Ke Au Okoa, Volume V, Number 3, 6 May 1869 — No ka hoike o na kula o Ewa a me Waianae. [ARTICLE]

No ka hoike o na kula o Ewa a me Waianae.

Ua hoomaka ko hoike ann o na kula mn kn holoiiule mu W aiuwn, Ewn, i ka hnrn 9 o kc kßkobiakn Ponlua Ib 30 o Mnmki ihn noi, ua hoomnu ia ka hoike a hiki i ka Ponlima, la 2 o Apenla, he ewulu kula a ewnlu kumu oin npnnn; o F. Pomaikai ko Hulnwa, o J. P. Kokninu ko Knlnuno, o A Knuhi ko Wuiuwo o Kannheie ko Waipio, o Knlou hn Honouliuli, o Geo. Naholiu ko Puulou, J S. Kukahaoo ko Lihuo, n o S. Hoonnni ke kumu pakoli oia apana, 189 hnumana. I Ua hoiko ia ua meo no u na kumu, mni kn a, hookui, na moo kuupannn, na moni, moo-] 1010 Hawaii, Helukamalii, Alualua, na Numela, Helunaou, Helukakau, Huinahelu, Ho- j ailonahelu, Polapalanina, Heluheluhuke, Aotiko, Knknuiimn, a me ka Paio, Maiolelo a j me na l?nna hoohauoli manao o oa. keiki. A npa jia, Poulima Jia koena hana o na mea hoohuuoli manao o na keiki, a ma ka hora 9 ka hoomaka ana uku, a hiki ma ka hora 12 hoomeha n» kula, a hele ma ka halekula e kokoke ana.i kahi o J. Knhauolono, a ma ka hnra I no, kai huakai mai na kuia a pau, me na hiie e welo ana i ka makani i kela a me keia kula, me no keiki e hono ana i kekahi pualiinuwai i ka huakoi, penei : E, ko makou alii ka Moi, Kumehameha Elima, E mau kou ola nno, j> . alii, t iiani lianphano, ■ iiiakou i keiu la, • v> Hae Hawaii k® nei, Hae o ko mukou mau kula, N(iu makou na nina manu nunu, Na P;ige hoi p Ewuuli Ewakea, , A komo. ka.huakai i ka halepule, pnlua ka hele «iin.ihnnwi mai ka Hon. loane li, he pu- > le e pili aiwi no nn hauu nia .la, ii me ka! pnpuphuaina, a.hookuu ae lu ke anaina. hoii lili"

se )« ila inakun fne na keiki iiin ri« pa|>(t(tī«ia i hoomakaukau pono la moloko o ko lanai nui mnwuho oe o ka auao ukau o ka luakini; he ek'ilu iainn papnaina, moluno (i na pupnkoukuu wale no ka puina ana i kn naiia aku; uh helo oluna a mikohukohu pono i nu muu e hilnla ai na papauina, nnhe kuwiii lm )010 nae no, me nn puna, piihi, o, ka hnlaknu ana oio no na o kn pnpaainu a na koiki lalawai o liiialo me Hiikuo. A ini ko poo inn kn hikinn ku pnpaaina hanohauo u ka nmku« _fton. loano 11, uu holo a koliu pono, ihula na mnlihnn hiiiiiihuno mni /> n« walii o, « me ka Hon. W', P. Kumakau. Hoia ;t. noho hou na kulu o hoiko i nn Uoonn hana i koo a hiki i kn lioru 5 om la. Ku ka Uon W. l\ Knmakau a haawi inai ho haioleln paipai « pili uuu i k_a mahnlo iiu hauu .oi.li umu la, a penei kok.<hi « kunn iiiuu haiolelo Aola «'u mea olioli eno o hai nku ai ia oukou o na keiki a ino n« kuimi, u ino kakou lioi o nu innku:i, i>i« wulo no, o ko'u mahulo i ka holo pono o ka uni ana o ku Uukou muu koiki i keia haua nui, ku meu o nu kanaka o kaona noi o ko ao nei, he waiwai nui loa ia, inn loaa ia knkiMi o nu koiki, alaila, « ko oukou hauohiino no in u mo ko oukou lilo niui i poo niiilamn i kn lnliui a me ke aupuni, no ka moa, o kakou no nu