Ke Au Okoa, Volume III, Number 30, 14 November 1867 — HE KAAO NO VARARIALELE. Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina i unuhiia ma ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE KAAO NO VARARIALELE.

Ka mea i kapaia ka papa akahi o Pekina i unuhiia ma ka olelo Hawaii.

HEL.U 14. Olelo hou aku la o Hiuwe, "aole paha ia o kau tnea e makau ai o kuu Ilio, kainoa e makau aku oe i kou mau haku alii, kou poe iiana oe e hoahewa mai, nolaila, e hooiohe nia ka'u olelo wale no," a pau kaua olelo ana, ia wa i hoomaka hou ai o Hiuwe e hiamoe; ia ia i hiamoe aku ai, wehe ae la un Nero nei i kona waha a hamama ae la,.a la- ■ lau aku la kooa aWo ia Hiuwe, a moni la oia i kona kahu iloko o kona opu; a maia fcope iho.ua ike ole o Hinwe i ka hana a kana Ilio; i*a *a i hana aku ai o Nero i kana ha-nā, a he mea naoa pono loa hoi ia na ke kiaii, a i ua kiai nei e nana ana, aole e hiki ia ia ke ike aku i ka ula o ke ahi no ka paa ana ia N?ro, oiai, aa like oia ia wa me kekahi o na mauna kiekie loa ma-keiahonua. Lua Ilio nei i hiki. a&b ai ma ke konau o. ke ahi e puka ae nei maluna o ua mauna la, ua ku iki iho o Nero me ka noonoo i kahi e hiki ai iaia ke komo a mauna i kona kino iioko o ke ahi e a mai ana mamua O' kona alo. A ma ia hope iho, komo kino aku la oia iloko o na enaena wela a ka ula o ke ahi e hooko pololei ana i ka makemake o kona haku, ua hoomau o Nero i ka lele ana ilokoo ka make/'mai ka manawa i lawe aku ai o Lehūa i ka ia a hiki i ke ao ana, aia hoi, ua ikeia aku ua paakona hulu, a ke hana tnai la ke ahi i kana hana. I ke ao ana.ae, komo hou aku la no oia i ka lua o na mauna ahi e a nei, ua hoomanawanui no oia i ka lele ana a bala na mauna ahi eiua, alaila, ua maopo. po ekolu po ekolu ao, alaila hoi, ua hoike akaka mai ka hana a ke ahi maluna o kona kino holookoa, ua pau kona hulu a me kona io, a ua'hoi mai kona wahi pono iki a ma kahi a Hiuwe e moe nei iloko o kona puu, aka, ma keia pilikia i loohia ia maluna o ua Ilio nei, aole oia i uiha ae a kanalua iho, aka, ke hele nei no oia imua a make. _ j I ka hala ana o na mauna ekoiu, hoomaka hou aku la oo oia e lele mai ke koia aku o na mauna ahi a hiki i ka pau ana o na mau- ! ww iii aole ko_ Nerō e l'k® me; ' kulanaoi mua t "ua kona hulu a me le. hu kona iwi a koe kona puniu, au « iho ai e ka mea heluhelu, " uwe o kanepaniu ika wela o ka la." Ma keia wahi.iT** ouWoi) e ike nei e ka poe heluhelu, ua ike maopopo ia e ko oukou mau maka, ua koele na Hua i ka la, ua komo poo aku o Nero iloko 0 ka home nani iuiu an-o o ke keiki Lohioe, aole he wahi oi aku o ka nani a m»"ka haoohano ma ke'a honua, e like me ka home kilakila o Lohine i oleioia, aole oo hoi e ikeia kekahi hulu a me kekahi io e kau ana«inaluna iho o kona poo, o kona mau maka, ua lilo loa : a i mea ole loa, aole he ike i koe me ia. a ko lanakila nei na alina a ke ahi maluna o kona kino holookoa, me ka ike ole ae o awe i ka maunauna o ko kino o kana Nero, oiai, ua haalele i ka pili, a-ke haha poele la oia i ka papai o Honolulu wahi au e puaaa ae ai e ka mea heluhelu no ko iakou llio aiwaiwa launa ole. Ia Hiuwe e moe la ilokoo ka puu o kana Ilio me kona ike ole ae i na hana a kōna liio, a e pono paha e hamau iho oe i ka heluhelu ana no Nero, a e hawanawana iki aku 8U ra oukou ma keia wahi no Lobine. Ua olelo ia, be keiki kapa o Lobine i hoohanohano ia a hoalii ia hoi e kona. mau kaikuaana, o na poino a as na pilikia ;a pau e biki mai ana ma o lakoo la. 0.