Ke Au Okoa, Volume II, Number 52, 15 ʻApelila 1867 — HE KAAO NO TONEIAHUANU. Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii. [ARTICLE]

HE KAAO NO TONEIAHUANU.

Ke Kilohana Pookela o Mesiko, i unuhi ia mai loko mai o ka olelo Paniolo a i ka olelo Hawaii.

HEJLU 17. IVla keia holo nna o ka moku, u* nui ka makau o na'lii ame na luina, no ka huli ino la o ua moku la ia manawa; a owai la auanei o lakou e hiki ai ke hoopakele ae ia lakou, aole auanei o ke keiki Tonalafaie wale no ? Ka mea e olelo iho ai oe e ka mea e heluhelu ana, he puuhonua o Tonalafaie noloko o ka pilikia, e like me Flawaii nei i ka \ra kahiko, no ka mea, o kona haoa ana i ka wa pilikia, he lanakila auanei oia maluna o ka ino o ka moana, a me na ale kupikipikio o ke kai, amc na makani ino puahiohio, e kani ai na likini me he hokiokio la i ka wa a ka maka□i e pa mai ai, a e luhe ia no auanei ka uwi ame ka uwe o na palaka ia wa, aka, o ko kakou mau keiki kamaeu, aole no i koino mai ka makau a me ka weiiweli iloko o laua, a heaha la ia i ko laua manao, me be mea la ua kokua mau mai ka mea mana loa o ka lani ia laua i na wa a pau. I ka wa a ka moku e helo nei, aia hoi, lalau aku la o Tonalafaie i kekahi papa, ua like me 3 kapuai kona loa, a he l kapuai kona laula; a nikii iho la oia i ke kaula ma na poo 0 ua papa la, a hookuu aku la oia ma kahi i noha ai o ka moku, a hoopaa ia na kaula i paa ai o ua papa la i na likini o ka moku, ia wa i lalau iho ai o Tonalaf.iie i na mea paahaoa a pau ma kona lima, e pil: ana ana i ke kamana, a iho aku la oia ma kahi o ka papa ihookuu ia e pili ana ma ka aoao o ka moku ma kahi i naha, me kona mau lima e paa ana 1 ke kaula o ka papa; ia ia i noho iho ai maluna o ua papa la, ia wa, oki aku la oia i ka pea, a moku ae la, a nana pono iho la oia i kahi i poino ia o ka moku, ia wa no oia i hoo aku ai i ke sila a u-e mai la oia i ka papa i naha iwaho, oki iho la oia i ua papa la a haule āku la iloko o ke kai, a pane aku la oia i - na luina, " e malama oukou i na mea oloko f*me he ae wale no hoi ka lakou, a noi mai !a oie i papa hou i na'lii a me na Inina, ia wa, ua hooko koke aku la lakou ia mea. I ka wa i loaa aku ai o ua papa Ia ma ka lima o Tonalafaie, a hana iho la oia mc ka hiki wawe loa iloko o na minute pokole loa me ka eleu launa ole, a hamo aku la oia i ke pena, a hoi ae la ka moku e like me kona ano mau; i ka nana aku o na'lii moku a me na luina, ua like o Tonalafaic me ke kanaka . e kau ana i ke kuemaka pali nihinihi loa, a olelo ae la lakou me ka olioli nui no ua ke keiki keu nei, he akamai aku he akamai mai, a o ka pau no ia o ka poino o ka moku, ma ka ike a me ke akamai i loaa i ke keiki hueu 0 Mesiko, a hoi ae la oia iluna pono o ka moku, a o kana aikane hoi, eia no oia ke ku nei 1 ka hoe me ke akamai nni, oiai oia, e hookaawale ae ana i ka moku mai na ale paio a kupilikii hoi oka moana, oiai na hunahuna ehukai e hohia'na e ka makani iluna me he mau paka ua la e haule ana. Ia wa no i pane ae ai o Tonalafaie i kana aikane Toneiahuanu, " Ono-riso wejrisali," ma ka hoohalike ana, (E hooiho ka moku) ia wa no i lawe haaheo ae ai ke keiki Toneiahuanu i ke kuau o ka hoeuli, a huli pono ae la kn ihu o ka moku, a lana pono ae la ua moku la la wa, a hele aku la o Tonalafaie a ku pu iho la oia me kana aikane ma kahi hookahi, a pane ae la oia i na sela, e hoohuli pono ia-na pea o ka moku, ua hooko mai no na sela me ka eleu loa; iamanawa i ikeia'ku ai na i-ao na kiae ninia ana i ka makani, a pae aku Ia ka moku i ka ale me he keiki hee-

