Ke Au Okoa, Volume IV, Number 43, 11 Pepeluali 1869 — HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO BAONA HILA. Ka nani oi kelakela o Beletane, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Beritania, a i ka olelo Hawaii.

HELU 3. Nolaila, ua lawa paha ko kakou olelo ana no keia maa kaikamahine, oiai hoi, ua loaa ia laua ba pomaikai a me ko laua makuakane, a ma ko lokou hope kakon e nana aku ai, i ike pu kakou i ka like o ko laua pomaibai me ko laua kaikaina pnaa, ka mea hoi nona keia kaoo a kakou e ike nei, a he pono hoi ke waiho iki kakou i ka olelo.ana no laua, e huli ae kakou a e naūa aku i na hana a Baona Hila me kona makuahine. Ka hoike ana o 3aona Hila i ka?ia mau hana me ka ike ole o kona mahiahine. Mahope iho o ke kaawale ana aku o na kaikuaana o ua Baona Hila nei me ko lakon makuakane, na noho kane ole iho la o Pelesila me kana kaikamahine puaa, ua noho no me ba hoomanawanui i ka lawelawe ana i na mea e pono ai ka noho ana o ke kino, he manawa loihi kona noho ana ma ia ano me kana kaikamahine puaa, aole he mea nana e kokuo mai i kekahi wa, pela oia i hoomau ai i na mea e pono ai ka noho ana, a hiki wale i ka wa ana i ike ai i na mea a pau o pono ai ke kino maloko o kona hale. I kekahi la, hele akn la ua Pelesila nei ma kahi mamao loa mai kahi aku o kona hale, iaia i hoomakaukau ai e hele, hai mua iho la oia i kana olelo kaukau i kana kaikamahine puaa, me ka nikii ana a paa i ke kaula. A hoolako aku la oia i ka ai a me na mea & pau e pono ai ua puaa nei, a lako keia mau mea a pau, pnka aku 3a oia mai loko aku o kona hale, a pani mai la i ka puka a paa, a lalau iho la oia i kekahi hinai, a o kona hele aku la no ia i kana wahi i manao ai, •ua hele aku la oia i na mile elima, me ka loaa no hoi i3Īa o kekahi mau pomaikai ahiki wa--3e i kona hoi ana mai. (Ma keia wahi oko iakou kaao, e waiho iki i ka olelo ana no Pelesila, e hoomaka kakou e olelo no ua Baona Hila nei, i ike ai kakou i kana mau hana mana.) He man horo mahope iho oka hele ana aku o Pelesila, aia hoi, komo mai la ke aloha iloko o Baona Hila no kona mama, ia ■wa, noonoo nui iho la oia i kana mea ehana akn ai imua o kona makuahine. Ia manawa koke no, hooholo iho la oia e hana i kana maa hana ano mana a pan, e like me kona makemake, a hoopuka ae la oia i kana hnaolelo, a penei noia, " Ma kuu kino mana mai loko ae o keia kino pnaa o'u, e hoolako mai ai i keia hale i na mea maikai

