Ke Au Okoa, Volume VI, Number 6, 26 Mei 1870 — Page 4
This text was transcribed by: | Kekoa O'sullivan |
This work is dedicated to: | Princess Bernice Pauahi Bishop |
Ka Nupepa Kuokoa
KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.
KE AU OKOA
HONOLULU, MEI 26, 1870.
Palapala Hoike o ka Lunakanawai Nui o ka Aha Kiekie, i ka Ahaolelo o 1870.
AHA HOOMALU O HILO.
Hoahewaia Hookuuia Huina Hoopaiia Hoopaahaoia
Moekolohe ………….. 107 85 188 26 1
Hakaka me ka pepehi …. 77 13 90 77 ..
Hakaka …………… 10 3 24 21 ..
Kuai awa me ka palapala
ae ole …………….. 10 .. 11 10 ..
Lalau i ka wahine me ka
manao ino e poe ……. 2 .. 2 .. ..
Hoohaonaele ma ka la Sa
bati …………….. 10 .. 10 10 ..
Kue i ke kanawai e haawi
ana i palapala ae mare . 1 .. 1 1 ..
Hoowahawaha i ka Aha .. 2 .. 2 .. 2
Na mea ino wale ……… 1 .. 1 .. ..
Puhi Waiona ……….. .. 1 1 .. 1
Walaau i ka po ……… 5 .. 5 5 ..
Ona ……………… 11 20 31 11 ..
Mahuka mailoko aku o ka
Halepaahao ……….. 6 .. 6 .. 6
Ka i ka holonui ……… 22 .. 22 22 ..
Haawi waiona i kekahi ka
kanaka maoli ……… 22 19 41 22 ..
Moekolohe mare ole ia …. 30 1 31 20 ..
Piliwaiwai ………….. 48 21 69 48 ..
Imi loaa ma ka hoopunipuni 4 .. 4 4 ..
Hoomanamana ………. 4 .. 4 .. 4
Aihue ……………. 34 13 47 2 34
Kamailio ano moekolohe .. 13 .. 13 10 3
Hana ino a me na haua ko
lohe …………….. 7 .. 7 5 2
Hoohiki wahahee …….. 6 .. 6 .. ..
Lapaau me ka laikini ole .. 6 .. 6 6 ..
Kuai waiona me ka pala
pala ae ole ……….. 1 .. 1 1 ..
Moe ana me ka wahine ma
lalo o 14 makahiki …. 1 .. 1 .. 1
Lio Kea ae ole ia …….. 3 7 10 3 ..
Olelo hooweliweli …….. 3 2 5 2 1
Haalele i ke Kula …….. 14 .. 14 .. ..
Aea me ka hau kae ……. 1 .. 1 .. 1
Haku a me na Kauwa ……………. 230
Mai pupule ……………………. 8
Aie …………………………. 28
Komo hewa a me kekahi hewa e ae …. 44
Haalele wahie a kane paha ……….. 13
Crim Con …………………… 4
Hooka ole i na auhau aupuni ……… 33
NA AHA APANA O OAHU
Hoahewa Hookuuia Huina Hoopaiia Hoopaahaoia
Hakaka me ka Pepehi …… 26 11 37 26 ..
Moekolohe …………… 8 16 24 8 ..
Puhi hele ……………. 1 .. 1 .. ..
Aea a me ka haukae …….. 1 1 2 .. 1
Hoeha i na holoholona …… 3 3 6 3
Na mea ino wale ………. 3 3 6 3 ..
Puhi waiona ………….. 2 .. 2 2 ..
Ona ……………….. 9 3 12 7 2
Haalele Kula ………….. 2 .. 2 2 ..
Haalele kane a wahine paha 1 8 9 .. ..
Kuni kolohe i na holoholona 1 .. 1 1 ..
Ka i ka holo nui ……….. 3 .. 3 3 ..
Aihue ……………….. 6 .. 6 6 ..
Hooke ana i ka hooponopono
ma ke kanawai ………. 1 1 2 1 ..
Lapaau me ka laikini ole …. 2 2 4 2 ..
Kuai awa me ka palapala ae
ole ……………….. .. 4 4 .. ..
Kuai Waiona me ka palapala
ae ole……………… 6 4 10 6 ..
Hookaa ole i na auhau aupuni 1 1 2 .. ..
Olelo hooweliweli ………. 4 3 7 4 ..
Hoohaunaele ma ka la Sabati 2 .. 2 2 ..
Kokua i ka hewa ………. .. 1 1 .. ..
Hana ino a me ka hana kolohe 1 2 3 1 ..
Haku a me na kanawa …. 90
Hihia Waiwai ………. 60
Hookolokolo auhau ……82
NA AHA APANA O MAUI, MOLOKAI
ME LANAI
Hoahewaia Hookuuia Huina Hoopaiia Hoopaahaoia
Haalele Kula ………….. 4 1 5 4 ..
Hakaka me ka pepehi ……. 80 40 120 80 ..
Hakaka …………….. 1 5 6 1 ..
Moekolohe …………… 119 69 188 115 4
Kokua i ka hewa ………. 30 31 61 30 ..
