Ke Au Okoa, Volume IV, Number 48, 18 Malaki 1869 — NA MEA PILI KALEPA. [ARTICLE]
NA MEA PILI KALEPA.
Honololū, Mak 17, 1869.
Ma ka Poahma o keia pule iho nei, ua ko mai ka mokumahu lāaho mni Kapalakiko mai mena ukana oia awa. oke kaohi en» aku i ka lua oia mau moku, ua lilo iki no hoi ia i mea hookuemi hope aku i ka maumaua o ka hikiwawe maio na lono a me na waiwai i o kakou nei. - Ma na lono mai Kapalakiko mai, ua ano kuhao iki ka holoniua ana o ka oihona kalepa malaila. Oke k<>, ua ku malie kona kumukuai, a«he pii ae. 0 ke kope, ka mea i ane pii ae, no ka mea, 0 ie kopo o Amerika Waena mai, ua pii ae ia 1 ka 17 a i ka 17 me ka 1-2 keneta no ka paona. A ina ka elike me ia pii ana oko Ihila, he mea ka ia e pii loa oe ai i ka 25 keneta o ko kakou kope o Hawaii nei. Aka, aole nae i ike lea ia ke kumukuai oko kakou kope, a ;iiki aku ka oioku pea lawe leta, D. C. Murray. Ua maikai pono ka makani i keia mau la, no ka hooholo pili aina ana, ka hana mahina ko ana, a pela aku; a ke hoomaka mai oei ka hiki ana mai o na ko moi na kua mai. Ke hoomaka nei na ohua o ka Moi i ka lawe ana mai i ka paakai o Alia ma Moanalua a ke manaolana ae nei makou, e uku ia mai no ka luhi. Ma na kihi o na alanui Moiwahine me Papn, ke hoomaka ianei ke kukuluia ana o kekahi mau mikini hao; a ua lono mai makou e kukuluia ana i mea hoomaemue ko, a i mea bai!a malakeke, a aohe io no paba e nele ana ka holo mua aoa ma ia mea. Ma na lono i hiki mai,-mai Kapalakiko mai ke emi nui la ka laha ana o ka mai puupnu liih'i ma ia kaona, a ke emi loa mai la malaila, ua palekana loakakou o onei. Ke komo pakakahi mai nei na moku okohola i ke awa nei, a keia mau pule »e, e pao pualu mai ai paha lakoo no keia kikina, a hnli hele aku i ka aa moana ana mahope o ke pihi nui o ke kai. , 1 ka la Sabati iho nei, ku mai la ka moku Syren, he 120 la mai Bosetona mai. 0 Barua ma na Agena. Ma ia la no, ku mai la ka moku Ka Moi mai Bremen he 123 la. Ma ke ku ana maio keia mau moku, ua loaa mai i na kanaka paahana o na uwapo, na wahi hana o keia pule.
Ma ke ku ana raai o ke kuoa JJnnie mai Hilo mai, ua hiki mai ka lono, ua ku ae na moku okohola elua, ka Aclivt me ka Oliver Crocktr, ma ke awa o Hilo, a ua loaa i ka moku hope, he 60 barela aila mawaho ae o Hilo.
s©-Ma ko kakou nei pepa okala 21 o lanuan, makoo i hoike aku ai i kekahi kanapepehi ai i kaoa wahine ma a me ke kaikaina o kana wahine a me na keiki ekolu pu, a me kona Lopnia ana a laweia i Vitoria e hookolokolo ia ai. Maloko o kekahi ona huuahuna mea hou kuloko o na nupepa i hiki hope mai nei o laila, i ike iho ai.makou, ua hooholo ka Aha Jnre i ka hoopai no ua kanaka nei, ua hoa hewaia oia no ka pepehi kanaka. 0 Peter Kaknea Ka inoa o ua kanaka la, e like me ka ka nupepa o ka aina e i hoike mai ai, a no ke ano pahemaheoia o keia iaoa, nolaila, aole paha e hiki i kekalii o kona mau makamaka maanei ke hoomaopopo iho, o ko lakou hoahanan keia kanakapepehi hoomainoinoe makaukau la no ka la e molia ia aku ai oia i ka amana, e like me ka uku kupono o kana hana.
