Ke Au Okoa, Volume IV, Number 14, 23 July 1868 — Eono malama i na kai anu o Aukaki, (Ochosk.) He moolelo pololei mailoko mai o ka Buke Hoomanao a kekahi Holokahiki. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

Eono malama i na kai anu o Aukaki, (Ochosk.)

He moolelo pololei mailoko mai o ka Buke Hoomanao a kekahi Holokahiki.

Oki aka la ka hana o makou e pukukui ana i na kui houhou a ke anu, a ma ia mannwa mai a hiki wale i ka malam& o Augate, me ka la 3, ua loaa mua elua ia ia makou, ma kabi e kokoke nna i ke kaikuono Kamaa Lio, (Horse Shoe Bay.) A ia'u i lohe aku ni i ka leo kahea iluna o ke kia mua, i ka pa-e ana mai, "there she blow," ia wa no au i paaoa ae ai i keia mau hunolelo hawatiawf>na iloko o'u, auweihe makn-u au la, he weliweli loa, i kuu ike maka ana aku i ua pilikua la o ke kai, aole hoa e hoolike aku ai, akn, mamua iho okomakou hele ana aku e hoouka i ko mnkou knua hope loa me ia, a ma ia wa ua ninau ihoda au iloko o'u iho, "Owai la auanei o makoa e hee ana ? O makem pnha ? A i o!e hoi, o ko makou hoa paio no, ka pilikua o ka moaoa anu Akau."*A ia makou e holo anai oaa la, aia no ia imua pono o makou, e puhi. nna ke ehn kai o kona mau puka ihu, me he la no hoi e hoomaha ana oia ia ia iho no ka hooukn ana, he p»e kanaka maoli wale no mnkoa a elima, a hookahi haole Pukiki oia kealii Malamamoku mua, ia hookokoke loa ana akn o

1 makou i ona la, eha a elima paha anana ke kaawole mawaena o makou me ke Kohola, la wa no i kahea aku ai ke 'lii i ke O-ia, e hoomakaukau, aohe manao pono aloko, a i ua wahi Malamomoku nei paha ka ike epaa ana, o ke kena aku ,la no ia e pahu, o ka pahu iho la oo ia o ua O-ia la, paa no na o a elua, he mea kapnlili na o ka hiu o ua Kohola la i ka ili kai, a o ka iho aku Ia no ia e luu ani iloko 0 ke kai, kuu aku la ka laina, nana iho oe ia makou, pakaki lua ka auwaa o Puuloa, a he minule hookahi paha i hala mahope iho, puoho ae la kela iluna, e hukia mai ana ka laina a pili makou ma ka aoao, o ka holo aku Ia no ia o kahi Pukikio makou me ka pu homa, a ki pono aku la ma kahi malalo pono o na halo, o ka luu hou aku la no ia, a i puha hou ae ka hana, e puhi ana oia i kona koko, a o kona hopena ia, ua loaa mau ia makou na Kohola mn ia hope mai. 0 na malama i hala ia makou ma ia hope mai he mau la pokole wale no ia ikuu manao aka hoi, o ka inea a ke ana o ka makehiamoe, ua holoaku laua mai o'u aku, nana iho no hoi ia luna o ka moku o makou lali no hoi 1 ka ua mea he aila mai mua a hope mai kela a me keia paJekai,-he hauoli wale no na hana o ka moku ualilo i mea liilii na hana i ka olioli. He mea mau i na moku ka hoopili aku a Jioopili mai, hele aku a hele mai na'lii o kela a me keia mokn, a pela no hoi na sela hele aku a hele nipi, he malihini aole i launa ma keia hana ana o ka hoopili moku ua launa ae la, aole e koe kahi lole o ka haawi aku la no ia a haawi mai, he rula mau kefa a'u i ike iho nei oiai au, he Holokahiki a pela no paha na holohua o keia manawa, a ma kekahi moku a makoa i pili pu aka ai, he mea kaumaha a ehaeha no hoi ia'u ka hoike ana aku imua o ka lehulehu ka moolelo no ke a me na ka&aka malalo ona. l Ma kekahi Poalima, iloko 6 ka malama o Sepatemaba, ofi makahiki no, hoopiii aku la makou me ka moku Okohola, "Montreal," o Kapena Kolo, ke 'Lii moku, ekolu kanaka maoli o luaa, i ko makou ike ana aku i na kanaka maoli, hoihoi aku la makbu o ka lululima pu la hoi e like me na Okohola e ae a makou e halawai aku ai, eia ka aole pela. oko makou hoonaue loa kku la no ia mamua, e kuhi ana he pono, aole ka auanei, oiai hemuu aūana elua paha i koe alailao ka hopu aku no la hoi ia a lululima la hoi ke aloha me na.hoa oia fai anuanu, pa-e ana ka leo mahope mai o ka moku, " Where areyou going you d-nnd N-gr ? " Ia lohe "ana i keia leo weliweli, owaj no kai huli mua ae a ike aku la au he haole mamua iki iho o ke kia hope, e ku pu aaa me ko makou Kapena, e puupuu mai ana, a e olelo mai ana e hoi makou ilalo o ko makou waapa, o ko'u holo mai la no ia na'u i holo e mal, e holo mai ana ua Kapena nei i o makoa la, kau e nae au iluaa o ka palekai a iho aku la ilalo o ka waapa, loaa mai la o'u mau wahi hoa, ku mai la kekahi ike pai, a o kekahi i ka p.eku ma kona lemu, pau loa aku la makou ilalo o ka waapa, kee wale aku no o □& haole ekolu kai ka moku, eia ka 0 ke Kapena puhipuhi keia e oleloia nei, eia ka he haole huhu no, a mahopeiho i ka holo ana ae o ko laila Malamamoku iko makou mekn, hookahi wahi kanaka i holo ae, a nana 1 hoike mai ia makoni ka moolelo pololei oia mokii a me na'Lii o luna. I

