Ke Au Okoa, Volume IV, Number 30, 12 Nowemapa 1868 — Pane no ke Kumumanao Hakukole o ke Kuokoa, Sept. 26, 1868. [ARTICLE]

Pane no ke Kumumanao Hakukole o ke Kuokoa, Sept. 26, 1868.

E KA E9AHANAŪ E : 1. I ko heluhelaana i na kaao lapuwale i kakau hoojftnipuni ia e Mi. Gerina, Aleka- r nedero ma, e aoia hoi ma Lahainalua, ehoopoho dala anpuni a mea ma, ua kuhi oe, he oiaio ka wahahee, a i ko lalau i ka oihana hanohano me ke kohu ole, a pepehi walei kau wahine, % na kuhi paha oe la, ooe ke kohu i ke kukulu manao ana imua o ka aha ewanelio kuhihewa ou. Ina i kamaaina oe, eka mea ike ole, ma na kumumanao lapuwale a Lutera ma, K&lavina ma, ina ua ike oe, oia no ka poe i hoopiha i na aina o Europa ike koko. Me he mau Tiga ono koko la kana mau haumana. Oia no ka lakou i hoao ika wa i hiki mai ai o Bakelo ma, no ke ake nni e pio ka lama o ka manaoio ma Hawaii nei. Uahokanonael

2. Aole no nau i kahea i na Kahuna Pope. Aole no ou knleana e kahea'i, ua kahea no anei o Simona ka wahahee, a o Nero paha ia Petero, e hele ma Eoma ? Aole i maa ka aihue i ke kahea aku i ka haku nona ke kuleana, i kona komo kolohe ana iloko o kona hale. Aka, na ka Haku no-i kauoha i na Kahunapule o ka Ekalesia Katolika kumau; e hele e ao ma na aina a pau, oia ko Bakelo ma kuleana oka holo ana mai maanei. Aole kūleana iki na aha kipi Kalavina ma Hawaii nei, aole ma kekahi aina e aka, no ka mea, aole lakou he poe Kahunapnle, aole mai a lesu mai, aole i hoounaia mai; he poe komo kofc>he e hokai wale ana i ka Pa-bipa o ka Haku. He poe mai a Kalavina mai; poe ole loa, aole hua hookahi ma ka Baibala e hoapono ana i ko lakou aha kipi.

3. Ka hoihoiia o Bakelo ma. 0 ka oiakamaka ole ka ! ona, ma Hawaii nei I 0 na'lii ka ! ke kue ia ia I ! 0 oe hou no paha ua keiki nei i maa i ka hoino i na'lii a me kou lahui holookoa mamuli o ke kauoha o kou aha kipi Kalavina ! Ua inaopopo no ia makou a me ka lahui oiaio holookoa o Hawaii nei; aole na na'lii i kipaku ia Bakelo ma, be lahui hookipa koonei, he lokomaikai na'lii; a

aole hoi na na Keonimana o Amerika; aka, na Binamu ma no, ka poe Puritano, ka poe

opu inoino, ka poe i koino hewa iloko o ke kihapai me ke kuleana ole; ike lakou, e komo mai ana ka mea i kuleana, mai ka Haku mai, o ka hoomaka no ia e hookomokomo i na olelo ino iloko o na pepeiao o Kaahumanu, a hoolilo i na'lii i paku e pee ai ko lakou manao kolohe. Ike loa ka !ōe i ka moolelo o ko Bake!o ma kipa ana mai ma Hawaii nei ! 0 oe no ka paha ka mea makaukau o ke kōmite ewanelio o ke Kalavina ? Eha makahiki o ka noho ana maanei, ahoohalahala o Binamu ma, no ka ike ana, he oluolu kekahi poe i ka Bakelo ma ao ana mai. Pela mau no ka !ko oakou hoopunīpuni ana iloko o ua Kuokoa la a oukou. Ina he Kalaviua kahiko wau, ina ua haalele koke wau i kuu ike aaa i ka hoopunipuni hilahila ole o Kulika ma, ka waha kamailio o na Kumu Kalavina.

