Ke Au Okoa, Volume II, Number 42, 4 February 1867 — No Honolulu a me kona hiohiona. [ARTICLE]

No Honolulu a me kona hiohiona.

HEJLU 2,

Ua aui ae ka la, a e hoomakaukau aku ana 110 hoi ia e hele ma kooa kuamoo mau i ke ala Komohana, a ma ka olelo hook&au no hoi a kau wahi kaūaka, emoe aku ana; a heaha ia mea ? E mea. Heaha lioi paha ia mea r E hoomakaukau aku ana o Kanoa. E aha. E kaniu ia paha nei ko lae e a'u. Iko haoalaeana. Iko hai ole mai hoi paha. Kainoa hoi e hoomakaukau aku ana o Kanoa e lawe i ka la; o kou huhu e no ka ia. Ia ano manawa la, i nana aku kuu hana i ka paia o kuu wahi keena, haule ano e wale mai ana no kuu wali kookoo kuawa, a'u i lawe ai i koolua no'u no ke ala, mai ke kihi mai a'u i kukulu ai ia ia. Kii aku la au a kukulu ia ia; a haule ano e hou mai la no ia; no ke kupono ole no paha o ka'u kukulu ana aku nei ia, aka, onu wale ae la no ia wahi manao kahiko, «« Ua hewa paha ka hale,"ke hoolalelale mai nei oe. A i aku la wau iua wahi kugiwa nei, me he popoiao Ia ko ua wahi laau nei la o o-e mai i ka'u kamailio aku, •' Ua kapa ae hoi kekahi alii e ka wa kahiko 0 ko kaua nei aina mak.ua, i ka inoa o kana laau o Hoolehelehekii; a nolaila e puka mai nei kekahi mau olelo i ka waha palolo o ka makuahonowai, ke noho wale ae ka hunona aohe hano, "Ka ! oka kaua wahi hunona no hoi a o ka laau a Kekuaokalani, aohe wahi i ewa ae; ua like loa no." Aohe au e kapa i inoa ano like me ia kou, he ino ae la ka ia, aohe ana hana. He hilahila au ke like oe me ia. He hana nui okoa no hoi kau, he hoolale mai e hele, a nolaila, o Hoolale paha kou inoa a'n e kapa ai; 4t Aua hokio ia iho la ka inoa o ua wahi kookoo nei, oia o lloolale. E kamalii hoonohonoho hua e, e kau iho hoi oukou i hua nui ko ko ia la wahi inoa, 1 ike ia ae hoi kela e ko ia la mau kini kookoo. Komo iho la au i kuu wahi kuka, kau kahi papale, he pikimana ka olelo, a laiau aku la au i ua o Hoolale, a hele aku la maua e makaikai hou, a e halo hou i na hiohiona o ua Capitala la, a kulanakanhale Moi o ua Pae moku nei. Naue aku la maua, a hiki i kahi a maua i haalele kahiko ai, i ka

Haledute kahiko. Naoa ae la maua i kona ili hualala owaho, a komo mai Ia iloko o'u ka hoomanao ana no na wa i hala e aku la i ke poliuliu oka hoopoina ia. He piha okoa paha ko na haneri aoao kalana, ke kakau ia no na mea i haiia ia maloko o kona mau paia. Aia paha iloko o kona poli, kahi i hoouna mua ia mai ai na waiwai e dute ra, mai kahi e mai, a mai io kakou aku nei. Na hoomaka ana mai no hoi paha o na loaa ma ia ano auwaha, mai loko mai no paha ia plaila. He hale oui, a he hale paa no ua hale nei, i kukulu ia me na ako•akoa o ko kakou nei mau kapakai, aka, me ia nui paa no, ai na makahikī e aneane mai ana e pau ka malama ia ana o ka oihana dute ma ia hale, na koaio kalohe ia paha, a ua lilo kekahi mau haneri ala koikoi oloko o kona waihona; a i ole ia, ua hemo paha ka okomo malalo o ka iwikaele, aua imi kahu aku no paha no lakon, i kini o lakou ma Waiapuka i Malaekahana, ma Koolauloa. Oua hale nei i keia wa, ua hoolilo ia i Hale Hoomaemae Ko.