no tua makuahine, a pela hoi ina mea ai o kela ano keia' ano, i kuu pono ia'u a me kun makuahine, no ka mea, o ka wa kupouo keia no ia man mea a pau loa, oiai hoi, aole oia i hoi mai i keia manawa." I k>a no a pau keia olelo ana, aia hoi, aole sekona ua ike ia na mea a pau maloko o na hale la e like hoi me kona makemake. Nolaila, he mea kupanaha ka hiki wawe loa o keia man pomaikai a pan ma ka olelo wale no a keia puaa. (A o ka maka mua paha keia o kou ike ana e ka mea heluhelu i ka hana a ka raea nona keia kaao, oia ka hoomaka ana o Baona Hila e hana i kana mau hana mana, a pela wale aku a hiki i kona pau ana, o ka hunahuna keia a kakou e ike nei i kana hana, a ke aneane aku nei kakou e hiki i kahi e lele ai o ko kakou mau hauli.) Ma keia olelo wale no a ua kaikamahine puaa nei, ua makaukau na mea ana i manao ai, aka, aole oia i wikiwiki iho i ka ai ana, ua kali malie oia a hiki i ka hoi ana mai o kona mama aloha. I ka hoi ana mai o kona maknahine a hiki ma ka hale, wehe mai la oia i ke pani o ka ppka, i nana mai ka hana oia nei; he mau mea ano e ko loko o ka hale e waiho ana, a na-lu wale iho la no keia i ka mea nana keia mau mea a pau i hoolakoia ai, me kona manaoio maoli no," na kana ni'iu kaikamahine i mare i na kane waiwai a alii hoi, a i ole ia na ke kane paha i hoomonao mai iaia, a ua noho paha ke kane a hu ae ke alona iaia i ka wahine, a nolaila mai keia mau mea a pau e waiho nei maloko o kona hale; pela wale no oia 1 noouoo ai īloko ona a hala kekahi mau minute. Ia manawa, holi kokeaelaoia a nana akn i kahi a kana knikamahine puaa i hoopaaia ai i ke kaola, aka, iaia nei i hoomaka aku ai e nana, e hiamoe ana no ua puaa nei me ka onioni ole ae. Ia wa koke no, hele aku la keia a hiki hoi ma kahi a kana kaikamahiue ano kino puaa e moe malie ana, a noho iho la oia ma kona aoao, a hoopuka aku la i kekahi mau huaolelo imua ona, "Ina paha o oe e kuu kaikamahiue i hanaa kupanahaia mai mailoko aku o ko'a puhaka, a be like la hoi kou auo me kou man kaikuaanu, ina paha ua ike io oe i ka mea nana i lawe mai i keia mau mea & pau e woiho nei maloko o ko kana hale, nolaila, he mea haohao loa keia i ko'o ike ana; no ka mea hoi, oole au i ike iki i kekahi mea o like me keia mai ka wa e noho pu ana me kuu kane a loaa hoi oukou na keiki, ako, na loaa ka pono a me ka pomaikai i ou maa kaikoaana, a hola pn akn me laua ko oukon

makuakaūe, a waiho iho oia i kona mau olelo makona a aloha olē"hoi ia kaua; a ma ia mea hoi au i kaualua ai aole na lakou, aka hoi, na ke au o ka manawa e hai raai i keia mau mea a pau." Aka, pau ae la Hr.-t olelo ana pels, ku ae la oia iluna a hele ■ r nana pono ina rcea a pau i hoolakoia, iaia i hele aku ai e naua, 0 ke ahu no o na mea ai he nni wale, a me na pono kino a pau loa, i kona hoomaopopo ana hoi, aole i akaka iaia kana mea e koho ai, a waiho pu wale iho la no, a hala he mau minnte. Mahope iho o kona ike ana, kii akn la oia i ua puaa nei a webe ac i kona kaula e pn;i ana ma kona wawae, a hele mai la laua e ai i na mea o pau i hoopakaukauia. Ma keia ai ana lona i hoomaka ai e ai i na mea ai maikai wale no; pela roau laua i noho ai mahope iho, me ka maopopo ole no i kona makuahine ka mea nana i haawi mai i keia mau mea a pan. Ma ia hope, ua hana mau aku no o Baona Hila i keia mea iloko o ko laua noho ko kooloa ana, nana no e hana a e hoolako i na raea a pau e pono ai; no ka mea, ua hana keia me ka ike ole o kona mskuahine a me kekahi poe e ae. I kekahi la, hele hou akn la no ua maknahine nei i kana wahi e liele ai, me kona manao, ua p'aa hoi kana imi ana 1 na mea a pan e pono ai lana, oiai hoi, aole no ioi aku ka pono a me ka pomaikai nui mamna ae o na mea i hoolakoia maloko o ko laua hale. Ia manowa koke no, i ua makuahine nei e hele ana, aia hoi, puka holonkoa mai Ia ke auo kiuo wahine maoli o Baona Hila mailoko ae o kona kino pnaa', a hele nku la oia ma ka muliwai, a holoi iho la i ko lana mau lole a pan, ua hana oia i keia mea me ka ike ole 0 kona makuahine. lua kaikamahine nei no ka ike e hoi mai ana kona makuahine, ia wa oia e hoi hon ai iloko o kona kino pnaa: i ka hiki ana mai o Pelesila maloko o ka hale, i ko ia nei nana ana ae ma o a inaanei, ua pau ko laua mau lole i ka holoi a me ka aianaia a maikai. Aka hoi, o keia hana a Baona Hila, na lilo ia i mea haohao-mau na kona makuahine 1 na wa a pan me ke aknka ole iaia o ka mea nana i hana. Pela wale no lana i noho ai a hiki wale i ka wa i lilo ai o Baona Hila i ka hooilina moi o Pelekane, ma keia mau mea a pau i loaa mai ai ia Pelesila ka pomaikai a ne ke kulana kiekie maluna ona. (Ua ike ae la oe e ka mea heluhelu i ka panlele nui o keia wahine mamuli o kana kaikamahine pnaa. E like hoi me kun olelo hoakaka ma ba helu mua o keia kaao, a ke kokoke nei kakon e ike & e lohe i kona moolelo.)