nalu la iloko oka malama o Kaulua, nolaila au i hoomanao ae al i keia mau lalani mele e e pili ana i ka holo ana o ka moku ia wa; " A o No ka ihu i kau ai, Hooiho ka moku i Alika, He huini kainakani mahope, Hoolai na b»y oluna." I ka nana iho i ka holo lauaa ole mai oka moku ia wa, aole e hiki ke hoomaopopo ia, ia wa i lioolilo loa ia'i o Tonnl»fuie ma i mau mea nui loa maluna o ka inoku e na'lii moku, a noho aku lakou a pau malaloo laua, ma ka laua mea e pane mai ai, malaila wale no lakou a pau loa. Ma iu wa ka hoomaka ana o ko kakou mau Kamalei e pii i na kulana kiekie ame ka hanohnno; ma ka moana ko laua hoomaka ana e pii iluna loa. Ia wa i ninau aku ai o Tonalafiiie i ka alii moku i ka aina e hoolei io'i laua, a pane mai la ke alii moku ia ia, " 0 ka aina e iko ia'ku ana e ko kakou mau maka, oin ilio la no ka aina i ko'u manao, oiui, ua kaawale aku o 51csiko," ia wa i akaaka iho ai o Tonalufaie ma, ma ia 01010 a ke alii moku, aka, e wehoweho iki au ia oe e ka mea e heluhelu ana i keia Kuao, oiai, owau no kekahi i ku nana iho i ka nana ma keia wahi o ko kakou Kauo. Mm ka moolelo o keia Kuao, aolo i hoakaka ia ka iaoa o ka oina i lawe» ia ai laua, no-

