Ke Au Okoa, Volume VI, Number 5, 19 May 1870 — Page 1

Ka Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAII.

"KE AU OKOA."

E HOOPUKA MAU IA‘NA I

KELA POAHA KEIA POAHA,

MA KA

HORA EWALU O KAKAHIAKA

ELUA DALA NO KA MAKAHIKI hookahi, he kanolimakumamalua nupepa ia. E uku e ia ke DALA HOOKAHI no ka hapalua makahiki mua, iloko o na mahina mua eono; a pela hoi ka lua o ke dala, e uku e ia iloko o ka hapa hope o ka makahiki.

Pua Lilia.

He aloha pua lilia,

Akipohe i ka puuwai,

Ua puia i ke onaona,

Honi iho an ane hiki ole,

Chorus Repeat.

Ei ala he ala eia,

E anoano mai nei,

Hiaai aku na maka,

Hone mai e ka pio i ke kula.

Auwe kuo lei a-i

@

Hoapili o ka aumakua,

Elua no pua nani,

E lai ai ke kaona,

Hookahi no o Polena,

Haunaele ai na manu.

Cho. - Ei ala he ala eia. &c.

Ka ka plili hana no ia.

O ke kani mao i ka ae kai,

Lolii mai ke aloha.

I ka poli o Mailemoeanu.

Cho. - Ei ala he ala eia, &c.

Bone.

KA MOOLELO HAWAII.

NA S.M. KAMAKAU.

HELU 32.

            Alaila. wahi i ka moena a me ka kapa make no. Aka, o Kaneiakama ke kanaka i ao ohane ia e Kaneikaulanaula, a nana i kohikuhi i ke kanawai o ke oki ana i ua mau laau nei, a penei ke kuhikuhi ana, he lau ka puaa, he lau ka niu, he lau ka aahu, he lau ka ia ula, o ka pupu kohekohe, alaila, lawe ia mau mohai a pau ma ke kumu o ka laau, alaila, kaumaha akn ia mau mohai a peu, alaila, o ka wai o ka niu, anau a paa, a me ka hanawai, alaila, ooki i ua mau laau nei, alaila manalo, aole e make.  A ua hooko ia e like me na olelo ao a Kaneiakama, a ua loaa ua mau laau nei, aole nae i lawe ia ua laau nei a pau, he mau pauko wale no, he aneane he anana a keu iki ko kekahi me ko kekahi. o Kahuilaokalani kekahi a o Kanekaulanaula kekahi, a o Kapo ke kolu, ua kapaia keia poe ekolu, he Kalaipahoa, no ke kalai ana i ka pahoa, a o ke kumu me ka lala e ulu ana, ua kiola ia iloko o ke kai, he laan make no ka lahui ke malama na kanaka a pau, a na makau nui na kanaka, a o ua mau laan nei i kalai ia i mau kii laau, ua kalui ia no a poo a maka, a waha, a ihu, a auwae, a e like no me na ano kii, a ua makau loa ia keia mau kii ekolu, aole e kukolo ia, aole no e hoike ia i na kanaka, a me na ‘lii, a o ke alii ia ia ke aupuni o Molokai ia ia no ka malama, a ua lilo o Kaneiakama i kahuna no ua poe aku nei, a o na makaai nana na hookapu loa ia, aole e lawe i kekahi wahi apana o ua mau laau nei, aole kekahi lala laau, a o ke kumu a me ka eulu me ka lau, ua lawe ia a ka moana lilo kiola ia, a ua olelo ia aia ke kumu o kekahi laau ma ka punawai ma Kaakeke ma ke kahua maika, a no ka make ka o na kanaka me na holoholona i ka inu i ka wai, a ua kanu ia kela punawai ma Ualapue. A ua kau kanawai na‘lii, i ka wa kahiko, aole e lawe kekahi kanaka akua noua kekahi apapa laau o keia mao la au, a hoolilo i akua nona a hanaino aku kekahi kanaka, a make paha kekahi kauaka aluila, o ke kanaka i lohe ia pela, a e pookoi aua a pela no kana mau hanaino, e pepehi ia kela kanaka, a e kano ia i ke alanui, a i ole ia e puhi ia i ke ahi, nolaila, ua maluhia ka lahuikamake, aole e iko ia ke kanaka pooki a o oke kanaka i hana pela. ua hooko na‘lii i ka make, a na oki ia ke poo o kekahi poe kahuna pookoi, a ua kauo ia i ke alanui, a ua puhi ia i ke ahi, a nolaila, ua maluhia ka noho ana o na‘lii a me na makaainana, aole i lohe ia o Molokai he aina ino, aole i hanai akua kumuhaka ia na‘lii i ka wa kahiko, a ua kapu loa ia o Kalaipahoa ma, a hiki i ka wa i noho Moiwahine ai o Kanealai uo Molokai, aole no i haawi o Kanealai i kauwahi apana o Kalaipahoa na kana kane ka Moi o Hawaii o Keawe, aole no i kekahi alii e ae, aia no ma ka lima o na pua a Kaneiakama ka malama o Kalaipahoa ma, a make o Kanealai a me kumukoa a me na keiki a pau a Kanealai, a ua lilo ia Kahekili ua poe akua nei, oia ka Moi o Maui, a ua malhuia no me ke kapu loa. I ka wa e ola ana o Kahekili, na nonoi mai o Kamehameha I i akua Kalaipahoa nona, a na haawi aku o Kahekili, he wahi akua Kalaipahoa, o Kanemanaiapaiea, he wahi kii laau uuku, he kapuai paha ka nui, oia ke Akua Kalaipahoa mua i loaa i ko Hawaii poe alii.