Ka Halewai. Ma ke alo aku o keia hale, ma ka hikina hema kahi i kukulu ia ai o mua, he hale laatf nui maikai; a i ka haunaele nui i ka M. H: 1852, a na sela o na moku oko■hola i hoonluku ai, ua puhi ia, aua liloi lehu i ka lepo; a ma kekahi olelo hou boi a kapoe i lawe mai ai i ka lamaku,. ua lleapoia ua hale la. Ia wa, ke mau nei no kona ku ana, alaila, ua paa no ia laau ke kilakilao ka hoo-nalii-ana ia wahi. I kela wa, he wahi hale ane pepepe, me he wabi a-na moe la, no ka holoholona e hoonakeke, hoowe lua ana me ke kaulahao, ka haiki, ikiiki, puikiiki, ka wela ikiiki la. Ua lohe wale hoi au, a malia'ku la no paha o ka Oihana Wai, ke hoihoi nei oia i kona mau lilo ponoi, a polohuku wale aku, mao aku o ke keukeu. Ina pela, heaha ke kumu e kukulu ole ia nei i wahi hale ahona iki ae; aohe no pnha o ke kuupau loa aku, a e like me kahi oioi o ka hale pule Katolita Roma, ke kinohinohi o ka moa, a Pctero i hoole ai, i kona mau o-o ana mai ekolu munawa. Aka, mai oi ioa aku nae ko'u mahalo, ina ke pukamau nei ka Oihana Wui, alaila, e hu-la, a e hoomoe mai i mau piula wai hou, mai na kumu wai hou inai, no ka mea, ke manao nei kekahi poe.ua kiki ia ko lakou mau hookupu makahiki no ka wai ma ke pani in nna i kekahi mauawa, mai kakahiuka mai.a hiki i ke ahiahi. A no keaha ke kumu o keia aua ia ana o ka wai i kekahi wa ? Kainoa hoi, no ka uuku o ka wai. Nolaila, he men no keia e noonoo ia ai i lea wa e hiki mai ana, no ka imi i na wahi e hoomahuahua ia ai ka wai o ke kulanakauhale nei. He waiii koa iiei.e hou. Ia mannwa i hnalele aku ai i ke kilnhi ana i ka Halewai, naue mai la maua, me ka uianao o liele loa ma ka Makeke ma Ulakoheo, e kuni wuhi kamano ai a hoi, no ka malu loa aku la ka la, "i na pali," hookoeiio ana nei wuhi knnnkn muhope o mnua; pela mau mai no kana hana, inai ka Halo Duto kahiko loa mni no. Kahea ia aku hoi uawahi kannka nei ea'u, i loaa hoi kahi hoa e papu leo ai hoi o ke nla, no ka mea, he inu wale iho nn hoi ka Hoolnle hnna. A kapa aku la au i kona inoa o Uliuli; hewa hoi au ko kapa aku o Keohi; o ninnao nnei hoi kela nonu kela mau luluni melo i liana ia oi,

