la hoi ka lakou pono e kau iho ai ma kahi o ke kanawai e manaoia nei e hoopau, ua olelo pu ia mai he mau hoololi kekahi ; eia nae ka hewa, auhea la ua mau hoololi nei a me ua mau panihakahaka nei ma kahi o ke kanawai e hoopau ia ana ? Pehea la e hiki ai i ke kanaka ke hoohuli i ka honua, ke loaa ole ia ia ke kumu e hoohuli ai ?

            Eia no hoi keia, ua olelo mai ka luna o Honolulu iloko wale iho nei no o keia makahiki a oi ae, kona hoomaopopo ana i ka hewa o ke kanawai, he mea kupanaha nui keia i ko'u lohe ana ; o ka ilio kiai ma kahi kiekio no na makahiki he nui i ka ike ole ana i ka hewa, a akahi no ka a ikeia. Nani no ka palaka, ua olelo ia mai no na palapala hoopii mai na apana mai e hoopau i keia kanawai no na haku a me na kauwa e hoopau, ke hai aku nei au aole hookahi a'u i ike ai, a in a hookahi, mahope wale mai nei no paha ia o ka hoolaha ia ana mai o ka bila, he moa makehewa no kakou ka hoohalike ana'ku me Amerika a me Beritania, ma kekahi wahi o Beritania e 9000; a oi ae o na wahine, na ka ne a me na keiki e makilo ana i wahi apana palena no lakou, aole nae ia mea ma Hawaii nei, mamua o kou pau ana, ke haawi aku nei au i ko'u mahalo i kekahi hoa o keia hale ia Mr. Hanaike i kona noho kauwa ana me ka hoike mai, ua hona oia me ka hooko pono ana i kona olelo aelike, aole nao i loaa iki ia ia ka pilikia a hiki wale i ka pau ana, a aole no hoi oia i hilahila i ka hoike mai ia oukou i ka oiaio. A pela no hoi me kekahi keiki  a kekahi kanaka waiwai no Beritania, ua kepaia oia ma ka olelo aelike no na makahiki elima, pehea he kauwa kuapaa anei oia, e na hoa e huli aku oia a nana ia Rev. Bond o Kohala Hawaii, pehea la oia, oia anei kekahi o na hookanwa ku@paa no ka mea, ua hoala ia eia he mahi ko ma Kohala, a na na kamaaina no i hana i na hana oia mahiko, ka wai hoomakaia ai, ua emi loa ka uku o ka eka aina, aka i keia wa ua pii nui ae ka pomaikai  a me ke kumukuai o ka eka aina i keia wa mamua oia wa, a ua loaa i na kanaka a pau oia wahi ma ka mahiko ka noho kuonoono ana, a he mea kahaha no'u ka ike ana i ka like ole o ka manao o kekahi kanaka nui o ka apana o Kohala kahi i koho ia mai ka luna o Kohala e noho nei, in a e hoopau ia ka oil:ana mahiko ka mea e hoowaiwai aku nei i na kana a pau a ka poe aloha aina e olelo nei he aloha aina a aloha lahui, pehea la e pono ai ua poe aloha rina ? A nolaila e ke kanaka Hawaii oiaio e kupaa oukou, mai hilahila oukou no na pono a pau o ko oukou aupuni.

            Noiia a hooholoia e hoopau ke komite a noho hou i ka la apopo.

            Hoike mai ka lunahoomalu o ke komite, a ma ke noiia ana ua aponoia ka hoike a ke komite.

            Hoopanee ka hale apopo hora11 kakhiaka.

            La 29, Poaha, Iune 2, 1870.

            Halawai ka ahaolilo ma Honolulu, hor 11 kak. e like me ia i hoopaneeia.

            Mea Kiekie Peresidena P. Nahaolelua ma ka noho.

            Puleia e ka Hon. G. W. Pilipo. Heluheluia ka moolelo o ka hale, a ma ke noiia ana ua aponoia

            Waiho mai o Mi THompson, he palapala hoopii no Honolulu e noi ana e kumukuai, waihoia i ke Komite o na aina aupuni a me na mana hou.

            Noi mai o Mi kaukaha e kohoia i lunahoomalu no ke komite o na palapala hoopii lehulehu, no ka mea, ua pilikia oia i ka mai, hooholoia, a kohoia o Mi Martio. Noiia a heluhelu akahi ia ka bila kanawai a Mi Pilipo e hoololi ai i ke kanawai i aponoia ma ka la 10 o Ianuari 1865, e pili ana no ka like ole o ka olelo Hawaii a  me ka Olelo Beritania ma ke kanawai

            Noiia a heluhelu akahiia ka bila kanawai a Mi Halemanu e pili ana no ke ana ana i na alanui a pau.