Puhi Hale …………….. .. 1 1 .. ..
Hooiki ino ………….. 1 3 4 1 ..
Komo hale me ka wawahi hale .. 1 1 .. ..
Na mea ino wale ………..19 13 32 19 ..
Hokomo hewa i na holoholo
na ……………….. .. 1 1 .. ..
Hoeha i na holoholona …… 12 1 13 10 2
Ona …………………. 41 17 58 41 ..
Haalele kane a wahine paha 10 9 19 .. 2
Walaau i ka po ………… 3 9 12 3 ..
Puhi Waiona …………. 1 .. 1 1 ..
Inu Awa …………….. 5 10 15 3 ..
Moekolohe mare ole ia ….. 12 1 13 10 2
Kuni kolohe i na holoholona .. 1 1 .. ..
Pili waiwai …………… 25 7 32 25 ..
Imi loaa ma ka hoopunipuni 6 .. 6 4 2
Hoomanamana ………… 1 1 2 .. ..
Launa hewa ………….. .. 1 1 .. ..
Aihue ………………..35 32 67 9 26
Kamailio ano moekolohe …. .. 1 1 .. ..
Hana ano moekolohe ma ke
akea ……………… 2 .. 2 2 ..
Mai pupule ……………. 1 .. 1 .. ..
Haku a me ke Kauwa …… 66 28 64 .. 7
Hoowela ana i kekahi me ka
manao ino …………… .. 1 1 .. ..
Hana ino a me na hana kolohe 17 13 30 15 2
Hoohiki wahahee ……… .. 1 1 .. ..
Lapaau me ka laikini ole …. 4 .. 4 4 ..
hooke ana i ka hooponopono
ma ke kanawai ………. 1 .. 1 1 ..
Anaana ……………… 1 .. 1 .. 1
Powa ……………….. .. 1 1 .. ..
Kuai a haawi waiona i keka
hi kanaka maoli ……… 19 6 25 16 3
Koai opiuma me ka palapala
ae ole …………….. 3 1 4 3 ..
Kuai awa me ka palapala ae
ole …………………. 14 3 17 14 ..
Hoowalewale e moekolohe .. .. 5 5 .. ..
Kioai ana i ka hewa ……. 1 2 3 .. 1
Hanaino ana i ka inoa makai
o kekahi ……………. .. 2 2 .. ..
Hookonokono e hoike waha
hee …………………. .. 1 1 .. ..
Olelo hooweliweli ………. .. 2 2 .. ..
Hoohaunaele ma ka la Sabati 20 16 36 20 ..
Kue ana i na kanawai o ka
Oihana Leta ………… 1 .. 1 .. ..
Aea a me ka haukae …….. .. 1 1 .. ..
Hihia Waiwai ……… 333
NA AHA APANA O HAWAII
Hoahewaia Hookuuia Huina Hoopaiia Hoopaahaoia
Haalele Kula ………. 8 .. 8 6 2
Hakaka me ka pepehi …. 44 20 64 43 1
Moekolohe ………… 113 72 185 113 ..
Kokua i ka hewa ……. 5 7 12 5 ..
Kokua i na luina mahuka 2 .. 2 2 ..
Hooiki ino ………… 1 1 2 1 ..
Komo hale me ka wawahi
hale …………….. .. 7 7 .. ..
Na mea ino wale ……..11 16 27 11 ..
Hookomo hewa i na holo
holona …………. .. 2 2 .. ..
Hoehai na holoholona … 2 .. 2 2 ..
Moe ana me ke kaikama
hine malalo o 14 …… 1 .. 2 2 ..
Ona ……………… 54 70 124 54 ..
Hana hoohauuaele …… 23 37 60 23 ..
Walaau i ka po …….. 11 3 14 11 ..
Malama i ka hale hana ino .. 1 1 .. ..
Puhi waiona ………. 25 7 32 25 ..
Inu awa ………….. 13 16 29 13 ..
Ka i ka holo nui …….. 11 8 19 11 ..
Moekolohe mare oleia …. 2 .. 2 2 ..
Kaui kolohe ………… .. 3 3 .. ..
Imi loaa ma ka hoopuni
puni ……………. 4 3 7 4 ..
Launa hewa ……….. .. 1 1 .. ..
Poino i ka lio ………. 1 .. 1 1 ..
Aihue …………….. 18 13 31 5 13
Haku a me ke kauwa …. 5 4 9 .. 4
Lawe Ola …………. .. 1 1 .. ..
Puhi Waiona ……….5 1 6 5 ..
Hana ino a me na hna
kolohe ………… 2 2 4 2 ..
Hooiki wahahee ……. 1 1 2 .. ..
Lapaau me ka laikini ole 17 7 24 16 1
Anaina hoohaunaele ….. 4 .. 4 4 ..
Lawe ana i ka waiwai ai
hue …………….. 1 .. 4 1 1
Kuai a haawi waiona i
kekahi kanaka maoli .. 37 17 54 36 1
Kuai a haawi waiona i
kekahi kanaka maoli .. 37 17 54 36 1
Kuai bipi me ka palapala
ae ole ………….. 1 1 2 1 ..
Kuai opiuma me ka pala
pala ae ole ………. 7 3 10 7 ..
