Ke Au Okoa, Volume III, Number 50, 2 ʻApelila 1868 — HE KAAO NO RIVA HOME. Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]
HE KAAO NO RIVA HOME.
Ka lei aloha o Geremania. I unuhiia mailoko mai o ka Buke Kaao a George William, mailoko mai o ka olelo Geremania, a i ka olelo Hawaii.
BELC 10. Ia R. Home e ike nei i kana pua nani iuiu mnloko o ka hale alii, be mau hora i hala ae ma ke kamailio pu ana me ka lehulehu a pau imua o na'lii wale no, aia hoi, ua hookaawale ia kekahl rumi oloko o ua hale alii ls, no kekahi manawa kamnilio pu o R. Home me kana lede alii, ia laua i hoi aku ai maloko o ua rumi la i hookaawale ia ai. ua kuka laua no na mea a pau e pili ana i ko laua mare ana, e hoopuka ana i na huaolelo maikai wale no a hiki i ka wa i hohola mai ai na eheu malamalama o ka la, ōole i loaa ia laua ka manawa hooluolu i na lihilihi, oiai, ua kamailio laua ma na oielo maikai wale no, nolaila, ua ike-a a hoomaopopo loa o R Home i ea helehelena o kana wahine, he wahine maikai oia ma na olelo ana, lie oluolu loa oia ma ia mau mea a pau, he hookipa kupono i ka malihini ke hiki ma kona he mea nui ia ia ka maoawalea aku i kekahi o kona waiwai i ka poe ilihune, a he kokua hoi ika p f oe i !o"hia eka pilikia, he kaikamahine manaoio i ke Akua Manaloa, he hoapono ma na mea a pau loa, he akahele oia ma kana mau hana a pau me ka mikioi loa, he akahai oia me ka maiau i ka lawelawe ana i na hana a pau ma kona lima, a ua kaulana no oia ma ia mau hana a pau me ka maiau ma kona aupuni ma Helene.
Ka mare ana o Riva Home, me Suriana. E na hoa puni kap.o, ma keia wahi e īke ai kakou i ka hooko pono loa ia ana o ka makemake o Suriana iaaluna o ke keiki ilihune, ka mea hoi nona keia kaao a kakou e ike nei ke aneane nei oia e ako i ka pua iiuna lilo o ka wekiu, a o kona kau koe iluna lilo o ka hanohano, nolaila, ma keia wahi e ike ai kakou i ko laua mare ana me ka nani nui me ka hanohano imua o na'lii a pau a me ka Moi. He mau la i hala ae, aia hoi, ua hui ae la ka Moi me na'li' a pau o kela aupuni keia aupuni maloko o ka hale alii, no ke kuka ana i na mea a pnu no ka mare ana o R. Home me Soriana, nolaila, ua ae na'lii a pau me ka hooholo koke ia, e mare koke ia laua ia manawa, a holo i na'lii a pau keia mao manao, ua hoomakaukau ia na mea a pau o kela ano keia ano, aia maluko o~ka hale hou o R. Mome i hana ia ai na papaaina he nui wale no na'lii ame na makaainana a pau. Ua hai aku ka Moi i kona mana» maloko ona palapala hoolaha maloko o na nupepa a me na olelo hoolaha ma na alanui a pau oloko o ke kulanakauhale, aole no hoi he mare ana o na'lii nui o na aupuni o Europa elike me ka mare ana o R. Home me kana kamaiei alii, ka oi aku o ke kaulana ma na aupuni nui, oiai, ua hiki ka Moi a me na hooilioa Moi, a me na'lii me na p:)o aupuni a pau, me na makaainana o kela aupuni keia aupuni, ua ilihia a eehia wale ia ka puuwai me ka hoouluhua ia o ko lakou mau puuwai no R. Home.