laila, e pono e pau kou hoomanao ana e ka mea heluhelu i ka aina e, a e hoomau no oe J ma ka holo ana o ka moku; ua olelo hou ia ! ma keia Kaao, ua holo hou aku no ka moku j iloko o na mahina elua, mai ka pau ana ae o ka pilikia o ua moku la ma ba moana, e like me ka inea i hai ia ae nei mamua; aole no he aina i ike ia, aole no he halawai moku iki! i ka moana, nolaila, e olelo iho paha auanei ■ oe e ka mea heluhelu, heaha la ke kumu i; ike ole ia ai o ka aina, a i halawai moku ole ai i ka moana ? A owai la kona lonitu a me kona latitu o ka holo ana ia wa ? Aole paha he panana o ka holo aka o ka moku, o baī aku no an ia oe e ka mea heluhelu, o ke kumu i loaa ole ai o ka aina i ka moku, me he mea la na keiki Tonalafaie no, ka holo lalau o !:a moku, nolaila, o na hana akamai a pau loa a me kaikaika, aia no ia ma ke poo o ke keiki Tonalafaie, i kokua ia mai e kona mau makua iloko o ka lani, 8 like me kana olelo mau, nolaila, ua pau paha ka manao kanalua ana e ka mea heluhelu i ka loaa . ole o ka oina i ka moku, nolaila, i na oe e huli aku ana ihope, alaila, e ike no auanei oe i na hooili kaua ana ana o Mesiko. Ka loaa hou ana o ka moku i ka poino hou a me kona nahaha ana, a me ke kau ana o Tonalafaic ma, a me na kaiiaka a pau maluna o na waapa. Ua holo'aku ka moku iloko o na la loihi loa ma ka moana maluna o ka ili o ke kai, iloko 0 na mahina elima, ke hui pu ia ke 3 me ka 2, alaila, e hiki aku no ka hnina o na mahina 1 ka 5. Ia lakou e holo nei i ka moana, aia hoi, pii ae la o Toneiahuanu iluna o ka moku ma kahi mau o na'iii mahope, a hilinai aku Ia oia ma ka palekai, a huli mai la kona mau maka a nana wale mai la no oia i ka lele aku a ke ao o ka moana lewa, me he ao la no ka aina la, nolaila, hu mai la kona aloha ia Mesiko, a haule iho la kona mau waimaka ma kona mau papalina, a kiei iki iho la oia i ke kii o kana mea aloha, nolaila, hoomanao ae la au i keia mau lalani mele e pili ana ia ia; *' Kau wale mai la no ka halia, Ke ano aloha oia uka, I ka lele ae a ke ehu kai, Uhi pono ae la ma uka o Huehue, Hu waĀe mai n*» ke aloha, O " * - Ua noho no au a knpa, A kamaaina ilaila." Ia Toneiahuanu i pii ae ai o ka moku, ia wa i hanle aku ai ke keiki Tonalafaie iloko o ka hiamoe, a ia ia i hiamoe iho ai, ike aku la oia i ka uhane o ka laua (<ede aloha Toneiahulia maloko o ka hihio, e o-u mai ana kela iluna o ka ale, me he manu la e au mai ana la i ka ili o ke kai, aka, ia ia i ike aku ai i ko Toneiabulia uhane, oia mau no o kona ano, aia hoi, ua hoolele ia ka hauli o kona uhane e ka laua Lede no kona ike ana aku, a puoho koke ae la oia mao a maanei a puni | ko laua rumi, aole kana mea i ike ai, ia wa oia i hoomaopopo iho ai he moeuhane kana,! a nana ae la oia, aole kana aikane aloha, ka hoa aukai o ka moana. Ia wa i hoouna aku ai o Tonalafaie i kekahi koa kiai e kii aku ia Toneiahuanu, ia wa no i kii koke aku ai ua koa la i kana aikane; i ka hoi ana mai o Toneiahuanu mai luna iho 0 ka moku, ia wa no i hai aku ai o Tonalafaie i kana moe, e like me ka mea i hoikeia ae la, aia boi, me he ohu la e uhi iho ana la maluna o na kuahiwi, ke aloha i hikii paa iho ai maluna ona ia wa no Toneiahulia, a pane ae la oia me ka leo uwe ia Tonalafaie, ma ka olelo ana, " Farovero punalo Penimwa," ma ka hoohalike ana, (Nani wale ka ike ana'ku 1 kona uhane,) aka, nia ia wa no i pane koke aku ai o Tonalafaie ia ia, " Taiadonito," (E hoomanawanui.) Ma ia hope iho o ka pau ana o ka laua mau olelo, aia hoi, ua hoopau koke akn o Toneiahuanu i kona mau manao kaumaha no kana mea aloha i noho aku Ia i ka aina hanau, ma ka olelo a kana aikane, kona hoa make o na pilikia he nui wale mai ka aina mai o na la i hala aku, a hiki wale i ka wa i loohia ia'i lakou i ka poino ma ka moana, nolaila, ke hahai nei no ka pilikia i ko kakou mau Kamalei, aole no i pau, i na aku no a liiki hou mai, aka, aole no ia he kumu na kakou e kanalua iho ai ia laua, oiai, ua akaka lea ka moolelo no laua ma keia Kaao. I keknhi la, mahope iho o ka pau ana o ka aina ahiahi o ka moku, i ka wa a ka la e aneane aku ana e haalele mai i kona mulamalama, oiai laua n me na'lii moku e nanea ana ma na rumi o hope o ka inoku, huupu ae la o Tonalafaio, a lele oe la kona hauli ia mannwa, nie he mea la, e olelo mai ana ia ia he pilikin hou e hiki mai ana, ia wa no, wehe mai la oia i ka puka aniani mahope o ka moku, n nuna aku la oia iwaho, he innu miriuto paha o kona nann una, aia hoi, ike aku la oia i ke nnoe o na ao a me ka pa nna mai a ku makani ia wa, a huli koke ae la oia e nona iluna o ka Inni, aole i liuliu iho, ua hiki wawe loa ka uhi ana inai a na ao ua i ka lewa holookoa, a nnlowale nku la ka lani a me na hoku, malaila au ka mea knkau Koao i hoomanao ao ai i ka Paulo holo nna i Roma, nolaila, e nana ae e ka mea heluhelu tna Oiha-