            Hoolaha mai o mi RIce he bila kanawai e kukulu ia i Halemai ma Kauai.

            Waiho mai o Mi Martio he olelo hooholo e kauohaia ke komite o na palapala nonoi dala a me na olelo hooholo e hoike koke mai, a i ole ia e kohoia i Komite Wae. Ninauia a hoomoeia ka olelo hooholo.

            Waiho mai o Mi Kaiue he olelo hooholo e noonoo ka hale in a ua kupono ka hoolilio pau loa ia ana o ka Haawina Hoomau o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa i make, hoihoi ia ka olelo hooholo i ka luna o Molokai.

            Waiho mai o Mi Hikikoki he olelo hooholo o na bila kanawai a pau e hoolaha ia ana a e laaweia mai ana, e hookomoia mamua o ka la 18 o Iune, a aole e ae ia kekahi mau bila ma hope aku oia la ke ole e ae ia e ka hale, ninauia a hooholoia.

            Hapaiia na hana i pau ole. O ka hana mua, oia kanoonoo ana no ka olelo hooholo a Mi Kaiue , e kauoha ana i ke Kuhina Waiwai e hoike mai i ke kumu i hoolilo pau loa ia ai ka haawina hoomau o M. Kekuanaoa i make Ku mui ke Kuhina Kalaiaina. O ke Kumuhina o na Aina e i keia manawa, oia no ke Kuhina Waiwai ia wa, a ua hoike aku oia i hehinei, ua pau i ka hoolilo ia no na lilo o ka noolewa ana, a ua kuhi auua lawa iho la ia mea i ka luna o Molokai.

            Ku mai o Mi Kaiue. Owau ka mea nana i lawe mai keia olelo hooholo, no ka mea, ma kuu ike ana ma ka papa hoike a ke Kuhina Waiwai, ua hoolilo pau loa ia ka Haawina Kumau o M. Kekuanaoa, oiai ua make oia i ka mahina o Novemaba 1868, a pehea la i pau loa ai ia mau dala, no ka mea ma ke kanawai i aponoia ma ka la 31 o Dekemaba 1864 ua loaa i ke 'lii i make nona ka haawina e oleloia nei e $4000, no ka makahiki, ma keia mea ke ike nei au ua hewa kahi i hoolilo ia ai o keia mau dala.

            Ku mai ke Kuhina Kalaiaina. E like me kau mea i olelo iho nei mamua no kahi i hoolilo ia ai e like me ka hoike a ke Kuhina o na aina em akam no ko'u manao ponoi iho, aole keia olelo hooholo na ka Luna o Molokai i hana maoli iho, me he mea la na hai mai, no ka mea, o na hoa Hawaii maouli a pau o keia hale aole lakou e hana ana i keia olelo hooholo, no ka mea, ua hooliloia ke dala no ka hoolewa o kekahi alii o ka aina e like me ka mea make i oleloia, a no ka mea ma ke kanawai a ka Luna o Molokai i olelo mai nei, he ano okoa loa ia, no ka mea, he uku hoomau keia, a ua hiki no i ka mea nona ia haawina ke ohi a pu ke makemake oia, a eia no hoi kekahi, aole e noho ana he ahaolelo ia wa i hiki ai la ke noi i dala, a no ka manaoia o ke koena dala o kona haawina hoomau, he mea kupono no ia no ka hoolilo ana i mea e hoohanohano hope aku ai ia ia, a he mea maa mau no hoi ia ia kakou ka haawi ana, in a no paha e noi ia mai ana i ka ahaolelo, aole no paha e hoole mai ana ka ahaolelo, in a e hooleana ka hale i ka hoolilo ana ia mau dala, alaila, e lawe mai ana au he bila kanawai e uku ia ua lilo o ka hoolewa ana.

            Ku mai o Mr. Kalakaua. Owau kekahi e ku nei no ka haohao i ka hoolilo ia ana o keia mau dala, no ka mea  o ke dala e oleloia nei he haawina no ia no ka makuakane o ka Moi a he Peresidena no hoi no keia hale, ua ike no kakou a pau; in a e like me ka mea i oleloia iho nei e ke Kuhina, heaha la ka mea i noonoo ole ia ai ma ka Ahakukamalu a me ka Ahakuhioa, a e noi mai i keia hale e kala ia, in a paha e liki me ke noi ia ana iho nei e aponoia ka hoike a ke Kuhina alaila e pahaohao ana no hoa o ka hale, a heaha la hoi ke kumu o ka hoike ole ia ana iloko o ka bila haawina. Nolaila, aole au e apono ana i ka hoike a ke Kuhina.

            Ku mai o Mr. Laiana. Ua like ko'u manao me ko ke 'lii i olelo iho nei, ua hoohalahala ia no ka hoike ana mai, nolaila ke noi aku nei eu e kauohaia ke Kuhina Waiwai e waiho mai i olelo hooholo hui i kahi i hoolilo ia'i.