A oia no ppha ke kumu nui nana i koi i ke lakou man puuwp.i e hele mai e ike ta ia, aka, ua pau io-ko lakou kuhihewa. I ka hala ana 0 n» la ekolu, he oiaio, ua makauknu na mea a pau no ka mare nn£, i ka hapalua o ka po, oia ka hora 12, ua lohe ia ntu la ka leo o ka bcle nui o ke kulanakauhale o BeritHnia e kani mai ana, me he mea la e hoala mai ana 1 ka hiamoe ana o na mea a pnu, 'mailoko onai o ko lakou hiolani ona a na lihilihi, i ke kakahiaka nui, i ka manawa o ka Ia i kiei mai ai malnna o ka" ili kai, ua ike ia aku la oa ano hae a pau o Beritn,nia e welo mai ana i ka makani, mahope iho o ka pau ana o ka aina kakahiaka, ma ka hora 10 oia la, ua ike ia aku la na makaainana a pau e hele mai ana ma na alanui a hiki maloko o ka luakini nui, kahi e mare ia ai ka mea nona keia kaao, a he hapalua hora paha i hala ae, puka mai la oa puali koa a pau o kela ano keia ano, a ku iho Ia ma.ka puka komo o ka hale alii i laina ia ma kela aoao keia aoao o ke alanui a hiki i ka puka komo o ka luakini, hc mea hanohanoa nanihoi ka ike ana aku i na koa a me na puali kaua lio, a me ka alihikaua nui o Beritania me kona mau bope ka poe puhi obe a me ka poe hrokani mele o kela ano keia ano, aele no i ike ia kekahi la nui ma ke aupuoi o Beritania, elike me keia la. Ka puka ana mai o Riva Home me Suriana, a me ni'lii a pau, mailoko mai o ka Hale Alii a hiki iloleo o ka Luakini. Aole no i liuliu iho, puka mai la o Suriana ka nani o na nani, ka mea i kapa ia, ke 'lii wahine o na hoku o ka o ka lani, me na kaikainahine alii a pau o Ber>tania, a me kekahi poe kaikamahine alii e as o na aupuni nui o Beritania, a pola no hoi ko Helene poe puukani, a me na knikamnhine pili nlii a pau, o koia poe a pnu, maluna wale no lakou o qa kaa lio oi loa aku o ka nnni a me kn hnnohano, a ma ia hope i puka mai ai o R. Home me ka Moi o Beritonia, a me na keiki
nlii :i pau me ka ohaua a!ii a ]>au o na anpu- | ni o Knmpa, a e iko iu no ma ka hele ana o j • ! keia huakni, he mp.u Moi no a«>|>ii rn nui' 1 a lie mnu hooilnia Moi h"i kekah', he noloko mni o ka ohana alii o kela aupuni keia aupuni, he poe pili alii wale no a pau, nolaila, ua maopopo, he huakai alii wale no keia, a oka mea paha nona keia kaao, ka j mea aole oia noloko mai o ka oJhana alii o na aupuni nui a pau o Europa, oiai, ua ike kakou i knna moolelo, he ke'ki oia na ka mea ilihune, nka, ke ike nei kakou me ka hoom.iopopo ana ina olelo a pau o keia kaao, ke poholopu nei na'iii a pau o Europa ia ia kahi, no ke aha la kakou e ninau iho me ka noonoo ana ? Me he mea la, noloko mai no ia o ka nani launa ole o kona mau helehelena a me kona kulana, o ka lua hoi, noloko mai no ia o kona ike nui me ka naauao loa me ka noeau, ka mea hoi i kapa ia e ka lahui o kona aina maknahine, ua like kona naau&o me ka malamulama o ka la, aole no hoi paha ka" kou e hoopoina ana ia Gereira ka mea nani oia i kapa aku ia ia he Hiena no Beritania, o ke kolu o kona hnolohe loa i ka olelo a kana makuahine Derebia, me ka hoowahawaha ole ia mau olelo. oka ha, o kona manaoio me ka paulele loa i na haawina maikai a pau o ka lani, me ka hilinai aku i ke Akna wale no, ka mea nana e hooko pono mai i ka makemake o ke kanaka, a me kekahi mnu haoa e ae no kekahi e