Hoowalewale e moekolohe .. 3 3 .. ..
Kinai ana i ka hewa … 2 .. .. .. ..
Hoohaunaele ma ka la
Sabati …………… 36 7 43 36 ..
Aea a me ka haukae …. 4 3 7 .. 4
Koe i na kanawai o ke Oi
hana Leta ………. 2 .. 2 2 ..
Hooke ana i ka hoopono
pon ma ke kula …… 1 .. 1 1 ..
Haku a me ke kauwa 16
Hihia Waiwai …… 333
NA AHA APANA O KAUAI.
Hoahewaia Hookuuia Huina Hoopaiia Hoopaahaoia
Haalele Kula ………. 4 6 10 2 2
Hakaka me ka pepehi …. 37 36 78 35 2
Hakaka me ka mea make .. 1 1 .. ..
Hakaka ………….. 5 .. 5 .. ..
Moekolohe ………….. 138 65 203 112 25
Kokua i ka hewa ……. .. 1 1 .. ..
Puni hale ………….. .. 2 2 .. ..
Na mea ino wale …….. 2 1 3 1 1
Hookomo hewa i na holo
holona …………… .. 1 1 .. ..
Ona ……………… 102 105 207 96 6
Haalele kane a wahine
paha ……………. 6 3 9 1 2
Hoohaunaele i na halawai
pule ……………. .. 1 1 .. ..
Aea a me ka haukae …. 1 .. 1 1 ..
Puhi waiona ……….. 8 1 9 6 2
Ka i ka holonui …….. 1 .. 1 1 ..
Moekolohe mare ole ia .. 2 .. 2 .. 2
Kuni kolohe ……….. .. 3 3 .. ..
Pili waiwai ………… 1 21 22 1 1
Imi loaa ma ka hoopuni
puni ……………..3 1 4 3 ..
Hoomanamana …….. .. 3 3 .. ..
Aihue ……………. 16 42 57 3 13
Kamailio ana moekolohe . .. 2 2 .. ..
Haku a me ke kauwa …43 5 48 .. 8
Hoowela i kekahi me ka
manao ino ……….. .. 1 1 .. ..
Hooiki wahahee ……. .. 4 4 .. ..
Kuai a haawi waiona i ke
kahi kanaka maoli …. 15 23 38 9 6
Kuai waiwai me ka pala
pala ae ole ………. 1 .. 1 1 ..
Kuai opiuma me ka pala
pala ae ole ………… 2 6 8 2 ..
Hoowalewale e moekolohe .. 2 2 .. ..
Olelo hooweliweli …….1 2 3 .. 2
Hoohaunaele ma ka la Sa
bati ……………. 21 21 42 20 1
Aea a me ka haukae …. 1 .. 1 .. 1
Haku a me ke Kauwa 51
Hihia Waiwai ….. 179
]Papa B.]
1 Haawina no na
o ka Aha Kiekie 2,000 00
Koena o ka Haa
wina o ka M. H.
1868. 348 93
2,348 93
Hooliloia ……..1,736 12 1,736 12
Koena e waiho nei 612 81 2,348 93
2 Haawina no na
lako o na Aha a
a pau ……… 1,000 00
Koena o ka Haa
o ka M.H. 1868 250 97
1,250 97
Hooliloia …… 1,250 97
3 Haawina no ke
kuei ana i na bu
ke kanawai …. 500 00
Koena o na Haa
mua ……… 836 86
Hooliloia …….. 1,184 97
Koena e waiho nei 151 8
1,336 86 1330 86
Huina o na lilo ma
muli o keia mau
Haawina ekolu .. $4,172 06
Peoeihoi ka lilo ana:
No na lako palapala 1,250 97
No ka Puipalapala
aole nae i komo
Maanei na dala he
$1,001 37 i ukuia
ma ke ano koena 143 37
Nona Jure a me na
Hoike ………. 580 25
Noka Mahele olelo
ana ………… 72 20
No ka Elele $15 no
ka mahine …… 360 00
No ka uku Lta … 166 61
Kela lilo keia lilo .. 545 61
No na buke kanawai 1,051 05 4,172 06
4 Haawina uo na
lilo ka Ah. Kaa
puni ………. 3,300 00
Koena haawina
no ke Kokua L.
K. Mua …… 1,312 61
Koena Haaw.
no ke Kokua
L. K. elua … 224 85 1,537 46
Hooliloia :
No na lilo o ka A.
K. Ap 2 …… 2,512 61
No na lilo o ka A.
K. Ap 3 …… 1,245 20
No na lilo o ka A.
K. Ap 4 …… 824 85
Koena i hoolilo ole
o ka Ap. 3 …… 254 80
-------------------
254 80 837 46
Ua hoonuiia na lilo ma ke pai ana o na palapala pai hakahaka no ka hana ma na hihia o ka Aha Hooilina, i mea e hooponopono a e hoopololeiai i na hana oia ano. He mea kupono, oia mau palapala pai hakahaka e hoakaka a e hoolakoia aku ma na olelo eua i na Aha. Hookolokolo Hooponopono Waiwai Hooilina.