mnkun 0 ko kakou aupuni o alakui ai i na opiopio i koin wu no un hnnu nauuao, n ke inonao io noi au uii louo i ko oukou apnna na rula hoohnuoli m i nu keiki ī kn iuii naauno i liko me kwu oina hanau i ka wu o Hikikoke inu he like me oukou e hoomaka nei, a eia knhi mnhalo lon ua loaa o no ia oukou kn heluhelu kHkaulimu, a ine ka helu iloko o na makahiki he imn a emi mai u ina nui ae na kino, e ikoiUa pono nna oukou i noauao; ake haawi nei au l ka mahalo in oukou, Kokua aku nu i ku huiolelo; a hoakaka no ka liolo mua no o nu kula o keia npana, l,e 01 nei kn bolo o ke akamai o na keiki i ko ka mnkuliiki i kaahope, nolnila, ua neo kekou imua, u me ka lilo mua ona o ka hoau mua ana o ka Paresidena o ka Papa Hoonaauao i-ko kakou muu apunn, a e kapa uo kakou, oia ko kakou puuhonuu ma kn hoolalelale ana i ka nauuno, a ko kuuloo oku nei au ia oukou e na mnkun, a me na kumu, hookahMpahina e hoomaha ni; a e nialnma pono i na keiki, a e hoomaka ana na kula ma ka pule elua o Mei. Ma kn Poaknhi la 5 o Aperila hiki ao la ka Hom W. P. Kaniakau ma ke hora 7 o kakahiaka, mo kii'u home ma Aiea, u luuna paina a paii, hore 9 ae, naue haele aku )a i ke alaloa a hiki i (i o ke ahiahi hele a kooaue i ka hula.

I ka hora 9 o ke kaknhiaka o ka Poalua la 6 o Aperila hoike ia na knlu o Waianae, he ekolu kumu, ekolu kula, 79 hnumana; o Keauiaole ke kumū o Pokai, Witiah_He-kai, D Kekuhaupio ko Makua, o S. Aarona ke kunau pako-li. Ua hoomaka ia na hoike ma na mea ao a ua kuniu, ka a, hookui, heluhelu buke, na mea ana o ka wni ā mo ka mnloo, na men dala, na numela, alualua; helu knmalii, helu naau, helukaknu, huinahel i, hoailona heiu, ana huinakolu, moolelo Huwaii, aotiko, kuknulima, palupala nina, pako-li, hniolelo, paio, kukaolelo, a me na hana hoohnuoli m;>n«o a na keiki. Uu mahalo nui ia na kula ma in apana no ke akmnai m;ii na keiki- nui a na keiki liilii i ka pHkoli ma ke olakai maluhi'. loa ana o Anron'i; a ua lilo in niau hana i mea e,k"no nui ai i na opiopio a pau e hele nui i na hora kula; a i ka nana ana, ua pii oe ka noho huli naauao ana oia poe opinpio i keia makahiki i ko ka makuhiki i knahope ae nei ua hoomau ia ka hoike ana n hiki i ka horo 5 o ke ahuihi o ka Poakolu pnu na hano e pil' ana i na kula nupuni. Haawi nku ka Hon. W. P. Kamakaii he, haiolelo. pnipai e pili uua i ka nnauao e loaa unn i na keiki; u mu ka pomoikai o nn keiki nnuuao u me nn mnkua i ka loa» ana o na keiki nnnuao, » me ka lilo o ke keiki naauuo' he uliiluii, ho mukuu, he poe maluma aupuni a nui aku nu hoohalike, u pau kana, kokun mni o Nupolioou o Honolulu heolelo paipni i mulialo nui ia o ke unaina no konn hnnlele ana i ..oni' oiiu.na a me kana oihunu he k&lepa lu ina kn MukoU-, i\ kono ia mui nei e ike i ku oukou mau liaoa ukamui, u i ka hiki an» mai nei e ik»', o ka hoi wniwui iho lo no in Ein kana olelo hoolana. Heaupuni pulupnlo ko ko kakuu mau Moi, nolailu, o ke keilii nauuao i ko pulnpaln