Ke Au Okoa, Volume III, Number 47, 12 March 1868 — HE MOOLELO NO KANEWAILANI. KE KEIKI A MAOLOHA. I unuhi ia mailoko mai o na Moolelo kahiko o Hawaii nei. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO NO KANEWAILANI. KE KEIKI A MAOLOHA.

I unuhi ia mailoko mai o na Moolelo kahiko o Hawaii nei.

HELU 4. Ka hoopilipili ia ana o Nawahineoka^' MAE I KE KANE, A ME KA HOAO ANA. I ka hiki hope ana mai noa Nawahineokamae, mai kona ukali ana mai i konamau makua a me kona mau pokii, a hui aku ia oia me kekahi poe nui e like ana me kona kulana kamalii wahine; i koino aku paha iloko o lakou la la. Ua hoopipili ia mai Ia no oia e kamalii kane, e like ana na kulana, akn, aole he ike aku o kona mau makua, aka, o ka hana lealea nae a kolaila kamalii i ka po, oia hoi ka lamalama ohiki, a ma ia ano pahu e hoohuikau ai ke ano lealea ana. Ahe meamau io no hoi ia i na keiki kane kamaaina, he hoopipili mai ma kahi o na kaikamahine malihini, a pela no hoi na kaikamahine kamaaina, he hoopipili mai i na keiki kane malihini, mai ka wa kahiko mai no a hiki wale i keia manawa. Ua nui no na keiki kane i hoolauna mai me Kanewailani ma kauhale.

I mea e hookoia ai ko lakou makemake, i kekahi wa, ua loaa mai ia Maoloha he ilio na kainaaina, a i kona hoao ana e hana ia mea, ua oi aku kona hawawa mamua o kekahi poe kamalii ole e ae, oiai, aole oia i maa i ka hana ana o ka ilie, a kohu pipili io no ka hulu o ka ilio, a ma ke kokua ana mai a Kanakaiki, he kaikaina no Kanakakahiko, a o Kanakakahiko ke kane hoaoa Nawahineokamae mahope aku. Ama ia ano kokua ana uiai a Kanakaiki iua ilio nei, ua holo pono loa ka hana ana, a no ka pipili mau o ua keiki nei ma kahi o Kanewailani ma, ua lilo iho la oia i kane hookane na Nawahineokamae, a pela a liuliu loa. Ai ka hoi aoa o Kanakaiki a hiki imua o kona mau makua, a olelo aku la, " He wahine ka'u, a he makemake au e hoao aku mahope." Olelo mai la na makua ia ia, " Aole paha oe i kupono no l;a haao ana i ka wahine, e pono na ko kaikuaana ka wahine a olua." Ama ko Kanakaiki manao ano hopohopo paha, ua ae aku oia ke kaikuaana ka wahine hoao, a ua holo io no, e hoao ana o Nawahineokamae me Kanakakahiko. Ua hoomaopopo ia no ka hoao ana mahope, a ua ae no o Nawahineokamae, a o na makua nae o Nawahineokamae, he kanalua no ko laua, aole makemake e noho kekahi keiki ana ma kahi e, e hele pa no a kahi e loaa ai kahi kupono e noho loa ai, aia malaila kahi e noho pu ai, nana aku nana mai. A pau ke kamailio ana no ka hooo ana, a makaukau, o ka hooko iho la no ia Nawahineokamae i kona makemake, a ua noho no ō Nawahineokamne ma Halauwai me kana kane, a ua lilo iho la oia i kupa kamaaina, a i ewe hoi no Halauwai. Kekahi mau hana e ae a Kanewailani MA HALAUWAI.