            I ka wa i make ai o Kahekili, a i make ai o Kalaikupule a me na‘lii o Maui i ke kaua ma Nuuanu, a ua lanakila o Kamehameha mai Hawaii a Oahu, ia manawa, ua lilo na akua a pan ia Kamehameha, a o Kalaipahoa me kekahi mau akua, a o Kanealai kane a me Kaliikukahaoa na kahuna o Kalaipahoa ma, ia manawa, aia pu me ua mau kahuna nei, he make ole ke akua Kalaipahoa ke loaa pn ke kahu o ua poe akua nei, o Maiola ka inoa, he papaa manoanoa keokeo, he hoopa wale ae no i ka lehelehe, a ua ola ae la ka poe i ai i ke kino o Kalaipahoa. O ke Kalaipahoa, he oi kela a ka laau mana, a ka laau make, aole no ka awaawa, aole no ke kahi mea e ae, aole no ka hana ino ia oloko a me ka hoopalahe ana i ka naau oloko, e like me ka laau opiuma, a me kekahi mau laau make a na haole i paipai ai i mea make @ mea make, a o ka imi ana i ke ola, aole i loaa e like me Maiola ka hoopili wale ae no i ka lehelehe, a na ola ae la.

No ke kaulana o Molokai i na hanaino, me ka hoopiopio.

            Aole i hala ka haneri makahiki, o ka hookumu ana o ka hanaino ma Molokai, i ke au i ka noho Moi ana o Peleiholani uo Oahu, a o Kamehameha Nui ka Moi o Maoi, a o Kalaniopuu ke alii o Hawaii, ia manawa ka hoomaka mua ana, aole nae i laulaha loa ka hoopiopio, ka hiu, ke kaina, a me ka leopuu ia Molokai, he manawa no ia e ola ana na‘lii nona ponoi o Molokai, a e ola ana no o Kanealai a me kana mau keiki a me ka nui o na‘lii a pau o Molokai a na kapu no na hana ino a Kalaipahoa a me ka anaana, aka, hookahi kanaka wale no i ao ia e ke akua ma Molokai, a oia wale no, aole i laulaha, aole kekahi mea e ae i ao ia, a make ua kanaka la, me ka papa ikaika i kana poe keiki, aole e hoolaulaha, aole e ao aku ia hai, aka, i ka make ana o na kanaka nei, a na kana kaikamahine i kukulu i na kapu a ine na hale o ua poe akua nei, a me ka hoolulu ana i ka manu alae, a ua kaulana o Kapualei a me na aina a pau o na kaikamahine nei a ua kanaka nei i noho ai me ke kukulu o na hale o na poe akua nei. Aole mai a Kaneiakama mai keia hana o ka hoounauna, he aoao okoa keia, aka, ma ke ano akua ua like, aka, uapaio nae na aoao elua, o na aoao kahu akua a ua pio, a ua lanakila, a pela ke kuee ana mai o na aoao elua a hiki i keia wa.