Nolaila, ma ia hope o ko laua noho pu wale ana no, a hala kekahi inanawa loihi, ike ia oia, a pela hoi i hiki akn ai oia i ka pane poo o ka hanohano nui malana o na mea a pan, a i oi ae hoi kona kulana mamua o kona mau hauau mua. No ka mea, ke noho la kona mau kaikuaana a me ko lakon makuakane iloko o ka hanohano, a me ka aaha ana i na pono kiuo a pan o ko lakon noho ulakolako ana, a me ka ai ana hoi i ka ai i hana maoli ia mai e na kauwa lawelawe malalo o lakou, a nolaila, ua oluolu a ua maha ko lakou noho ana uie ka maluhia. Ka hele ana o Baona Hila e koloi lole ma ka

muliwai a hoike iaia iho, a ikeia e ke keiki ponoi a ka moi, oia kona hoomaka ana e lilo iaia. Aka, : kokahi la ae, na pauhia o Pelesila e ka hiamoe nui a me kana puaa, aia hoi, ala mua ae la na puaa nei iluna, me ka noonoo i kaua mea e hana ai; ia wa, nanahu ae la ia i kona kaula i hoopaaia ai i kona mau niho a moku ae ia wa koke no hoi, lalau aku la ka waha o ua puaa nei i ko laua mau kapa moe elaa, a popo ae la oia a paa, me hc mea la hoi ua paa ika puoloia. Ia wa no oia i hele koke aku ai me kona kino puaa, a paa ae la iua kona waha na puolo lole nei. Nolailn, hele aku 1a ua puaa nei a hiki ma kapa 0 kekahi muliwai, ua like paha me na mile okoa elua ka loihi mai ka hale noho. aku. (Nolaila, e wUiho iki iho oe e ka mea heluhelu i ka olelo ana no Baona Hilo, he pono kakou ke hooniaka e olelo no be keiki alii, ka mea r.ar.a i ike mua o Baona Hila he wo--1 hine maikai a nani luo ole ma keia honua, a ! oia no hoi ka mea nona i ike inua keia kaikamahine puaa, i mei» hoi e maopopo ai ia kakou ka olelo ana i keia kaao.) 0 Seleveni, he keiki pouoi loa oia na ka moi, he elimahoi ko lakoa nui, ekolu keikikane a he elua kaikamohine mai ka puhaka ponoi mai o ko lakou makuahine alii; aka hoi, o ka mea nona ka inoa i hai ia ae nei oia hoi o SeWeni, oia no ke keiki hiupo, a he iwakaluaknmamahiku ka nni o kona man makahiki, ua pii ka nui a me ka nani o ua keiki alii nei, he ike a he naauao oia ma na mea e. pau a na makuakane e ao nku ai iaia, a he hoolohe no hoi i ka leo o na makua. No ka mea, ua hoopalania o Seleveni me kekahi kaikamahine alii o kekahi mau aina okoa aku, aku, iloko o keia man makahiki, he mea mau i ua keiki alii nei ka hele pinepine i ke ki holoholona hihin mn'oko o nn ululaau waoukun, na mauna, nn awawa, na puu a me na kahawai a pan, a he hana mau ia nana i na wa a pau loa, a ua lilo ia mau hana ana i mealealea a paaui iloko o kona wa kamalii, a mui ia manawa mai a hiki i kekahi la, a mnkeniake hou oia e hele i kana hana mau he ki holoholona hihiu, a o kana mea makemake loa no hoi in, a hiki i kono wa i ike lihi iki ai ia Baona Hila. {Aob> ipau.)