Ea mai puu eha. —Ua nni na keiki i loohia i keia mai i keia manawa. Aia maloko oke kula hanai kaikamahine ma ke alanni Berit;inia, na nui loa na kainamahine i loaa i keia mai, a ua makau kekahi poe meka manao he mai lele keia, a ua hookaawale i ka lakou mau keiki, aole e huikau pu me na keiki i puka mai mailoko mai olaila. Nolaila, he pono e makaala na m*ikua i ka lakou man keiki, mai hookuo wale e hele i ke anu, oia kekahi knmu e loaa ai i keia ano mai. He mai pilikia no hoi me ka hiki ole ke hoola ia i kekahi manawa.
jgJ-Ua loaa mai ia makou ka palapala a D. Nakai, e hoole ana,.aolu he mau akua kii nona na kii pohaku i loaa maloko o kona ha!e. Oke knmu o keia hoole ona no kona ike ana maloko o kekahi hunuhuna mea hon kuloko o ka kakou pepa o kela pule aku nei, e i ana ua loaa ia he mau nkua kii pohaku maloko o kona hale. Eia ka makou mea' olelo aku, ina ua maopopo ia oe ac!e ou hoomana ia mau mea, mti makewelawela no ka mea i hai ia.-aka, mamuli o ka lono oiaio i hiki ai ia makou ke hoolaha, aole me ka mea kuhihewa. Ke kakau ia ae nei.—Eia malalo iho nei na inoa ona moku e kakali ia oe nei, no ke ku mai iloko o na pule eha ē hiki mai ana. o ka moku Amerika I)omxnigo me ka lnnahn, mai Anckland, Aoseteralia inai; o ka Lebal Tender, me ka papa paina ulaula, mai na kapakai mai% Amerika; o ka mokn Contliluiion, me ka papa—mai Puget Sound mai e holo mai ai ia nei. Hē mac hipa noe.—Maluua mai o kamoku Ka Moi, mai Brenicn mai, na kau mai malu* na ona, he ekolu mau hipa Marino maikai, no ka ee Saxona. Aiu ia Kiile Olelo e ma, ke kuai ana; ua pae maikai mai me ka oluolu kopono. Ke hooihoiho m»i nei na moku mun oke kikina uuka nni; aohe nui nn j>t>le i koe, u e pihu " nlulaau mui o Ainaike me ke kula i Aoaloa."
PEHĒA KA IMI NA.AUAO ANA O KA LAHAINALŪka 7 —Kc oinau mai oei k«kahi uialihini, i ka aaa, "Pehea kaimi naauao ana o ka Lahainalnna ? " Ke mea mai nei anei hoi ka mea akahi a kupu ae na lumi a ka manao iioko ona e komo aku ilaila, (Lahainaluna,) heaha, a heaha ka'u hana e kupono ai ke konio aku ilaila ? Ua moe uhane anei kekahi he mea, a he mea ko lakou komo ana akn ilaila ? Ua aho iki hoi ha e hoike aku ka mea i ike maka i ka imi naauao ana o ka Lahainaluna, a
na onkou ia e wae mai. " Menei *a menei ae fea laluwe ana mai." oka mua, oia no ka hoomaka ana eaoma ke kula la. Mai kona wa kamalii mai, e hoomaka ana kona hoonaauaoia ma ka pepa Piapa ame ke Kumnmna; ka hooknikui aua i na bua palna, pakolu, paha, a pela aku; aole nae he pe-ln-ia. Mahope iho o ka hookuikui ana, ht> heluhelu ana a noe ka hoopololei i na hna, aole nae he buke Piliolelo. Ua hoomakaia eaoi na hna helu, aknhi, alua, akolu, a pela aku. Ka Alua-kahi hoi, me he olioli.ana la ka pnana like ia ana. Ka Helu-kamalii kekahi btikee niele ai i na ninau lahilahi o kela ano keia