            E hoakaka iki ke "Kakau Moolelo Hawaii," i ke kumu mai i laha ai keia hana ino o ka hoopiopio a me ka hoounauna, o ke kaina a me ka pahiuhiu. O kekahi kanaka o Kaiakea no Kalae, a he kanaka koikoi no Kalae a no ia aina a pau, a ua olelo ia he kanaka akua ole, aka, ua kukulu o Kaiakea i hale nui hou ma kai o Kahanui, a ua hoolako ia na mea ai a pau, ka ai, ka puaa, ka awa, ka maia, ka ia a me na mea a pau o ka hale komo, a hiki i ka la e komo ai o ka hale komo, ua kaawale ka hale mua a me ka hale noa, a ua hoopuni ia i ka lanai, a ua kaawale ka hale noa, aia ilaila ka wahine a Kaiakea me ka wahine, a o Kaiakea hoi me na kane a me na kanaka a pau, aia lakou a pau ke makaukau nei no ka ai, aia o Kaiakea ma ka nio o ka puka o ka hale. I ka wa e hoomakaukau ana i na mea ai, ua ike o Kaiakea i keia huakai nui e hele mai ana i ke kula o Hoolehua a hiki i Palaau, a o ka wahine ua kahiko ia i ka pau kamalena a me na kehei kamalena no maluna, a na papahi ia no poo i ka lei mao i pauku ia me ka ilima, a hookahi no kane, o ka hele no ia a iho i ka punawai, o ka inoa o kela punawai, oia no o Piliwale, eia ka he ukana ka ua huakai wahine nei, ua waiho ilaila, o ka punia huliholi, a me na kino manu alae o ua poe wahine nei, a ike mai o Kaiakea i na poe nei, aole o kaua mai o ka poe wahine maikai loa, a kahea no a Kaiakea e komo maloko o ka lanai, aka, ua ku no ua poe nei mawaho o ka lanai, a o ke kane i hele pu mai me na poe wahine nei, oia ka i hele mai a ku ma ka puka o ka hale o Kaiakea , a kamailio pu me Kaiakea, a na ua kanaka nei i kamailio pu me Kaiakea, a in a he makemake ko Kaiakea e ai i kana ai, alaila, olelo mai la ua kanaka anela nei, aole lakou e ai i ka ai, aia a paa ka halelau alila, e ai lakou i kana ai, a hoike aku la, na kanaka nei, aole lakou he poe kauaka maoli, he poe anela lakou, a hai aku la i ko lakou mau inoa. O Pua ka inoa o ke kane, a o Kaoluimaunaloa ka inoa o ke‘lii wahine o ka huakai, a e lilo lakou nona ke paa ka halelau ia la no, a o ke kouoha aku la no ia o ua poe anela nei, aia ko laukou kino ike maka ia o ka puniu hulihuli, a o ka lakou mau hana a pau, aia iloko o ka puniu, a o ke alae, oia ke kino hoike ia iwaho, a pau na hoike ana, ua nalowale aku la ua poe nei, a ua kii aku la o Kaiakea i ka puniu i ka punawai, a loaa ua puniu nei, aia ka poe manu alae e noho ana i ka punawai, a o ke kukulu ae la no ia o Kaiakea i ka halelau a paa no i keai la a lakou i kamailio ai, a lako no i na mea ai, a me ka awa, maia, a me na aahu e pili ana i ke akua, i ke ahiahi, o ke kapu no ia, a o ka ai, a me ka ia, ka awa, ua pau ae la i ka ni ia e ka alae, a na oluolu maikai lakou a pau loa i ka ai ana i na mea i hoomakaukau ia aku na lakou e ai.

(Aole i pau.)

NO KA AHAOLELO

                        La Eiwa, Poalua, Mei 10,1870,

            Halawai ka Hale ma ka hora 11 kakahiaka. Hon. P. Nahaolelua ma ka noho.

            Pule ia e ke Kahunapule o ka Hale.

            Heluhelu ia ka moolelo o ka la mamua iho, a aponoia.

            Waiho mai o Mi Martin he palapala hoopii mai Kau mai e hoemiia ka auhau o ka lio i hapalua dala de poo, haawiia i ke Komite Waiwai.

            Waiho mai o Mi Thomson, he palapala hoopii no Honolulu nei, aole e hoohanaia @ ana i na lawehala e hana i na hana o na mea e ae.

            Noi mai o Mi Kepoikai e haawiia i na Komite Wae. Ninauia a aponoia. Na Komite Wae:

            Hon. Kepoikai,

            " Kapihe,

            " Kaloapihaole,

            "Boyd,

            "Wahine.

            Waiho mai o Mi Laiana he palapala hoopii no Kohala Hema e hoemiia ka auhau alanui i $1.00 i na makaainana ilihuoe, a i ka poe waiwai $5,000 i ka $5.00 ka auhau. Waihoia i ke komite Waiwai.

            Hoike mai o Mi Thompson, Luna Hoomalu o ke Komlte o na Aha Hookolokolo, no ko lakou hoapono ana i ka Bila Kanawai e pili ana i na mea ino wale, a e hooholoia ia bila ma ka heluhelu alna ana. Ua hoole lakou i ka palapala hoopii o Puna e kue ana i ke kohoia ana o Kumahoa, aole i kokua ia na kumu hoopii, a ua waiho ia ma ka papa. O kekahi hapa o ka palapala hoopii o Hilo, na waihoia i ke Komite Wae. Niania a hooholoia.