I ka hookamaina ana iho o Kanewailani ma Halauwai, ua hele pa aku la o Kanewailani me kamalii lealea, oia hoi ka heeholua, he pali kiekie ma ke kua mai okauhale o Kanewailani ma, ua hele mai kamalii mai kela a mai keia wahi mai, me na paapa aaeapana waa nahaha, a o ka hana iho la ia e lealea ai, a o ka heenalu, a he lelekawa iloko o ka muliwai. A o ka poe kamaiii hele kula, he hiki no ia lakou ke hele i ke kula, aole nae he kii ia mai o ko Kanewailani ma ohana e hele i ke kula, aia no o ka poe nui, oia ka poe kupono ke hele i ke kula, aole no he hoihoi o Kanewailani i ka hole kula, aia no he paani a me ka heeholua kana mea lealea loa, i lawa no i ka po a ao ae, o ka hele iho la no ia i ka paani, e like me kamalii o keia wa, a kakou no e ike mau nei. Ka hoomakaukau ana o Maoloha wa e HELE, A ME KA.NA OLELO KAŪOHA IA Nawahineokamae. I ka makaukau ana o Maoloha ma e hele, ua kii ia o Nawahineokamae e hele maie ike i kona mau makua. A i kona hiki ana mai, olelo aku la o Maoloha, " E kuu kaikamahine mua, a hiapo hoi i loaa mailoko mai oia nei, (kuhikuhiia Kekahalaumano,) ke noho la oe i ka hale kane, ka mea a kou naau i makemake ai, aloha no hoi oe i knu noho hookahi ana, eia makou ke hele nei*me kou mau pokii, a ka makou wahi no hoi e noho hoopili wale aku ai, eia nae ko'u mea kaumaha. o ka noho o'u i ko'u wahi e noho ai me ou mau pokii, a manao hnu mai au ia oe mahope nei, i kou noho hookahi ae i kauhale kane, ina no hoi e hoīopomaikai nai ke Akua ia oe. he pono loa hoi ia, ina aole, <>ia iho lano." kahi like ae la lakou ma ka uwe aloha ana, oiai hoi, ua manao mua no o Maoloha e hele a Pukoaku, a malaila no e noho ai, oiai lakou ma Ilunnikawao, a no ka loihi loa ke hele ae ma kela aoao o ka aina, oia ka mea i hole ole oe ai malaila, oiai, mauka wale no oia e hele ai, a he mea kaumaha no hoi ka hanwe ana ia Kekahalaumano mauka oia wahi, eahohoi ka hele mannei maluna o ka waa, a hiki i ua wahi la i Pukonku. A no ka oluolu iki ana o Kekahalaumano ma Halauwni, nolnila, un hele nmi lukou malaila mauka mai, a hiki ma Kawaihoomalu, a hoomaha iho la lakou ma ia aina. '

Ka noho ana ma Kawaihoomalu. Ua hiki mai la o Maoloha ma ma Kawaihoomalu, ma kahi o Kaupukanioeoe ma, a ua hookipa maikai mai no na kamaaina, a ua noho hookamaaina iki no malaila, a ua ike no boi ike ano o ka noho ana oia aina, ua like no me Pukoaku, he uala ka ai a me ke kalo no, ua poai puai ae ke kalo malalo o kekahi ahua lepo, a mtluna iho o ua ahua la e kanu ia ai ka uala, ke akaakai, ke ko, ka maia, a pela aku. Aua iauna no hoi ko Kauewailani ma hoopaani ana aku me na kamalii kamaaina, a kohu hoa'loha maoli no, a hekula aopalapala no kokeia mau aina, e aoia ana no e ka poe ike, aole no nae i hele o Kanewailani ma malaila i ke kula aopalapala, o kapoe keiki nui no ke hele i keia mea he kula, aole no he maopopo ia mea ia Kanewailani, no ka mea, he hoowahawaha loa oia. KA HIKI LOA ANA I PUKOAKU. Mahope iho o ke kali loihi ana mai a ke kaikuahine o Maoloha, e noho ana ma Pukoaku, ua hiki aku la o Maoloha a me kona ohana malaila, a ua hookipa maikai ia aku no e na kamaaina, a ua noho iho la lakou malaila, e hooluolu ana i ke ano oka lakou huakai hele makaikai. KE