Ke Au Okoa, Volume II, Number 45, 25 Pepeluali 1867 — Untitled [ARTICLE]

I ka Ahaolelo; o ka M. H. 1564, ua kau iho ka hana koikoi maluna o ka Papa Ola, o ka malama ana i ka poe i loohia i ka mai ino he lepera, a mawaena hoi o kakou e wawa nei, he mai Pake. Elua mau wulii i hookaa■wale ia 'no keia mau ano mai—ina Kalilii a ma kekahi mau walii o llolokai —o ka poe ahona iki ma Kalihi i Oahu nei: a o ka poe hoi i maiiao ole ia e ola aua, ua hoolei ia aku lakou mailoko aku o ka poli maluhia o a i kela maa wahi oneanea, aole poe ,; e ae, aka, oka poo wale no i looliia ia mau mai ino na hoa noho oia oneanea. Ma ka imi ana nae a na Luna o ka Papa Ola, me ka hooikaika nui ana hoi e nialaina kupono me ka hiki ia lakou—a muloko no oia mau hooikaika ana a lakou, ua lilo i mea nui e olelo ia ai, aole he malama kupono ia 0 ko Molokai poe e ka Papa Ola; a oia olelo ana na ka Papa Ola, ua ili iho ia maluna o koua mau kahu. ona olelo a pau loa a kekahi poe e kalakalai nei, me ka i ana, aole he malama pono ia o na mai lepera ma Molokai, he oiaio ole ia mau mea a pau loa. Aka, e nana ae kakou i na mea a ka Papa Ola i hana ai no ka poe mai lepera; ma ka hele kino ana aku e nana i na mea malaila, a ina lie mau mea kuliihewo kahi i liana ia, ua hana' ia no ma ka aoao o ka lokoinaikai. 1 mea e hooholo lea loa ia ai na mea i hooholo ia ai e ka Ahaolelo, ua knai ka Papa Ola i na awaawa momena a maikai o Kalawao a me Waikolu —lie mau wahi i hookaawale ia mai ka laulea ana me kanaka. Ua kuai pu no hoi ka Papa Ola i na kuleana a pau maloko o ua mau awaawa nei, a ua oi aku mamua ona $5,000. Ua nui ke kalo a me ka uala i kanu ia maluna o ua mau aina nei; a ua nui no hoi na hale e ku ana, i haalele ia iho e ka poe maoli no lakou na kuleana, i kupono ho ua poe hou nei e noho aku aī. Ua knai pu no ka Papa i kekahi ohana bipi, kao, manu, pelehu a me na puaa, i mea e hoolako pono ai ia lakou, ke hiki mai na kau aka hune ame ka nele. Ua lako pono na kai lawaia o keia mau aina i ka ia; a he loaa no ike aho ame ka makan. Ua lako pu no i ka waa a me ka upena lawaia; a ua lawa no hoi ka makemake ma na mea paahana mahiai, a me na mea a pau a lakou e nlakemake ai, no ke kupono i ko lakou uan ola kino ana. Aka, ua lono mai makou, he nui o kar poe lepera i ale aku i na manao iloko o lakou iho, elua a ekou wale no mahina o lakou e noho ai malaila, alaila, o ka pan ae Ia no ia, ,g^"r : a_olelo aku a pau a ka Lana e nt>ho anā'malaila, aoīe pela; aohe lie manao iki ia mai. No ia mea, ua hoole mai lakou i ke kanu a me ka hoopiha hou ana i na aina a lakou i ai ai i ka ai, a koe iho o ka mahakea ame ka lepo, ma ko lakou mau uhauha, a ahuai wale no hoi. Aole i hookomo ia iloko o ka Papa Ola ka manao e kokua aku i ka poe lepera iloko o ka mauele—nole i papa ia o ka poe kino ikaika, k? kanu ole i ka ai—a ua manao wale no hoi ke Kanawai i hooholo ia ai eka Ahaolelo ia mea. Ua.hai ia mai no'makou o ka hapanui o ka poe e noho nei malaila, he hiki loa no ia lakou ke hana. Ma kekahi mau kamailio ana a ka Luna rne lakou, olelo mai la lakon, " Ua hai ia mai la lakou, na ka Papa Ola no e hoolako mai ia lakou i na mea a.pau loa a lakou e make- * make ai," aole hoi oia wale no, aka, ua koi aku lakou i ka Lnna ia Lepart, i ko lakou makemake i kahi mea nana e kahu a e hoaipiu iai na lakou. Ua manao pa lakou, aole lakou ke noho nei malalo o ka malu o na kanawai: a aole la lakou e lioopai ia no na hewa a pau loa a lakou e hana ai. Ma na mea a pau, na ane moknahana ka noho'na malaila.

Aia iluna o na pali, hc 3,000 kapnai kc kiekie, na wlu ia e ka awa, nona ka olelo ia ana, "o ka awa wai ekaeka," —o kalii hoi i nlū ai, he wahi aneane hiki ole i ke kanaka ikaika ke pii, aka, ua lalama w«alo ia no keia maa wahi e ka poe lepera, ana lawe ia mai na pnpu awa i mea e inu ai a ona. Ua hoomaunauna wale ia ma ke ano ahnai wale ka ai ame ka uala—aohe hana e ae, aka, o ka ai, ka inu ame ka pepa lealea ana. oka hopena o keia ai uliauha ana, i ka pau anu o ka makahiki uiua, o ka pau ana o ka ai a rne ka uala, a me ke auhee ana aku o na ohana puaa a me na manu ma kahi e hiki ole ai i ka aihue, ke komo aku e kolohe ai. Ia wa, hoomaka mai la ka haliana o ka ai ole ma oa wahi nei, a palapnla mai la lioi ka Luna i ka Papa Ola no ia inen; a i ka ninau ana aku aka Papa Ola no keia moa, hai ia mai la no na kumu i hai ia ae nei malunB. Ako, aolie nae i nm-kaia ka Pupa, a hookuu ia lakou e ola i ke ahe a ka mukaui, a e make hoi i ka make & ka wi a me ka ai ole; ua hoouna aku no ka Papa i ka bercna a me ke kamano mai Honolnlu aku uei, e haawi ana i eha paona berena a eha paona kamano, no ka pule hookahi i ka poo oluolu kupono; a.elima.paona borena me ke kuma--00 i ka poe mai loa, me ka i ia aku e kii hou mai, ke pau ae.ia.haawina ai. , Ina e noonoo pono iho kela a me keia mea, 1 na kama i hahai ia ae la, alaila, e iko anei lakou, : aohe oiaio o na mea a pau a "ka poo kalākalai olelo e akiaki nei i na inakakoko o ka malaina anai ia'lakou, o like me ka ka aliai hooholo ai.- Na kola a me keia mea noonooj «;kaana iloko o lakou ibo, i na mea i hoomanawanm la'eka noeaa o ka Papa k#- '

Olu, a e ike iinei ua hooku ia e like me ua loua o kakou nei, ka pakiko ia uua akn ia lakou o ua kokua, a lukou i nhuuha ai i ua la mua o ko lakou nolio ana aku i ua -walii inea lu, a ka mai i looliia ai, a mailo aiio e ko lakou mau oiwi!