            Hoike mai ka Mea Kiekie Jno. O. Dominis, i ka apono ana o ka Moi ke‘lii i ka Olelo Hooholo i $15,000 no ka lilo o ka Ahaole lo  o keia Kau.

            Hoike mai ka Mea Kiekie P. Nahaolelua Luna Hoomalu o ke Komite Wae, no ka ae ana mai o ka Moi i ka Olelo pane a ka hale i ka Haiolelo a ka Moi. Niania a aponoia.

            Waiho mai o Mi Kumahoa, he olelo hooholo e hookaawaleia i $4,000 no ka hana ana i ke alanui ma Puna, mai Pualaa a Laa, waiho ia i ke Komite o na Hana Hou.

            Waiho mai o Mi Naukana, he olelo hooholo, e hookaawaleia i $1,00 i uku no ka Luna Makai hookahi o na Apana e ae, a i $37,000 no na Makai o Honolulu a me na wahi e ae.

            Hoike mai ka Hope PAresidena, aole i ku keia olelo hooholo i ka rula, kapaeia.

            Waiho mai o Mi Kuapuu he olelo hooholo i $500,00 no ka wehe ana i alanui mauka o Koloa mai Kahoaea a hiki i Lawai, i Kauai.

            Hoike mai ka Hope Paresidena, aole ku keia olelo hooholo i ka rula, e pono e laweia mai ma ke ano bila Kapaeia.

            Nonoi mai o Mi Kepoikai e noonoo hou ia ka olelo hooholo a Mi Kuapuu. Hooleia.

            Hoike mai ka Hope Paresidena e noonoo ka hale i ka olelo hooholo a ka Luna o Waimea e kanoha ana i ke Kakauolelo e kikoo aku i $4000, no ka uku o na hoa o ka hale.

            Noi mai o Mi Pilipo he hoololi, aole na ke Kakauolelo e kikoo i keia mau dala, aka, na ke Komite o na Buke Helu. Ninauia ka olelo hooholo me ka hoololi, a aponoia.

            Waiho mai o Mi Hanaike he olelo hooholo i $500, no ka hana hou ana i ka uwapo ma Lahaina, waiho ia i ke Komite Waiwai.

            Ku mai ka Mea Hanohano Bihopa, a noi mai, e waiho i keia olelo hooholo a hiki i ka hoonoo ana o ka ila Haawina, no ka mea, he nui na palapala nonoi o kekahi mau apana e ae e waiho nei ma kuu ima.

            Ku mai o Mi Laina, a hoohalahala i ka olelo hooholo, no ke kupono ole i ka rula, a ua kue ka olelo hooholo i ke kanawai maoli, no ka mea, o ka olelo hooholo penei: E haawi keia hale i $500, a pela aku, aole maua o keia hale ke haawi, ke‘ole he bila kanawai i hooholoia.

            Ku mai Hope Peresidena a hooholo mai, aole e keakea ia na hoa ke lawe mai i na olelo hooholo; aka, e lawe mai ma ke ano kupono; a penei e lawe mai ai i na olelo hoo holo pili i keia ano, "E hookomoia iloko o ka Bila Haawina i e mea dala no ka mea a pela aku."

            Noi mai o Mi Martin, e aeia oia e heluhelu mua mai i ka Bila Kanawai ana i hoolaha mua mai ai, no ka hoololi ana i ka Pauku 17 o ka Mokuna 16, o ke Kanawai Hoopai Keraima i hoohui ia, ninau ia a aponoia.

            Noi mai ka Loio Kuhina e heluhelu alua ia keia bila i ka la apopo, hooholoia.

            Waiho mai o Mi Naila he olelo hooholo e Hookomoia i $350, no ka hana ana i hale hookolokolo ma ka apana o Koolauloa Oahu, waiho ia i ke Komite o ua Aha Hookolokolo.

            Hoolaha mai o Mi Halemanu, he bila kanawai e hoemiia na lio maka nahelehele ma ke kuahiwi o Hawaii.

            Waiho mai a Mi Hikikoke he olelo hooholo e kauoha ana i Komite Hoola. e imi aku i na mea e pili ana i ka awa a me ke kanawai e pili ana, hooholoia.

            Hoolaha mai o Mi Naukana, he bila kanawai e hoololi i ka Pauku 1477 o ke Kanawai Kiwila.