O na dala loaa i ka Aha Kiekie, e like me na mea i waihoia i ke Keena Waiwai, ma ka uku hoopai $375 00, ka haina mahope iho o k hoolawe ia ana o na lilo, $6,591 08, haina pau, $6,966 08. Ma na hoike o na Aha Hookolokolo o ke Aupuni, ua hiki ole ke hoike mai i na loaa a me na lilo, e like me ka manaoia ana.
O na lilo i koe o ka Oihana no na uku, e like me na hawina.
E OLA KA MOI I KE AKUA !
ALFRED S. HARTWELL,
Lunakanawai Kokua Mua o ka Aba Hookolokolo Kiekie.
Palapala Hoike no na Makahiki
Elua a ka peresidena o ka papa
Hoonaauao, i ka Ahaolelo o ka
Makahki 1870.
I ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii Pae Aina:
Mai ka waiho ia ana aku o ka Papa Hoike o na Makahiki Elua i hala o ka Papa Hoonaauao imua o ko oukou Aha Hanohano, ua ili mai he poino nui a kaumaha malunu oia Keena Oihana o ko ka Mo Aupuni, ma ka make ana o ka Mea Kiekie M. Kekuanaoa. Ma kona ano alii o ka aina, a ano hooponopono aupuni, a ma ke ano keonimana, ua oi ae mamua o hapalua keneturia, kona hui a launa hanohano pu ana ma ka hana hoonaauao a me ka holo mua ana , i hoomakai e Kamehameha ka Nui, a i hoomau ia mai no hoi e kona mau hop mai. Me kona ike molaelae, naaupumehana, a wiwo ole, aole no i hoopowehiwehi ihokoua kanikoo ana i koua noonoo, a hoomalielie iho hoi i kona ake uo ka pono a me ka holo mua na ok Lahui Hawaii; a mawaena o na hapai huna i alako nuiia ai o kona manao, a i loaa ai kona lokahi ikaika pu ana ia,-o ka hoonauao ia o ka Hawaii Opiopio.
Ua oluolu i ke 'Lii, ka moi ka waiho ana mai maluna o'u, i ka hanohano o ka hookohuana mai i Paresidena no ka Papa Hoonaauao; a mai ano, a i kolikeai me ke kanawai, ua ili mai ia'u ka hanohano o ka waiho anaaku i ka Papa Hoike o na mea i hanaia e ka Papa hoonaanao no na makahikielua, i pau i ka la 31 o Maraki, M. H. 1870.
NA KULA AUPUNI.
O ka heluna o na Kula Aupuni ma ka la 1 o Ianuari, 1870, he 244, a o ka heluna avarika o na keiki e hele ana ma ia mau kula, he 5938, a he 3427 mau keikikane, a he 2511 man kaikamahine. Mai loko mai o keia mau kula, he 43 mau kula, kahi i hookaawaleia ai na kaikamahine, mai na keikikane, malalo o na kumuao wahine, he 612ka nui o na laumana e hele ana; a he 21 no na keikikane, malalo o na kumuao kane, he 812 ka nui o na haumana o hele ana.
No ka haawi mahnahoa ana mai a ka Ahaolelo i hala, (1868.) no ke kokua ana i na Kula Aupuni ma na apana ilihune, ua hiki kupono na kula ma ia mau wahi i ka malama ia me ka piha pono o ka manawa kula,a o ka hopena oia, ma ke anonui, ua holomua na keiki ma ka lakou mau mea imi naauao. Ua akamai ka hookoakoa ana, a pela no hoi ka hoomahuahua ana ma ia haawina; a ua manaolana ia e hoomau mai ana no ko oukou Aha Hanohano ia mea. O na kumu e alakai ana ia, ua hoakakaia no ma ka papa o hoike i hala o keia Keena i ka Ahaolelo , a oiai, ke mau la no ko lakou ano a hiki i keia manawa, ke kuhikuhi aku nei au me ka mahalo ana ia oukou ia papa hoike.
NA HALE KULA HOU.
Hoko o keia mau makahiki elua i hala iho nei, he 38 mau hale kula hou no na kula aupuni i kukoluia; a he 5 mau hale kula kahiko i hoomaemae pono ia.
O ka haawina i kupono i ka manwa o ka Ahaolelo i hala no ke kukulu ana i mau hale kula hou no na ke kula aupuni, ua aneane hiki i ka Papa, aka, aole nae i piha pono e hoopau ai i ka nele o ka aina ma ia mea. Ua kaupalena ia ka haawina i ka $6200, aka, ua hai e ia e ia e hiki ana la i na makua a me kekahi poe o kela a me keia mau wahi i nele i na halo kula hou, ma ko lakou haawi hookahi hapalua o na lilo o ia. Ke minamina nei au i ka hoopuka ana aku, oia manao mua ana he hapa kai ko pono, Nolaila, ma ka hapa uuku paha, he 12 manhale hon i koe e kukuluia ai, a malia paha, he 1@; ke ole ma ka emi mau ana mai o na keiki ma keia mau wahi hope, e hooholo no ka Papa, e hoopau loa ia mau kula. No keia mea, ke noi haahaa aku nei au, e hookaawale ia i haawina aole e emi iho malalo o $3000 no ke kukulu ana i na hale kul i koe.