na 27:20, a penei ka olelo malaila, "A hala na la he nui loa, aole i ikeia mai ka la a me ka mahina a me na hoku," aole hoi o kana mai o ka ino maluna o ka moku, alaila, pau aku la ko makou manao ola, aka, oka pono loa, e hoomaka oe e ka mea heluhelu i kou nana ana ma ka Mokuna i kuhikuhi ia ia oe, mai ka Pauku l a hiki i 44, alaila, e maopopo auanei ia oe ka holo ana o Paulo, ua like loa me ka holo ana o na mea nona keia Kaao. la ia i nana ae ai iwaho, a pau kana nana ana, emi mai la oia iloko oka moku, a pani mai ia oia i ka puka aniani, ia wa no o T<>nnlafaie i honi koke aku ai ia Toneiahuanu, a kulou iho la kona poo ilalo ma ke alo o kana aikane me ka noonoo i kana mea e pane ae ai, ia wa no, olelo ae la oia imua o na'lii moku a pau, "Ma ka hora 4 o ka wanaao o keia po, e hiki mai ai ka ino nui maluna iho 0 kakou a rae ka moku pu kekahi, a e ike ia aku auanei na ale huhu o ka moana, e ea mai ana me he mau pali la, e hoolilo ana i ke kai 1 mea kuakea, me he kai la no koh«la la e haki ana ma na kuaau." Ma keia olelo ako kakou keiki kamaeu, ka olali o ka moana ia wa, ua haohao na'lii moku uo keia olelo a ua keiki la, nolaila, ua huli like iho lakou ina mea hoailona holo moku, e hoike mai ai ika manawa ino a me ka wa malie, aole i loaa ia lakou ka ike no ka wa e hiki mai ai o ka ino, nolaila, ua kali malie aku lakou i ka wa i oleloia e Tonalafaie, ua noho aku lakou me kejy3i a .axe ka makaala loa, a hiki wale i ua manawa !a, ia wa no, holo mai la ka makaui me ka halulu nui maluna o ka ili o ke kai.

Ia wa no i hoomaka mai ai e haule na kulu wai o Kuianihakoi, a o mai la ka uila, a kui iho la ka hekili, a nou mai la ka makani ame ka ua, a pa mai la ka makani puahiohio e hohia ana na hun&huna ehukai ilokooka lewa, ia wa i hoomaopopo iho ai na'lii moku i ka olelo a Tonalafaie, ua ko kana mea i olelo ai ia lakou, nolaila, i ka wa a ka ino i hiki mai ai maluna o lakou, oiai, ua mokumoku ia na pea a pau ame na kaula e ka makani, mai ke kia aku o ka moku, aole o na pea wule e lawe ia nei e ka oiakani, a kau liiiii aku la maluna o ka ili o ka moana, o na kia pu kekahi o ua moku la e noke ia nei e ka makani, a koe poomuku iho la na kia a me ka lauu ibc. la ki. mar.a o k* -moku i meā' ole, aole e hiki i na'lii moku a na sela ke hoopaa ina mea oka moku e pono ai, nolaila, ua nui loa ka makau a me ka weliweli o na mea a pau o ka moku ia wa, aka, o ko kakou olali o ka moana, aole oia i pihoihoi a makau ae i ka nui oka ino ia wa, nolaila, o ka lua keia o ka pilikia ana o lakou i ka moana ma ia holo ana o lakou.