            Waiho mai o Mi Kapihe he olelo hooholo, e hookomoia i $2,000 no na alanui ma Makawao. $1,000 no na kahawai o Kakipi, ninania a hooholoia.

            Waiho mai o Mi Kumahoa, he olelo hooholo i $100, e hookomo ma ka Bila Haawina, no na lilo o ke Kiaaina Lutanela o Hawaii @ ka nana ana i ka mokupuni, waihoia a @ me ka Bila Haawina.

            Noi mai o Mi Kamakau, e hapai ia na ha@ i hoopanee ia, ninania a aponoia.

            Lilo ka hale i ka noonoo ana i ka bila kanawai e hoopau ana i ke kanawai e ae ana i ka poe i okiia e mare hon i aponoia ma ka la 24 o Mei, 1866. a e hooholo hou i ka Pauku 1334, o ke Kanawai Kivila.

            Ku mai ka Loio Kuhina, a olelo mai, no ke ano moakaka loa o ka bila, aole au e keakea ana, a he wahi hoololi iki kāʻu no keia bila.

            Pane mai ka Hope Paresidena, in a aole mea keakea i keia bila, alaila, e kauoha ia ka bila e kakau poepoeia.

            Noi mai o Mi Laina, e lilo ka hale i ke Komite no ka noonoo ana i keia bila.

            Noi mai ke Kuhina Kalaiaina mamua o ka lilo ana o ka hale i ke Komite, ke nonoi nei au e kue loa ia keia bila.

            Ku mai ka Hon…Kalakaua, a kokua mai i ke kapae loa ana i keia bila.

            Ku mai o Mi Hikikoke, a olelo mai, ua lawe mai au i keia bila i mea e hoole loa aku ai i ka manao haakoi o na haole o Honolulu nei, na hanaia keia kanawai a'u e manao nei e hoopau, i mea lealea wale no i ka manao o ka poe mare, na hiki no i kekahi mea mare, ke makemake e mare hou i elua, a i ekolu @ na i ka makahiki, ua hiki no i kekahi ma u mea e noho mare ana, ke ae like e oki i ko lana mare ana, no ka mea, ua lilo ke kanawai mare, i mea ole loa ma ke kau ia ana o keia kanawai, no ka mea, eia ke waiho nei imua o kakou ka Papa Hoike a ka Lunakanawai Kiekie, no ka nui launa ole. mai o ka poe i hookiia ko lakou mare ana, o ke kanawai, he kanawai keia e kauo nui ana i ka poe opiopio o kakou o Hawaii nei i ka pelapela, a me ka lehulhu e ae o kakou, ua lilo nui na kaikamahine opiopio o kakou i ka hewa ino haumia he hookamakama he kakaikahi loa o na opio Hawaii o kakou e noho nei, me ka hoopaa pono ana i ka berita mare. a nolaila, kuu manao ana e hoopau loa i keia kanawai.

            Noi mai o Mi Kamakau, e waiho ia ka noonoo ana o keia bila a ka la apopo, a e lilo keia oia ka hana mua o ka la, no ka mea, in a e noonoo kakou i keia bila, alaila, he kolea puapua puapuakei keia, no ka mea, in a paha e waiho i ka la apopo, alaila, na loaa hou mai kekahi mau manao ano hou e pili ana i keia bila.

            Nonoi ma i o Mi Kalama e pono no e lilo ka hale i ka noonoo ana i keia bila i keia la, no ka mea, aole no he ano nui o keia bila, a aole like o ko'u manao me ko kekahi Luna o Honolulu, in a na hele mai ia i keia hale me ka makaukau ole mamua, alaila, ua hoololoiahili oia i na hana e holo pono ai keia hale.

            Ku mai ka Loio Kuhina a olelo mai. o ka ninau imua o ka hale i keia wa, oia ka hoopanee loa i ka noonoo ana i keia bila, oia hoi ka hoole loa ana, aka, e pono e noonoo akahele loa ia keia bila, in a no ka loihi loa o ka manawa e haawiia i ka mea oki ia aku, alaila, e hoemi iki mai paha ka manawa, ua ike au i ka lehulehu o na oki imua o na aha oki ma na wahi a pau a'u i hele ai.

            Noi mai ka Hon. Kalakaua, e hoihoi hou i kana noi e hoopanee loa i ka noonoo ana i keia bila, no ka mea, ua lohe iho nei au i ka manao o ka mea nana ka bila, a nolaila. ke kokua nei au i ke noi a kekahi luna o Honolulu, e hoopanee i ka noonoo ana i keia bila a ka la apopo.

            Ku mai ke Kuhina Kalaiaina a lawe mai nana ke noi, e hoopanee loa ia keia bila.