4 - No na kii lapuwale o kela ano keia ano. Oia ka! kekahi mea i ikeia ena makua hanai 0 ka nupepa Kuokoa, o ke kii e hoala ana i ka manao e noonoo i ka moolelo o ko lesu ola ana a me kona make ana, i kalahala no ko ke ao nei, he lapuwale ia, a o na kii o na luahine Mikanere, e kau la i o a ia nei ma na hale o ka poe Mikanere, oia iho la no paha na kii maikai i ka manao hupo o ke Kuokoa. Ke i mai nei oe, e ka mea hupo, o ka hana a ka poe Katolika Eoma, he kohu i ka hoomanakii, koe nae, wahi au, i ka poe ma ia aoao 1 maa loa ma ia mau hana. Auhea oe, aole hiki i ka mea me oe la,'i ke degere mua o ka ike, e nana ana maka mea a kona maka i ike e like me ka holoholona; aka, ua hiki no ika poe i aoia a ike, aole he ano hoomanakii ma ka hana ana Katolika e hana nei. Ua like loa oe me ko Hawaii nei i ka wa naaupo loa, 'i ka hiki ana mai o ka ipuhaole, ike oku la I he ulaula, a o kona kuhi naaupo no ia he io kanaka, a naauao iki ka Hawaii, pau kc£ia kuhihewa no ka ipuhaole. A, o oakou nei hoi, na wahi Kahunapnle Kalavina, ua oi ko oukou paakiki mamull o ke kuhihewa naaupo no na kii e naauao ai, no ka mea, ua oi ka naaupo, i ole ia ke kolohe o ko oukou Mikanere haole Kalavina, ko oukou mau alakai, mamua o ka mea hopo loa o ka wa ia "Waawaaikinaaupo. Me oukou no ko oukoa paakiki mau iloko o ka hupo, oia ka ike ku i ka holoholona noonoo ole. He maka no, aole noonoo.. 5. Ka pule ia Maria. Ua like oe, eke Kalavina me ke kanaka Hawaii i ka wa i hiki mai ai o Kapena Knke, i ka ike ana i ka nwahi o kona waha, "no kona puhi paka ana, ua kuhi naaupo, he akua ia, a kapa aku ia ia 0 Lono. ooe no paha ka pakela naauao o na wahi Mikanere Kalavina, no ka mea, na waeia ka hoi oe, i mea e kne a e hoino i ka aoao Pope. He koa konahao no paha oe no ia aoao; a eia ka hoi oe i ke degere akahi o ka ike, oia hoi i ke degere o ka poe hnpo. Pehea la aaanei ko maa hoa Kahuna ? Heaha la hoi ? I ko lohe i ka poe Kiritiano oiaio e aloha ana a e hoomaikai ana ia Maria, ka makuahine o īesq. Aole ka ! i hiki ia oe, a Iko mau hoa hnpo ke hoom&opopo ae, he hooko ia poe i ka wanana o ua Virigine oikelakela nei, e i ana, " Eia hoi ma neia hope aku, e i mai na hanauna a pau ia'u he pomaikai." Luk. 1: 48. Ame ke kauoha a lesu, e i ana, " E hoomakamaka i mau makamaka i hookipa mai lakou ma na hale pau ole." Lak. 16: 9. Auwe no ka hoi la, ka noho ana oka Mikanere ma ke degere ike o ka poehapo ! 6. N"o na uhane Farani. Ke i.mai nei ko kakou wahi Kuokoa, he maa uhane Farani ka paha na kanaka Hawaii e hele la i ka pale ma Mariaokamala a me na Halepnle satolika e ae. Ina i nana pono oe, he iliulaela ka nai, he maa uhane Pukiki kekahi, *je poe Amerika kekahi, he Beritani& kekahi, he Pake no hoi kekahi. He pono hookakekake •peni kila wale.no ko na Kalavina, a he naauao iho la ia iko ka poe hupo manao. oke kukalekale, he ike iho la ka ! ia. U hoi!

1. Ka namu ika wa haiolelo. Ua hele ka I ko kakou wahi Kahuna Kalavina nei i ka Hālepule ma Eoraa, i Honolulu nei, a ua ike,~ he haiolelo namu ka 1 kana i lohe, a na manāo iho la ia, henamu wale no i nahora pule a pau o kā la pule, oiāi, he eha haiolelo Hāwaii i kela*la Dominita, keia la Dominita, ma ia Halepule. Oahn ka ! hoi 'ka n&uupo oua Kalavina nei 1 Hilahila ole maoli o Kulika, i kona Kuokoa piha wahahee. Hilahila ole ka aha ewanelio Kalavina, i ko lakon koinite wae ! Aoao oiaio ka ! auanei!!