KOMO ANA O KEKŪLIANAIA I KE KUIA AOPALAPAI.A MALAILA. Mahope ibo o ka noho liuliu ana o Maoloha a me kona ohana ma Pakoaku, hiki mai la kekahi luna, e kii mai ana i na keiki a pau, e hele i ke kula aopalapala, mamuli o ke kauoha a ke Kiaaina, ua hookuu aku o Maoloha ia Kekulianaia, a aua iho no ia Kaneiwailani i hoa hele nona, a o Kapauoluukiakaaha, ua hiki mai la no o Nawahineokamae, mai Halauwai mai, a ua hoi pu no me ia ma Halauwai. Nolaila, ua lohi ko Kapuuoluu» kiakaaha komo ana ike kula. Iko anaia komo ana i ke kula aopalapala, ua ano hikiwawe no, ua ike i ka heluhelu, ahe ano mahaloia no o Kekulianaia no ka loaa e ana o ka ike ia ia, iloko o kona wa kamalii. Ke komo ana o Kapauoluukiakaaha 1 KE KDLA AOPALAPALA. Mahopeiho o ka hoi ana mai o Kapauoluukiakaaha mai Halauwai mai, ūa hiki mai la ka luna obi keiki, a ua hele aka la o Kapauoluukiakaaha i ke kula aopalapala, me ke ano kanalua ole, a hookahi ka hele pu ana me na kamalii kamaaina, a ua holo no hoi kona ike, e ukali aku ana mahope o kona kaikaina. E nana pu ae kakou e ka mea e heluhelu ana, ua komo e ko Kanewailani hope aku i ke kula aopalapala, a mahope iho hoi komo aku la ko Kanewailani mua, he mau kaikuahine, a ua mare kane hoi ko lakou hiapo a na makua hookahi. No ke aha Ia hoi ka mea i hoololohi ai ka mea nona keia Moolelo, i ke komo ana i ke kula ? E nsvna &ku no paha kakou mahope. ;

Ko KAN£WAILAM ANO I BTA WA E HELE ANA KONA MAU KAIKEAHINE I KE KULA AOPALAPALA. Ua ike ae oei kakou, ua hele na kaikuahine o Kanewailani i ke kula aopalapala, a oia wale no ke keiki nui i koe, a he poe keiki iiilii e iho e noho pu ana me ia. I keknhi manawa, ua hele pu oia me Maoloha, e ike i ko Maoloba mau kaikuahiae, e noho aaa raa kela aoao o ka aina, kohi o lakou i haoau ai, a kahi no hoi a lakou i haalele ai. Aole nae raa kahi a lakou i hele mai ai, kahi i hoi hou ai e ike i kona mau hoahaoau, aole, aole n'o e hiki malaila, he ala ia na ka waa, ma kekahi aoao do e hele ai, he ala ia mouka, elua la e hele ai, alaila, hiki aku i kahi hanau o lakou. O ka wa kupono e hele ai, o ka hora 1 paha o ka waaaao, a malamalama aku i kahi e ao ai, alaila, hele oluōlu aku ia wahi. Ua hele 0 Maoloha me Kanewailaai, oiai hoi, he makemake loa oia i ke alualu hele mahope o kona makuakane. I ka hele aoa a hiki i Punalaula, he ahupuaa ma kekahi aoao kaha o ka aina, e noho sna ilaila o Kalohiakainuu, ko lakou muli hope loa mai, (ko Maoloha m;i.) ua hoao a mare i ke kane nana malaila, oia hoi o Makapaele, he keiki kamaaina ao nolaila. Ain malaila kahi i noho ai me kona pokii kaikaahine; ua kapaia no ka inoa o kona kaikuahine mamuli no o ua Maoloha, no ke ano lohi a kainuu no.ke hele mai, me he ano kualehelehe la, ke halawai aku me na makamaka. he mau keaka, he mau olioli, a me kekahi mau lealea e ae no; a ma ka olelo ia, ua ku 10-hi loa no ka i ke keiki ana ia Kanewailani. I ka nina'u ana mai a lakou la i kekahi mau keiki a ua o Maoloha, hai aku la kela, ua komo i a ka poe keaka, alohilohi, a he mea kaulana iho la ia. A i ka pau ana o ka noho ana malaila, ua hele loa aku la o Maoloha oia e ike i kela mau kdikuahine ona, he kula papaala kahi e hele aku ai, a komo iloko o ka laalaau, a iho