Wahi ana, he kapena huhu loa kela, ekolu ona hiliia ana i ke kaula ma ke kua elike me ka hana ana i ke kauwa kuapaa, elua hoopii ia ana iluna o ka ma-ke, (inast head) e aoho ai i ke aou no na hora 6, oielo mai oia ina hookahi ona hora i koe iluna o ke kia a ina ka ia ua £oi uhane mai i ka aioa hanau, ua huhu mau ka ia kapena aole no kekahi manawa, aka, oo na no a pau, aole he haole a kanaka i pakeie i kona huhu, elike me kana i manao ai iloko ona pela no ia e booko ai, aohe uwao aohe puu kalahala e pio ai, o ka hoomanawnnui wale noa hiki hou i ka aina ka palena, o kana mau hana. Aohe no hoi he nui o kana mau aila elua haneri me iwakalua wale no barela, ua hoomaniha n& o i-a no kona huhu pono ole. Ma kafbalama o Okatoba, ua loaa ia makou na barela aila 2,300 ia makou e puhi ana a e okio'ki ana i ka ia hope loa, he mea hiki lele no ia la i ka olioli, i ka pane ana mai o ke Kapena, wahi ana, " P'au keia i-a i ka okioki, a pau pono, o ka hoi no ia o kakoo." Ia lohe ana aku ia mea hoohauoli a ke Kapena i puana ae ai, ua olu wale iha la au, me he la he wai ko ialo. Ua lilo na hana nui imaa o kuumak» i mea ole no ka hauoli, a o na loihi a'u i hoomanao ai no ka hoi ana, me he la he mau hora pokole wale no ia i kuu manao, i ka pau ana no o ka ia hope a makou i ka okioki, o ko makou huli hoi mai !a no ia ma ka hora 4 ponoi, ia'a no ka huila ia manawa, o ka ka Malamamoku uwBti no hoi ia, oiai owau kekahi o kana uwati, a e kau ana ka ihu i S. E. B. E. Ia mana'wa, h'oomanao ae la i na luhi a me na kaumaha a me ke ann e haalele nei au mahope, a e pau ana ia mau mea i ka nalo aku mai o'u aku nei, a ia wa no ia'u e ku ana ma ka hoe la, hooho ae la au i keia mau lalani ma ke mele haole, penei: " Home again ! Home again ! From. a foreign'ahore, And Oh, it fills my soul with joy, To meet my Fr«nds once more. H©re I dropped the parting tcar, To cros3 the ocean's foam; But now I'm once again with those, Who kindly greet ine home." A ia'u e hoene aoa i keia mau lalani mele, lealea loa mai la kahi Kueno o makou, ua loaa no ka hoi ia ia, a i loaa hoi ia'u i ka