8. Ka Baibala, ka buke hewa. Ke i mai nei oe, i ke kapaia ana o ka Baibala Hawaii Kalavinā, he buke hewa. Ua oiaio loa no ia olelo, hu lapuwale maoli no ia Baibala, i sila ia i ka hoailona o Satana. E nana oe- i ka olelo ma Hoik. 22: 11. " 0 ka mea hewa e mau no kona hewa, o ka mea paumaele e mau no kona paumaele." Na ke diabolo mai ia manao e papa anaike kanaka liewa, aole make mihi, mai ka lua'hi o ka po ia. He okoa ko ke Akaa, e paipai mau ana i ke kanaka e haalele i ka hewa a me kona mau bana paumaele. He weliweli na Kahuna Kahnna Katolika ia mau manao diabolo; nolaila, kue lakou iā Baibala, o poino na uhane i ua Baibala nei. Aole loa e loaa kekahi manao diabolo ma na buke i unuhiia e na Katolika kumau. No ka mea, he menemene lakou i ka olelo a ke Akua, oole e hoolilo i mea e make ai na uhane no ka poino o ke ahi aa mau. . 9. No ka auhau dala. Aole hewa i ka munflo o na'K&hana Farani oiuio, ke koknai ka poe ilihune, i ke kukula i na Luakini oiaio, a ke inalama i na Kahuna oiaio e lawelawe

io ana ma kc kuahu, ua ai.lakon i ko ke kuahu. I Kor. 9: 13. Aka, ika nana aku, he ilihune anei na Kumn Kalavina, e hookaumaha nei i na -wahine kane make, i lawa kona man tausani o ka makamki ? He Luakini io anei na Luakini Kaliivina,- kahi i ikeia ole ia kekahi hoailona a hoino mau ia ka Ekalesia o lesu Kristo me kona mau oihana laa ? He Kahuna io anei ka mea e uwaka ana kona waha maloko, me kona hookohu ole ia e ka mea i koleana, ka mea aole i pii ka lalani o kona maa kaikuaana ma ia oihana a hiki ina Apotolo ? Ole, ole loa no ! Poho ke dala manawaloa ma ia aoao ! Poho ka luhi! Poho ke kaleana ma ka laui ! TJa pili ko mau"hoahanau me ka lala wama maloo, aole ohi, aole omo i ka momona o lesu, ke Kninuwaina oiaio. Ua pili lakou me ka powa a me ka aihue, i lawe waiei ka oihana Kahuna, a e hoopoho nei i ko lakou man uhane mamuli o ia hana ko)ohe.

10. Ka pule pualu. Oia ka ! kekahi mea i hoowahawahaia e ko kakou wahi Kahu nei. Pehea hoi ha ! ka pono ? Hookahi no ka ! e pule ana, a noho ka nui me ka nana wale ma o a maanei, a manao lakou, e kau ana ka ! paha ke keha, hiamoe, nonolo ka ihu ! Kohu ole hoi ha ! ke hele i ka Luakini me ka ekemu ole, kukuli ole ! Aole anei e pualu ka poe himeni ? E nana oe ma Hoik. 4: B—ll. He pule pakahi anei ko ka lani ? Aole, he pule pualu no kekahi manawa. A, pela no ma ka Ekaleaia oiaio kumaa. Nana oe ina anela e olelo pu ana me ka leo nui. A, ua lohe hoi o loane i na mea a pau o ka lani a me ka honua, e pualu pu ana i ka pule. Hoik. 5: 12, 13. Iloko oka pale a lesu iao mai ai, ua olelo oia, penei oakou e pule ai, "E ko makou Makua," aole i olelo mai, e kuu Makua. Aole no he kohu na hoohalahala a pau o ke Ka!aviaa.

11. Ke kamailio oliiolu. Eia ka! kekahi hewa hon o na Kahuna Earani, o ke kamailio me ka oluolu me kanaka, a he ikaika lakou malaila i ka aihue i ka manao o kanaka, wahi a Kalavina naaupo. Pehea ka pono, o ka piena hookapukapu anei, e like me kekahi mau Kumu Paritano ? Kainoa ua i mai o lesu, e noho akahai me ka A, aole anei i papa mai, aole make hooneenee i kamalii mai ona akn ? He pee wahapa ia oe na Kahnna Katolika, he poe hookahe koko, he holoholona puni koko, a eia ka he poe oluola me kanaka ! Auhea la ka oiaio o kau olelo, e na mea wahahee a.me ka hoopunipuni ? Anwe no ka ! hoi ka naaupo a me ka alapahi o Kulika ma! Aawe kalapawale o ke Kuokoa, ke kupinai o na Mikanere Kalavina !