            Ku mai o Mr. Kuapuu. Ke kokua nei au i ka olelo hooholo a ka luna o Molokai, a ua manao au e hoopii luna nui ia ke Kuhina Waiwai e like me ka Pauku 42 o ke kumukanawai no ka hoolilo wale i ke dala.

            Ku mai ke Kuhina Waiwai. O ka papa hoike e waiho nei ua ili mai ia ia'u mamuli o ka oihana i waihoia mai ia'u mamuli o ka oihana i waihoia mai ia'u, ua noonoo nui ia keia dala mamuli o ka hoolilo ana'ku a ua hooholoia e hooliloia no no ka hoolew ana i ka Mea Kiekie i make no ka mea ua pili pono no ia ia, a in a paha e kahea ia ana ka aha olelo no keia mea e oi nui lloa aku ana ka lilo mamuli o keia mau dala e olelia nei, @ i ko'u manao ana ua hiki no in a hoa ke lawe mai i bila kanawai e kalaia no ka hoolilo ana o keia mau dala, ua hooliloia no na lilo o ka hooweqa ana e $5574. Mamuli o ka hooponopono ana a ka Mea Hanohano ke Kiaaina o Oahu, nolaiia, ke nonoi aku nei au e apono ia ka hoike a ke Kuhina.

            Ku mai o Mr. Kepoikai. He mau wahi olelo uuku wale no ka'u no keia olelo hooholo a kekahi luna o Molokai, o keia aoao o ka hale ua malama lakou i ke kanawai, a o na Kuhina na ae lakou maluna o ke kanawai a hehi iho.

            Ku mai o Mr. Pilipo. Owau kekahi i makemake e kamailio iki no keia olelo hooholo ua olelo mai nei kekahi Kuhina aole ka na ka luna o Molokai keia olelo hooholo he mea e, me he mea la e hoohlike mai ana oia i ka luna o Molokai he wahi keiki a he hupo, i ko'u manao aole pela , no ka mea , ke noho nei oia iloko o keia hale mamolio na kanawai a me ke Kumukanawai, i ko'ou manao ana, aole no i pono ka hoolilo ia ana o keia dala e like me ka ka luna o Molokai i oleloia iho nei ; in a ua hooliloia keia no na lilo o ka hoolewa, heaha la ka mea i hoike ole ia ai e liko me ka hoike no na lilo o Kaona ma, ua olelo maopopoia ma ke kanawai he mau kumu e hiki ai ke hoolilo i ke dala o ke Aupuni, me ka noho ole o ka ahoolelo, a ua kupono paha no ka hoolilo ia ana no Kaona ma, no ka mea he ano kipi paha ia, nolaila, e aho paha e like me ka ka luna o Kuhala i olelo iho nei

            Noi mai o Mr. Kalakaua e hoolilo no ke noi a ka luna o Kohala, a e kauaohaia ke Kuhina Waiwai e lawe mai i palapala kala no ka hoolilo ana i keia mau dala

            Ku hou mai ke Kuhina Kalaiaina. Ke manao nei au aole e hooholoia keia olelo hooholo, e kuhi ana au ua pau ka pepehi o na hoa o keia hale i kahi i hoolioia ai e like me ka hoike ana aku a ke Kuhina me he mea la, he ano hoahewa wale mai no keia i na Kuhina, me he mea la, ua hookomo ia paha iloko o ko makou mau pakeke.

            Ku mai o Mi Kahaulelio. I ko'u manao aole e pono kela aoao ke olelo mai a manao aku ana ua peu keia mau dala iloko o na pakeke o lakou, o ka hana pono wale no a kela aoao o ka lawe mai i palapala e kela ia aku, me he mea la he lio kela aoao, o houia i ke kepa a puiwa honua, nolaila e pono e lawe mai lakoa i hoike.

            Ninauia a hooholoia e waiho ia ma ka pepa ka olelo hooholo me ka hoololi e lawe mai ke Kuhina Waiwai i Olelo Hooholo Hui e hoike ana i ke koena dala o ka uku hoomau o M. Kekuanaaoa no na lilo o ka hoolewa ana, a e kala ia aku o ka hale.

            Hana alua oia ka heluhelu akolu ia ana o ka bila kanawai e pili ana i ka auhau o na holoholona e hoololi ana i ka Pauku 481 a hiki i ka Pauku 497, o ke Kanawai Kivila.

            Noi mai o Mi Kalana. He bila nui keia a nolaila ke nonoi aku nei au e kalauia na ae me na hoole ku mai ke Kuhina Waiwai. E ka Paresedena, ua poino au i ka hiki ole ana mai i ka la o ka heluhelu alua ia ana o ka bila , aka.