NO KA HELE KULA ANA.
Ma ka papa hoike a ka Papa i ka Ahaolelo o ka M. H. 1868, ua hoakaka ia na Kula Aupuni me na hele kula ana o na keiki, e hele ana ia mau kula. O ke kumu oia emi ana, no ka mahuahua ana mai o na keiki , he 6218, e hoike ana i ka emi i ike ia i ka wa o keia papa hoike, he 280 keiki e hele ana i na Kula Aupuni a me na Kula Wae ma na wahi o ka olelo Enelani e ao ia ai ; o ka helu'na oia mahuahua, he aneane 108 keiki e hele ana i na Kula Hawaii me ka Enelani ma ka la I o Ianuari 1868, he 8098.
NA KULA KIEKIE I AOIA MA KA OLELO HAWAII, I
MALAMAIA A I KOKUAIA E KA PAPA
KULANUI O LAHAINALUA.-Ke hauoli nei ka Papa i ka hoike ana aku i ke ano holopono mau o keia wa. malolo o na kumu akamai kupono a ikaika hoi i ka lakon mau haua ao. He nui wale na hana hou i lawelawe ia maluna o na hale, a ua malama pono ia na aina e pili ana i ke kula ; a ua mahi kupono ia e na Haumana malolo o ke kuhikuhi ana o na kumu, a na hoolako aku ka Papa me na Ana Hoku i ua Kula nei, a me kekahi mau mea hana akamai (apartusa) no ke ao ana ma na hana ike kupono.
Oiai, o na mea nui i ao ia, e like me mamua aenei ma ka olelo Hawaii no ia, a na hoomaopopo nui ia nae ka hookomoia ana o ka olelo Enelani, a he hapai ana, oiai, e nee ana ua manawa imua, me he la, e lilo ana ia i mea makemake nui ia e ka poe ake i na naauao kiekie ae, a me na pomaikai e loaa mai ana ma ia mea i ke oo ana aku o ke kanaka
Hookahi kumu e pili ana no keia kula a ka Papa e hoomaopopo aku ai imua o ko oukou Aha Hanohano, a oia hoi keia. Ma ka hookohu ana i na Kumuao no na Kula Aupuni o ka aina, na ike ia ka nele ana i na kumu ao kupono ; a o ko hopena hoi oia ua hookohu ia na kumu ike haahaa iho no ka loaa ole o na kumu kupono. Oiai, he umikumalua a keu au ahu pahe kanaka opiopio e puka makahiki nei ma Lahainaluna, aka, he kakaikahi loa o lakou i loaa ma ke ano kumu no na Kula Aupuni ; no ka mea, aole o lakou makemake e hele ma na wahi e ae, koe wale no ko lakou mau apana ponoi, a ma ia mau wahi ua paa mua no paha na hakahaka kumu ao. Ma ka noonoo ana, iloko o na makahiki eha, ua lona mai i keia poe kanaka opiopio na pomaikai o ka naauao ma keia Kula Nui, ma ka lilo o ka aina, me he mea la, he ano kupono no hoi ma ka hoi ana mai, I ka pau ana o ko lakou wa kula, e hoopaa lakou ia lakou iho ma na kauoha a ke Kaho Kula Nui o na kula, ke makemake ia; a nana e hoohana ma na ano kumu o na Kula Aupuni no ka wa i kaupalena ia, aole paha e oi aku mamua o ka makahiki hookahi, a ma ka hoao ana paha, e like me ka ae like ia ana. Ua lehulehu na wahi o na kanaka akamai oi ae a kupono, ua makemake ole oae lakou e lilo i mau kumu ao, ioa no, no kekahi wa pokole I kaupalena ia. O na kumu no oia no na mea e pili ana i ka hoololohe ma kahi ponoi. Aka, he kumu kupono no ka na makua a me ka poe hookaa auhau ola mau ano wahi, e manao mai ai, e hoolako kupono aku ke Aupuni ia lakou me ka hoonaauao kulike ia o ka lakou mau keiki, e like me ke kupono o ka hoolako ia ana’ku oia mau wahi a me kau wahi okoa e ae paha; aina no hoi e mahuahua mai ka ulu anan oia mau wahi, aole no e nele ka lehulehu o ka poe e noi mai ana e lilo i mau kumuao, ke hakahaka, a ke nele hoi i ke kumu ole.
Ka helu’na o na haumana i hele i ke Kula Noi iloko o ka makahiki i hala he 125, a o ka helu’na e hele ne ii keia wa, he 82.
KULA HANAI O HILO
O keia Kula, malalo o ka malama ana o Rev. D.B. Laimana, ke Kumu Nui no na makahiki he lehulehu wale i hala ae, ua lawelawe hooki ole oia ma kana mau hana no ka pomaikai o keia kula; -a ke mau la no kea no maikai kupono. Ua haawi makahiki no ka Papa no ke kokua ana ia , he $9--, a na ka Pua Dula Kula oia Apana e uku i no lilo o kona mau kokua kumu. Ka hele’ua o na haumana, e hele nei malaila, he 58.