-keia poe keiki be 12 6b poe oana e pale aku i na enemi, be poe keiki koa, be ikaika, aole be mea nana e paipai ko l*ko)ijpoo+- lakon a pau i olelo kaen* iho ai ii'iakou iho, aka, na jke«e kakoo 1 ke kamaea kanlana.o-ke Aupani mea nana e polumi oa mea*a pan, oiai, oa ik«ia ae"nei kahi a keia "Hiawe a me keia Nerd i poaipuni ai i keia honua, ilalo lilo foa aku i ka mole o ka honua, iluna o ka lewa o loko lilo aku o ke.ao ka mea naoa e paipai i ko lakon mao poo. Ka hiki poo ana aku o JVero Uoko o Kaluahiaaloa, a me kona luai ana aku ia Hiuiee a me kona ola hou ana ae a hoala aku ia Vararialtle, a hae aka ai oia me ka leo nui, oia ka hoomaka ana o lakou e kaua nui me ka ' ikaika nui loa. Ia Nero i komo poo aku a : . iiokooKaluahiaaloa, aia boi, ua ala mai o Lohine ia wa, oiai kona mao kaikuaana e hoomakankau ana i oa mea ai, i ua Lobine nei e ai ana, aia hoi kona mau hanau mua e poaipuni ana ma na aoao o ka papa aioa, e kiai a e malama ana i ka maluhia o ko lakou kaikaioa alii, a ua olelo ia no hoi, aole e hiki ia lakou ko ai pn me ko lakou pokii alii, iloko o ka manawa hookahi, a pela no o Vararialele, nole oia i ai pu me Lobine, mai kooa wa i lawe ia ai eia a hiki wale i oa la la a Nero i hiki aka ai, aole no hoi i ae ia o "Varariolele e moe pu Uua, oa kau ia be olelo paa loa, hookahi wale no mea i ae ia e ua poe keiki la, oia a makemake o Lobine « launa me Vararialele oo

loko o na minule po!<ole loa, oia wale no kona man;iWa i ae ia, a oia hoi ko Lobine ro4a mau. Mahope iho o koua wa eai nei, ua ike ole mai lakou i ke komo poo ana aku o Nero ke kameeu o ke ao holookoa O'.i, ka niea nana e hoohiolo na lapauila o loke o ua wahi la. I Jta aneane ana aku o ke pr o o ua Ilionei rna kahi e kokoke aku ana ma kahi a Varn- ; rialele e moe nei; ia wa oia i luai aku ai ia Hiuwe, a ia ia i naoa ae ai, he wahi ano e loa keia ma ka nana aku, aole he wahi oi ! aku o ka nani ma keia ao, e hke pie ka nome j oke keiki nani lua ole ma keia honua; pela ■ no ka mea i hai ia ma keia Kaao.'a ia ia i nana ai i kana Nero, aole kona ano mau a me kona kulana mau, o ka iwi poo wale no ■ keia o Nero e waiho mai nei; he mea kauma- J ha a me ka luuluu o kona puuwai no kana j llio, aka, aole oia i kanalua iki no kona ike j ana aku i ke poo o knna I!io, a kakali iki iho \ la oia me ka noonoo i kana mea e haaa aku j ai, me kona haohao i ke ano o keia wahi me | ka maopopo ole ia i.a; a ma ia wa no oia i j komo ae ai i kona knmo d><imana a me na j owili lauoho elima, a hamo aku la oia malo-1 na o ka punio o ke poo o Neroe waiho mai! nei mamoa o kona alo, aia hoi, ua hoi ae la | 0 Nero a like me kona ano mao mamua, kupu hou mai la kona io, mai la kona hulu, a wiliwili hou mai ta kona huelo, a he mau minute paha i hala .ae, iookokoke aku la o Nero ma ke poo o ka moe a Vararialele e moe mai nei, a ku ae la boi o Hiuwe ma ka aoao akau o ka a-i o kana Ilio. Ia wa, peu aku la ka ihu o Nero i ka poohiwi akau o Vararialele, me be tnea la e hoala eku ana ia ia, akB, aole i manao o Vararialele o kana Nero keia a me kona pokii kaikunane, ua manao ae no oia o kana alii kane la, nolaila, aole oia i ala koke mai ia wa, ua hoomau aku o Nero i ka hoala ana pele, ia j wa no i hoomaka aku ai o Nero e nunulu a J hae aku me ka leo nui loa, a oia no hoi ka wa & Vararialele i ala mai ai a nana, a i kona ike ana