pili ana i ua R. Home nei. Na kumu nui i poholopu ai na aupuni nui o na aina puniole komohana, a oia no paha ka mea nana i kikeke i ka puuwai o ka Ebala o Farani, e moe ole nei kona po, nolaila, e hoomaka kakou e ike i ka hele ana o ka haakai a hiki iloko o ka Inakini, a penei ka hoonoho ana o ka huakai, i maopopo ia kakou ka hele ana. oua la ala i mare ia ai o R. Home ma, he la malie loa ia ke nana i na wahi a pau o ka lewa, ua kalae maikai ka lnni, ua hoike pau mai ka la i kona malamalama nui, ua akaka loa kona ano ma kona ala helē mau ma ke ao-uli, ua kukilakila na mauna a me. na kuahiwi, ua uliuli pono na awaawa, ua neS paa ka ohu ina ka kumu o na kuaLiwi, ua pa makani, ua moani maikai ke ala o na lau laau me na pua nani, ua pupuhi kukui maliao ke kai, ua hamau ka leo o na ale o ka moana, ua hoolai malii; ka leo o na nalu ma ka kapakai, ua welo na hae malunao na moku, ua moe malie ka liona a me na holoholona a puu maloko o na ululaau, ua hoi ka manu a ka lua, ua noho na hipa maluna o na puu panoa, ua pau ka uwo ana a na bipi kane, ua hoomaha ka holo ana o na i-a o ka moana, ua hoi aku lakou ma ka poli o na pukoa, ua hoomoha ka luhi o ke kanaka mahiai mai ka maka mai o ka palau, ua kaawale aku ke kui humuhumu maika lima aku oka| wahine, ua pau ke koele ana o ka hamare ma ka lima n ke kanaka amara, ua waiho aku na hana lima a pau a ka poe paahana, ua haaheo pono iho o 6eritania nui ia la me ka hanohano nui loa.
Ua pulelo ae ka hae o ke keiki R. Home me kona nani nui iloko o ka lewa. Me he : mea la, o ke Akua pu kahi me ia ia la, a ua j ike maoli mai ko ka lani ia ia, oiai, o ka makemake o na'lii a pau me ke aloha io, o nu mbkoainana hoi i hoopiha ia i ka puuwai olioli, aole no he mau Moi o Europa, i like koj na la i mare ia ai me ko kakou hiwahiwa [ kaulana, aole no hoi i na'lii a pau a me na_ o ka la wale no o ke keiki ilihu-. ne, nolaila, e ka hanauna Hawaii nei, he pono e hoomahui i na hana maikai a ka mea nona keia kaao, i loaa ai keia mau haawinn a pau ia oukou, ka mea i oi aku mamua o ke gula a ke dala. Ke hele ana o na mea a pau iloko o ka huakai, e hoomaka ana ia Revi Areba a me Revi Jurika he mau knhunapule laua, o laua mamua loa o ka huakai, un palua ka hele ana, o k'a huakai o na kane ma ka aoao akau, a o na wahine hoi ma ka aoao hema, o na paa hae o ke aupuni mahope o j na kahunupule, o ka hae aupuni o Beritania j me ka hae aupuni o Helene, o ka poe pohi j ohe a me ka poe hookani bila o koln aho kei.i j ano inahope iho i> na paa hae, a inahope iho he iiiau puali koa wale no, o na'lii koa o ke la puali koa keia puali koa, mahope iho, ka Alihikauanui o Beritania a me ko Helene, mahope iho, ew paa hae kalaunu o Bcritania a me Helene, u mahope iho ka poe Moi a pau o na aupuni o Guropa, ka paa hae iho o R. Home, maluna oia o ka lio, o R. Home ma ka aoao aknu, mnluna oia o ka lio nnni, ,a n Suriana mahope ihn o R. Home, na kaikoeke ponoi ona me na hooilina nlii a pau o Europa, e hoomaka ana ma Beritania a me na aupuni e ae, a. pela no hfti mahope o Suriana, na kaiknmahiife alii wale oo a pau inaluna wale no lakou o na kua, a hiki aku i na'lii a pau loa, he mau h«neri tausani ko lakou nui, ua hele pololei ky hunkni a hiki wblg iloko o