NA KULA HANAI NO KA KEIKIKANI, I AOIA MA KA
OLELO ENELANI
MAUI-KE KULA KEIKIKANE HALEAKA.-
Mai ka waiho mua ia ana ku, o ka papa hoike o na makahiki elua o keia Keena, ua hoalaia he Kula Hanai no na keiki kane ma kau wahi kupono ma Kamawao, Mokupuni o Maui. O ka manao nui o ka Papa me ke kukulu ana i keia kula, o ke aoia o no keiki ma ka olelo Enelani, i pakui pu ia mai me ka olelo Hawaii a me na hana pili mahiai; a no ia mea, ua hoolako ka Papa i aina mahuahua kupono. Ua kukuloia he mau hale kupono, a hooholo pono ia ka aina me na holoholona; a ua hoo. Lako puia aku no hoi me na lako o ka mahiai ana. Ua waiho mua ia aku ka malama ana keia Kula malalo o Mi. R. W. Anaru a me Mrs. S. A. Kakina, a ma ka waiho ana mai o Mi. Anaru i ke Angate i hula, ua hookohuia aku o Rev. J. P. Gerina i Luna Hooponopono no ke kula, me ka mau no o Mrs. Kakina ke kokua. Ka helu’na o na haumana i ka wa i haoaia ai keia pap hoike, he 20 me ka ano no e ao aku ana ke komo mahuahua ia mai, ke hiki mai ka wa e maopopo lea ai, a e ike ponoia ai kona mau pomaikai e ka lehulehu.
KULANUI O LAHAINALALO.-O Keia Kula, aia no ia malalo o ka hooponopono poni ana e Rev. G. Mason, a he 15 ka helu’na o na haumana. Eiwa poe haumana a ka Papa hoonaauao e kokua nei ma keia kula.
MA OAHU-Ke Kula Hanai o Mr. Wm. Gulick ma Kawaiahao, he 22 haumana. Aole i kokuaia keia kula e ku Papa Hoonaauao.
KULANUI O AHUMANU- Aia malelo o ka hooponoponoa na a Rev. Van. Heteren, a 28 ka helu’na o na haumana. Hookahi haumana a ka Papa Hoonaauao e hoomau nei ka hoouna ana ma keia kula. Ma ka make aua o Rev. R. A. Walsh, ke kumu mua o keia kula, nona na makahiki he lehulehu wale i hoipu ai aia ia iho ma na hooikaika a me ka holomua ana oia kula; us ili iho he poino nui kuikui in a makua a me na keiki , a a kuikui in a makua a me na keiki, a pela no hoi me ke kumu maikai ana i hapai, ia.
MA KAUAI-KE KULA O KOLOA-O keia Kula, aia no malalo o ka hooponopono ponui a me kea o ana a Rev. Dole, a he 14 ka heu’oa o na haumana; he 8 keikikane, a he 6 mau kaikamahine. Ua kokua ia keia kula e ka Papa amerika, a ma na dala loaa mai ma kea o ana main a haumana mai.
NA KULA HANAI NO NA KAIKAMAHINE, I AO
IA MA KA OLELO ENELANI
MA HAWAII.-Ma Waikoloa i Waimea, ke kula a Mrs. L G Laiana, he 8 ka helu’na o na haumaha ano kula hanai. Ua kokua ia e na dala loaa mai ma kea o ana. Aole kokua ia aku e ka Papa Hoonaauao. E pili pu ana me kela kula ae la, ua kokua ia o Mrs. Laiana e kaua kaikamahine ma ka malama ana i kula la, i hiki aku ka helu’na i ka 12 haumana, keikikane me kaikamahine.
MA MAUI-Ua ao ia ke Kula Ohana o Lahaina e na kaikuahine Enelani, malalo o ka hooponopono ana o Eldress Phoebe S. M. Ka helu’na o na haumana, he 53; a ua ko’kuaia e na makua, a mai ka Papa Hoonaauao aku ma ka uka, e like me ka nui o na haumana, i hiki aku ka huia i na makahiki elua i hala iho ne ii ka $2225.00.
KE KULA KAIKAMAHINE O MAKAWAO- UA minamina ka Papa i ka hoike ana ku i ka pau holookoa ana i kea hi o no hale o keia kula ma ka la 6 o Iune i hala; ua ili mai ka poino koikoi ma kea no loaa dala a me kahi ano e ae amluna o ka poe nona ia, a me ka poe kahi i komo pu ma ia mea; a pela no hoi me ka aina holookoa, oiai, i ka wa e hookuene pono iho anan kona holo mua; a ua ike maopopo loa ia ae hoi kona pono e ka lahui. Aka, ua palekana no noe hoi i k a ike ana, ua manao ku poe kokua i ua kula ne ii kona hoala hou ia, ma kahi moe paha, a ma kau wahi e ae puha e ike ia ai ka pono ana; a no ia mea, ua hoala ia kekahi puu dala nui ma ka haawina manowalea ana, a ke hoohui ia aku hoi we ia puu dala, ka hookahi tusani a ka Papa Hoonaauao, ua hiki in a kahu malama ke hoomaka i kona kukulu hou ia ana.