mai, aia hoi, o kona pokii kaikunane ame ka laua llio eku aku ana. Ia wa 1 ala wikiwiki mai ai o Vararialele me ka uwe a me k& aloha no kona ike ana aku, a oia ka wa a Nero i hookina loa aku ai i ka hae ana me ka leo nui loa. Pane mai ia o Vararialele i kona kaikunane, " Ano, e kuu kaikuoane elii e, e papa koke oe ia Nero i keia wa, o lohe mai aaanei na'lii nona keia wahi, he poe keiki koa a me ka ikaika mamua ae ou, alaila, e make ana paha oe a me ka liio a kaua." la wa no i pane koke aku ai o Hinwe i kona kaikuahine, "Ina he makau ko'u, aole hoi o'u ikaika a me kuu Ilio nei, aole no hoi maaa e hiki mai ia nei,'' o ka pau no ia o ka Vararialele pane ana mai ia ia, noiaila, e na_ho_a_iuiai Kaan. _ Ima jkeia grabi ojio kaltop !yu SMtl Rk noomakai a GaT2T ke īta- : a me na keiki alii 12 o-ka, ai no hoi kakou i ko lakou .«ea ai. . ! Ka hakaka ar&i> JYero mena' Keiki Alii he 12 Nero a me kona Haku. Ia Varariatele i olelo raai ai ia Eiuwe, aole oia i hoolohe aku i kana olelo mai ia ia, ua hookikina loa aku oia ia Nero e hae aku, me ka.leo nui, a pane hope aku Ia oia i kona kaikuahine, " aole au e kamailio pu me oe i j keia wa, aia a lanakila au a me kuu Hio nei malunao kou mea nana i lawe mai, alaila, o ko kana wa ia e olelo pu ai me oe." Ika manawa no hoi a laua nei e olelo nei ka Nero hana mau uo hoio ka hae, ia "*a i 10% mai ai ua poo keiki nei i ka hae o,liia Ilio a me ka olelo a Hiuwe me kona kaikuahine, kiei mai la ua poe keiki nei, a ike mai la ia laua nei, ia manawa i hoolele ia ai ka hauli o ua poe-keiki nei, a like pu ae la ko lakou mau helehelena me he Liona la, a oia no horka manawa i puk-e ae ai lakou i na pa a me ka mea ai a pau o lana o ka papa aina o ko lakoii alii, a kauliilii aku !a na mea a pau mai ko lakou mau lima aku, aole i ikeia kahi i waiho aku ai na pa a me na mea ei; ma ia wa no lakou a pau i hoolale ae ai i ko lakou mau mana, a nauweuwe na p.ani j puka 'a mo oa lapauwila, a hoomaka iho la o Kaianhiaaloa e haalulu nni loa, e like me ka haalulu aoa oka honua nei i ka wa e hiki mai ai ke olai, a'pouli ae la o loko o Kalua hiaaloa, ia wa i, li|o aku ai o Vararialele ma ka lima o ua -poe keiki la, & noho-iholao Hiuwe a me kana Ilio me ka hoomonwanui ifoko o ka pooli nui, me ke kali malie aku o laua nei inrbana e hiki inai an& maluna iho o laua, aolo no hoi laua i ike < ka lawe ia ana aku o-Vararialele mai kona wahi aku iloko 0 ka manawa i uhi ai o ka pouli nui. I ka wu nae a Vararialele e noho nei ma ka aoao o kana kane Lohine, me kona hoomau no i ka uwe ana, ia wa i ninau iho ai kana kane ia'ia, " He&ha kau mea e uwe nei 1 keia wa ? " Hai ak'i la o Var«rialele, "E uwe ana nu i ko'u kaikunaoe, oia kela mea a maua i kamailio mai nei a me ka llio a maua, aole hoi i pau ko'u olelo ana me ko'u kaikunane, o ko oakou kii koke ae nei'no hoi keia ia'u." Ma keia olelo a Vararialele imua o kana kane, pane aku la o Lohine i kooa maa kaikuaaoa, " Auhea ookou e ko'u poe hanau mua, aole ka kela he kaoaka e, n oukou e huhu oei, o ko ia nei kaikunane ponoi no ka keia, nolaila, he pono e haoa kakou ma ka oluolu wale no, oiai, aole kela i hele mai nei me ka manao huhu, aole no hoi kakou i ninau mua ako oei ia ia, aka, ke lilo mua nei ia kakou ka hana ino aku, nolaila, e pau ko oukou mau manao kue." " Kulikuli," wahi a kona poe kaikuaaoa, " aolo ou mana iki e haoa mai ai oe ia makou, aia wale no ia i ko makou manao."