ka loakini, aia hoi, ua* noho like na mea a puu ilalo, he mnu minute pahn i h;ila ae, komo aku ana ka Ehala o Ftrani ma hope me kona nnni nyi, ua hele pololei oia a hiki imua o ke alo o R. Home, a haawi aku la oia i'ka lauoho no R Home i hoohee ia i ke gula a me ke dala a lilo i lei momi a me ka hainaka, oia kana makana i h iawi nku ni ia ia, aka, aole paha i manao ae o R. Home, o kona lauoho oo keia e haBW, : ia aku nei, oiai, ua lilo paha kona mnnao ia manawa i ka naoi o na mea i hanaia, i ua R. Home nei e noho pu ana me kana lede alii mn kahi hookahi, ku mai la o Rev Areba iluna a heluhnlu mai la i keknhi mokunn o ka Hemolele, i pili ana i ka mnre nna, n mnhopo iho o ka pan ana cr knna heluhelu, ku ne la iluna o R. Home a me kana alii wahine, aia ma ko laua mau aono na keiki alii wale
no a me nn kaikamuhine alii a pa», a he meu mau puh.i ia i ka mare ana mn na aina n;iauao a pnu, iiiiu e iawe ia s>urisna ma ka in;ire aua o i)laa i keia la, mo kou haawi aku i kou komo gula nani ina kona lima akau wahi a Arcba, ae mai la no hoi o R. Home, •a pau | ka olelo ana a Areba, huli ae la laua iinua u ke anaina holookoa a pau mai o ao, me ka haawi mua aku i ko laua aloha. Ama ia hope iho, unu< ■ ae la o R Home i ke komo kula me ka onobi Daimana i kau i kona kii, oia keknhi makana'a ka Moi Wahine o Sepania i hooili mai ai no R. H.ome. la ia i unuhi ae ai i ua komo la mai kona. lima ae, a haawi aku la oia ma ka lima akau o kana lede alii, a hoopuka aku la oia i kana olelo, a penei kana olelo ana, o oe e Suriana, He hooilina alii no Helene, ano, ke lawe nei au ia oe ma keia komo i wahine mare na'u, mai keia la aku a hiki i ko kaua hopena, kahi hoi nana e hookaawale mai i kenahi o kaua, e malama oe ia'u me ke aloha i na wa a pau loa, iloko o ka wa maikai a me ka manawa ino, i ka wa loaa a me ka wa ilihune, i ke kau ai a me kt> kau wi, i ka mai a me ka wa mai ole, e hoomau oe me ke knpaa loa maluD" me ke aloha oiaio, alaila, e loaa no rne a'u na hnawina maikai loa mailu- | • o ka lani, oiai, oka make wale no ka i >na e hookaawale i kekahi o kaua, a 1 naikai ae la oia ma ka inoa o ke Akua Mana Loa, o ka pau keiao kana olelo ana, a ua like no hoi ka olelo a Suriana pela, a pau ka laua olelo ana, ku ae la o Rev Areba iluna a wehewehe nui mai la oia i ke ano o ka mare ana, a pau kana olelo ana, ku hou ae i la o R. Home ma iluna, a haawi mai la i ka I laua aloha hope loa imua o na'lii a' me na ■ makaainana, a o ka pau no ia, ma ia hope ; iho, ua hoi like aku la na mea a pau, a ua \ haawi ia mai no hoi he mau mea gul.a a mē l na mea dala o kela ano keia ano e'na'liia | me na makaainana imua o R. ka : nani nui a ine ka maikai, he mau mea kupo- '• no i ke kino a me ka hoonani ana i ka hale, \ i ka pau ana o ka mare ana o laua, ua hoi lij ke aku na Moi a me ko lakou mau hooilina I alii, a me na'lii a pau, a o na makaainana hoi | kekahi a hiki maluko o ka hale o £. Home, o j ka maka mua keia o kona komo ana aie kaj na wahine iloko o ko laua hale nani mfe ka j nanohano nui, aia maloko olaila, ua hooma- | kaukau ia he mau papaaioa o kela ano keia , ano, i kahiko ia i na pua nani o na kihapai, ! malaila, i ai ai ka-)ehulehu holookoa a pau a i ana, ua inu hoi a kena i ka wai huihui o na ! kahawai mai, ua hoomau ia keia aliaaina a hala na la ehiku, i ka walu o ka la i hoi ai kela mea keia mea, a oia no hoi ka boi ana ! ono mea a pau o Europa, akahi no 'lakou a : pau i ka hoi, ua noho lakoo mai ka wa i hoike ia ai ke kula nui oia aopuni. Ejrike me ka mea i hai ia ma na helu roua, a aa iho la ke ano i mare iā ai laua ia la, nolailā, aole a kakou kamailio ana f koe no ka mare ana, oiai, ua kau aku la ua keiki R. Home la i ke