A hiki koua wa i pau a ii kea hi, he 67 ka helu’na o na haumana e hele ana ma ua kula la, a o na haawine e like me ka nui o na haumana, i haawina e ka Papa no ke kokua ana, mai ka la 31 o Maraki, 1868, a hiki i ka Manawa i poino ai he $2277,50.
MA OAHU- Ke Kula Ohana ma Makiki. No na makahiki he lehulehu, ua ao ia kela kula e Miss Ogen, i kokua ia e na kaikamahine Holden, malalo o ka malama ana o kekahi Papa Kahu Malama; a i ka M.H. 1868, na hoopau ia a ua hoohui hapa ia aku me ke Kula Kaikamahine o Kawaihao, malolo o Ka malama ana a na kaikamahine Binamu. A hiki wale mai i ka Manawa o kona hoopau ia ana, he 20 mau haumana e hele ana i ua kula la, a no ia mea, ua uku aku ka Papa i ka uku e like me ka nui o na haumana, no na malama eono, e pau ana i ka la 30 o Iune, M.H. 1868, he $240,00.
KULA KAIKAMAHINE O KAWAIHAO-Aia malalo o ka hooponopono a me kea o ana in a kaikamahine Binamu, he 37 ka helu’na o na haumana, a ua kokua ia e na makua, na haawi kokua ana e like me ka manao, a me ka uku ia ana aku e lke me ka nui o na haumana mai ka Papa Hoonaauao aku, i hiki aku ka huina no na makahiki elua i hala i ka $1013,50.
KE KULA MA KA HALEPULE BIHOPA (St. Andrews.)- Aia malalo o ka hooponopono ana a E. Bertha, S.M., he 24 ka helu’na o na haumana, a ua kokua ia e na uku ao, e ka Rev. Makuahine Superior, a e na uku e like me ka nui o na haumana mai ka Pap Hoonaauao aku, i hiki aku ka huina no na makahiki elua i hala i ka $167,50. E pili ana me keia kula ae la, ua malamaia he kula la, he poe kaikamahine wale no, he 47 ko lakou helu’na, a ua kokua ia e na uku ao.
KE KULA VILIKINI, ma ke Alanui Papu, Honolulu, o Maria Josepha ke Kumu, Nui, he 36 ka nui o na haumana, a ua kokua ia e na uku ao. O keia kula, na huipu ia me ke kula, he 57 haumana, he poe kaikamahine wale no o ka Ekalesia Katolika Roma, aole i loaa aku kekahi kokua mai ka Papa Hoonaauao aku.
KULA KAIKAMAHINE O WAIALUA- Aia keia kula malalo o ka malama ana o Rev. O.H. Gulika, ua hookumuia ma Kau i Hawaii i ka M.H. 1863, a ua hoonea ia ma ii Waialua, Oahu i ka M.H. 1865, a malaila kahi i malama ia iho nei, me ka uku ia o na lilo e ka Papa Misionari Amerika, a hiki i Dekemaha M.H. 1869, hoopau ai. Ka helu’na o na haumana e hele ana i ke kula a hiki ia manawa, he 60.
Ua ao holookoa ia keia kula ma ka Olelo Hawaii ; a aole i loaa aku kkahi kokua ia mai ka Papa Hoonaauao aku.
MA KAUAI.-Ke Kula Ohana o Koloa, malalo o ka hooponopono ana a Mrs J. W. Smith, he 13 ka helu'na o na haumana, a ua kokua ia e na uku ao, me ka uku e like me ka nui o na haumana mai ka Papa Hoonaauao mai, i hiki aku ka huina no na makahiki elua i hala, i ka $788,75.
Ke hauoli nei ka Papa ma ka hoopuka ana aku, ma na mea e pili ana i ke kulana o na Kula Hanai no na kaikamahine, ua kupono maoli, a ua pomakai maoli ka lahui ma ke ano kiekie maoli ; a ke paulele nei ka Papa, e like me ka ike maopopo ia aku o na pomakai ma ia mau ano ano kula, e ane hoala hou ia aku ana no a lehuleh mao a maaei o ka aina.
NA KULA LA MA KA OLELO ENELANI, I MALA
MAIA A I KOKUAIA E KA PAPA HOONAAUAO
MA HAWAII.-Ke Kula Hui o Hilo. Ua hoala ia keia kula ma kona ano i keia wa ma ka malama o Iulai, M. H. 1868, a ua waiho ia aku malalo o ka hooponopono ana o Mi H. R. Hikikoke, ke kumu a me miss ellena Holden ke kokua nui ma ke keena o na kaikamahine. Ua hookaawale ia keia kula i na keena elua, hookahi ma ka Olelo Enelani ke ao nui ana, a he uku ao kai auhau ia ; a o kekahi ma ka Olelo Hawaii, ua hamama ia i na mea a pau e makemake ana e hoouna i ka lakou mau keiki ilaila.