I ka \va a ka ino e pa nei maluna o lakou, oiai, e lawe ia ana na pono a pau o ka moku e ka makani, ia manawa i olelo ae ai o Tonalafaie i na sela, e hoihoi ia oa waapa a pau loa ilalo o ka opu e ka moku a me na mea a pau loa e waiho ana maiuna o ka papa hele, nolaila, ua hoihoi ia na mea a pau iloko o ka moku, e like me kana olelo; a olelo aku Ia oia i kana aikane a me na'lii moka a me na sela, " e noho malie oakou ilalo nei me ka makaala loa i na ukanaa pau," ae mai la lakou, a olelo hou ae la oi* ia wa ia lakou, " O ka poino mua o kakou, aole he pilikia oia e like me k'eia a kakou e ike nei, nolaila, o ka oi keia o ka poino a me ka pilikia i loohia ia maluna o kakou, nolaila, ke mauna nei au i ko'u kino iloko o ka pilikia," ia manawa no i pii ae ai o Tonalufaie iluna o ka papa hele o ka moku, a pani paa iho la oia i na puka koino o ua moku la mai inua a hiki ihope, a uhi iho Ia oia i ke kapolena i hamo ia i ke k-a; a noho iho Ia oia ia wa me ka malama loa i ke alakai ana i kahi e holo ai lakou. Ia ia e noho nei, aia hoi, ea mai la na ale o ka moana me ka ikaika, a lawe aku la i na palekai o ua moku la* a holo aku la ka mnku me ke omolemole, me be pahu wai lae kakaa ana iluna o ka ili o ke kai. Ua noho o Tonalafaie maluna o ua moku la me ka hoomanawanui loa iloko o ka ua a me ka makani, iloko o na la elima a me na po elima me ka ai ole i ka ni, aka, ia ia e ku ana i ka hoe uli inahope, aia hoi, hawele iho Ia oia i kekahi kaulahao i ke kuau o ka hoe a hoolewalewn aku la oia mahope o ka puka aniani o ka moku; he mea mau hoi ia Toneiahuanu ke kiai a me ka hoololie aku i ka pa-e mai o ka leo 0 T«nalafaie mai luna mai o ka moku, a ma ka puka aniam i hoolewalewa ia iho ai o ke kaolahao mawaho, oia ka Tonei«hunnu mea e nana pono loa ai ia wa i kana aikaue « hoomanawanui la i ka pilikia. 1 ka hala aon o na la elima a me na po elima, a ma ke ono o ka la, ua akakuu iki mai hoi ka pa ana a ka makani a me na ale o ke kai, a mao ae la ka huule nui ana mai a ka ua, aka, o ka mea muu ia Tonalafaie ia wa, oia no kona hooinau i kona hoomanao ana ina ka inoa o kona muu makua, i ka wa a ko kakou keiki akamai i ike ihoai, ua ano malie iki ka ino muluna o ka moku, oiai ua pau hoi ka huli ino loa nna o ka moku, iamanawa oia 1 ike iho ai ma ke kaulnhao ana i hookuu ai mahope o ku inoku, ia wa no i ike koke inai ai o Toneiahuanu i kana aikane, a wuhe koke mai la oia i ka puka aniani, a komo aku

la o *I|bnolafaie iloko o ka inoku, a ike mai la na';n moku a ine na sela a pau ia ia, a nui ko lalau olioli a me ke aloha. A, uamailio aku la o Tonalafaie imua o i na mt% a pau loa no na mea e pili ana i ko lakou£holo*ana a me ka poino o ka moku e hiki n<m ana, ska, ua noho hou lakou a pau loa m|;Ioko o na la hou elima a me na po eiima. 'Ma i olelo hou ae ai o Tonalafaie ina pau, " £no, e hoomakaukau onkon i[na mea a pau e pili ana ia oukou," a ae msi.. la lakou; a pii houae la oia iluna o ua mj&HM, £.wehe oia ina puka komo a iho la oia moktp tne na seia a me kana"lukane,"a'pii ae la|na mea a pau loa iluna o ka moku, a olelo|liou aku la no oia i na mea a pau loa, e huki ia na waapa a pau iluna o ka moku, a me na mea ai a pau e kupono ana ia lakou a me ka wai, ia wa i hai aku ai o Tonalafaie i kona'manao imua o na'lii a me na sela, i ka olelo.ana, " £ na'lii moku a me nasela, ano, ma k'uu ike i keia wa, e poino ana keia moku i keiji la, a e kau liilii ana kona mau papa maluna o ka ili o ke kai, nolaila, pehea ko oukuu ike e na'lii a me nu sela i keia wa," pane aku la lakou ienua ona, " aole a makou hana, aia wale no o ka pono ia oe, oia iho la no, oiai, na pau ko makou ike, ua kaa loa inai nei kakou i ka iewa loa o ka moana, noliiila, aole i maopopo ia makou kahi e holo aku;ti." Ia wa no i hookuu ia ai na waapa a pau loa Iluna o ka ili o ke kai, a wikiwiki iho la na seia i ka hooili ana ina mea āi ame na poho kino a pau e pili ana ia lakou; a makaukau na mea a pau loa, ia wa no, kau aku la lakou maluna ona waapa he 12, a haalele iho la lakou i ka moku a me na waiwai a pau loa. Ia lakou je holo nei maluna ona waapa,: he hapalua mile paha kahi i hala ia lakou mai ka moku mai, aia hoi, huli mai la o Tonalafaie ihope a nana mai la oia i ka moku o lakou i holo ai, lohe mai la oia i ka uina a me ka. halulu o ka moku, aole liuliu iho, aia hoi, ua aahaha ka moku holookoa a pau loa, a lana aku la na apana papa iluna o ke kai a me na wae a me na ukana e ulupa ia ana e na! ale, oia iho la ka hooko ia ana o ka olelo a<Tonalaraie i olelo aku ai i na'lii a me na Ma keia wahi. aole oe e hoomanao hou e ka mea heluhelu ika moku. Ia lakou e holo nei maluna o na waapa, he nui no ka ino ma ka moana, aole e hiki ia lakou ke hoohuli ae i ka ihu o na waapa i ka lakou wahi e makemake ai, aia wale no ma kahi a ka makani e puhi ai, malaila wale no lakou e holo ai, ua nui wale na la » me na po i hala ia lakou ma keia holo ana o lakou, ua hala na mahina hou elua a me ka hapa, ua pau ka ai a me ka wai iloko oia mau la, nolaila, ua noho wale lakou iloko o na la he umi me ka ai ole i ka ai; a ma kekahi la ae, ika wa kakahiaka nui, olelo ae la o Tonala£iie i na'lii, " Pehea ko kakou pono i keia wa, no ka mea, ua pau ka ai a me ka wai," i mai la na'lii moku, "e

