Ke Au Okoa, Volume III, Number 27, 24 ʻOkakopa 1867 — Kumumanao. [ARTICLE]

Kumumanao.

Oka hoano eia ana oka noho ana o keia j Lahui, he kumu maopopo noia e emi | nui ai ka Lakui i keia manawa. He nui a lehnlehu wale na leo e uwalo nei i keia wa, mn ka hooho ana, "Ko emi koke nei ka Lnhui Hawaii, a ke kokoke oei hoi e naluwale loa aku, a lilo ae na poe moku a Knmehoineha i hoohui ai i na haolo." ' Elua a'u mea i noonoo ai, ua emi ka Lnhui ma ko hoano o ia ana o ka noho ana. 1. O kn hoano e ia ana ma na mea aahu i keia wa. 2. O ka hoono e ia ana ma na mea ai hou o kela ano keia ano.

| E wehewehe mua ou ma ka mau mea i hai i ia. Aia ikawa i hala, ua maa no ka noho aoa o na kanaka Hawaii, ma ka aaha ana i na kuinakapa pau-pau, na pau puakai a me oa pau palaholo, a he nuiakimo na mea e pili aoa ina wahine. A pela no hoi ma na aahu o na kane, be kihei i hoolaoia i ka oleca a me na mea ala e ae o Hawaii nei, me malo i kukuia a maikai Ama ia roau aahu ! no i noho maikai ai na kino o na'lii a me na makaainana, i ka wa i hala aku la o na kupuna o kakou i ka wa kahiko ioa, a ua olelo ia no hoi e ka poe kahiko e ola nei i keia wa, he nui na kanaka ia wa. ; ma ia maa aahu i loaa ia lakou, oiai no hoi, e hamama ana na umanma a me na wahi e ae oke kino, me ka uhi ole ia ike kapa. Ama ia mau "wahi i wa'iho hamama wale ia o ke kino, ua puka aku Da ea iao oke kino Bolookoa, a hala loa aku ke ea ino, a koe iho ke kino o ke kanaka me ka majkai maloohaha, a makaaala no hoi, no ka pau aku o ka hou ma na wahi hakahaka o ke kapa, a komo mai hoi na ea maikai, e liooiKaika ana i na lala o ke kino holookoa. A ua maa no hoi kekahi ma ka noho ana i na hale i akoia e lakou, oia hoi na hale pili, hale lauhala, &.e. Ano ia maa oka noho ana o kanaka ia wa, nolaila, ua nui a lehulehu lakou, aole hoi e like me keia wa ka uuku. A pehea i keia wa, ua mau anei ia noho ana ? Aole, ua ano e ae i keia wa, ua komo hoi na kane i na lole hou, oia na lole wawae o na ano ano a pau, na palule o na ano a pau, a pela no hoi na wahioe, ua paa ina lole holoku o na ano a pau, oa mumaku o na ano lole a pau, i hiki mai ma Hawaii nei i keia wa. Ma keia aahu o na kanaka i keia wa, ua paapo ke kino o na kane, ea wahine a me na keiki, i ka lole, mai luna a lalo, a koe nae na maka, i wahi e nana aku ai. Nolaila, oa akaka, uji paapu ke kino i oa ea ino, a ano e hoi ke kii o na kanaka Hawaii i keia wa, ua ano keokeo loa kekahi, aoaano eleele loa hoi kekahi, a olākuhe hoi kehahi, a aole hoi e like me ka mau ona kanaka Hawaii, he ulaula, e like paha me Adamu ena. Ma ke ano okoa ana o na mea aahn o na kou ano mua, na maopopofua emi kā £ahuT Hawaii. Penei e akaka ai, raa na mea i bai ia ae la maluna, me keia wahi olelo hoohalike. Ina e hookomoia ka hapalua aila kukui kohola, me ka hapalua wai maoli maloko o kekahi Pitawai aniaoi, e ikeia no, ua lana ka aila kohola iluna, a ua emi ka wai ilalo, no kona kauoiaha, a mama ka aila. Peln hoi, no ke ano e ana o ka noho ana i keia wa, nolaila, ua ikaika kona huki ana i ka Lahni Hawaii, a aneane i kauwahi o ka pau loa ana aku i ka make, oiai, ua aneane pau kela wa kahiko, a ua lana iluna no kona mama, a e lilo loa aku. ana hoi ma keia hope aku, he ano akoa loa. 2. O ka hoano e ia ana ma na mea ai hou o kela ano keia ano. E like me ke ano hou o ke noho ana, pela e anu e ai na mea ai hou i hiki mai ma Hawaii nei, e like me ka nui o ka poe nana la mau mea ai, oia hoi na kanakao na aina e mai, no Kina mai, oia hoi na Pake. Ona Pake nae, me he mea la i ka nana aku o na maka o kakou, o lakou ka poe i komo hohonu iloko o ka hoano e mau una i na mea ai a na kanaka Hawaii, e like me ka lakou ai me na haole, ka ai boi i pono ole i na io paahana o ka opu o na kanaka Hawaiī ke hoohana ae.

do ka mea, he maa i ka poi wale Doa me na mea ai e ae o keia mau pae moku, a koo aku hoi na ai i hoowela pinepine ia i kela wa keia wa. Ke bana nei na Pake ma kela wabi keia wahi n keia mau pae moku, he mau hale iou ti, a maloko oia mau hale inu ti, oa ai wela, ke ti, ke kope, ka raiki, ka mea ono, ka palaoa, &c., a ina e ike keia poe i na kanaka Hawaii e hele ae noa ma kealanui, kahea no e hele mai e inn ti, a inu kope paha, |hele no keia kanaka a inn i kana mea imakemake ai,

a ike i ka ono, o ka maa akn la no ia, aohe hoi no ka manawa o kona opu me kona ohana o ka hale. A iloko oia mau mea ai, ua ano mulohi kekahi poe, no ka maa ole, no ka mea, he lahui keia i maa i ka ai ino, aia no a maona pono ole, alaila, pau ae la ka ai ana, a no ke kapulo no hoi kekahi o lakou i ka hana pn ana i na mea ai, me ka inoiao o kahi e hnna ni, he pelapela, lio hauna, a komo na ea ino, a ai hoi oe e ke kanaka Hawaii, ajano e kou mau helehelena i kekahi wa, i o ka mai no ka hope, a i ole, o ka make aku no paha. A pela no hoi na Haole, ke ao mai oei i na kanaka Hawaii, e ai maluna o na papaaina, oio m ano ai haolo o kela aao keia ano, a na kulia no ke kuko iloko ou e ke kanaka Hawaii, e hoano e i ka ai a me oa mea a pau 6 pili ana i k»u kino. Aohe noe he hiki pono, he like iki ma kekahi mau mea, a he nui aku no i koe, na ka poe oo nana i maa ia mau noea ai. Nolailo, o ke ano e ana o ka malama ana o ka makua i kana mau keiki, noloila, un ano

e no kana keiki, a huhu hoi, a :mi- paha ke keiki i mea e make ai kona makna, a o ka makua paha r raea e make ai kana keiki. Pela keia no ka ho-aoo e iā o koo mau mea i ka wa kahiko, a lilo i mau me& hou, ur aka' aka ua emi ka lahui malail. E like me ka apana lole hou i panai ia Ota ka lole kahiko, e hiki wawe anei kona moku a okaoka liiiii a lilo i mea ole. Aneane like aku keia lahni me ka ole loa. Ma keia wa a kakone kali aku nei. Me ka mahalo, T. Hoomak*.