ma ko kn*ao limn, na mea helu, u me ka mea aona ka buke nui Bu ibala Hemolele, oia ku makuo o ka lahui Oawaii a oia.ka mea i loaa ka mole o ka naau* ao, nolailn, e oa makua, e malnma mau kakou i nu keiki ī mau pulupnla e kanu ai i ka luhui Huwaii.a kawowo i,,ko kakou mau paoniua, m i ole e ko nu wunana a ka poe kilokilo. A paus kana kokua mai ka mea kaulann, G. M. Koha St. S. K. Kohaumanuuo na mea pili ka ni o ke.'a hoike ma ua palapnla i ko kamukah+ki i-hula r a kokun au be olefo puipai a me ku wa e hoomaha ai a e hoomakn ku ai na kula, a hookuu ia ke anainu mu ka horn 6 o ke nhi&hi. Hoike ko kula' SHhati mn ka Ponha horn 9, o ltov. A. Koolika &> Ki'aninole n» kahu, he ewalU papa-, n he ewalu kumu, he 103 • hhumana. ■ Ua hoiko ia ma na kuhikuhi e pili ao» i ke kuln Sabati, a me n» kanawai o ke nkua, o me n» moololu o na kaula, : & me na ninau Baibnln; o me n«a himeni kulo Snbati, nui.no hanu ain ku)u a hiki i ka horn I o ka nuinu laipnu ka huike ana, uik mnhalo nui io keia-'liuno'kiiln Snbhtij no ka oleu pono o nā keiki a ue ua makuu i na uiea a pad i nihau

i i'i e ku peo iimau aku o na ma(ihirnipia-mea pili kulu S ,bat. aole mea nelo i ka ike me ka liuuhu pu nku ī k& muhulo ana, ua oi loa ae uei ki;i H i ko ka makahiki i hala, mu k« makaaln pono ana. iMu ka horu I uo hoonohonoho ia ka Uuakni, a palui. ku U fle aua, mi. ke Hlakai'ana a ka puuUu nui o ku )n o J D. Ho)j a mfe k»ua hope S Gnndle, unimuli o ko lauu noiau nui mo ko ahonui luu i ka hoomaknukiiu nnkinla an« i kn pupnain» nui, muluko o kekahi lnnai nui 160 l<p kn lou, (Jt) kp ka Inula penei ka heh' niiH, o ka puuku a ine kona hope mnmua 0 ku hunkai; o kn hae Hnwoii me na pna hae 'ho, o na opmpio o ke kuln S*.bnti iho me na hno, o nn mnkuu aku o ku luiln Sab»ti, o na kumu kuln S'ib,.ti mn no aoao e kniuo nna na hupa i k» makani kamulu, a o nn kane hoi helo walu u.auliī, » muhopie iho o na kula ka Hon W. P Kainaknu, n ine.ka Lunakula, « mnhopo na h„ a m,sioi).,ri a me Rev. A. Kamnhopo mai na mulihmi o nn wahi a pau i Wainune, a i ke komo aua i kn lanai, un noenu ka hana ana ho mau pula haole wnle no kahi o ka poi « waiho ana, a he pa puna walo no kahi a na puan «waiho #n«, a <> ka papaknukau, he Inuhala mnka i uoaln ia ia kakahinki uo, 450 kp kn loa, mo na nihoniho mn na uu»,i, hele wale a akipopohe na pola, a me na pa e kau ona iluna, oia no na ka moelua n me kn ouholowai-.lan, nui no na kanakn i hi po mai ine na kamanina, nu malihini 908 knnnka, nn kamaaina 345, huina a pau loa, 1,268 kan»ku a pau, 84 pu>.a, 65 pa-' hu poi, he 3 bipi, n he nui nn men e ne i ai la wn la mau la, a ua ike ia, ma ke au o keiu manawa, malaila, oia ka nhnaina nui loa i hoolana manao ia e ko laiia mau keiki puni nu hou, me ka olelo wiwo ole mai no ina e loaa hou ana in lakou na la ho(fe o Maraki 1870; aluila, e oi ae ana ko la wa i ko keia, nia ka mahalo nui loa me ka puuku nui a me kona hope, a me na poe no o ka