ano ma ka naau, e hooniaamaa ai i maa ma ka honlouln, hoolawe, puunaue. Mahope o keia, ka Helunaau, ka Helukakau.ka Huinahelu, Wehewehehala, (mak«kahimau kula nae ia,) Ao Kiko. Ke huli keia buke, na akena ia mai be wahi keiki akamai, a na ane hooio io ae no paha ua wahi keiki nei, aka, aole i pau i ka imiia na mea hoonaanao. Ke ao ana kekahi ma na buke Palapala Aina, ma kekahi mau kula, he pnaln like ia na aina, na muliwai, na manna, _a pela ako—a ma kekahi hoi, aole. He Hoailonaheu a rae ka Moleanahonua kekahi. Aole i huli 108 keia mao bnke i kekahi, aka, na hu'i loa i kekahi, a na waihoia nae a Lahainalnna hoopan loa. Iloko o keia mau mea a pan i aoia, hookahi waile no aowoha i ko-ia nniia'i na mauao a me na noonoo ana o ko Lnhainalnna 1010, (keiki Hawaii.) oia na mea heln, ao ka pane poo ia o kona ikaika imi naanao. A iloko pn no hoi o keia man manawa i aoin, aole i hoomaamaaia ma ka haku manao ana. 0 kekahi mea hoonaanao keia i nele, aka, aole no nae i nele loa, ma ke knla wae a'u kahi i aoia mai ai, ua hoomaamaa iki ia no ma ka haku mele ana, a i kela a me keia Poaha makou e heinhelu aku ai, me he ano hooipoipo la ke ano o na lalnni mele ke nana iho, a pela hoi me ka hoolohe ia mai, no ia mea, aole ia i kupono no ka hoakea ana i ka noonoo. Mamua ae no hoi o ke komo ana aku i Luhainaluna, e pono e aoia oe i kekahi mau mea e ae—ka humuhnmn, ka helehele, ka aiana a me ka lioloi; ke oki lanoho, ke kahi umiumi, ke kahu imu, ke kui ai, ka paeli loi, ke kupele a me ka mahiai ana; a e hoopono pu. Nolaila, oka Lahainnlnna, oia iho no kona mahiai, konatela, konakahi nmi-
umi, kona oki lauoho, etc.| etc. Ma keia inau mea I;;, ke akena nei an, o L»hain:ilnna ka kai lawa pono na lima eliia, o ka akan me'ka hema. \oh->-mai-e-lile.
Ma ka hooikaika. kuai ana akn o ka Pnpa Hoonaauao, na loaa mai no na dala he $1,400, ka apana aina ma na kihi o ke Alanni Kula n'e Papn. 0 keia apana aina, ua knai mna ia, a na lilo mai.i kekalii haole, mai ka wahine kanemake mai a L. Hpalelea, no na dala ehikn haneri, elna palia makaliiki i h;ila ae nei. Ua manaoia paha ia manawa, he unku loa ke kumuknai, no ke ka» loa, aka, no ke kaa ana nia kapa o ke alanni, na pii ke komukuai niamua ae o ke knmuknai kahiko i loaa ai ia i&. Malnna nae o keia aina, e knkulnia ana he Halekula hon, i ma.
naoia ai, a e aoia nei hoi i keia manawa, ma ka rumi malaloo ka Lenkini Kankeano; a oia knla no na hanmana i mahele i ka olelo e ike nni ia nei, ka olelo Bt. j ritauia. Ua maikai, a ua knpono ke kahoa i manaoia ai no ia Knla, oiai, ua kaa akn inawnho iki aku o ke kaona, a ma kahi olnoln kupono hoi.