hana ia i mau laau hailona i elima, ao ka mea e lalau ana i ka laau i manao ia ai e inake, alaila, oia ke pepehi ia, a e ai ia kona io e kakou," " aole au eae ia hana," wahi a ToDalaf«ie.

Ia wa, hana iho la o Tonalafaie i kekahi mau apana lole'i hoopaa ia i na makau elua, a lawaia iho la oia mahope o kona waapa, aia hoi, ua ai koke mai na ia he nui, e like me ka nui o na kanaka a pau loa maluna o na waapa he 12, pela ka nui o na ia e ai mai ai i ko kakou koiki aiwaiwa launa ole, nolaila ea, ke ike pu ae nei kakou i ke ano o ko lakou holo ana, a me ka nui o na pilikia e keakea mai ana i ko lakou wahi e holo nei, aka, ua lanakila mau ko kakon keiki koa a kaulana maluna o na poino a me na pilikia a pau e hiki mai ana, a ua nui wale na la o ko lakou ai mau ana i ka ia, e like me ka mea i loaa mai ai ma ka lima o Tonalaf<tie, ua ano poniuniu na'lii a me na se!a ia wa a lakou e holo nei maluna o na waapa, no ka mea, o ka nana wale mai no a ko lakou mau maka, aole e hiki ke pane nui inai, o l;e kunou wale mai no, a o na keiki iwikani hoi, oia mau no o ko laua ano, aole he wahi mea a uhauhau iho. Ka ike ana o Tonalafaie i ka aina a me ko lakou pae ana i ua aina la, a me ka huli ana o na waapa i k nalu, a me ko lakou make ana malaila. I kekahi la, ma ke kakahiaka nui loa, ua ike pono ia aku la ka lani, a auhee aku la na ao a me ke ohu, a akakuu iki mai la ka ino a me ka makani a me na ale kupikipikio o ka moana, ma ka wa a ka la i hoea ae ai i ka ili o ke kai, ia wa, lalau iho la o Tonalaf<tie i ka ohenana, a kau pololei aku la oia mamua o Inkou, ia ia i hoomaka ai e kau i kaohenana, ia wa no oin i pane kokn nku ai i kana aikano, ma ka olelo nna, " 0-fata-lo wcresi lo nevere pioa'lo.'' Ma ka hoohalike ana, (Alo, ua ikeia ka aina, eia mamua o kakou i keia wn,) ma keia olelo a Tonalafaie, ua hoolele ia ka hauli o na'iii a me na aela, a ua nui ko lakou olioii no ka iko ia ana o kn aina ia manawa, ia wo, ua ike aku o Tonulnfaie i ka maka o na'lii n mo na aola, ua hoopihaia nie na lielehelena o ka olioli inaluna o lakou, ia wa i