aina makani kaiaulu. Kula Adimeta : r Ma ka hor.. 2, oin auina la n«, kani ma' nna lta pnhu a ma ka ohe, n m'e na pila uweho o k« kula Adimeta, n kani pu mai kn bcle n G. M. K >ha ke kumu, n hupalua hora puha, hoomnka nn haha e pili ana i ku hoakuka ana 1 kohu kukulu ana ia kuln; a me kona mau haumana he 17, a me na koena he 13, a pau m, hoomakn ku hoike ana mn ka nohonlii ana 0 BcrchakBla", a ene kooa a.upuni, a me na hua (Mene Mene Kekola Upalnlin) uu M.> nui ke nnaina ma ia man wphewi-he ana. mu ia wa, a me ka hina u na hnumanli i loaa'kekahi ike o ku Baibala, a ma ka born 6 oia la hoomaha, a mn kn hom. 7 ku huiolelo a na hauinana ma na manuo hnku. 1 1 ■■ Ma ka Pouhmn la 9, hoike hou ke kula Adimetn ma'ka lanai, hoomuka ia na hana ma ka boru 10 hoomaka ia pa hana ma na be. a me ka aui o na manawa,.a me ka inoa o ( ka Baibala, a me ua haewinu o na haumana me ka Baibalo, a me na hoonohonoho ana i na oihana hoomana o ke ao nei a nie ka hana a Satana, ume ka "milenio, ame ka'wa o ku laui a mu Ua honua i ka hapa hora, a 'me 1 ka hoakaka iu ana o ke ano o ka olelo hepela | helena; lutina, a me ka nlelo pakeoia ka olelo o Kina. Ama ka' po iho na hana e pili ana i koe iloko oia kula ana a me kn hai ana i kuhi i pa miia ui ka hamale a Noa i ka bona ana i ka hulelnna, u me na helu. Wahi a ua kula In a me ke kumu, ma na m he haneri me īwakalua kumahiku maka'hiki o ke au o ko honua e'holo nei, klailn, hiki anu kB Mileniuma; oia hoi Melenio, be manawu mahu o ka luhui a puu o'ka honiia; a pela hoi; o knhi i pn mua ni ka hamale a Noa. Ma ka hnna uua ona i ka hnlelana wahi a G. M. Koha. Ua pa mua mu kekauwnhi o ke* kupila molnlo o'ka puka makuni mu ka aoao hema maniuli o ke kauohu a ke Akua i na anela, ma ke akaku o na lio kikokiko, ini.wuenu onu lanu murcto elun. Un ike in na haiio hoonnauao n ua G. M. Koha noi; me ka hoomanao anu no konn hoike inoi i ku ike o ka 01010 hehem, latina, u helenei. a me ka olelo o Kinu, ua loaa iki no ma ku "hoakaka an» ma na hno a me ko Inkou ano, aua mahalo ia kahi mau hnna a Remona kahunu Kalolikn o Huliiwa. Ewa, a oia hoi ka h>>a hoopanpao iki o ua G. M. Koha la, a ma ka Remonn olelo, \ia loaa no ka keknhi nno o nn olelo knhiko oka honun, iun keiki In, a oih no kn mnhnlo nui o ke nnainn mn nn hnnn oia mau la. S. W. Mahklona. Aiea, Ewa, Mei 3, 1869. He haluwai ko na ohana o " Booth" ma Nu Havena no ka hoolphe ana i kekahi palapala kauoha, a me ke.kukakuka ani no kekahi wniwni i hooilina ia mai maluna o lakou aiu ma Enelani. Oka nui oun ohana nei ua oleloiu he 350. e noho knuliilii «na ma ia wahi, ao Edwin B'ioth kekahi i komo pu iloko oia kiko hookahi ke kaikunana, o k» mea nanu i pepehi o Abernhamu Linekona. Ua hoike ,ae kekuhi uupepn o Ilinoi no keknhi knnaka akamai i ka pahuu.nhu malaila i hiki ke holo a pau na paioa he 14,026, a elua ham'ri pnina o liiko oin heluna i holo in iloko o nu miuule ekolu a me.p.a aeHiwa he kanaluna. _