A pane mai la o Lobine, " Ua ike mua «u j i ko kakou mau maoa a me ko'oukou ikaika, aka, ma kuu noonoo ana i keia wa, ina e ha- j pa ko kakou mana a me ko kakou ikaika, alaila, no kakou ka hopena ino loa, a e hia ka hoi mea aloha o ka nani a roe ka hnme oluolu o ko kakou poe kupuna a hiki mai ia kakou, oiai, ke ike niua nei au i na helehelena e lilo ai o Kaluahiaaioa ia hoi." A wahi a kona poe kaikuaana, " Ia oo ka lilo o keia wahi au e olelo nei, aole ka mako» i makau ae, ke lilo e nei ia oe ka olelo mai, e noho malie oe me kou nana tnai fka nalft)u hana ana, aole paha oe he ka makou mau nana," "oia paha," wali* «?'Lobine. Olelo ae la o Lobine ia " Ua poina paha oe i kuu olelo a'u i pane Bku ai ia oe i ka wa o ka halawai ana o ko kaua mau helehelena, e lilo aria oe ia'u, eia nae, he kaua nui e hiki mai ana mahope t-;u, oia keia a kaua e ike nei i keia wa." Peta paha ka mea i hoikeia ma na Helu mua. ua ike paha oe e ka mea heluhelu i ua olelo|a a L"bine, a me he niea la o ka hooko ia ana ke:u o kana olelo. Mahope ihoo keia jnan olelo a lakou. me ko lakou uai nalowale o Hiuwe a me kBna Ilio, aole sia5 ia □o ka laua nei ke hoopu malie nei.' I ka wa i pau ae ai o ka pouli ana, nana aku la ua poe keiki nei, a ike hou mai la no ia laua nei e noho aku ana no, a ma ia minute no, ua lohe ia aku ka halulu a me ka uuina o loko o Kaluahiaaloa, a puka mai la na lapalapa ahi e hoopuni ana i na "pau a laua nei e noho ana, ia wa no hoi i moni hou mai ai o Nero ia Hiuwe iloko «.na; a hana mai la ke aiii i kana hana, ia waihoolilo iho ai o Nero ia ia e like pu me be pohaku la iloko o na la elua a me na po elua, aia hoi, ua ikeia o Nero e lik<j me ka eoaeria"o ke kuahao i hoohehee ia, i ka wa i mao ao ai o keia mau pilikia, oana hou aku la no ua poe keiki nei, a ike hou mai la no ia Nercv.jj».nie kona haku e noho aku ana no; ia wa i hoomaka mai ai e pii ke kai o ua poe keiki nei, a ku lalani like mai la lakou a pau imua o Nero me na elau a me na ihe a me n*-hakaka, a me na pahi, a hoomaka iho la lakou e kaua. Ua oleloia, e like me ka nui o ua poe keiki nei, pela ka nui o na mea eba a pau e haule mai ana maluna o Nero me ka ikaika loa mo ke kupilikii a ine ka hahana mawaeoa o Nero a me na poe keiki la, he elua la a me na po elua ko lukou kaua like hoi, ua

īkeia ko Nero kino aole he wahi kaawale i nei mea he eha, oia na maka pahi a n>e na makalua ihe, a me na mea eha>-« pau e ku ana maiuna o kona kino, e kahe awai mai ana ke koko ma kona mau aoao a pau, aka, aole i ike o Ntro i keia pilikia aeau i loohia nei-oia 'inwia ke hooikwiap 7anaī3ra kooa hraku. hoo» . uka kaua like ana o ua poe. keiki aei, ooonoo hou iho la lakou e ku pakahi lalou a pau imua o ka 11i0,.e like me ko lakou \ianau ana, pela lakou e ku mai ai imua o -&ro ma ka hakaka aoa, oko lokou keiki mo i loa, oia hoi k.a hiapo, oia ke hakaka pu me Nero, a o-kona rnau muli aku, o ka lakou ka hana i na mea eha he qui wale a haawi r ai ia ia, e hiki ia iakou ke hana he mau taui ani elau a me kekahi mau mea eha e ae he nui wale •% iloko oe-ka hora hookahi, ua hoonau aku o N«ro.