Ke Au Okoa, Volume IV, Number 41, 28 Ianuali 1869 — Untitled [ARTICLE]

He mea kuluma e kalakalai ia nei e kahi poe i keia mau la, o na lawelawe ana a kekahi poe kuokoa e pakiha nei i ka ke aupuni mau hana, he holo pono wale no ia; a o ka ke' aupnni mea hoi e hoomaka ae ai e hapai, he hoi hope wale no ia, me ka noke mai i ke kupikipikio olelo ia, 'ne mau ouli ano e mai nei hoi ko keia kau. I ka wa nae oke aupuui malalo o ka poe a me ke anaina nana e kalakalai nei i na okupekupe a lakou i manao ai o ke aupuni, ua maluhia, aohe oleloia he hewa keia mea, a be pono kela lumai ana i ke aupuni i ke ane ooloku kupikipikio, a hoohamauia ai na pu kuuiahi—he pono wale no paha la ia mau hoohuliia ana o ka manao o ke- poo aupuni ia au. Ua hiki wale no pa-' ha ia, oiai, "6~pukukui ana ka hoi na kaula kohi i Haleauau," ia mau la. Aka, i keia mau la, na la o ka aui ana ae o ko lakou noho punahele ana o ka hale haku, aia, ua hoomaka mai lakou e kikoi mai, " lie mea ka mea, he mea ka mea," ke iho nei ko kakou mau kula i ka hupo ana, ke hoohaiki ia nei na ipuka o ko kakou hoonaauao ia, a pela aku, " a kinikini manuunuu wale kini ohua o Honokohau." Mai ka hoomaka wale ana mai o keia au hou o kakou malalo o ka nohoalii maluhia ana o ko kakou Moi Aloha : a ma ka noho ana o ka Oihana Hoonaauao malalo o ke auo hou, ua hoomaka mai no ka hoopuka ana mai o. na manao, a ma ka nana ana i kekahi mau mea i hoopnkaia, me he la o ka puana, " Aia iloko kahi uu ai, A akahi ka puka amaka e— Ua manaoia paha e ka hapa na lakou e kamailio kikoi nei i ke Aupuni, o ke kukulu anao ke Aupuni i na kula e hoonaauao ai i kona lahui, me he la p'aha, ua like me ke kukulu aua o kekahi kanaka i kekahi hotele, a aia iloko olaila e ai ai, e moe ai, a e holoiia ai ko lakou mau lole komo. Aole: loa pela • ua kukulu ke Aupuni, no ka manao nui i ka pomaikai hoonaauao ia e loaa i kona lahui, a e holo mua hoi lakou make ala moowini oka noeau ame ke akamai. Ua manaoia hoi na makua, e like me ko lakou ano, he hoolohe mau na keiki i na h<> o ko lakou mau makua ; me lakou hoi ka hanai aoa i ka ai me ka i-a, ka hoaahu ana i ka lole a me ka hoouna ana mai i ke kula, kahi a ke. Aupuni ihoomakaukau ai me ke kumu e haawi aku_ia ia i ka ike, e like me kaholo o kona aapo ana mai i na mea a pao. o ke. akamai e hooinu ia aku ana ia ia. Ano, ua hilinai maluna oka makua, ka hapanui o ka.malama ana i kekeiki, a o ka ke Aupuni hoi o ka hoonaauao mai ma o ke knmu la. •

Mai manao ia nae, ua hilinai wale no ka noohikiwawe ana i'ka •]ūira o-k(>'ao aua a e manao ia pela, no ka mea, aia kekahi i ka haumana. Ina ona ao ana a pau a ke kumu, he komo ana no ma kekahi pepeiao, a o ke kiki loa no ia a ōili ana pepeiao; he mea makehewa ke ao ana, he ho-e-a waha, ahe hoonalulu lae. Aole maluna wale no hoi o ke kumu me ka haumana, aka, maluo.a pn no hoi kekahi o na makua - mea keiki. Ina he makemake ko kekahi mau makua, aole e hooluhi .ia ka laua keiki ma na mahina ko ? A ina he nakui ole ko ia mau. makua e holo ka laua kama i luina okohola, ,e pono i ka wa opiopio e pelapelu mai i kona mau manao hookelakela, a e hoouna mau iaia i ka haleao; a mai hoopailani t kana mau hana pono ole. No ka mea, ina olua na makua e hoopalaleha, aia ma na Ia e hoomaka mai ai ke kanaka makua ana o kela keiki, e ike ai na makua i ke kina o ko laua.mau lioopalaleha ana.