" Fono ole oo e Keohi, Ka ukali hele mahope." A kaeo ae anei hoi, uwe iho, no ka mea, he ane wohi hoa no no ka wa heu ole. Aua ane Keohi no nae ke Ukali nei. No Ulakoiieo. I ka makou kaha ana mai e hele, a mauka ponoi o ua Hale Dute kahiko nei, aia hoi, ike aku ana o Ukali i ka oili ana mai o kekahi keiki hapahaole, ua upehupehu na maka, a ua hapaupau ano hana no hoi kahi lole, olelo ana no oua o Ukali, " E ! i pepehi ia mai nei paha kela keiki, ua hele a upepehu na maka, a i Inmilumi ia mai nei paha iloko o ka lanahu, ua hele a palauli kona kapa, me he kanakn" Ia no Nuuanu i ke kua lanahu." Ea, e Ukali, hupo maoli oe, aole oe i ike he keiki kui amara kela, ake kumu o kona maka e upopehu mū la, no ka uahi o ke kapuahi hao. Ina oe pela e Ukali, alaila, o oe kekahi o na kanaka olioli o keia honua; ina oe e ike i ka hana lima e like me kela keiki, alaila, aole e pololi iki ana ko kou hale, a me ko kou ohana. Eia paha ka hewa, o kou hana ole, he auwana wale iho no kau. I ko'u hoopau ana i keia kuhihewa oua o Ukali nei, haele aku la makou, a elekei ae la no o Ukali iluna o ka puu laau, e nana ai i ka makeke Ia wa no i kani mai ai ke oeoe, a puiwa ae la ua Ukali nei, mea aku la e holo, paa e ia'u ma ka poohiwi. E holo ana hoi oe i hea ? " Ka ! Kainoa he pono kau a'u i ukali mai nei, eia ka aole. Heaha kela mea i kani mai nei ? " E hai ana ia mea, oka wa pau keia o ka hana, aole anei e' emo keia In, ike aku kaua i ka nunua mai o na kane a me na wahine i kuai i-a. Aole no paha i liapalua hora maliope iho, kahe a wai mai la na kanaka, oia no oe o ka hemo ana mai o ka umoki o kahi waa liu la, ka momoku lua o ke kahe ana mai; maluua mai lahi poe oke kna, kati poe hoi m«luna o ka līo, o kahi hoi maluna mai no o ka lio wahine elua no wawae, (na a-u) a o kekahi hoi, maluna o na kao lae-puu, (oia ka piula.) Uai mai la maua a ma ka papa kuai bipi a W. Pinehasa Wood, nana aku la maua i ke kakahe ae a na wahine me na holoku o na wai hooluu ano e, a me na kane, ua hao wale a linohau ia lakou iho. Kekahi mea nani i ka maua hoolohe aku, o ka uanii (kapuaku hoi ka miko) o na waha oka poe kau ī-a. "Eia ka amaama nui a, he nepunepu a, he ma-u a, ke kupenu ia iho me kona ko koolua he limukala, hawele mai no hoi kahi miki poi awaawa piialii—poha no kahi auwae." Kahea mai ana hoi kahi mea ma kekahi aoao, he kanaka loihi ane hapahaole, o ]S T apoliona Nihi paha ka inoa, "E ! hele mai oukou a pau maanei, (me be mea Ia o kana wale no ka i-a i makemake ia, ke hoopailuaia la ka hai ae, ke kahea pau ma kana,) eia ke awa nunui hou, ke kapalili nei no, ke oni nei no ka io, me he la hoi, ko maua olelo ae Ia no ia e like me ko ka Pia-pa la a kamalii. ■' He leho hou no ieīa, Akahi no a pae mai, Ke onineino kaioiloko."