Hulipihu o makou, a e hoomaka aku ana hoi su i ka pauku elua, ua kahea e ia mai la au e ke Kolometi, a lilo ka hee i kekahi o ka makou uwati, a pela makoa i haalele aku ai ia Aukaki, ona ka la 18 o Okatoba, a ku ma Lahaina i ka la 7 o Novemab'a, 1856, mamua o ko | makou baale)e ana ia Aukaki, ua piha loa na na naau i ka olioli, no ka mea, aole i moewaa ka makou huakai, a no ka mea hoi, ua laki ko makou kikina, he 16 makou kanakao roua, eha o i-a, (Boat Stear,) ma ke keeleiki o ke Kapena, he Amerika oia a me ke Kolometi, he Berisania ka Hulipahu, o ka Malauiamoku a me ka Potameti, he mau Pukiki, no Fayal ka mea hope, a nohea la hoi kahi Malamamoku ? I ke ahiahi mamua ae o ko makou ku ana I i Lahaina, aia no e nana man ia ana kaaina, a i ua ahiahi la, kahea ana o luna o ka ma'ke, " Lana Ho ! " Ninau koke ae la ke Kapena ia ia e holoholo ana maluna o ka hale mahope me ka ohenana i ks lima, " Aia mahea ka aina ? " " Aia mamua ponoi," wahi a ka mea iluna, aia mamua pono o ka ihn o ka°moku, e pihoihoi ana o kā ike aku, a he mau minute pokole wale, mahope iho oia manawa, a?a hoi, hoea pono mai la o Mauna Kea imua o makou, ua kahikoia o luna ona i ka hinuhinu o ka hau. ame he mea la o na ao e hoopuni ana ia ia kona lei alii, aohe no he mea e hoolike ai me ia ma kahi a'u i hele malihini aku nei, a aole no hoi i liuliu Wale, oiai na kahea ae la ke Kapena, e lawe ka hae iluna, kaolo ana ke kuahiwi kukilakila o Haleakala, a he mea mahalo loa ia na ka poe holomoku, i kona nani lua ole; oiai ua ku kohana mai la oia aohe ao nana e huna a hoopalaimaka ana aku i kona hiwahiwa, a ua ahuwale loa no hoi na kualono, manao ae la no hoi au ua palekana, aohe moana loa la e na pokii, a h'ookahi wale no mea imua o kuu maka e halia ai, o ke kaalo ae o Haleakala triahope, a napoo e iho la nae ka la, o ka hora eono ia, he uwati palo nae ka'u, aole au e hiki ke hoi e moe no ka olioli, ua lilo iho la ia po i mea pokole wale ia'u, a me o'u hoa pupnu anu o ua aina la, o na hora loloa ia makou o na po i hala, he mea pokole wale no ia, ka hora 9 ponoi, hiki pono aku la makou ma ke kowa e kaawale ai o Maui a me Molokai, aia hoi ka Mokupnni o Lanai imua pono o makou, hoiho pono aku la makou a mawaho pono ae paha o ka lae o Noai, i Kaanapali la, loaa iho la mākou i ka pohu, a oa ke au i kauo ia makou

a makai poao iho o Kekaa, ilaila makou ijka ia ai, a hiki i ka hora 3 o ka wanaao o ka la 7, a na ke aheahe o ka makani kehau oia kakahiaka,~i ahai aku ia maj;oa a hiki i ka lai 0 Hauola, a ma ka hora 6 ponoi, ua hookaaia aku la ka heleuma, a ia makou e hooponoporio ana i ka moko, e pulumi ana, a e po-a ana 1 na pea, pili mai la ke Pailata r ke keiki ā ka mea Haoohano ke Kiaaina ouaMokupuni la, a hoi aka !a oia, ua holo pu aku la ke Kapena me ii ma kona waapa, noho iho Ia makon ia Ia a po, noaoi aka la makou i ke 'Lii, e hoi no makou i uka e hiamoe ai a ao ae hoi mai, [ ae mai la no.oia, eia iho ka lea. I ke ahiahi ana iho, lele aku la makoa i aka, wikiwiki aku la o ka ike aku i ka maka o ka wahine, a o ka makua hoi, i hiki aku ka hana i'kahi o makou, o kahi hale wale no ke ku ana, " Aohe kanaka, aa lilo i Mana, Lia hohia e ka ia iki ua pau." Ke kuhi nei ke noho pono ae nei, ke malama nei la hoi i ke aloha a majja i hui pu ai imuaoiala ma ka lani, aoie ka ! Aole.no nae hoi i lohe kela e o makou ka moku i ku mai ai ia kakahiaka, ina la paha i lohe ina la lia hookaawale ke Akule i ka hohonu, ikeiho au Bole ka wahine o ka hale, ke aloha hoi a'u e hiipoi ai i na la loloa o ka hooilo o kela aina, o kooa aloha hoi i mea hoopumehana no na po anu a hoi wale, ia wa halawai mai la au me kekahi makBmaka, a ninau aku la au, " Auhea la hoi kamaaina o ka hale ?'' Pane mai la kela, " Aia la i uka o Kapouln. he kane Holokahiki, alua ae nei pule, ua hoi ko makuahina i Molokai." I aku au ia ia, " Aia i hea o Kapoulu ? E alakai hoi ba oe ia'u a me o'u hoa." " Ae," wahi a i ala. . Ko makou pii aku la no ia a hiki, e piha ana na Holokahiki, e noho ana u oo aloha ole ilalo e ukeke ana, i keia mele a ka poe ukeke e hana nei, penei. (he ukeke laau,) " Aole ke alo—koo—ha, I ke kane i kai—kii—li, Aia ke alo—koo—ha, I ke kane manua—kaa—hi." Pane mai la ka mea nana i alaleai aku ia makou, oiai aole makou i hoike aku, "Ka J aloha ole no oe i kau kane." Hoi hou iho la no kela ma ka ukeke, laau no a'na i ukeke mua ai, penei: .» " Aohe lioi—hoi, Ia ia e—a, Eia ka mana—o, I ka ula—ia." Aole i pnu kai ala noken'oke ana, ike e ia hoi au e kekahi wahi kanaka no hooho -e kela, ka 1 o Kimo la, ia lohe ia ana owau, o ka hio koke aela no ia o na Holokahiki, i o ia nei, a uluaoa ae la, lele mai la a oo lokoliu, a kahea mai la, mai, pau loa ae la hoi au ia ia, hoomaaao a hapai ae la hoi au i kekahi mau lalani mele a kekahi poe holoua 0 makou, penei : ~ • " Akahi kikina laki, Piha pono ai oi nei, Akahi ulu moku nui, Hooke ai ke kaona, 1 Uluaoa na : kia, I ka nuku o Mamala." ' O ko makou huli hoimai lanoia me o'u hoa a ka hale, lohe aku la kela ua laki makou, 1 ke aumoe nna iho, aoho ala loa i u oo lokoliu noho ana, a ao ae hoi aku la makou i ka

