Ke Au Okoa, Volume V, Number 2, 29 April 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

' HEIjC 137 4 Ka hanati ana o liaona Hila i na keiki elua, a huna ia e Rustmela mc kona Jioolei ana iloko o ke.kahi muliwai, a hana oia i 'maukii laau eha. : Ia Serevina i hele ai i ke kaua, a he mau la elna ma ia hopo iho, "hoomaka mai la o Baona Hila e nahunahu keiki, pela oia i noho.ui nja ia ano a hik'i i ka po ana, mo ke akahele o ka uahnnahu ana, a h'ki wole i na hora oko aumoe oia po. Ma ia wa i lmna''u aku ai oia.i na keiki mahoe olua, » o ua Ruaimela nei hoi ka mea uana e lawelawe aku la īa nia ka uanau ana, hannu mai ]a ka mua he keiki kane maikai me ka nani lua ole o koua roau holehelena a pau loa. Aia uia kona lao. he hoailona kula e kau ana. Aole no hoi i liulin iho, mo ia hope mai, hanau hou 'm'ai la oia he keiki kaue no. Aia hoi ma kona lae hoailona daimana, a he like pu

no lioi kona inan hiohiona me ke keiki tnua, aka, ma ko lauo. mau hoailona ke kaawale • iki. Ma keia hunau ana mai o Baona Hila i iia man keiki kane nei, ua ]i)o no hoi ia Kusimela ka hooponopono ana, a,mahope iho o kona hanau ana, ala mai la o Baona Hila iluiia a ninau mai la ia Euaimela, auhea iho la na keiki ? "Eia no," wahi a Rusimela. X? manawa i lalau aku ai kona mau lima i karia mau koiki a hanai iho la i ka «, me kon.a hoooioopopo iho i ka nana ana i ko laua mau heleheleua. A oia kona wa i kapa ai i ko laua maa inoa, o ka mua o Kini Kula, a kapa aku la i ka inoa o kona "muli o Kini Daimana. I ka wa i lilo aka ai no keiki ia Baona Hi-. la, oia iho la no ka manawa a Rusitnela hele ai e imi i mau kii laau elua, a ua hanaia no hoi ua mau kii laau nei a like loa, a hoi~ hoi aku h oia a hiki iloko o ka hale, a waiho aku la oia ma kona mmi.moe me ka ike ole ia. A lie!e aku !a oia a noho pu nie Eaona Hila,. j na hora.e aneane aku ana e wehe ke alaula o ke ao, pauhia iho la o Baoaa Hila e ka hiainoe nui, ia wa i hoomaopopo aku ai , o Rusimela i ke ano o ka hiamoe ana o Bas' ona Hila, a maopopo ia ia, lalau malie aku la oia i ua man keiki nēi tne kona mau lima a lawe akn la oia a ho-o iloko o kekahi pakeke. A lawe mai la oia ina kii laau elua ana i imi ai a hoomoe aku la ma kahi o na keiki maoli ana i lawe mai ai, me ka ike ole ō ;Baona Hila iloko o kona wa hiamoe, ke hana aloha ole ia nei kana mau keiki e ka mea ike ole i ka hanp, pooo, a pela no hoi paha o Serevina, aole paha he mau moenhane i hiki aku imua ona no na hana e pili ana - i kana wahine. A hoi aku la ua kn.lohe nei Rusimela me ka nihi malie lo'a a hiki ma kona rumi moe, lalau akn la oia i na pakeke nei ena i ho-o ai i na keiki kamahao nani lua ole, a lawe aku la oia a hiki ma kekahi muliwai, hookuu aku lo oia i ua pakeke nei iluna o ka ili o ka wai, a lilo aku la ua man keiki nei. (Ma keia wahi oko kakou k4ao, e -waiho iki i ka. olēlo ana no na keiki, a mahope aku, e huli ae kakou a hoomaka o olelo no Baoua Hila.) la Baona Hila i ala ae ai mailoko ae o kona hiamoe, aia hoi, nana ae la oia, ua ao ka, a he mao minute paha i hala ia ia, haohao iho la oia no ka uwe ole mai o na keiki, we he aku 1a oia i ke kapa keiki i hoouhi ia iho maluna o laua i nana iho ka hana, aole keia 0 kana mau keiki, he mau keiki o wale no keia e moe nei. Lalau aku la keia iua nieu keiki nei, me ko ia nei manaoio maoli he mau koiki kanaka, aole ka ua nei, eia ka he . mau kii laau olua, ia wa ua lele kono hauli a ano e kona puuwai lio keia mea, a noonoo iho la oia iloko oia. wa, a hala kekahi inau minuhe, kahea aku la oia ia Rusimela, a' hele mai la oia a hiki imua ona, me ka huna i kona mou helehelena kalohe ana i hana'i., A ninaa. aku la o Baona H&a ia ia, aole oe i ike-i' na keiki akaua? Hoole mai la o Rusimela^"aole au i ike, no ka mea, ia oe no i hiamoe ai, ia wa no au.i hoi ai, a haalele iho no aa i na keiki e hiamoe ana, a o ko'u hoi no.ia e hiamoe,. a o ka pau. no ia o ko'u ike ana a, hiki wale i ko kahea ana ae nei ■ s*'" 6 hele oiah'' " Ano, e oana pu mai kaua 1 keia wa, aoleleeia o ka'u m«u keiki, oiai, ua ike pono oe i ko I»ua mau ano a pan, a o keia mao keiki hoi, he mau kii laau elua, „aks, ua maopopo no ia'u ka mea nana i kolohe ka'u man keiki, oia no ka n»e?. e kama,ilio pa nei me a'u. .No ka mea, aole he kaiuika e ae, aole boi he wahine- maanei ke lawe kalohe k, oiai, aole he inau keiki ī ia ma'Pelekano nei e like pu rae ka'u Ika lqhe ana o Busimela :j na olelo ,a Ba- = - on» pili ana. nona. pane koke mai 1a - >nW oe .e k«o. hnku mea haie,.kabi - au i -noho akn ai, mai khhi mai be ua hana

