Ke Au Okoa, Volume II, Number 40, 21 Ianuali 1867 — Ka Helu Hawaii. [ARTICLE]

Ka Helu Hawaii.

Ma ka helu kahiko o Hnwaii nei, oia hoi, 4 kahi, hookahi ia kauna, a mahope aku oia, e pii paumi aoa na huahelu 4, me na inoa pakahi, e like me keia. 4 kahi, hookahi ia kauna,....., 4 10 kanna " " kaau 40 10 kaau " lau 400 10 lau " " mano.. 1......4,000 10 mano " " kini. 40,000 10 kini " " lehu .400,000 10 leha " " poina 4.000 000 10 poina, " " nalowale. .40,000,000 A pela aku no e like me ka mea i man. E uaua i ka papa o ua mea ana i hoike ia ina ka helu kamalii, tna na pepa mamua i'no 0 ka papa hoonui; aole no he haua niau o na kupuna o kakou i ka helu i keia wa e liana ia nei a hiki i ka haneri, a pela aku» Ma ka hale makeke ma Ulakolieo, a ma na wahi kuai ia e ae a pau, ke maa mau nei no na kanaka, wahine a ine na kamalii ma ka lielu 1 hoikeia mnluna ac nei, oiai o ka hapanui o ka poe lawaia, o ka poe elemakule no, a he poe hou hoi ka poe e kuai aku ana, he poe i aoia i na heh\pakahi a hiki akn i na umi tausani, a pela ;ku, aole nae e hiki ia lakon ke hana ma ka lakou helu, o hoohewahewa anei ka poe kahiko. I kekaiii inau makahiki mamua aku nei, mawaena paha o ka. M. H. 1800—''63. Ua hoouna aku o E. Kuhia i kona. kanaka inai Maunalua niai i mau ia, (he awa ka ia) he hookahi lau me na kaau paha eiwa, na ka e noho nei ma Honoluln, oiai hoi, aole oia i noho Moi ia maiiawa. A i ka hiki ana o ua kanaka lawaia nei i kahi o ke Alii. Ninau mai ke Alii, " Heaha kau ?" " He ia mai nei ka'u na E. luihia mai nei he awn," pane hou mai ko Alii, " Ehia ka nui o na ia," wahi hoi a ke kanaka, " hooknhi lau me na kaau eiwa," paue liou no ke Alii, "Eliia ka nui o na ia," alua pane ana a ke alii, alua no hoi paiA; ana a ke kanaka, paue hou ke alii i ke kolu o ka ninau, ma ia olelo hookahi no, e aneano ana e pii ke kai, ia wa, liuli iho la iki kanaka nui a hoololi ma ka lielu haole o ao mau ia nei ma na kula, a pane aku i ke alii, " 760 ia;" A ma ia pane ana a ke kanaka, paj ko ke alii ninau ana, oiai hoi, ua ninau ke alii ma ka lielu o keia wa e hanaia nei, ua pane hoi ke kanaku. ma ka helu kahiko i hoilee ia ao nei nialuna. Aniakala3l ilio nei hoi o Dckemaba, M. 11. 186S, ia'u ma kahi o ka Mea Kiekie ka Imihaku, Imiolii o Ilawaii Koauli. A iwaena o ka inaua kamailio ana inn na pili i ua aina lioolimaliina, lioea uiui ana ke-

kahi !:anak;i, a ninau ke alii ia ia (M. Kekuanaoa,) " heaha kau," pane mai ke kanaka, " i hele mai nei au e hai aku ia oe i ka nui o na huli kalo," pane hou ke alii, " ehia lau huli," hai mai ke kanaka, "liookahi tansani ine ekolu haneri (1,300,)" pune hou ke alii, " ehia luu," pane hou ke kanaka, aole au i ike i ka helu Hawaii.

Ano ka pau ole oko ke alii pohihihi, ninau mai kela .a'u, " £hia la lau oia mau Inili i" ia nei e hai mai nei," pane aku la au, " Ekoln lau me na kaau elua a rae na kauna elima." A pane hou ke alii i ke kanaka, " Heaha ko oukou mea i haalele ai i ka helu kaliiko oko kakou aina, kainoa e hana no oukou ma ka helu hou, a e hana no ma ka helu kahiko. 0 ko'u mea no hoi paha ia i •hoole ai ia R. Limaikaika, aole mea e hoopapau nui o ke ao ana i ka 01010 haole wale no, a haalele i ka olelo Hawaii, i ka halawai ma Kaumakapili i ka M. H. 1855, i ka malatna o Apcrila. paha, he halawai Pualiinuwai, ame ka Halekula Alii kahiko leahi: Ahaaina ai," a pela aka ka ke Alii mau olelo. > A hoomaopopo hou mai ke alii ia'u ike ao ole o na kumu i na keiki ma ka lielu Hawaii maluna, olelo au, Ua aoia no ma ke k.auoha ana'ku ia lakou e hoopaanaau i na mea ana a me ka papa hoonui, (oia hoi- ke alualua,) aia no ma ka helu kamalii ua papa helu Hawaii la," a hoopau ika olelo ana me ke alii no ia mea. Nolaila, ma keia helu a'u e hai aki nei i ka poe heluhelu, he mea ua maa man ma na wahi lawaia malolo, anaeholo, amaama, a pela aku, ua lielu no lahou ma keia helu maluna ae nei, he kakaikahi nae k;t helu mau ia o ka mano a ,me ke kini, 110 ka hiki ole aku oka nui ona ia ilaila. Ina hoi ma na hale aupuni, haleknai lole, a mau halekuai e ae paha, aole lakou helu ma ka helu kahiko, ma ka helu o keja wa no lakou e.hela ai, oia kahi mea wehewehe ia kakou. Na ke ahon«i o ko kakon Lunahooponopono, a me na keiki hoonolio kepau e hooili aku i keia wahi puolo ma ko kakou Luna ahai lono, Ke At OKOA. J. H. Kakeph;. Palolo, lanuari 5,1867. -He ahaaina hakohako.—l ke ahiahi o ka Poaono iho nei, ua h.aawi ae ke Kuhina o na Aiaa e i kekahi ma kona hale, no ke Komisina Pelekane hou, James Hay Wodeh»use Esq. Ua lono mai makou, uā hiki ae Ka Moi malaila, a me kona mau Kuhina a pau.