Ma kela aoao mai hoi, e kohea mai ana kabi Mannela kau kamano, " Eia ke kamano maikai 110 Keomolewa mai; hoi aku no, ua loaa euo kona lua o ka obia, hala-Ie no ke kai oke kamano. Nana ka eha !" Ke kukala ae la no hoi ia o ko maua wahi e ku nei, "Eia ka bipi momona, hapawalu wale no ko ka puu. Ua pau mua no nakiwi i kiola ia, aobe e laoa, a o-e ia mai boi." Ma ke kihi komohane hoi, ke hea mai la kau wahi luahine, " Eia ke ake bipi ono e, i awili pu ia me ka limu e. Eia ka npihi ono ona pali e. Eia ka opae ono o kuahiwi e. ' Eia na wahi wahi ohune ono e. Eia na wahi alamihi ono e. Eia na papai ono e. Eia ka limu kohu ono e. Eia k'e manauea ono e." Ake iniki mai nei hoi o Ukali ia'u, "E, aohe ka hoi he mea ono ole a kahi luahine e hea mai la. He oiio ka hoi keln, be ono keia, a he ono n« na mea a pau loa; a oia no paha ka mea i oleloia ai ka luahine i ka hana mea ono." Pela mau ke kapalili ana o ko lakou mau lnu nlelo i kaupaku o ko lakou mau wahn; ine he mau haku bele la e ke mau ana i kela kae keia kae. Ke kanaka a me ka wahine i komo i ko laua mau lole maikai, a i owe hoi ko laua mnu kakai i ka opihi keokeo a ulaula o na aina e mai, ua kiei aku no laua a loiloi aku noelike me ko laua makeinake, e wae aku ana a ku i ka mea a ka puu e moni ai o ka haae; aka, oke knnaka hnna 010, a wahi kakai ole, ua ku homa wale iho no ia. O Honolulu nei, he wahi hiki ole ke olelo ia, he makn peho i ka i-a ole; no ka mea,.ina e nele i na i-n hou, e ola ann no i kohi io komnno, a i ole ia i kahi io bipi. Ka malea pehu oke kuaaina, he luau ke ola. Aia no ke oki loa o Ilonolulu nei, a he wahi hvlu ole; aka, oke kanaka no e pnn mnu ona kona lima i ka hana, ua ola ka noho'na o ia kau. E pili pu ana no mo ka mnkeke kekahi hnlo kuai awn; noka poe 110 hoi e hoomahui ana i ka wai ekaekn, kuai ao lu no, n loaa na wahi pupu ono, kau ao la jio ke aho i ua hnle' nei; o i ole ia mauka aku ma ka Lale kuai awu o Keolaloa a ine Ailuene. Aia ilaila ko aho o knhi poe, mahope iho o ke kuni ia nnn. Mauka ponoi iho o ka mnkeke, kn Imlo hoohehee hao, a mai laila pahu i Inaa mai ai ku inon oka makeke. E pili pu nnn me ia, ho wabi wili ruiki. (Aole i pau.) I ke nwakea, horn 12 o ka Poaono ilio nei, ua hui ae ka poe a Walker, Alena ma i aie nku ni, imua o ka Mea Hnnohano G. M. Robiknna, no ka hoopunopono ana i ko lukou inau ala.

No na apana dala LULiī.—Ma ka hui ana a ka poe kalepa i kela pnle aku nei, ua olelo ia kekahi nuiu mea e pili ana i na apnna dala liilii; a ua hoolaha mai ka Luoakaoawai malu Jno. Montgomery e hookomo mai ana oia i Lekahi inau olelo hooholo, e i ana, o na hapaumi a me na hapawalu Paniolo, e laulaha nei inawaena o kakou, e like ka helu'na iloko o lakou, me ko na dime a me na hapa elime; a ke manao wale ae nei makou, e holo ana no paha ia mea, oiai, ua ane nele loa kakou i keia wa ina hap.iwalu me na hapaumi. Ma Lahaina kahi i ikeia ai kahi nele nui o keia mea. Rnr.A paa ole. —Ua olelo akea ka nupepā Kuokoa, aole oia e hoopuka ana i kekani palapala i kakau ia i ka inoa hoohepa, eia nae ka mea kupanaha, ua hoopuka ia kekahi palapala ina ka nupepa Kuokoa me na inoa hoohepa,—aole me ka inoa ponoi, nolaila, ua kupaa ole ua nupepa la maluna o kana mau ojelo mua, he mea henehene ka vaina hou, he mea eha no keake ka wai, he mea maloo no ka waha ka hamama a pa ka makani. J. JS". Pūninupepa'.