|;ka hakaka aua me ua kei i nei i na po a nie na ao elima, alaila, hoomaha ke k%iiumua loa, a ku mai kpoa muli aku, pela po lakou a pau e ku pakakaii ai a Liki - i ka 12 o ua poe keiki la, a koe akpo Lohine. I ka pau ponoana o oa poe kaki nei i ke ku papakahi mai imua o Nero, hoi, ua ikeia ua nawaliwali o Nero, a btla ole ae ia jr # j ia ke mea eha a pau e paule mai ana maluna ona, a kulou iho la 6ia ilalo, a ! luai aku la oia i kona haku, a ia Hiuwe i na- | na ae ai i ke kino o kana Ilio, <ia hoi, ua ho-a ia ka inaina wela iloko o bo*a puuwai,' aoU no i liuliu iho kona ku ana, ii wa i haule mai ai na tausani elau mnluna ona, & oia no hoi ko Hiuwe wa i wehe ae ai i na owili lauoho elima, a kaupale aku ona, &k», ma keia hana ana a ua Hiiwe nei, ua hala kekahi, a ua hala ole kekMi mau mea eha, a ke moe nialie la o Ncro i*e kau o ka eba a me ka luhi; ua hoomau o Hiuwe i ka hakaka' ana me ua poe keikijfnei a hiki i kona wa ionini ai me he ia la iiwkei-ka hola, i ka wa o Hiuwe i haule ai«. «i ilalo, a wa : ho a make aku ln. ia wa i jippK4inai ai o Nero & oaoa mai la i kona bokojje waiho ana ilalo me na palapu e kau ana nji|unayOna, oiai na hilihili a ke koko e hapalallwe kau ana maluoa ona, ia manBwa no i mai ai o Nero a hanuhanu iho la i kona,jlbaku, a maopopo ia ia aole i make, ia hoomaka hou aku ai o Nero i ka hakaka aia, a hoomahs aku la Hiuwe. ; i Ma keia wahi o ko kakou ® a ' oe e ka mea heluhelu, ekolu njflfii\ia.ke kaua ana o l&ua nei me ua poe keiki aelima ku pnk'ihi ana a Nero, a pela J|on« liaka, alaila, un nneane e komo aku ke anu]ilokt> o ua poe keiki nei, a be mea mau m Var»rialile ka u«ea me ka olalo ne i kana karie| ® hoopnu i ke kaua ann, aka, un - pnne mii o Lohine, " Ke kuhi uei au ui lohe oo i ka'u'olelo, no ka mea. he hnpe ke kaua an», a Ipua ka'u olelo ana i ko'u poe knikuaana, nolfil«, o ka olelo hea la ka'u e nMo hou akh •»#, nolniln, he nana walo aku no ka knua." Mahope iho o kein kiiua nna o na aono elui, oa mnopopo ia Lohino e komo nna Inkon iloki» o ka pilikia, oiai, ke pulumi m»i la o Nero i kn Inkou mnu mea ehn he nui wale, aole • ikein kahi e waiho ai, a ninau mai 1« o Lobirte i konn poo kaikuaana, " Heaha ka oukon mau-mea inßna ame ko oukou ikaika i koe ? " Pane mai l»i un poe keiki nei Bie na leo okinAu, *hookahi no paha mnna i koe o ko ahi no.' (Aole i pau.)