Ma ke ku ana niai o ke knna I<abdla mai Kona mai i ka Poukahi i halu iho nei, nakan mai maluna olaila, he kanaha kumaono poe, kane, wahine, i loohia i kela mai a-ai, be lepera ; a ma ka nana'kn i ko lakon man hiohiona i ka hoihoi ia ana i Kalihi, ua komo pOHO mai na lalani mele, " Ua hana i ke kii ua hewa, Kulike ole me ka sila nui!" Ke kula Hanai keikikane —Ua loaa mai ia makou keknhi e hoike ana, ua ane ane loa e paa na hnlekula hanai o na keiki Hawaii, ma k» ua o M:tknw»o; malalo o ka hoppnnopono ana a Mr. R. W. Aneru. Ake lana nei kr> mnkou manno. e holo mna ana ia kula malalo o kana hooponopono ana, a aole hoi e hookui ia mai me na hoopilikia. Mr. S.P. Ahi"Na.—Ma keia la Sab»ti «e, e haawi nna o Mr S P. Ahinnn, i kana haiolelo pnke imua o n» kanaka o kona lnhui hookahi, ma ka hale hnlawai ma P..lelewa, a malailn mau no hoi oia e kukulu ai i kana hnna i kela a me keia manawa pule. Ua hoikaulua no hoi kona hele ana i ke kaapnni ia O.ihu nei. Ma ka pi-pa owaho o na orn<>le wniala i hnoili h-pe ia mai nei, ua kakau pn ia me keiu m»u hunolelo ma ka olelo Hawnii, " M«ikai'' •' Hua Luakini." " Ailn Lukini Ala." Ua huipu keia mau hua iloko o na walua o kekahi mnu lalani olelo haole.
Kokua Lunakanawai Mua :—Mn kn mokuiihi lāaho i holo aku ui i ka niiinn lu o neliini'i, iiii ktm nkii o ke Kokna Mmi o ka Ali:v Kif*kie, A. S. LinUwelu no Kupalukiko ; a liui mai uo ka mokuahi, uluila uo oin Liui uiai
Gen. McCook—Ua lono ia mai nei ma!oko 0 na Nnpepa 0 na aina e, o Geri. JlcCook i noho Komiaina Amerika iho nei no H»waii nei, ke līlo ana i Lnna dute no Kapalakiku, ma kabi o Gen. Miller e noh>> nei i keia maoawa. Ka mokūahi Idaho.—Ma ka P<>al : ma iho nei ka liiki ana mai n ka mokuahi Idaho mai Kapnlakiko mai, he 12 na la oka holo ana mni maluna mai nei o laila o Mr. A. M. Wini kekahi ka Lunfih>.opon"pono o ka nupepa haole Commercial Jldverliser, me kekahi man e-e-pakeke e iho. No Alia-paakai :—la makou ma ia wahi, ma o iho o Moanulua, ua ike maka iho makon i ka mfi o ka paakai malaila, no ka pa ikaika lom paha o ka la i keia mau pnle, a man inahina i hala ak.ll nci. I ka Poakahi iho nei, ua hoomaka ka Pnuku Penikalaka o ka Moi i ka lawe ana mai i ka paakai. Lapple pama.—Nfa keia la Sobati ae, ka la i kapaia he Lapule Pama, (Palm Sunday,) oia ka la Sabati i hoomanao man ia no ko lesu Kristo komo ana Hoko o lerusalema maluna o ka hoki keiki, me ka hookoni olioli ia e na kanaka; no ia mea, e malama ia ana ma kā Halepule Katolika Roma ia ano hoomaikai, ke hiki ae i keia la Sabati.