aku i na pali, he mau tausani kapuai ka loihio ka pali, a hele aku 1 ka honua, a hiki aku i kahi hanau o lakou. I ka hui ana o Maoloha me kona mau kaikoahine a na makua hookahi, a me na ohanakeiki, a moopuna a lakou, a me na hoahanau e ae no hoi, a na hoahanau aku ipiliia Kahalemaluokeknama, me Kamalamalamaokala ma, ua akoakoa mai lakou a kahi hookahi. Ua nui ko lakou oli' li ma keia halawai aloha pu ana, e hookulukulu ana i ko lakoa mau kuaua lani poko, a ma-ui-ha wale, o ke ano mau no hoi o ka wa kahiko ke hiki aku na makamaka, ke kalua ia mai o ka puaa, a e ai no hoi a lihaliha wale. A ma ka liuliu ana iho o ka noho nna, ua moknukau ko laua nei hoi ana, ma knhi no a laua noi i hele 'mniai, a pii aku la i ka pali, a hiki i kuhi nihinihi loa, ua haawe nku la o

Maoloha ia Kanewailani, ma kahi no hoi ana i haawe mna mai ai, i ka wa i iho mai ai laua, a ma kahi maikai do hoi, ua heie wawae aku □o o Kanewaiiani, a pela ko laua hoi ana, a hiki ahiahi aku la i kahi oia kaikuahine opa, a i ka liuliu ana iho o ka noho ana malaila, ua hoi loa aku la laua ma kahi a ka wahine a me na kaikamahiue e noho ana, a e hele mau ana hoi ike kula. Aole nae i haalele wale iho o Maoloha i kana wahine me ka noho nele i na mea c pono ai ke kino, aka, ua mahiai no a oo ka ai, alaila, hele ma kana huakai ike makamaka. Ahe mau malama no e noho ai, hele hou no o Maoloha, a hele pu no me na keiki ekolu, me ka hele ole no nae o Eanewailani i ke kula.a noho no ma Punalaula, a iho no ma kela aoao o ka aina, e likeme mamua. A noho no na keiki ma Puoalaula me ka makuahinei kekahi manawa, (ma Punalaula,) a lilo i kamaaina no ia wahi, he aina wi nae i ka makalii, aia ma ke kuahiwi ka uala me ke kalo maloo, a i ka manawa hooilo, oia ka wa e kanu ipu-haole ai a me ka uala. O ka ipu pu alala nae kai hikiwawe, oia ke ola, a inai pn me ka ia, he wahi ia, o ka amaama a me ka pua ka ia nui malaila.

I kekahi manawa, ua hele ae ke kanaka keokeo e hoike i na kula, ma kahi a Kanewailani ma e noho nei, ma Punalaula, a he aina manae iho o Kailihee, aia malaila kahi e hoike ai, he hale nui a maikai, ua hele aku ko. Punalaula a me ko Pawiliwili, a hele mai hoi ko kela aoao e pili mai ana me Kailihee, a iho mai hoi ko uka, a i ka nana ana aku no nae, ua nui no na haumana. Aole no i hele o Kanewailani i ke kula malaila, he hele makaikai wale no; a pela ka noho ana a hiki i ka wa i hiki hou mai ai o Maoloha mai Pukoaku mai, i kii mai ia lakou e hoi, no ke aloha o Kekahalaamano i na keiki, aua hoi io no lakou a hiki i Pukoaku, a halawai uie ko lakou luaui makuahine. Ika hiki ana'ku 0 lakou, ua hanau iho o Kekahalaumano i ke keiki kane, ua kapaia o Maoloha kamalii, a ike iho la o Kanewailani i kona wahi pokii hope, he keiki kane nae, i ku like me ia, he mea e kona hoihoi loa. A liuliu iho ta noho ana, ua hele no o Kapauoluukiakaaha ma i ke kula aopalapaia, a i ka liuliu loa ana iho, ke ohi ia mai nei na keiki a pau e hele i ke kula, a o Kanewailani nae, holo aku la oia i ka nahelehele e pee ai, a i kahi e oia e ku mai ai me ka nana mai, ē akaaka ana, a e uwa ana 1 kekahi poe kamalii o lakou, no ko lakoumama ole i ka holo, a loaa e i ke kumu kula; a ke hooioi la kela i kona