aki, ua pumehana ka poli o oa po anuanu, ua kt-ea, ua welo kihei a ke a-e loa, ua lrau i ka wekiu o ka hanohano, ua palekana. Ka hana ia ana o ke kanawai no ka malama ana '. ko R. Homē mnluhia, a xne kona mau waiwai a pau, i hoohulo ia e na 'lii a me na Kuhina, a ine ka Moi. Mahope iho aka mare ana o R. Home ma a he muu la i hala ae, ua noonoo ka Moi a me na'lii a me na Kuhina, e hana ia i kanawai paa loa, i kumu e malama pono ia ai ko R. Home maluhia a me kana alii wahine a me kona waiwai a pau, nolaila, ua hana ia a kauia kekalii kanawai me ka ikaika loa, a ua wae ia e 501) koa i hookaawale ia e ke aupuni, na lakou e kiai a malama i kona mal'u-
bia i ka po a me ke ao, a me na manawa a pau loa o kona ola ana, he 50 poe 4lii koa, hooknhi Keoela, me hookahi Ihimuku nui, he hookahi Puuku Nui, me [5 poe Kakauolelo, ke Kuke nui a me kona poe hope 8, ka Luna Nui ona kuene, a me kona poe hope 8, ka poe Inwelawe i kela hana i keia hanii, he 100 ko lakou nui, o keia poe a pau i hai ia ae nei mamua, na ke aupuni wale no keia poe i hoonoho aku e mnlama a me kekhhi poe e ae. A penei ke ano oke kanawai i hanaia tne ka hooholoia. He mana i k{i Moi a me na'lii a pau a me na Kuhina, a ine na makaainana a pau, a me kela kanuka keia kanaka wahine keia wnhine, ke hele aku a komo iloko o kona pa, ke ninau aku ma ka iaoa OR. Home a me kana wahine, a me kekahi poe e ae e noho nna maloko i pili kino, a pili paha ma ke ano hoaal<>ba, a makamaka paha, mai ka hora 7 o ke kakahioka nui a hiki i ka horn 6 o ke aliiahi, a mahnpe iho o ka napoo oiia o ka l;i, a hiki i ka hor<t 6 o ke k»k»hinka nui, aole he mana i ka Moi a rtit* na mea a pnu e ae ia e koino aku iloko o konn pa a me kona hale, maOope iho u ka napoo ann okaln n hiki ike ao ana. Elike me ka mea i hni ia, o ka' ine* e komo nku iloko oia manawa me ka ne ole ia, kue hoi 1 ke knnnwai. he make wale no ka uku hoopni, nole he Lunakanawai ma B> ritnnin e hiai ke hook'.lokoloia m hihia, anle he Moi, aole tio hni he mea e ne e Innnkila ana i keia kanaw i, nolaila, ua knpnia keia kanawni e na kaemka a puu, he knnawai make, n ua kaulana kei.i kannwai ma na aupuni o Kuropn h puu. Aia mn na noao oka pnka komo owaho o ka pa, lie muu ipukiikui nui i hnnn in, he mea e hoomnlnmalama ni i na po n pau ia manawa e ike ia nku ai ka maka o ka pah.i a me ku elau e hihiapea inai nna, a no ka Ilnmuku wale no ka mann a me na koa a hiki ike ao arin. He rnen nui n weliweli kn m'ina o ke kunawai i liooholoia, i mea <• nuiu ni kn mnluma ia ana o kn maluhia o It. Home, a me na rnea a pan, mnlniln oia i noho ai a lawelawe i kana oihana, uolailn, ur li inu oia i nu mea a pnu e knu like ni kn noho ann ine na aupuni u pau o Europn, h« akamui loa oia ma ka lawelawe ana i kana oiliana. i po».) I