Nolaila, ekolu mea i hilinai nni ai ka naauao ana o ke keiki, ke knmu, ke keiki ponoi iho no a me na inakua ; a ina e holo mna ole ka naanao o ke keiki ma kona hoopaakiki a tne ka hoopalaleha o na makua, aole e hiki ke hooili ia maluna o ke Aupuni ka hoi hope ana oia keiki ma ka naauao. Aole e hiki i ke Aupuni ke lawe mai i man kolopa uneune a kulepe ae i ke kumu pepeiao o ka haumana, me ka hooina aku i kanaauao, ina he paakiki hupo maoli no ko kekahi keiki; ana kau ia hoi i konawai me ona hoopai no na makoa hoopalaleha i ka hoouna ana ia lakou i ke kula.

Ma kekahi maa kakaln manao ana a ka hapa a makou e olelo nei, me he mea la, aa one hookahe ia akn ka manao o ka lehalehn, me ka manao, ua hoopaaia ka paulele ana a ka makaainana i ka hoonna ana i ka lakou mau keih' ma na Kula Aupuni, a e hoouna ana la i ka lakoa maa keiki ma na knlakuokoo. Aka, o ka oiaio'maoli, he mea okoa. Ikeia maa makahiki i hala akn nei, na pii ka makemake nna o na makaa maoli no ke ao ia o ka lakou man keiki ma ka olelo haole Beritania—he makemake keia o na mokna Hawaii i hooko ole ia, a i ake nni ole ia e hoopalahola ae mawaena o ka lahui Hawaii o ka poe e oioi nei na olelo ana, "o ka hoohaiki ia o ka naaauao o na keiki a ka lehnlehu," aka poe no hoi nolakoa e 01010 nei no ka huli ana mai na Kula Anpnni aku i na kula kuokoa. Ua manaoia e ua poe le 4ie mea kupono ole ke ao ana ia lakou ma ka olelo Beritania akekahi poe i one kanaka makua, " Mnmina wale no hoi ka olelo haole (Beritania,) e aoia no hoi paha i ko kakou mau la, ino no la hoi, ua ike 'no hoi paha mnkou ! E aoia mai ana no ka hoi la, heaha la hoi ka mea i ao mua ole ia mai ai !" Oia ka ninau, " Heaha ka moa i ao miia 010 ia mai

ai ia kakou ka olelo Beritania 1" Ua puaua pinepine ia keia uinau e ka poe he lehulehu wale mai loko mai o na kula kiekie i aoiama ka olelo makuahine a kakou. 0 ke kuuia maoli io o lakou no paha kai ike, na hunaia aku mai io kakou aku nei. Aka, mahope ,aku paha, e hiki ia makou ke hoakaka iki.

Ua manao ia o na kula la ma ke kuaaina, a oia hoi na knla apana, he mea pono ke ao ia ma ka olelo makuahine (Hawaii,) a ina aole e ao ia ma ka olelo ponoi, aia ia nei ka olelo maoli o ka aina kahi i aoia ai—a aoie no hoi ia he mau " Kula Aupuni" no na.makaaiuana oka aina ponoi. Ano ke ake nui 0 kekahi mau makua e aoia ka lakou mau keiki ma ka olelo Beritania, ahe poe no hoi 1 hiki kupono ke haawi i ka lakou mau keiki ma ia mau ao ana, ua hana no lakou pela. Ma na kula Beritania i kokua ia e ke Aupuni, o ka hapanui o ka uku ana i na kumu—na ili iho maluua o ke Aupuni; a o ka hapa uuku maluna ia o na makua. Pela no ma Honolulu nei, ma ke Kula ma Kaliehuna, (he poe keiki kane malaila,) a ma Mililani, (na kaikamahine malaila,) he elima dala ka uku a. na makua no ka makahiki hookahi. Ma ke kula keiki kane, he hooUahi haneri me kanalima, ka nui ona haumana, ma ke kula kaikamahine, he kauahikukumamaono, a ke mau mai la ka mahuahua ana ; ahe lono kapono no hoi keīa e hoohoihoi aku ai i ka poe ake e holo mua ka naauao.

Nolaila, ma keia mea, i ka wa a ke Aupuni i ike aku ai, u& hookahe ia ke ake ana o na makua mea keiki ma ka ike ana i ka olelo Beritania ; he olelo i hoihoi ole ia mahope iho o ka malamalama iki ana ae, e ka poe lealea kalakalai olelo—ua hoomaka koke ke Aupuni ma o kana mau kauwa la e hoohoihoi ike aoia ana oia olelo; a uo ka makemake no hoi o ka Papa Hoonaauao e hoomahaahoa ae ia ake o ka lehulehu Hawaii, ua hoolako aku i mau kumu no ke Kulanui o Lahainaluna, a ua kokua no hoi i Jkekahi mau kula e ae, no na malama eono e pau ana ika la 31 o Dekemaba, 1868, me $2,T11.35. He hoohaiki ana anei keia " i ka hoonaauao ia o • na keiki a ka lehulehu ? ?'