au i ka inei* pono ole no ua keiki a kaua, aole au"i hana iki ia mea i lohe oe o kuu huku, no ka mea, mtii kuu la a'u i uolio pu mai ai me olna a hiki i keia la, aole fin i ha-" na i kekahi inea e pono ole ai ko kakou noho ana, i lohTs"oe e kuu l :\ku." Ma keia olelo a Ruaimela, pane ki'. c aku la o Baona Hila " ua ike no au i kau mea e olelo nei nou iho,

akn, c waiho i k&ia haua a hoi mai o Sfre" vina,'' a o ka jpau no ia o ka laua olelo ana. Kn ae la o Rusimela a hoi aku la ma kona rumi me kono olioli nui loa, me koua manao paa loa, e ko ana koua makemake, a e ku aua hoi kana makaia maluna iho o ke kino 'noiopkoa o lra mea keia kano a kakou

e iko nei. Ma ia liope il\o, hele aku la ua Riisimela nei a loaa kekalii kanaka, hooli T inalima aku la oia ia ia, e lawe i kana huaolelo a hiki imua o Ser(,'vina ,ko_ keiki alii,. Ma.kahi e loaa aku ai ia ia, a e hai aku oe ia

in, ua hanau iho nei ka wahino nna o Baona Hila i na keiki lalau elua, a oia huaolelo kau e hai aku ai ia ia, a i ninau mai ia oe i kou mea nana i lioounaia'ku, alaila, e hai aku,oe ma knu inoa o Rusimeln, a o ka pau no ia irkana olelo ana. Ia \va koke no i hele aku ai ua kannka nei, ia ia i hele nku ai a loaa o Sei - evina ia ia ma ke kahua kaua,-o ka lima ia o na la o Serevina o ke kaua ana me Keoni Bea, a oia hoi kana i hoopuehu ia'ku ai eke keiki alii o Pelekane. A oia ka la i hoi pio aku ai o Keoni Be;i i kona nina me kona mau wahi koa unku loa, me na alina a ke anpuni o Pelekane maluna ona. I ka elele i halawai aku ai me ke leeiki alii, haawi mua aku la aia i ke aloha mamua, a ma hopo iho, hai aku la oia i kuna mea i hoouna ia'ku ai e Rnsimela.