mama a me ka loaa ole i ke kumu, (ioa paha he lio e like me ko keia wa, ina ua loaa.) Ke olelo mai la o Kanewailani me ka leo nui, me ke kahea maiikahie, " Kamalii mama ole e I hahau ia no nae ko oukou maa lima i ka laau e ke kumu, no ko oukou mama ole, aole no e uhau ia ko'u lima," wahi a Kanewailaei. - I kekahi mrtncwn, hookaumaha aku la na luna ohi keiki ia Maoloha ma, e malama i ke keiki a laua a hiki i ke kakahiaka nui, alaila, kii mai e hele i ke knla, ina aole e hele i ke kula ke keiki a olua, paa olua i ka hao ma kahi o ke- Kiaaina, a ke ae hopohopo akn la laua. Ai ka hoi ana mai o ke keiki i ke ahiahi, mai kana huakai hele ahiu ana, olelo aku la na makua me na huaolelo hoomaka-u-ka-u, aohe nae he nana pono mai o Kaoewailani, he kulou wale no ke poo ilalo, aole hoi he maopopo ia ia, hookahi wale no ana hana lealea, o ka paani no, o ka me na hoa paani, o ka loaa no o kahi welau ko, o ka aihamu no, o ka makiio no i kahi oknmukumu ko a hai, oke kii malu no ika lakou ko ponoi, me ka ike ole mai o Maoloha ma, o ka helē no i ka hoaimu liiiii. i ka ai no a kona makua pouoi i mahiai ai; ao keia mau hana nae a Kanewailani, he hana ike ole ia mai no e kona mau makua, ke hui aku la kela me kekahi keiki makua mea ko, a mea ai no hoi, aole no k& nele maoli o lakou; aka, no ka lealea wale no. Ake kii mai la ke kumu kula e hele na keiki i ke kula, ua alakai aka la o Kanewnilani i kekahi poe keiki hele kula e holo iloko o ka nahelehele ko, a puhala paha, a nahelehele lau-koli e ae no hoi. A i ke ahiahi poeleele, hoi mai la o Kanewailani ma ko lakou hale, a moe iho Ia oia, a i ka wa kakahiaka nui, ala mai la oia a holo aku la a nalowale iloko o ka nalielehale, o •hiki e mai auanei ke kumu kula, a alakai aku ia ia ike kula, aka nae, ua hala e kela. E ka poe heluhelu, ke ike nei kakou i ka mea nona keia Moolelo, he keiki ahiu loa, a he keiki makemake ole no i ke aopalapala, be ahiu loa. A pehea la na keiki o keia manawa, aole paha o lakou ahiu ? He ahiu no, a hoihoi aku no hoi i kekahi manawa, he mea lealea hoi ia na kekahi poe keiki, i ka ike aku hoi i kekahi poe keiki e hele ana i ke kula,a hookahi no hoi"*ka paani hele like ana, a hiki no hoi i ka hale kula, ana ke kumu kula no hoi ia e hana mai i kana h»na, he ole loa no ka auanei keia. Eia kekahi, i ka wa o na kaikuahine ona e hele ana i ke kula a hoi mai, waiho iho la laua he wahi palapala, a ike iho la o Kanewailani ho wahi palapala me ke kii malok.o, alaila, hoonanea iho la oia ma ka nana ana, ina he popa kii 010, aole no oia e nana ana, oiai, aole oia i ike i ka heluhelu ana, e hiki ai ia ia ke nana oialaila. Ua lealea loa o Kanewailani i ka nana ana i ka haole iloko o ka palapala, ka lio, ka bipi, ka waa, ka leho, ka ia, a me na kii e ae no i paiia moloko o ka palapnla. Amn ia ano paha i hoihoi ai ka manno o ka kakou kamalei, me ka manao e loaa ia ia ho wahi pepa kii, aole no nae oia i ala knke ae a hele pu me kona mau Uaikuahine, a he hiki no ia laua ke heluhelu mai i ka palnpfcla, a he hiki no hoi ia laua ke houlunlu i na huahelu a me ka papa hoonui, a he hiki ia Inua ke hai mui i na makahiki mai ka hanau ana o Icsu Kristo, a hiki ia wa a lakou o noho o na. (Aolt i pav.)