——————1 mokn, a i ka pau ana o na la he 10, mahepe iho o ko makou ku ana aku, ua hookuuia mai makou i uka, e ohi i ko makou mau taki, ua loaa mai ia'u $200.00 do ko'u aila iluna o ka moku, ke hui pa me na aila Pamuela, a o ko'u mahele no ka iwi, he 63,000 paona, he $172.00, hui pu a pau he $372.00, lawe aku ke Eapena no ko'u bila aie a me ka ohh mua ana, he $51 75, na lilo e ae no ke Aupuni, $'2.00, hui ūa lilo a pau loa, he $53 75, koe mai no hoi $318 25, a oia ka pau fina ona mea o keia haakai. A ke hoomaka nei au e kamailio aku i na mea a'u i ike ai no kela aioo, a ke nonoi aku nei au i ka poe heluhelu, e akahele* ma keia wahi, i maopopo ia oukou ka poe aole i hele ilaila, ke .ano a-me ha noho ana oia aina, o ka aina kahi a'u i hele ai, oia no kekahi aoao 0 Asia, ma Siberia, a o kahi e kapaia neio Aukaki, (Oehoek Sea t ) oia ke kai ma ka Hikina Hema o Asia, ma ka Akau ponoi aku na Mokupuni o lapana, ao!e i maopopo loa ia u ka aina maloko aku, aka, ma na kapa kahakai, ua ikeia be aina anu loa keia i ka hooilo, a paakiki loa ka hau maluna o ke kai n»e he aina la, aikawae pohi ikaika maiai ka makani, e nee mau anaioaianei, o ka aioa, ua uhi paapu loa ia e ka hau, aohe mea ulu e ikeia, o na holoholonaike piaepiee ia i ko makou wa ilaila, o ka- Bea Keokeo a nunui launa ole, lohe mai makou ua makekekahi haole Farani mahuka, a ua ai ia eka Bea, aole no hoi i hoomaopopo aku ia waena aku o ka aina, ona kamaaina, he poe ilikioi lakou, aole lakou i hele wafe e like me kekahi mau ilikini o Amerika, ua paa pono lakou i ka aahu mai luna a lalo, i na iii holoholpna a me na kamaa, a koe na maka, ua akami loa lakou i ka hana ana, pela na kane ame na w&hine. 0 ka lakoa ai, oka io o na holoholona a me ka io o na Koholn a lakoa i pepehi ai, he poe akamai loa lakou i ka pepehi ana i-na Kohola, penei lakou e hana ai, ina e ike ke» kahi ike Kohola, kaa iho la maluna o kahi waa hookahi wale nt> kanaka, o ka holo ako la no ia a hou no a paa lae ke o, ho iwi Kohola me kahi hao ua kuiia ma ka maka, a ua hanaia a oi loa, me ke kaula ili Walērusa, a 1 ka paa ana, o'ka popehi no ia.a make mē ke kanaka hookahi wale no iluna, a ma ia wa e hoiliili -no lakou i ka io iloko o na lua i eli o ka pilau o na io, he meav, ono. loa a he aaia loa hoi ia lalwu, a ua ola lakou i keia mau mea, ua ike au ma kekahi wahi kauhale, kahi f nohoia e lakon, u? lawe mai lakou i na io i waihoia ilbko> o na lua, ua paapu loa i na ilo e eu ana, aote ia he mea lioopailua ia lakou, ua ono loa, o keia poe ua nunui maikai loa na kino, a palahalaha -na- papalina, a he ano hapahaole ko lakou naoaina. O ka lakou mau mea kauo kaa, oia na llio "maoli, a o ko lakou waiwai ni»i ra, no ua malama loa ia na Ilio, i ka wa-e holo ai lakon malona o ka holowaa maluna o ka han, eha a elima paha Ilio nana.e kano, kau oo ke kane a me ka wahiae, a holo aka me ka maraa ioa, aole nae like ke nno oia maa llio me ko kakou nei, he poe I!rc aunui.no, aua ka pololei na pepeiao iluna e like me ko ka Piula i kekahi manawa. He mea ono loa ia lakou ka baka nau, ke loaa i kekahi manawa,