E ke alii e, he kanaka nu i hoounaia mai nei e kekalii wniiine maloko o kou hoine, a he huaolelo i haawi ia mai ia'u e hai akiHa oe i keia wa," " heaha ia huaolelo ? " Wahi a ke alii', pane koke aku la ua kauaka nei, "ua linnau ka wahine o Baona Hila i na keiki kii laau elna." I ka lobe nna o ke keiki alii i keia huaolelo, kulou iho la oia ilalo mu ka mauau kaunaaha me kona noonoo pouo i ke kunni i hanau mai ai kana wahiue i na~"(reiiii kii laau elna, a liuliu iki, ninau aku la o Serevina ina kanaka nei. " Nawai oe i huouua mai nei ? " Hai aku la keia, " na kekahi wahino o Rusimela kona inoa." Ia lohe ana o ke alii i keia huaolelo, pau ae la kona manao e kipo ma kahi o kona makuakane, liuli ae la oia a hai aku la i kona poe koa, auhea eukou e na koa ? Ano, i keia wu, -e-hoi kela mea. keia mea i kona hale, aia a kauoha hou aku au ia oukou a pau keia hope aku, alaila, e hiki ae oukou a pan ma kuu hale, o ka pau no ia o 'kana olelo ana. A haawi aku la oia i kona aloha ia lakou a pau, a oia no hoi ka inanawa 'i na koa i haawi mai ai i ko lakou aloln. ma ka huro like ana, ao ka pau do ia. A boi aku la kela mea keia mea, a pela no hoi o Sereviua, hoi pololei ruat la oia a hiki i kona home alii, kahi hoi a ke aloha i noho ai.

Ia Serevins i liiki nku ai ma kona home alii, rao. koua manao aku e halawai pu me kana alii wahine Baona Hila, aka, ua oiahaoi e mai la nae ka mea imihala me ia. maiuua. Ka mea nona ka iooa i kapaia o RuBiinela, a haawi mai la i ke aloha mamua ia Serevina, a ma ia wa. koke 110 oia i hai mai ai i kana mau huaolelo pono ole, e ke alii e, e oluolu paha oe e ku iki iho maanei e hoolohe i kekahj mea e pili ana i kau wahine no kona hanau ana, " ae koke mai la o Serevina" i kaua olelo." Iloko.o na la ana i hele aku nei i kaua, ua hanau iho nei kau wahine ponoi i na keiki kii laau elua, aia uo la ke waiho la maloko o ka rumi o olua i keia wa, a oia iho la, no ka mea hai aku ia oe i ka lohe, a o kou noonoo wale no ka pnea i koe. Pane aka la o. Serevina, " ua lohe au i kau mau olelo no ka'u wahine, aka, e waiho ko'u manao a i"ke maka au i ka'u wahioe a me na keiki au e hai mai nei iu'ii, a o ku pau no i«." 0 keia mau olelo a pau u RuBimela me Serevina o 01010 nei o laua wule, aka, kc lolie la no ka mea nona keia kaao i ka loua hana, oiai, na hoi hou mai la kona mana me ia ana i huawi aku ai kana kane. A ia Serevina i biki aku ai ma kahi o Baoaa Hila e noho ana, aole oia i Uaawi e aku i ke aloha mamua i kana wahine, aka, kakali iho la oia a hala paha kekahi mau minute, a ma ia hope iho, paue aku la oia ia ia. " Ua lohe ae nei au npu e kuu wahine, i kekahi mea e pili ana ia oe, a nolaila, he makemake au e ninau pono ia oe i keia, he oiaio auanei ko ana iho nei i na keiki laau elua ?" Pane koke mai la o Baona Hila, " no kau olelo uinau e koa kane ia'u, nolaila, ke hai pololei aku nei nu ia oe i keia wa, oa hanau au i na keiki kane maikai elun." He mau keiki like ole ia iloko o ka lahui holookoa o Pelekaue nei, aole no hoi iloko o na'lii a pau. , He man keiki kau i hoailonaia mo ko Uua mau lae, o ke kaikuaana, he hoailona kula kona,.BO ke kaikaina-hoi, he hoailona Daimana kona, he mau keiki helehelena like loa laua, aole kue kekahi i keknhi. A o kau mea o hai mai nei ia'o no ko'u hanau aua i ka laau, aole au i ike iki ia mea, na ka mea imi-hala wnle no paha ia mau keiki laap i hai aku la ia oe, oiai, ua ike no au ia mea. Aka, o manaoio pahn oe ma ke ano o ko?« b&nau-*-«nft mai lie puaa, pelaaae'hanou aku »i i na keiki laau elua, no ka mea, ua ike oe e bdu kane, ia'u wale no ia mea i hanwiio ai, aole i na mea e ae. 0 keia mau olelo o. Baona. Hila, aole e hiki ia Serev!n>.;ke|ipomaQpopo aku, oiiii, na hiliuai loa kpna puu.wai mnmuli.o ka, Rnflimela mau olel'o hakuepa wale no. A lmla n» mi»ute