            Ku mai o Mi Kaukana, a kue mai i ka waiho ana o ka noonoo ana i keia bila a ka la apopo, a nonoi mai e noonoo ka hale i keia wa, in a paha e waiho ia a ka la apopo, alaila, ua hooloihi loa ia ka manawa o keia kau, no ka mea, o ka luna o Honolulu, he mea oia ua kaulana nui no kona naauao, a o keia bila hoi, he mea moakaka lea loa.

            Ninauia i ka hale, a hooholoia, e lilo ka hale i ka noonoo ana i ka bila. Hon. Kamakau ma ka noho hoomalu. Hai mai ka Luna Hoomalu, o ka hana o keia wa, o ka noonoo ana i ka bila. Noi mai o Mi Hikikoke, e heluhelu ia ka bila mai ka mua a ka hope, ninau ia a hooholo ia.

            Noi mai o Mi Hikikoki, o heluhelu pakahi ia na pauku, niauia a hooholoia.

            Noi mai o Mi Hikikoki, e hooholo loa ia ka pauku mua ma kona heluhelu alua ia ana no ka mea, o ka bila, ua ike au he maikai no, no ka mea, ma ke kanawai i keia wa e kau nei no ke oki ana, ua like ka pono o ka mea hewa ma ke oki ana me ka mea pono, oa loaa no ia ia ka pono kaulike e mare e like me ka mea pono, aka, e hiki no ke hoemiia ka wa e noho ai ka mea i oki ia aku e nonoi mai e ae ia aku oia e mare, o keia kanawai he kuapo wahine, a kane no ia, a ma keia kanawai, aole no he pomaikai iki o keia lahui. I ka ninau ana aku i kekahi poe i ke kumu o ko lakou mare ole ana, olelo mai lakou. Heaha ka pomaikai o ka mare ana, ua hiki no ke moe aku a moe mai a pela aku, a nolaila, ke nonoi aku nei au, e hooholo loa ia keia Pauku.

            Ku mai ka Loio Kuhina a olelo mai in a e ae kakou i ka Pauko mua o keia bila, oia no ka ae ana aku i ka hoololi ana i ke kanawai i aponoia ma ka la 24 o Mei, 1866, in a kakou e noonoo i ka Paoku 2, o keia bila, oia ka wa a kakou e noonoo ai no ka loihi o ka manawa, na hiki no ii na mea oki ke hele mai imua o ka aha e hookiia ko laua mare ia ana, a okiia laua, puka aku laua a mare aku e like me ka makemake, noho iho me ke kane a wahine hou, a komo mai ka haawahawaha, hele no e imi i hewa i kumu e oki ia ai, a moku mare hou no, a pela no e hana mau ai, a ua lilo ke kanawai mare i mea lealea ia. Ma na aina e, o ka mea hewa i oki ia, ua papa loa ia oia ma ke kanawai, aole e mare hou a loaa ia ia ke kala ia ma ke kanawai ke hala ka manawa me kona uoho pono ana ma ke kanawai, nolaila, ke kokua nei au i ka hooholo loa ana o ka Pauku Akahi, aia a hiki i ka Pauku Elua, e noonoo kakou i ka loihi o ka manawa.

            Ku mai o Mi Laina, a olelo mai, aole au e kamailio loihi, no keia mea aka, i ka wa i hooholo ia ai o keia bila kanawai, ua ala mai ka haumia ino o ka inoa o Hawaii nei, a na hai mai o Robikana, kekahi o na Lonakanawai Kiekie i make, no kona kaumaha nui i ke ala nui ana mai o na oki, nolaila, ke ae nei au i ka hooholo loa ana i keia bila.

            Ku mai ke Kuhina Kalaiaina, a olelo mai, o ka mea nana i hookomo mai i keia bila kanawai i ke Kau Ahaolelo o ka M.H. 1866, aia iloko o ka Hoike a ua Lunakanawai la, ua kuhikuhi mai oia i na kanawai o na aupuni e, a me ko Roma, ma ke kanawai o Roma, aole e ae ia ka wahine e mare ke okiia a hala ka makahiki, a no ka ike o na Lunakanawai Kiekie, na hoohaiki ia ka poe oki, nolaila, i lawe ia mai ai keia bila kanawai a hooholoia, nolaila, e pono e noonoo akahele ia keia e kakou.