12. Ke kukulnLuakini maikai. Aole ka! i ike ke Kalavina i ka hopena o ia hana, wahi a Kalavina naaupo. Na'u no e ao, a i ole ia, na Davida no i naakemake ole i hale maikai nona, oiai e ino &na ka hale o lehova. Ke manao mna no paha ko mau Mikanere Furitano i ka hale nani a hanohano, a mahope ko lehova. Aole no lehova, aole no lean lakon, ke hoolilo nei lakoa ia īeaa i aihama no lakou. Aole pela na Kahuna Katolika, o ko ke Akua hale memua, a mahope ko lakou wahi hale. E hele oe io Solomona, nana no e hai i ka hopena o ia hana ana, ke naaupo la hoi oe. 13. Ka noa o ka moekolohe, oia pu me ka aihne, ka hooponipuni, ka pepehi kanaka; aole ka I he mea e hoūmia »i ma ia Ekaleeia, (Katolika.) Aole ka pau iki ana, 'wahia kekahi Elahuna Kalavinia. He makehewake pane i ka olelo lapuwale e like me keia. Ua ike na hoahanau Katolika a pao, mai Hawaii a Kauai, i ka hooikaika maa o na Kahuna Katolik& e kinai i keia ma.u ino iwaena o lakou. Ua ike ko ke ao nei holookoa ia mea, nolaila, maopopo ka hoopnnipnni, he hoopunipuni anei ? He wahahee maoli no ke Kahuna Kalavina no keia manao, he wahahee 0 Kulika, ka Luna o ke Kuokoa, i kona ae ana e komo ia manao iloko o kona nnpepa. Maopopo no malaila, he ola ke Kuokoa i ka olelo wahahee; he hanai na Kumn Kalavina 1 ko lakou mau hoahanaa i ka wahahee, na koknluia ko lakou Ekaleeia mea kanaka wale malana o ka wahahee; ke kukala hilahila ole nei o Kulika, i ka wahahee ma ke akea. 0 ka hana mau no ia a na aoao Paritano la, mai kinohi mai. Ua piha ko lakon Moolelo Ekaleaia i na kaao wahahee o ia ano, a hoopihaia na pepeiao a tne na naan o nakamalii Hawaii ia mau mea naaupo, kuamnamu, wahahee, a na lakou e hai hou ae ma na awal mai ahnlau e make ai keia laliui i ka wahaheē hilahila ole o na Mikanere Kalavina. 0 makou ka poe ike pono i ke kapulu o ke Kalavina, aia ma mea o Mea « noho la me kona manu, aole hiki i na Kahnna Katolika ke ae e komo i ka ahaaina; he pono no ia ma ke Kalavina, ke noho la no ka pnuku omea me kona manu, ua hanan ka manu a ke Kahunapule o mea, ke haawi nei no nae na Kahuna ewanelio la i ka berena. E na Knmn Kalavina e, ua ike makoa i ke kanoha a Kalavina e hoopunipuni; pela anei ka lesa kaaoha ? Ua kauoha anei o leBu i kana poe Apotolo, e hele e ao i na iahnikanaka ma ka hoopunipnni, e like me onkon e h&na nei ? 14. Ke kano awa. Auhea oe, e Z. P., na noa no ma ka Ekaleaia Katolika, ka aw», ka paka, ka wainā, ka kope, a me na mea e ae a ko Akua i hana'i. Ua noa no ke kanu !ana, inu aua paha i laau, ka nau ana, ke puhi ana, ina he mea ia e oluolu ai ke kino, me ke kne 010 i na kanawai o ke Akna; no ka mea, na ke Akua i hana i na mea ulu a pau, a ua maikai no vu i kona manao. Ua hewa no ka ona, a mo na mea i laweia mawaho o na palena o ka pono. Aka, he hookamani Parioaio; he