Iji'ū loa iloko o ko laua vvu i olelo pu ai iiio kana waliine, hoopuka liou aku lu oiu i kuna Iniaolelo, uu iku pono no lioi oo o ka'u \vahine, aolo he laau ka moa ma' koli aoao, owau wale no, mai ko'ii la i lawo ai iu oc a hiki i keia la, a pehea la oe i haliau mai ai i na keiki—laau—eiwa. Noluiia, ke Fiai »kii nei au i ka'u olelo paa--lo» -inaluna on i keia la, e kau ana au i ka hoopai ino loa malunil ou a hala na makahiki elima, me ko hoopaa ia i ka bao ma kou mau lima a me kou kino. A e k' 'iuluia hoi oe iloko o- kek;ihi kiowai, a i ike au i kekuhi mau keiki elna ma keia mau la aku e hiki uiai ai, e like pu me kau olelo ia'u i keia la, alaila, pakele oe mailoko mai o keia hoopai, "ae koke mai la no o Baona Hila ia mea." Mahope iho o ka lauā olelo ana, hoomakau iho la o Si;revina e hooko i ka' lioopai liu ae la i ua kaul.ih»(> uui ekolu, a 1»««

akn la oia ia Buoua Hila ma kekuhi kio-wai nui mawaho uku o kahi o kokoke mai aua i ka hule alii, aia hoi ma na aoao a puni o un puuawai uoi, he mnn laau e kn ana me na pua noni. Ia wa i noho iho ai o Baona līilu ilalo mo kona kino nani lua 010, a kn niea i ike ole i ka liuuwiua niaikai iloko o ka puuwai he nloha. (A me kou olelo iho paha ua nei e ka moa helouelu i ka meu liona k?iu kaao, auliea la ka hoi ua mau kino mnnu nei ona he lehulehn wale, ke hni ae nei an ka mea kakan kaao, aole e lioliu, nlaila, e iko iho no oe.) Ia Serevina eku nei iluuu me na niaka huhu aloha ole i ka mea aua i hoohiki paa ui, q like me ka uiea i hai ia nia na lielu mua o keia kaao, pane mai la oia i kaua wahino, " ano, ī keia la e kau aku ai i ku hoopui maluua ou. Aole he mea nana e hoopakele oe ia oo mailoko ae o keia pilikia, a ke ike nei oe i keia puuwai i keia w«, aia oo maloko olaila e ku ai i ka po a me ko no, a hiki i ko'u wa e ike ai i na keiki elua nu i hai mai ai ia'u. Nolaila, e lioopaa nna au ia oe mo keia mau kaulahao ekolu maluna ilio o kou kino holookoa, aole o lauakila anu oe maluna o'u i kein la, o ko'u makemake wole no ke .hookoia i keia wa, a pau kaua olelo ana, lalan uku la oia i ua lima o Baoua Ililu a hoopaa ilio la i ke kaulnhao, a pelu lioi ma kona mau wawae, a lioopau ae ln oia i ke kolu o na kaulalmo ma kona umauma.