            Ku mai o Mi Komoikehuehu a kue mai i ka hooholo ana i keia bila e hoololi i ke kanawai e kau nei, no ka mea. o ke kanawai e kau nei, ua maikai no-ia, ua noonoo akahele ia e ka Ahaolelo o ka M. H 1866, a ke hooko pono ia nei no e ka Aha Hooki Mare, a aole i ike ia ka pilikia o keia lahui, a aole no hoi au i ike i ka hilahila o keia aupuni ma keia mea, no ka mea, o kekahi kumu nui i hooholoia ai keia kanawai, ua manaoia he mea ia e ulu nui mai ai keia lahui, aole no hoi au i ike o ka nui o na oki he mea ia i emi ai keia lahui. I keia wa, ua loaa na keiki a kekahi poe i okiiia i ko lakou wa i mare hou aku ai i ke kane a wahine e, oiai, aole loaa ua keiki i ko lakou wa me na kane a me na wahine mua, aole au i ike i ka hilahila o keia kanawai e like me ke kanawai e pili ana i ka hookamakama i hoohololoia i ka M. H 1862. Ioa e hoopau loa ia ke Kanawai Hookamakama, alaila, e kokua nui au, a in a oia ke kanawai a ka luna o Hilo i lawe mai nei.

            Ku mai o Mi Kaukaha, a kue mai i ka hooholo ana i ka bila kanawai, a e pono no e waiho no ke kanawai mua e kau nei. I ka wa e noho ai ka Aha Kiekie ma Kauai, ua hele mai ka poe oki e hookiia ko lakou mare ana, aole nae no ke pono o ka mea hoopii, no ka mea e noho ana ka mea hoopii a me ka mea hoopii ia me kekahi mea e ae, aole nae e hiki ke hoi hou laua, no ka mea, ua aloha kekahi i ka mea e a pale no hoi kekahi, a ua ike au, he mea paakiki loa ke hoi hou e noho pu na mea mare. O keia bila kanawai a ka luna o Hilo i lawe mai ai, aole a u i ike iki i ke kumu o ka hoemi ana i ka hewa moekolohe, i ke Kau Ahaolelo o ka M. H. 1868, ua kau ia eia Kau, ke kanawai e manaoia e hoopau i ka moekolohe ana, aka, auhea la ka pau ana?

            Noi mai o Mi Judd, e hoopau i ke Komite a e noho hou i kekahi wa aku. Nioauia a hooholoia e pau ke Komite.

            Hoike mai ke Komite i ka halo i kana hoike, niauia a aponoia, e noho hon ke Komite i ka la apopo.

            Noi mai o Mi Thompson, e hoololiia kekahi mau hua olelo ma ka olelo Beritania ma ka hapa mua o ka bila Kanawai e pili ana i na mea ino wale, niania a hooholoia.

            Noi mai ka Loio Kuhina e heluhelu alua ia ka bila Kanawai, "He kanawai e pili ana no na mea ino wale." Niania a hooholoia.

            Ku mai ka Loio Kuhina a olelo mai, ma ka hana mau apa ma na aha hookolokolo, na laweia kekahi poe imua o na aha e pili ana i keia mea; in a e hooholoia keia bila, alaila, ua ili ka pomaikai noi i ka lehulehu holookoa mai o a o, no ka mea, o ua ala hele loa, a me na ala liilii, ua like ka mana o kela mea keia mea, in a e paniia kekahi alanui, alaila, e hiki i kela mea keia mea e hoopii mai imua o na aha e weheia ia pilikia, no ka mea, mamua aku nei, ua laweia mai kekahi o keia hewa imua o ka aha. no ke pani ia ana o kekahi alanui aupuni, ma Mani, a ua hoopii ia mai imua o ke Kuhina Kalaiaina, mamua aku nei, a na nui ka hoopaapaa ana ma ia mea, a ma keia kanawai no hoi, ua baawiia ka mana i na aha.

            Ninau mai ka Hon. Kalakaua, ua pili anei keia kanawai i na alanui i hooholo ia e na aha hookolokolo mamua aku o keia?

            Pane mai ka Loio kuhina, pela no.

            Ku mai o Mr. Thompson, a olelo mai, o kekahi kumu nui o kuu kokua ana i keia bila, oia no ke kokua ana i ka poe Ilihune i keia wa a i ka wa paha mahope aku, o keia kanawai na pili wale no i na alanui aupuni, malia paha ma keia hope aku, e pani ia ana paha kekahi alanui aupuni e kekahi kanaka waiwai, a he poe ilihune ka poe i hoopilikia ia, alaila, ua lilo ke kaumaha nui o ka hoopii ana imua o na aha hookolokolo maluna o ke kanaka ilihune, aka, ma keia kanawai, ua haawi ia ia lakou ka mana hoakea, nolaila ke kokua nui nei au i keia bila.