Ua uku ia aku na kumu o keia kula mai ua puu dala aku, e like me ka haawi ana a ka Papa ; a o na kokua kumu. ua uku ia aku ia lakou mai k a Puu Dala Kula a o ka Apana o Hilo. Ka helu'na o na haumana e hele ana i ke kula ma ka wa i hoomakaukau ia ai keia Papa Hoike, 121, a mai loko mai olaila, he 58 mau keikikane, a he 63 mau kaikamahine. E loaa aku ana i keia kula mai ka Papa aku i kela a me keia makahiki. he $1600.
Ke Kula Euelani St. Iosepa ma Hilo. Aia malalo o ka hooponopono a me ke ao ana a Bev. Chas. Pouzot. na hoala ia i ka malama o Aperila, M 1866, a he 56 ka helu'na o na haumana ; a mai loko mai olaila; he 34 mau keiki kane, a he 22 mau kaikamahine mai na keiki kane mai, a ua kokua ia ke kula e ka uku ao, a he haawina $150 i kela a me keia makahiki mai ka Puu Dala Kula ae o ka Apana o Hilo.
Ke Kula a Miss H. F. Coan ma Hilo. Malalo o mrs. J Shipman keia kula ma ke auo Kula Hanai ; ua wehe hou ia ma ke ano kula ma ka malama o Iulai, M. H. 1868, he 41 ka uku ao, a he haawina $100 i kela a me keia makahiki mai loko ae o ka Puu Dala Kula o ka Apana o Hilo.
MA MAUI-Ke kula a Rev. G. Mason, ma Lahaina, malalo o ke ao ana a Mr. H. Higgins, he 33 ka helu'na o na haumana, a ua loaa aku he $500 mai ka Papa aku i ka makahiki.
Ke kula a Mi J. Kavanahg ma Ulupalakua, he 42 ka helu'na o na haumana ; a ua kokua ia e na uku ao mai na makua mai, mai ia Kapena Jas. Makee mai, a he haawina mai ka Puu Dala Kula mai o Wailuku, e like me $150 no ka makahiki.
MA OAHU.-Ke Kula Alii ma Kahehuna, Honolulu, malalo o ka hooponopono ana a Mr. J. Kinney, ke kumu, i kokuaia ma ke Miss H. Smith ; a na Mrs. Caroline Kinney me Miss Maria Beckley ma ke keena kumumua ; he 151 ka helu'na o na haumana, ha poe keiki kane wale no ; a mai loko mai olaila, he 70 haumana ma ke keena kiekie, a he 81 haumana ma ke kena kumumua. Aia hololookoa keia kula malalo o ka Papa, a ua kokuaia na uku kumu he $3200 i kela a me keia makahiki, mai loko mai o ka puu dala o na ukupanee a me na uku hoolimalima.
Ke Kula Kaikamahine o Mililani, Alanui Moi, Honolulu. aia malalo o ka hooponopono ana a Miss S. F. Corney, kumu i kokua ia e Miss. Theodora Paty ma ke ano kumu no ke keena kumumu, he 55 ka helu'na o na haumana, he poe kaikamahine wale no a pau ; a mailoko mai o keia, he 20 ma ke keena kiekie ae, a he 36 ma ke keena kumumua. ua kokua ia mai ka Puu Dala Kula o Honolulu nei. he $1,050 i ka makahiki no na uku kumo.
KE KULA ALANUI PAPU, HONLULU :-O keiaa kula. ua hookumu ia ma ke ano kula kaokoa, e Mi. M. H. 1865. ua lawe ia ae ma ke ano kula aupuni, e ka Papa Hoouaauao i ka malama o Maraki, M. H. 1869 ; a ma ka hookuu ana mai o ka Papa kahu malama o ka Luakini kaukeano, ua malama ia no e like me mamua ma na keena malalo oia luakini, a hiki ia ka mahina o Novemapa, M. H. 1869; ia manawa, ua hoonee ia i ka hale pohaku i kukuluia e ka Papa ma kahi i kuai ia no ia hale. Ua mahele ia ke kula i na keena elua, malalo o ka hooponopono ana a Mi. M. J. Armstrong, a me Miss Bella Holden, a he 112 ka helu'na o na haumana; a mailoko ae olaila, he 74 keikikane, a he 38 kaikamahine, he 71 oia he poe keiki haole, he 37 hapa haole, a 4 keiki Hawaii maoli.
O ke kukuluia ana o keia kula ma kona ano i keia wa, ua noonoo ia, a ua hooko ia, mahope o ka halawai ana o ka Ahaolelo hope me ka hookaawale mua ole ia e ka Ahaolelo ka haawina no ia mea ; a he mea kupono maanei ka hoakaka ana'ku, oiai, ua mahuahua ka makemakeia o ke kula aupuni o keia ano, no ka pomaikai o ke anaina kamailio i ka oleloEnelani o Honolulu nei, a o na kula (Enelani) kaokoa, ua ane hiki ole me ke ano pilikia ke kukulu pono ia, a ua ikeia ia mea no na makahiki i hala ; a nolaila, ua noonoo e ka Papa, he mea pono e kukulu kokeia ia nao kula me ka lohi ole. No ia mea, ua wae ia ke kahua ma kauwahi oluolu kupono o ke kulanakauhale, a ua kukulua he hale pohaku paa kupouo ; a o na lilo holookoa no ia, he $10,485.93.
(Aole i pau.)