Ke Au Okoa, Volume V, Number 46, 3 Malaki 1870 — Ka make ma ka Apana Makawao, Maui. [ARTICLE]

Ka make ma ka Apana Makawao, Maui.

Ua kaumaha, a ua ano menemene no hoi na lono e lohe maumaua ia mai nei no ka haoa koikoi a ka ahailono a ka make ma ka Apani\ o Makawao a me Koolau ma ka inokupuni o Muui oke «no mai e anai kupanahu la ma ia wahi, ua wehewehe i!:i tiku no inakou mumua aku nei ; a ua oinnao iu e ka poa akumui i ka lapaau, he scarlatina ; a ua hoolaha pu ia no hoi ma ko kakou nei pepa kekahi mau mea e houmaalili ai i ua mui la mai kona kukouukonu loa ana. Oka moa nui loa uo nao ini ka halawai ana mui nm iu mai, oiu no ka mnlumn kupono loa ana me ka inakaulu,—aole e hele i ke unu, a hoohamama hoi i na wnhi " halawui mai oi mo ke auu. 1 koia mau la ma Honolulu nei, i ko uuo kahuli ana ae o ka ea, ua haluwai mai kokahi poe me ke aki ana ma ke poo, ko poniuniu, ka hnnu paa, ke kunu ; a ua hoopoino ia no hoi kekahi mau ola kahiko a opiopio e keia kuinoke o keia mau la o kela a me keia ano kulana a ka anela a ka make e kii mai ai. No nu mea nae e pili ana i ka innke ma Makawao i Maui, ua h;ihai mai ka makua o ka ua ukiukiu o Makawuo ma kana palopala i ka nupepu haole aupuni o keia pule iho nei penei : f Makawao, Mnui. | Feb 16. 1870. 1 ka Luna Hooponopono : *dloha oe :—Ma ka lialawai ak?d a n.i makauinuna Hnwuii o Mukuwu'», Ham»kua <> me Kula ma ka la 9, <; kuka f..u no kekuluna ona mea m iwaei(altri«iukuu, e pil'i an«Tka mai kuuinaha, i lalīa'iho ai maanei i ka makahiki i hala iho aei. a e mau nei boi ka hoopoino uui aaa i na kanaka,—ua hoike inai o P. Nui, ka Luna o ko inakuu mau kula i ka heluna o ka poe muke inaloko o na palena o ko niakou apana i ka makahiki mai ka la 1 o lanuaii ai ka 1» 31 o Oekemuha, 1869. O keia apana mai Keokea, a Kalepolepo a hiki 1 Huelo, e komo mai ana o Haoiakua, Hama. kuapoko, Kula a me Makawao: Ua hoike mai oia i ka heluna o ka poo make, e likē me ka hiki o ka loaa ana mai ia ia, he hookahi haneri kanahiku kumaono (176). He kakaikahi o keia poe i make i na mai ano e ae, aka, o ka hapanui o lakou, i ka mai fiva e laulaha nei, a he iehulehu . o lakou i make emoole. I mea e hoakaka ai, e hoike aku no au no kekahi ohana hookahi, he mau hoahanau lakou a i ekolu, uo ko makou nei wahi, o Kalaunahele, Kaihu a me Maio ; o ka niua loa o lakou, he kanaho makihiki i koaa wa o ka make ana. He 4 pule i hala ae nei, ua kii ia mai la au, e hele aku i ka hoolewa o ka wahioe a Maio, ka muli loa o na hoahanau, ma.ka hale o Kaihu. He mau la kakaikahi kona mai ana ma kona wahi ponoi, a inai pohala mai no paba oiu, ina, i houmau oia i koua noho ana ma kona wahi ponoi. Aka, ua ake nui oia e hoao i ka auau ana, a ua lawe ia.aku oia maluna o ke kaa hipi i Hamakua he mau mile ke kaawale aku. O keia ka mea nana i hoemoole i kona hopena ; a ua hoihoi hou ia taai oia e manele ia aku 'i ka hale i hoana ia no na mea oia a pau." Nn Kuulunahele a me Maio i hana i ka pahu, iloko okauaa po ka la. la'u ma ka hoolewa, (ia ike au ia Kauluuahele e noho ana me ka poe kanikau, a i ka pau ona o ka hoolewa, kamakamailio uuku au me ia, no ka mea, aole nu i kamailio pu me ia mai kona haalele aua ia Makawao, kona wahi i noho ai ma ka hana uialalo o Juhn G Guwer Esq., ka mea i mahalo oui is ia ma ke ano paahana akamai, inikiala a hoomanawanui. I kekahi la ae, īke au ia Maio ma ka halekuai o Mr. Needla manawa, he ano oluolu maikai o Kaulunahele me Maio ; aka, he mau la hapa mahope mai, lono mai au, ua -make ka mua ; ao ka hope, ua pilikia loa. He muu la wale no kona ola ana ; a aolaila, o na mea elua o oa hoahanau ekolu ma ka hoomaka ana o ka ola. me ke ano ikaika, hana, a he mau pule wale no i hala ae, ua komo laua ma ka heluna oka poe make. Me he mea !a i ka'u manao wale ana, he lehulehu wale ae no paha ka poe i uake hlkiwawe e like me keia ; uka, ke hoike aku nei au i kahi moolelo o keia ohana, oiai, ua maopopo ia'u keia mau hoahanau a pau, a i ko'u manao ma ko lakou make ana, he poino ia noka lehulehu.