            Ku mai o Mi Judd. a olelo mai, he kokua au i keia bila, ke hoololiia penei: "koe na alanui i hanaia me na pani puka" in a aole e hoololiia keia bila, alaila, e kue loa ana au i keia bila.

            Ku mai o Mi Laiana, a olelo mai, he wahi kue iki ko‘u i keia bila, no ka mea, ua ike no au ma ko‘u a pena, a ma keia ua haawi wale ia no ka mana i na luna aupuni e like me ke Kianina, Makai, a pela aku, no ka mea, ma ke kanawai mua e waiho nei, aole au i ike i ka hemahema.

            Ku mai ke Kuhina Kalaiaina, a olelo mai e like me ka olelo  a ka luna o Koolaupoko, i hai mai nei, e pili ana no na pani puka o Laie a pela aku, he mana no ko‘u e wawahi ia mau pani puka, ma ke alanui aupuni, a ke kuhikuhi aku nei au e nana i ka Pauku 38, o ke Kanawai Kivila, malaila, ua haawiia ia‘u ka mana.

            Ku mai o Mi Kaauwai, a olelo mai, e hiki paha ke hoololi iki ka bila, in a nae 38 e lilo ka hale i ke Komite, a nolaila ke nonoi aku nei au e Komite ka hale.

            Ku mai o Mi A holo a olelo mai, owau ka mea nana i noi iho nei, e kakau poepoe ia keia bila e like me ka rula 38 o ka hale, no ka mea, o keia bila, ua aponoia ka hoike a ke Komite o na Aha Hookolokolo no keia bila, ua hiki no ke hoole loa ka hale i keia bila ma kona heluhelu akolu ana.

            Ma ke noi ia ana, ua lilo ka hale i ke Komite no ka bila kanawai e pili ana i na mea ino wale.

            Hon Kalakaua ma ka noho.

            Noi mai o Mi Hikikoke e heluhelu alua ia ka bila mai ka mea a ka hope, hooholoia.

            Noi mai o Mi Aholo, e heluhelu pakahi ia na pauku, hooholoia.

            Noi mai ka Loio Kuhina e aponoia ka pauku mua e keia Komite, hooholoia.

            Noi mai ka Loio Kuhina e aponoia ka pauku 2. a mamua o ka aponoia ana, he manao uuku ko‘u e hoakaka aku, ua hoolohe iho nei au i ka nui o na hoa i olelo iho nei, ua olelo nui mai ka luna o Koolaupoko e hoololi ma ka hookomo ana i pani puka, a ua ano kahaha nui paha oukou i na olelo iho nei a ke Kuhina Kalaiaina e wawahi na pani puka, pela io no, he mea io no ia a ke kanawai i papa ai a ua pane mai nei no hoi ka luna hanohano o Koolaupoko, he mea paakiki loa ia, in a paha, ua hoopilikia ia kekahi poe ma keia kanawai. e pono no  ma na wahi pilikia io e kau i kanawai no ka hana i na pani puka no ka mea, ma ka mokupuni o Maui, ua pani ia kekahi alanui aupuni kahiko e kekahi poe kanaka ulakolako, i kupono ole ia‘u ke hoopuka i na inoa, aka, ua hanaia imua o ke Jure o ka aina a ua hooholo lakou e weheia ia alanui, no ka mea, he alanui aupuai kahiko no ia, aka, aole nae lakou i ana mai, ua hoopii aku no i na aha e ae a pela aku, nolaila, ke nonoi aku nei au e hooholo ia kaia bila.

            Ku mai ka Hon. Kalakaua, a olelo mai, e like no me ka‘u mea i olelo mua iho nei a hoole loa i keia bila, pela no au e ku nei, aole au i ike i ke kumu nui i hana ia ai keia kanawai, oiai he kanawai no e kau nei e pili ana i keia, i ike ole ia koua hewa, in a paha e hoeholoia keia kanawai e hoopilikia no ia i ka poe i loaa ia lakou mamua kahi i hele mua ia a pani ia no ko lakou pomaikai ihe, nolaila, e hoopanee loa i keia bila.

            Ku mai o Mi Kaauwai a olelo mai, ua pau paha ke pohihihi o kakou i ka pauku 1 e like me ka hoakaka a ka Loio Kuhina, no ka mea, aole he alanui i paniia i kela wa, nolaila na makehewa paha ke kau ana i keia, kapawai. Ua ike au i ka hanaia ana, o ke alanui i olelo ia mai nei ma Wailuku, ua hana io ia, no, a ua ko no e wehe ia ke alanui, aka, o ka mea i koe o ka wawahi ana i ka pa e paa la.