haawi ae ai oia i ka otien«iUa i na'lii, aka, iā lakou i kc.ii aku ai Ika ohenana, aole i loaa iki i ko iakou mau maka kahi e ike ai i ka aina, nolaila, aa ninau koke mai l&kou ia ia. Pane aku la o Tonalafaife, " E nana oukou i ke ao e kau nei iluna oka lewa, he ao aioa ole ia, aīa ke ao aina e pili pu !a iluna oka ili o ke kai, nolaila, aole paha oukou e ike koke aku iJca aina i keia Wa, aiaa hiki aku i ka hapalua o ka hora 11 o keia la c , e ike aku ai oukou i ua aina la,.e opu aeana koaa kuahiwi iloko o ka ili o ke kai." Nolaila, ua.kali aku la lakou e like me ka olelo.a-ke k&iki Tonalafaje. ma,ia hope iho,4 na pau ka pa pukiki ana mai aka makani, ua pau boi ka halulu ana o na ale, ua hala hoi ka hoho ana mai a na makani i ka po, ua pau hoi ka ike ana i ko lakou mau ano weliweli maluna o lakoa, oiai lakou e paialewa ia ana ma o a maaoei, iluna o ka ili o ke kai, e lawe hele ia ana e ke au-miki a me ke au-ka, ua pau ka lakou hana, ua kuu ka luhi. ua hoi na makani ina welelau o ka honua, o na ao ua, ua pau ko lakou hoohaule ana mai i ka moana, ua pani paa ia o Kulanihakoi, aole e hoohanini hou mai, ua hoike mai la ka moana i kona malino loa a rae ka malie pu no hoi, ia wa, hoala like ia ke kia o na waapa a pau loa, me na pea a me na hae o Mesiko e pulelo aaa maluna o lakou. Aole no i liuliu iho, pa mai la kekahi makani maikai loa, mai ka aoao Hikina Hema mai, e pa kolonahe maikai ana maluna o ka moana, i ka wa i kokoke aku ai e hiki i ka hapalua o ka hora 11, aia hoi, ua ike koke aku la na mea a pau loa i ka aina a Tonalafaīe i ike mua ai, e hoea ae ana kona mau mauna ika ili oke kai. Nolaila, ua holo pololei aku lakou i ua aina la, a hiki wale i ka wa i uhi mai ai na eheu o ka po, akahi no a ike ia aku ka aina e lakou, mai ko lakou la i haalele aku ai i na kapakai o Mesiko a hiki ia la, aua nui no na la o lakou i holo mai, oiai ua aneane e hala ka hapakolu o ka makahiki, & akahi no lakou a ike aina hou, oiai hoi, ua ike ae nei kakou mamua, aole no he wahi aina i ikeia e lakou, a aohe no hoi he halawai iki o lakou one kekahi wahi moku i hookahi.

Nolaila, e niaau mai palia auanei oe e ka niea e heluhelu auu i keia Elaau, no ua aina a, alia iki, e hoomaaawaaui iki iho oe, ao ka mea, o ka hiki aku no hoi koe o kakou ilaila, aole paha e liuliu, alaila, e loaa no ia kakou ua aina la. Hoomaa aku iakou ika holo ana a hiki i ka hora 12 o ka po, aia hoi, ua kokoke loa aku la lakou i ua aina la, oiai koaa mau kuahiwi e hoohahale ana i ke kai, e ku kilakila ana kona mauna me ka naai nui a me ka hanohano, a o kona mau awaawa hoi e paa mau ana no i ke oha, a e kau pono aoa ka hau nia piko ponoi o na mauna, nolaila, hoomanao ae la au i kekahi mau wahi lalani mele, peaei no ia : " Maikai ka wai kumu ohu i na pali, Ee hoaiai la iluna o ka laau, Kelekelehina ku Kalaula, Paa pono no i ka uwahi noe lehua, Me he kii kalai la iluna o Wahinekapu, E k&pu ka leo—e ! Hama—u ! " (Jlole i pa«.)