M» keia, e ike anei oe, aole o Mr. _N"ui, i hoike raai ia'u i ka nui o ka poe i make ma ko makou nei, mai ka hoomaka o ka komo ana mai o &eia niakahiki. Nolaila, ke hai aku nei au, he mau make hou no ma Makawau nai a me na wahi ej>ili mai as«, mai ka la 1 mai o lanuari 1870. Ke mai mai nei oo kekahi poe, k ke kau e wale mai nei no ia'u ka weli, ipa wau o hoola loihi iki ia mai, e in hou mai aoa no ia'u ka haoa o ka hahai hou ana aku i na ano kaumaha ehaeha, e like me keia. Ua kauoha ia a ua Kono ia nc !~anaka f e hele i o Aoaru Needham la, no na hahui una mai, e iike mo ka mea faiki ia ia i na aea e

porio ui liu poo mai, a me ka haawi wule nna rr.n> i kn laāu o lio aupūni Hnwaii i h īolako mui ai īa ia. Uu hele iko aku o Needhom i ka poe mai, e like me ka hiki ia in, uiai nne ua paa kona manawa i ka hnna ; a ua hni mni oio ia'o, Ina e hoolako mai una ke uupuni Hawnii ia iu me ona kukuuolelu, e hoolilo no oia i ka hapanui o kona mnnawa ma kcr malomn nna i lea poo mai ; a oiai nae, aole on i hoopoku inai, ua loaa ia iu ke ukamai loa makaukau kupono, e like me ko ke kahu na lapaau.

Ua lehulehu uo na oianao o na hos o ko makou Ahahui, ma ko makou hilawai ma ka la 9, no ke kumu o keia mai nui, a me na kumu kupono e hoohaua ia ai uo ka oluolu o ka poe mai. Ua ninau uku au la lakou, pehea la ma nn mahina ko ? Ua hoopuka mai lakou, ua kakaikahi na make ma na uiahina ko ; a ua hoopuka pu mai.no hoi lakou, ua pakele ka poe Pake paahano, aole i loohia. Ua ninau hou aku no hoi au, ehia ui ana a ua P«ko o ka lu ? a ua pane mai lakou, okolu manawa o ka la. A ohia hoi maiiawa o ka la a oukou kanaka Hawaii oai ni. Ua pane ia mai la, hookahi ai ana ka mea mau nuu, hookuhi i na la elua ; n he kakaikahi ka hookahi ai ana i na la ekolu. Aole anei o oukou pololi piuepine, aole anei o oukou halawai mai me ke enuaini i keia wa ua koo—u ? Ua nue kauluo kokahi poe o lakou i ka ao ana no ko !akou pololi ame ke puauuauu. Ua hoopuka niai o Mi. Nui, i kona inanao, no ka nele i ka malamā kupono ana ke kumu o ka make piuepine mawaena o kanaka. Aka, aohe nae mauawa o keiu wa, e hiki ai ia'u ke kamailio loihi oo keia mea, a mahope aku. J S Gekina