He TADSANT UAKAHIKI SIA WAJHO ANA Ua kuhikuhi i» mai makou i keknhi koena mea kahiko e hiki ai ke hookahaha ia ka mauao ina he oiaio. -Aia ma Kaalaa kekahi apana k»ele wia kahiko e waiho nei a hiki ■ keia manawa, he ewalu kapuai ka loa, a he kapuai a keu ka lnula, ua kapaia kooa inoa "Na waa ake kupua." Ua hai ia mai he waa keia na ke akua i kalai, a i ka wa kahiko loa ka hanaia ana, aole do hoi i ike ia ke alii e n«bo. aupani ana ia nnnawa no Oah i nei. He tausHoi a t;iusmi paha na makahiki. Ma >m ano ka waiho ana. He waa nui a loihi ilnko o kekahi m»u hanrri mikahiki i hala, a iloki» mai nei o keia keneturis ūt <>kioki ia e kekahi poe. a i keia wa hoi he mau kapuai he'n wale no i koe. Aka o kona m"0lelo mai kahiko mai ua mau ia mai ia hanauna, a ia h«nauna mai a hiki i keia manawn, L'a o'?loia i ka manawae kaa-o nui »na ke akua i ua wba la, a hiki ilaila o ke ao e no i». nolnila ha-le'e oni, a pela i waiho ai m»lmla a hiki i keia la. Aole oo ka oiaio o keia moolelo ka k»kou e manao aku ai. Aka, no na hana, a me na koena kaao a ka pne kahiko. I ike ai ka poe bnu o keia wa, ika lakou mao kualehelehe ana. N»ni ko iakou pnni akua, me ka hoom-namana 1 Na ka Emepera a me ka Emeperese oßerazil» i wehe ikd hao l>o o Rii> jHtieiro. U» nui na kanaka hnnohano o ka aina i hele aku e ba»wi i ko lakou aloha i na Emepera la. - Aia maloKo o ke kee»a o Uekahi kannk» waiwoi, o Murshall O R<-bert, na kii prnu wale ia no i make Qo n» diln he ew»lu haneri tHiisani. 0 ka makana a Kn'epaka (C«lf x) i k«n« wahine iiinre, he uau mea m»mi mnemae w.i-
le no, hc pine umauina, nie ka lei ai, ame na hupoe iio ria limu.
M'i k» hoike a kpk»lii kiniikn F. rani, ua h'.ike »e 01», be 2557 526 ka imi o na k<>a 11 -k- <1 n» pUali kaun a pnu o Enmpa, a he 671 3!)3 •* pnft mna nei ma ku oihana kon. Aii mt> ke k«iai<»k«uhale o BerelinH, i P>rusi<i he wahi halawai. mnloko olaila i akookon oe ai ri« kan"ka kuli a me na a-a, ua ku ae kela mea kei'a mea iluna e kwmailio me na loina kula lima. Nani ieo ka lakou hoop&apaa ana, aole e kulikuli na pepeino. O ka uku i manao wale ia no ka lawe ukana ana maluna o na moku, no ke tona honkahi, no ka mile mnana hookahi, enai ka hanalua beneta, a hiki i ke kein ta hookahi a me ka hapa, ma on wai o na loko, elua keneta, ma nn niuliwai, elua a ekolu hap~ha kent>t«, ma nn auw»j eli ia, elua a hiki i ha elima keneta, maluna o na alanui hao, m»i ka akolu kencta, a hiki i ka umikumumakolu a me ka hapa. Ma kekahi aha Jare o Amerika, na hoop'aapaa lakou mai kakahiaka Poaono, a hiki i ke kakahiaka Poakahi, hoouna mai la lakou ika olelo hooholo penei : " Aha Hnokolokolo Wasinetoiia—o Sepakem#ba 1868—vs. Ma keia hihia ke hai akn nei ke Jtm:, o k» huina oko lakou mau makahiki 589 lie 46,} makahiki ka ; a o ka huinn o ko lnkou kanmaha he 1,953 paonn, he J62i ka HWafign, a o ko lukou ano pili aupuni, lie umikumamakahi do Eulani, a hookahi iio Semoa, a ma kei» laina, e kipikipi aua no lukou a hiki i ke koho Percsidena ana mahope iho o Novemaba. Kan inoa ia. Lnna Hoomalu. He mea nele ole no paha ia ke olelo ae, ua akaaka lealea na loio, i keia hana paaui, a ua hookuu ku Aha i ke Jore. Ua hoike ae o Miss Emily Faithful, nia muiloko ae o na wahine 6.000 01)0 u Enelaui, he 250,000 poe wahine i mare ole ia.