A hapai aku lu oia ia Baouu Ililn iloko o ka punawai, aku iho oiu iloko oluila me' ka hoopaa ia o ka piko o na kauluhao mu hai o ka punuwai a paa lou, u o ka hohonu 0 ka wai o kahi ana e kn uei, uu hiki ae la ka wai i koua a-i. Aole iw hoi i welawela ae ku mea- nona keia kuao i ka hana a kana kane ia ia, ua hooko no oia e like me ka makemake a kuua kane, aka, mnhope iho o kona ku nna iloko oki wai. Haawi mai la oiu he huaolelo hope loa i kana kane, "akahi no an a hoopuka aku ia oe i ka'u olelo, ua maopapoiu'u aole oe hekane na'n, aole hoi au he wahine nau i keia la ; e like me kou hoopaa ana ia'u, pela oe i hoomuku'i e pepehi ia oe iho ma keia hope aku. Na na keiki uu elua i hai aku ai ia oe, na iaua e lawe i kou ola a me ka mea nana i imihala wale ia'u. A o ke aupuni nni, » me na makaainana a pau, e lilo aua ia i ka mea e aku, a o ka moi a me na'lii a pau o Pelekane uei, e luku nui ia ana lakou a pau loa. Aole be mea nanu e hoopakele ia oukou a pan ia la, a o kekahi a'u i ike ole ai mamna, oia hoi kuu home nani iloko o ka lewa, ka mea hoi i kapaia o Mauna Auiani, ano, i keia la, e ike hope ai au ia oe a hiki i kou wa e ike ai iu'u mau keiki, oia ka lua o ko'u ike ana ia oe ma keia hope aku." 0 ka pau ia o kana olelo pu ana me kann kane, a he mau tninute ma ia hope, aia hoi, hoomaka mai la ka wai e aleaie a puni ka punawai, u lilo ae le k'a wui i mea ano e loa. Iu inanawa i hoea mai ai na pnaa he nui wale, o kelanno puua keia ano puaa. Ia v:a 1 lele aku oi ke kino nani lua ole o ua Eaona Hila nei iloko o ku lewa me he manu la, oia ka hoomaka ana o ka 1« e pouJi n hala kekahi hora okoa. Ai ko pau aua pe okn pouli, ike aku la o he pnaa k.a mea <» ku ana iloko o ka. wai, a o ke kiuo maoli hoi o iia Baona Hila nei, ua heo aku la me ka ike ole ia'ku o konn wahi o nolio ui. Ia manawa oia i lawe pu ai i kona makuahine i na wahi la ana e hoi nei, a o ka muka mna loa ia o ka ike anr o kona makuuhine ia Mnnna Aniaui iloko o ka lewa. A oia no hoi ka haalelo ana o ka mea nona keia knao ia Pelekane. Ama ia wa i hoomnnao hou ae ni o Serevina i kana wahine, me ke ano halialia mai o ke aloha ia ia no kona noho pii nna me ia inala i kaahopo ae. A hoomnkn. akn 1« oia e kahea i ka puaa ana e iko noi iloko o ka wai, aka, aole e hiki ko pano mai ia ia, oiai, na liko no ia puaa mē he kii la ke ano, aole he ea hanu iloko' ona ia wa, oiai, " oa hala e aku la ka punlena aia i Hilo." . Pela i hoohoka ia'i o Serevina ia wa e ua kamaeu nei, a hiki wole 1 kona wa i hoi nku ai & liiki iloko o kona home, a ia ia i hiki aku ai malaila, aia hoi aolo na measnani a pau p ka hal6 ana i ike ai, oiai, ua lawo aku j la no ka raea nona ia mau mea a pau. Aole no hoi he meu o ue i ike i keia hana ana a ke keiki nlii i ,kana wahine. Uo iko ne la paha oe cj<a moa holnhela i ko nno a me ka h'anae.'pono 010 a.. Ser«vtna i kana wahine oiai no hni, na ka i.ka ai kn hana a ka pnna' luii. I holo ai ke melo ain poe la no nei men he pnnalua. " aole he pnnnlim ī ka la o kn' i inaina." A mahopo iho o ka. hoi ana'ku o | ka mea nona.koia kaao ilnna o kona homo I aia iioi, he mau la ma ia hopn iho m lawp ' 00 |a o*Set-evlna ia Kuaimela ī wnhine nann | k» mea 'nan'a i pani ma ko Baona I7iln wnhi' ; I \Aoie »pau.)