hookohukohu Puritano ka'hookapukapn wale, a olelo he ino ka mea a ke Akua i olelo ai he maikai. Ua ike makou ika haiolelo a kekahi Kumu haole Puritano, e hoonohonoho ana i ka hewa o ke puhi paka, ma ka papa hooka"hi me ka moekolohe. Aole pela ka naaupo o ko makou tuan Kahunapule, ua hiki ia lakon kee hoomaopopo i na mea noa a me na inea kapu, e like me kō ke Akaa ao ana, pela no lakon eao nei, aua pololei ka lakou ao anaj no ka mea, no ka Ekalesia o ke Akua ia poe. Aole na Kuma Kalavina, he poe hookohnkohn ia; aole no kaEkalesia io, he poe kue hookamani wale a, me ka niania wale ika Ekalesia oke Akua. Aole pono lakou. 15. Ka Ekalesia wahapa. Ke oleloneike Kuokoa a Kulika ma, o ka Ekalesia Katolika ia, i kona ike a me kona oiaio paha ia; aka, -ma ka ike ana o ka poe ike uiaopopo, o ka Ekalesia Kalavioa no ka mea nana i hoopuka i na hua ino, pelapela, wahahee, kuamuamu, mai kinohi mai; mai ka pepa liilii ala->-pabi a Limaikaika ma ; na kaao pelapela haku wale o ka iloolelo Ekaleaia a Alekanedero e ao hooponipuni nei ma Wailukn; na wahi pepa piha i na olelo haumia, ekaeka, naaupo aPogae, a hiki loa mai nei i ke Kuokoa e hoolahaia nei, a e kapa kuamuamu nei, he holoholona, he wahine laikini hookamakama, puni koko, lapuwale, &c. Oiai, na ka poe Perosetanete Hoole Pope i hoopiha ia Europa i ke koko ma kona kipi ana; a nana i 'ae e moekolohe na'lii, nana ihanaino i na Kahuna Katolika i ka hiki ana mai, nana i hoopaahao ma kela mokupuni keia mokupuni, nana i keakea i ka hana oiaio a hiki i keia la; na lakou no e hookikina inakanaka Hawaii e kuamuamn, ae hoino mai, a e wahakole mai. Ua ike lakou, oko lakon wahi . pono ia i koe, o ka hooknu i ka hana i kamalii Eawaii, i hoihoiia ka hemahemamalnnao ka hokua o kamalii Hawaii ke haule iho. Maalea no, na ike i ko lakou nele, u& hoao e paio, a hiki ole; wanana no, a ko ole; a ke haalele nei i ko lakoa mau kihapai, i nalo ko lakon hilahila; ake ake nei no paha la/ ua man Mikanere kipi la e noho malie ka waha 0 na Kahu, a e hookun wale i na ilio hae, e □ahu ina hipa. Aole pela, he menemene na Kahuna oiaio i ka ohana hipa o ka Haku. 16. Na dala he 5,000. oka uku no ia o ke Kuhina hookahi ma keia Anpuni, me keia □o hanaiia na paahana he 30 a oi ae, me keia no kukuluia na Luakini, ukuia na moku e lawe nei i na ukana, na lako Halepnle, na lako hale maoli, na kapa aahu,na mea ai. Pehea, e nui no anei ke koena, no ke kuai aoa 1 na aina nui e waiwai ai ? Pomaikai na Kahunapule Katolika a me na paahana ,-e ae e hana pala me lakou i ka pakiko ai, hoomannanna ole o ko lakou puukn, a pololi 010- • - kekahi o lakou, - lako no i kahi mea ai a mekahi aahu; po ka mea, na like pu ia poe me ka poe i oleloia,: " hookahi o lakon naau, hookahi hoi manao, aole.hoi i olelo kekahi, nona wale no kekahi waiwai ana i malama ai, no ka mea, hnipuia ko lakou mea a pau." Oih. 4: 32. Aole pela na Kahuna Kalavina, e ohi tausani o ka makahiki, aole e mahele me na wahi kahu e hana like nei, & aneane e _ loaa ole paha kahi hapaumi o ka la.' 0 ua poe mea keiki, mea moopuna lehnlehu, ke kupono i ka hoomakaulii aina. 17.. Ka huli ike Kalavīna.. He pnka akea ke Kalavina, aole .eha i ke kukuli, ai berena no ka mea hookama'nī, hiki ia ia ke hoonalo i kona kolohe, a i keia wā hoi, "ka poe. haukae o kela ano keia ano. Nalaila, nui ka makemakeia oia alanui laula. Ma.ka Ekaleeia Katolika, he mama no ka auamo; aka nae, he' hana oiaio, he kuknli no, he hooke mau ina kukō ino. Ilaila no ka poe oiaio, hopohopo io īka hewa. Maaneī, huikau no na wahi Kahu Hawaii ma na olelo haumīa o keia ao, e like me na mea i holo aku nei i Nuuhiva, a lilo na wahine ma ka'haukae. Pela ko makou ikemaka ma Hawaii nei, mai ke Kahu a na Pouku, a hoahanan, he hanmia ka olelo a me ka haha. Kaīolika.