e holo mai no lakou iluoa o aa moko e kuai ai, ao ka lahoa mao niea e knai mai ai, oia no na ili holoholoaa, aole o lakou makemake i ke dala maoli, oka baka nao a me na kai hao, oa palii a me aa mea e ae a lakoil e makemake ai, o kahao nae ka lakou mea manao noi, i mea o ia. He lahui kanaka olaolu loa lakou, aole aikaaaka, aole hoopoiao wale mai ia hai a me na malihini, ame na kanaka' kipa aka i o lakou ia, aka hoi, o ke ano o ka aina, aohe no paha he kanaka e aa ana 6 noho ilaila a paa ka hooilo, i kekahi manawa he aina makaoi loa, ilaila i ili ai a nahaha kekahi moku oko> Amerika, o " Oeeao Wjare," he aina pali ma kekahi wahi, a o na kanaka a pau oia mokn i ili ai, aole hookahi o lakou i ola mai i ahailono, ua oalo loa ka moku a rae na mea a pnn maiana iho. Ke ano o ka moka " Whree Brother," a roe kona Kapena. He moku maikai a paano hoi, o Starbuck & Co., ma na Ona o keia moku, no ka mokuainaoNantucket, ao kana huakai mua.no hoi keia ma ka lae o Kepohoni, mahope iho o kooa kapili hou iaana. A o kona Kapena, o Chas. E. Cleaveland, he kanaka lawaia Kohola kahiko oia, no ka Mokupuni o Marthas Vineyard, "Pawaina a Maret," ia'a i ko'u mau la mua, iluoa o ua moku la, a home lewa hoi i ka moana, ua hoomanao pinepine au no ko'a aoo hou, (green band.) hekomu la hoi ia e pekuia ai ko'u aoao kua, ua kuhihewa nae ao ma ia manao ana, a ma ia hope mai ike iho la au, o ko makou hoa'loha oiaio loa. no ia, ua lo*a wale mai ia makon na mea ai maikai e like me ka loaa ana i na 'lii o hopo, ua papa loa oia. i na'lii malalo ona, aole « hoeha waleme ka hewa ole, aka nae hoi, ua aae makehewa no.paha ia ao ana n ua Olomana maikai la, no ka mea, un like.wale no lakou a pau, mai ke Kapeaa a na'lii malalo iho aohe o makou wahi mea i pa kaula a pekuia la hoi, ?ole loa no, lokahi na manao o makou ia kikina a hoi wale, i o papa no ka hoi au i ka , akahi a' akahi, i paki aku kuu hana, aohehaoa a Kauhikoa, pale hoi kana, ko ke Jtai (je«ki iho la hoi an, ua hele iho la hoi a Jehia wale, a ina makoa o holo ana i ke aluala i na Kohola, a ina e kokoke aku makou i ka ia, alaila, e lohe auanei oe i ka leo o oa alii la e nahenahe ana, e hookina «na, a e hoopuka anai kekahiman huaolelo a'u e hoomanao loihi loa nei, " E hoe I E hoo 1 ! E hoe hoi! 1!" wnhi ana. (Aoleipau*)